Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

[p. 136]

Van de vrientschappen, die de Vereenigde Provincien pleegen, ende voor eerst van die met de Kroone van Vranckrijck.
IV. Hooft-Stuck.

⁺DAerentegen de grootste vrientschappen, die de Vereenigde Provincien gehouden hebben; en als noch houden, zijn geweest met Vrankrijck en Engelant. Hare afvallinge heeft benomen haer meeste kracht en stut van de macht van beyde dese Rijcken. Den Hertog van Alenson, gelijck hier boven verhaelt is, heeft meer als eenmael, geheele Legers in Neêrlant gebracht, en onder de schijn van sijne wulpsche begeerte, en sijne verwaende eer-suchtigheyt, die ⁺openbaerlijck beschuldigt wiert van de Koningen, sijn Broeders, als daer waren Carel de Negende, en Hendrick de Derde, soo voerde hy noch bedecktelijck met sijne aenslagen de hare, dewelcke waren, om door sijn middel te wege te brengen, datten de Staten van Nederlant hen soude komen te ontleden van de Kroone van Spaenjen. Dese aenslagen van de zijde van Vranckrijck schier in de selve tijdt verdwenen, als ontstaen, en dat Rijck ingewickelt geweest zijnde in soo groote en langduyrige Burgerlijcke onee-

+ Met wat Princen de Vereenigde Provincien hare grootste vrientschap houden.

+ Met de Koningen van Vrank rijck Broeders van Alenson.

[p. 137]

nigheden van sijn eygen selfs, wierdt de afvallinge vele jaren uytgehouden, met de macht voornamentlijck van Engelant. De⁺ koninginne treckende tot haer profijt de qualen, soo wel van hare afgevallen vrienden, als van de Spaensche vyanden, wilde op die tijdt, datse een gantsch Leger, met de Grave van Lycester in Hollant sont, dat aen haer Engelsche Guarnisoen, tot onderpant soude gegeven werden, Vlissingen en Rammenkens in Zeelant, en den Briel in Hollant, de welke de Zee-slooten zijn van 't meeste belang van beyde te samen dese Provincien.

Groot en geduyrig zijn naderhandt geweest⁺ de behulpselen, welcke Hendrick de Vierde, verstreckt heeft aen de oproerige van Nederlant, naer dat hy de saecken van sijn eygen Rijck gebracht en herstelt hadde tot Ruste. En naer dat de Koninginne van Engelant haer quam te ontvallen, sach men sijn ontsach en betrouwinge soo by haer toe nemen, dat sy voornamentlijk aengeraden en gedwongen zijn geweest, om voor eerst door sijn tusschen-komen, tot de handelinge te verstaen, en naderhant tot de sluytinge van 't Bestant met de Spaenjaerts.

Niettemin sagen de Vereenigde Provincien⁺ op 't leste uytbersten verscheyde voorslagen in de vrientschap van Vranckrijck, die

+ Met de Koninginne van Engelant.

+ Met Hendrick de Vierde, Koning van Vrank rijck.

+ Zijnde naderhant by haer verdacht geweest voor 't Bestant.

[p. 138]

haer oorsaecke gaven van groote bedenckingen. Daer wierdt voor vast geseyt, dat de Koningoock begoste te laten verluyden, dat hy by voorbeelt van de Koning van Engelant, eenige plaetse in sijn handen wilde gestelt hebben, tot vergeldinge van die penningen, en van die hulpe, die hy haer ging verschaffen tot onderhoudinge van ⁺den Oorlog. Zijnde dit een voorslag geweest, van de welcke de gemelde Provincien soo t'eenemael verdacht waren, dat het voor seecker gehouden wert, dat dit in haer verborgen Raet, een van de voornaemste oorsaecke is geweest, die haer bewoogen heeft tot de handelinge van de vereeninge. ⁺De Koning houdt evenwel aen, het selve ontsach en betrouwen met haer, als te vooren, tot dat naderhant de laetste beweginge van Oorloge in Vrankrijk, naer de vluchte van Prince van Conde, wanneer hem de Koning gereet maeckten, om te velt te gaen met een machtig Leger, de Vereenigde Provincien wederom nieuwe euvelheden namen van sijn toe-gangen.

De Koning hadde geschreven in Hollant aen de Princesse, Weduwe van den omgebrachten Prince van Orangien, dat hy wilde by gelegentheydt, dat hy met sijn Leger moeste naderen in die gewesten, een snoepreysjen besonderlijck in Hollant doen, ende

+ Door wat oorsaecke.

+ En van nieuw wederom naer het Bestant.

