Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

Daer worden aengeraeckt eenige andere besonderheden, aengaende de persoon van Graef Maurits.
II. Hooft-Stuck.

⁺HEt ontsach van Graef Maurits, gelijck ick geseyt hebbe, is overgroot by de Vereenigde Provincien. Evenwel soo en is daer niet aen te twijffelen, ofte het was noch veel grooter ten tijde van den Oorlog, dan het in tegenwoordigheyt is, nu de wapenen ter neêr geleyt zijn.

Hy wende wel aen alle neerstigheydt, voor eerst om de weg tot de handelinge te sluyten; en daer naer, om datmen niet en soude verstaen oste tot Vrede, ofte tot Bestant. Maer hy en konde noyt breecken de handelinge, die 'er ingevoert wiert, nochte

+ Graef Maurits ontsach naer het Bestant vermindert.

[p. 125]

oock beletten, datter op d'een ofte d'ander maniere geen stil-stant van wapenen toegestaen wierdt. Met die tegenwoordige handelinge dan, quamen de andere hoofden van het Burgerlijcke gebiet, oock ontsach aen te nemen, ende hebbende het selve naderhant onderhouden, en doorgaens meer bevestigt naer het Bestant, soo is derhalven het ontsach van de wapenen komen te beswijcken, en vermindert geworden, midts dat sy niet gebesicht en zijn geweest. De grootste en meest geachtste in tegenwoordigheyt van die hoofden, is Iohan van Barnevelt,⁺ Advocaet van Hollant, ende gemeyne Afgeveerdigde van de selve Provincie, ter Vergaderinge van de Staten Generael van de gantsche Unie. De handelinge van het Bestant was voornamentlijck gevordert van Barnevelt, ende van hem wiert in die tijt tegen-wichte gedaen aen Graef Maurits, ende wordt als noch van hem gedaen, om dat sijn ervarentheyt groot is in de gemeyne handelinge, en overgroot besonderlijck sijne oeffeninge, ende ontsach 't welck hy verkregen heeft in de besondere saken van dat gebiedt.

Beneffens dat Graef Maurits de bestieringe⁺ van de wapenen onder hem heeft, is hy noch het meest voornaemste hooft van 't Burgerlijck gebiet van de Vereenigde Pro-

+ Ian Batnevelt by de Vereenigde Provincien in groote achtinge.

+ Graef Maurits is noch het voornaemste hooft van 't burgerlijck gebiedt.

[p. 126]

vincien: zijnde Stadt-houder van vier Provincien, gelijck als hier te voren aengewesen is, ende van hem bestaen, als van haer Velt-Overste Graef Willem, Stadt-houder van Vrieslant en Groeningen, en Graef Ernest, Stadt-houder van Gelderlant. Graef Wilhelm, Graef Ernest, Graef Hendrick en Graef Ian, alle van het huys van Nassau, bevinden haer in den dienst van de Vereenigde Provincien: de twee eerste zijn Neven, de derde is Broeder, ende de vierde is oock van 't maegschap van Graef Maurits. Naer Graef ⁺Maurits, heeft Graef Wilhelm altijt de voornaemste plaetse gehouden, zijnde een Heer van groote ervarentheyt en kloeekheyt, en heeft gemeenlijck het Ampt bedient van Generale Bevel-hebber van de wapenen. ⁺Graef Ernest is opperste Velt-marschalck, en wort insgelijcks gehouden voor een man van groote kloeckheyt, ende om aen te nemen, indien het van noode was, de bestieringe ⁺van 't gantsche Leger. Graef Hendrick is Broeder van Graef Maurits, van de zijde sijner Vader. Hy bedient het ampt van Generael van de Ruyterije, ende alhoewel hy maer een Jongeling van ses-en-twintig jaren is, heeft hy niettemin goede proeve gedaen in de voorvallen, die hem den Oorlog ⁺hebben voorgedragen. Graef Ian is alleenlijck maer Ritmeester van een bende Ruyters.

+ Graef Wilhelm.

+ Graef Ernest.

+ Graef Hendrick.

+ Graef Ian.

[p. 127]

Graef Maurits is het hooft van alle dese van 't huys van Nassau. En men kan niet uyt spreecken, hoe groot dat het ontsach is, het welck sy hem toe-dragen, ende hoe groot dat de eerbiedigheyt is, die sy tegens hem pleegen. Sy hebben al te samen groote besoldinge van de Vereenigde Provincien. Men maeckt reeckening dat Gaaef Maurits ten aensien van soo veel sijner Ampten, s'jaerlijcx treckt ontrent twee hondert duysent guldens, daer onder begrepen zijnde, die vijf-en-twintig duysent guldens, die hem de Provincien naer het Bestant, tot teycken van erkentenisse, hebben toegeleyt, en aen sijne na-zaten eeuwiglijck.

