Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

Welcke dat de grootste vyandtschappen zijn die de Vereenigde Provincien uyt-staende hebben.
III. Hooft-Stuck.

VAn 't gevolg van de boven verhaelde⁺ saecken, heeft men lichtelijck konnen af nemen, welcke de grootste vrientschappen en vyantschappen van de Vereenigde Provincien zijn, met de uytheemsche Princen. Maer hiersal ick besonderlijck handelen van dese materie, als in sijn eygen plaetse. Sy sullen altoos hebben ('t welck geen twijffel en lijdt) de aldergrootste vyantschappen met de Paus van Rome, en

+ VVelcke de grootste vyandtschappen der Vereenigde Provincien zijn met de andere Princen.

[p. 132]

met de Koning van Spaenjen, zijnde beyde te saem soo swaerlijck van haer verkort.

Hare tweevoudige weder-spannigheyt, stont op tegens beyde dese Princen, ende heeft haer schaden gedaen, hebbende de Catholijcksche Kercke benomen de oude schat van soo vele getrouwe zielen; ende de Koning van Spaenjen die heerlijckheden, de welcke met geen rechtveerdiger aenkomste en konden geworden aen het huys van Oosten-rijck. De Vereenigde Provincien sullen dan t'allen tijt, en met alle haer macht, haer beste doen om de Catholijcksche Godts-dienst te verstooten, soo van binnen als buyten haer lant. Tot het welck, alhoewel het vry-geestig leven van de ketterije, by sijn selfs groote kracht hebben sal van haer te bewegen, niet tegenstaende sal haer niet minder aen-prickelen de overweginge, de welcke sy sullen hebben van haer op dese wijse meerder te kanten tegens de saeck van de Koning van Spaenjen.

⁺De Vereenigde Provincien namen de ketterije aen in 't begin van haer afvallinge, om haer volck dies te meer te vervreemden van de Spaenjaerts, en om dies te beter op te worpen, selfs oock in materie van Godtsdienst, een gebiet, 't welck t'eenemael averechts was tegen dat van de Kroon Spaenjen. Wes-halven door middel van de ket-

+ Ketterije van de Vereenigde Provincien omhelst meest om oorsaeck van de Staet.

[p. 133]

terije, sullen sy altoos trachten meerder te bevestigen de tegenwoordige gedaente, ende met dien bandt, noch altoos meer te verbinden het uytheemsche verstant, het welck sy onderhouden met alle de vyanden van de Catholijcksche Kerck, boven het gene, 't welck sy door alle middel, insgelijcks soecken te hebben met alle die Princen, die haer aenstellen, en haer beste doen om tegenwichte te maken tegens de macht van Spaenjen.

Men heeft konnen bespeuren, hoedanig dat geweest zijn, en hoe arglistiglijck haer aenslagen, om hare Secten in te voeren, en te verspreyen in andere gewesten. De ketterije heeft mede gevaren tot de Indien toe, alwaer sy haer met de koopvaerdie ingevoert heeft. En in haer eygen vestinge doen sy voornamentlijck heerschen die van Calvin, de welcke de argste van allen is, ende⁺ de welcke meest van alle d'andere, de onderdanen in oproerigheyt brengt tegens haer Over-heeren. Neffens de Secten van Calvin, worden in de Vereenigde Provincien als noch, toe-gelaten verscheyde andere Sectarissen, en niet tegenstaende, zijn 'er noch vele overblijfselen overig van Catholijcken in de selve Provincien, en besonderlijck in Hollant. Maer de Catholijcken⁺ leven, in materie van Godts-dienst, by ge-

+ Ende die van Calvin besonderlijck.

+ De Roomsgesinde grootelijcx onderdruckt.

[p. 134]

sluyckte oeffeninge, en zijn insgelijcks seer onderdruckt in andere saken, niet soo seer om datse Catholijcken zijn, als om gehouden te zijn, of wel genegen, ofte altoos soo tegendeelig niet aen de Spaenjaerts, als de ⁺Ketteren van die gewesten wel zijn. Men bespeurt dan, dat de Vereenigde Provincien haer meestendeel begeven hebben, om Oorlog te voeren, ende oock te onderhouden tegens de Roomsche Kerck, om de selve in sulcker voegen noch te voeren, en t'onderhouden met dies te meer verwoeyde en ongetemde gemoederen, tegens de Kroon van Spaenjen. En voorts en staet 'er niet te twijfelen, dat door alle andere meest schadelijcke middelen van Staet, sy niet en sullen na laten, die Kroone alle groote schade aen te doen.

't Selve quaet gemoet, hebben de Vereenigde Provincien tegens den Aerts-Hertog Albertus, ende tegens d'Infante, Vrouwe Isabelle sijn Echt-genoot, die tegenwoordig Princen zijn over de Nederlanden, hebbende noyt onderscheyt gemaeckt tusschen de insichten van de Koning van Spaenjen, ende die van de Aerts-Hertogen, tsedert sy haer sagen komen in Nederlant, met soo weynige hope van kinderen te winnen.

't En is mede niet te twijfelen, of sy sullen oock t'allen tijde een gemeyen af-kee-

+ Vereenigde Provincien qualijck gemoet tegens alle de Princen van Oostenrijck.

[p. 135]

righeyt bethoonen tegen d'andere Princen van 't huys van Oosten-rijck in Duytstant, en dat sy haer veerdiglijck altoos sullen verbinden met de andere afgunstige, of vyanden van dat huys, by alle gelegentheyt die 'er mach voor komen. Dit heeft men mogen bespeuren by de versche daet, wanneer den Aerts-Hertog Leopold in Gulick was gekomen, voor welcke plaetse sy bestonden een Leger te leggen, verachtende alle de aensienelijckheyt van 't Rijck, ende alle het ontsach van de Keyser.

Met de Coning van Poolen, hebben de⁺ Vereenigde Provincien geen besondere oorsaeck van vrientschap ofte van vyandtschap, ten zy voor soo veel haer onaengenaem mach zijn, de Grootheyt en het geluck van die Koning, die soo yverig is van het Roomsch geloove, en soo begeerig om het selve voort te planten. Sy hebben evenwel, gesamentlijk met de Koning van Engelant, hulpe gedaen aen den Hertog Carel in Zweeden, tegens hem, en sonder twijfel ist, dat sy gevoelen groot mishagen van die voorspoet, die hy gedaen heeft, en noch dagelijcx meer doet in Moscovien. Evenwel de gelegentheyt van de haven van Dansick, bevaren van de Hollantsche en Zeelantsche Schepen, kan in eenige wijse aen de Vereenigde Provincien, sijne vrientschap aengenaem maken.

+ Tegens den Koning van Poolen.