[p. 139]

in den Haeg komen, alwaer hy by gedaente van huys-genooten, haer gast soude hebben komen zijn. Om dese berichtinge, alhoewel gedaen in voegen van schersinge, waren de Vereenigde Provincien grootelijcx beducht. Daer wiert by haer gevreest, dat⁺ by aldien de Koning quame, dat hy soude hebben gesocht, in soo bequame gelegentheyt, ten eynde te brengen eenige besondere aen-slag tot haer nadeel, en vreesden besonderlijck, dat hy aenhoudinge mochte komen te doen, om van haer tot Beschermheer, aengenomen te worden. Zijnde uyterlijck in sijnen schijn, eenen gunstigen naem, maer die vol is van bedenckingen, wanneer men die innerlijck dieper in-siet: zijnde nimmermeer gewoont soodanige groote Princen, sulcke beschermingen aen te nemen, ten sy om de Wet te stellen aen die gene, die sy beschermen. Ende in wat voegen soudense alfdoen de aenhoudinge gedaen van soo een machtigen Koning, konnen af-geslagen hebben, in haer eygen geweste, en met soodanige macht binnen haer eygen lant, en op haer eygen pael-steden? Om dien t'halve dan van bevrijt te zijn geweest, van soodanige bedenckingen, gevoelden de Vereenigde Provincien minder mishagen van sijn overlijden, het welck om andere insichten voor haer quam uyt te val-

+ Wat sy alsdoen vreesden.

[p. 140]

len tot seer groote schaden. In tegenwoordigheydt genieten sy evenwel van de ⁺Konninginne Regente, de selve teyckenen van goede vriendtschap, de welcke haer wierden bewesen van den Koninck haer Echt-genoot. En men mach wel aennemen, dat altoos noch in toe-komende, de Franschen ende de Vereenigde Provincien t'saeme alle beste onderlinge gemeynschap sullen onderhouden, zy om dat haer soo bequaem komt de verdeylinge van de Vereenigde Provincien van de Kroon Spaenjen, en dese om haer verscheyden zijnde, standtvastelijcker te mogen staenden houden tegen het Spaensche gebiet, door het toedoen van Vrankrijck. Maer de Franschen en souden evenwel niet geern sien, dat de Vereenigde Provincien haer quamen te verheffen tot die grootheydt van macht, daer sy naer trachten, het welck soude zijn van te mogen vereenigen gesamentlijck tot een lichaem van een Kettersche Republijcque, alle de Nederlanden, gelijckerwijs sy geweest zijn, onder een eenig Roomsch Prince, in de even voorgaande tijden. Dese hare macht soude sonder twijfel, als dan niet minder bevreselijck te lant zijn, als die nu te water is. Maer boven alle de nabuyrige, souden de Franschen besonderlijck te vresen hebben voor de onversaegtheydt, de

+ De Koninginne Regente van Vrank rijck, onderhout sich wel met haer.

[p. 141]

welcke soo seer soude toe-nemen in hare Hugenoten in Vranckrijck, met de toe-neminge van die Kettersche macht in Nederlandt.

Derhalven het gevoelen is, dat den Koning van⁺ Vranckrijck tot dien eynde, voornamentlijck aenhiel met sulcken yver, om haer tot het Bestant te brengen; dat is, om in sulcke tegen-wichte onder haer in Neêrlant, te laten de macht van de Spaenjaerts, en die van de Vereenigde Provincien, op dat Vranckrijck, niet en soude af te wachten hebben van een van beyde die zijden eenig nadeel. Ende de gevaren zijn kennelijck, die daer van daen dat Rijk uytgestaé heeft, eerst in tijden, dat de Princen van 't Huys van Borgoignen heersten over Nederlant, en naderhant, naer dat die Provincien, met soo veel andere Rijcken en Heerlijckheden gekomen zijn aen het Huys van Oosten-rijck.

De overleden Koning van Vrankrijck onderhielt⁺ op sijn eygen beurs, in 't Leger van de Vereenigde Provincien, twee Regimenten voet-volck, en twee hondert paerden, gelijck als vooren aen-gewesen is, en liet noch altoos toe, dat sijn onderdanen mochten gaen oorlogen in haer dienste, ende dat meer is, soo verstreckten hy alle jaeren by tijden van Oorlog, seer mildelijck de penningen. Tegenwoordig blijft evenwel

+ Besonder doel-wit, 't welck Hendrick de Vierde hadde om het Bestant soo yverlijck te vorderen.

+ Hoe hy de Vereenigde Provincien bystant dede in tijde van Oorlog.

[p. 142]

noch in haren dienst het selve volck, ende wert onderhouden, als vooren, op de beurs van die Kroone. Vele andere Franschen bevinden hun noch onder haer besoldinge, en voorts wordt van d'een en d'ander zijde het selve Verdrag onderhouden, 't welck vast gestelt wierdt ten tijde van den voorgaende Koning.