Graef Wilhelm heeft tot veertig duysent guldens s'jaerlijckx. Graef Ernest tot dertig duysent toe, en Graef Hendrick even soo veel. Graef Ian blijft in de gemeyne stant van Ritmeester van de Ruyterije.

Graef Maurits onthout hem gemeenlijck⁺ in de Vlecke van den Hage in Hollant, en bewoont het selve heerlijcke huys, alwaer dat haer houden de Vergaderingen van de Staten Generael van de gantsche Unie. Overgroot is noch de onderdanigheyt die hem gemeynlijck al dat volck bewijst, en door den uyterlijcken schijn soude men gelooven, dat hy eer de Prins was van die Provincien, dan het over hooft van haer Oor-

+ Waer dat Graef Maurits hem gemeenlijck onthoudt.

[p. 128]

logsche en Burgerlijcke bestieringe. Hy heeft groote onderlinge gemeynschap met de nabuyrige Koningen, ende met de Protesteerende Princen van Duytslant, ende van alle die zijde ontfangt hy uytermate groote teyckenen van achtinge en eere.

Maer tot de verlegenste volckeren van de Indien toe, ende in alle de gewesten, mach men wel seggen, van de middag en morgen Sonne, is mede gevlogen sijn geruchte met de seylen van de Hollanders en Zeelanders, die meer mael verthooninge in beeltenisse afgedaen hebben van Graef Maurits, gewapent te peerde als heerschende voor Nieupoort, groot maeckende op eenen tijt soo de verbreydinge van haren Capiteyn, en van haer nieuwe toenemende Republijcke.

⁺Graef Maurits is rijck van veel goederen, en het gevoelen is, dat hy een grooten hoop gelts besit, houdende het daer voor, dat hy in sijne Cassen bevint meer dan een millioen goudts. Het welck evenwel soo seer niet te verwonderen en staet, aengesien hy altoos groote besoldingen getrocken heeft van de Vereenigde Provincien, hebbende mede treffelijcke profijten bekomen, soo door de gelegentheyt van vele Steden die van hem overwonnen zijn, geduyrende den Oorlog, als van soo vele beuyten, de welcke met hare vaert de Hollanders en Zee-

+ Is rijck, van een groote hooftsomme gelts.

[p. 129]

landers ter Zee verovert hebben. Hy heeft voor sijn eygen persoon, genoten seer rijcke deelen: namentlijck, van de winsten te landt, als Overste van 't Leger, ende van de bueyten ter Zee, als groote Admirael van de selve. Hy is Heer van Vlissingen en⁺ vander Veer in Zeelant, ende van de Grave in Brabant, zijnde goede ende gewichtige Steden, en van meer andere plaetsen noch van minder belang.

Hy is tegenwoordig oudt vijf-en-veertig⁺ jaren. Hy en heeft geen Echt-genoot, nochte en toont hem voor als noch niet genegen⁺ om 'er een aen te nemen. De voornaemste maegschappen, die hy heeft, zijn met de Keur-vorst Palts-Grave in Duytslant, en met den Hertog van Bouillon in Vrankrijck. Den eersten is de Soone van een van sijn Susters, van Vaders wegen; en de tweede is de man van een van sijn Susters, oock alleenelijck van de zijde sijnes Vaders.

Daer wort evenwel by vele getwijffelt,⁺ ofte Graef Maurits voor gehadt heeft, hem tot Prince van de Vereenigde Provincien te maecken. De gunste ende de eerbiedigheyt van het volck tegens sijn Vader, de gelegentheyt van een nieuw en wickelendt gebiedt, de bestieringe der wapenen, het welcke hy soo langen tijt, en met soo grooten ontsach, in sijn handen gehad heeft, ende

+ VVat voor heerlijckheden en goederen by besit.

+ Sijn ouderdom.

+ Is vervremt om een vrou te trouwen.

+ Ofte hy voor gehad heeft te komen tot de heerschappyder Vereenigde Provincien.

[p. 130]

de uytheemsche steunselen, met soo veel getuygenisse van genegentheyt en achtinge jegens hem, hebben eensdeels menigmael doen aen-nemen, dat hy niet in den sin en hadde, sich te vergenoegen met het verblijven in sijne tegenwoordige bepaelden stant. Van d'ander zijde, de geduyrige voldoeninge, de welcke de Vereenigde Provincien genomen hebben van sijn gebiedt, sijne niet gemeynsame manieren, gelijck die van sijn Vader waren, maer veel eer groots en trots; en om dat hy het meer aengeleyt heeft, om schatten te vergaderen, dan om se uyt te geven, en om dat hy misschien getwijfelt heeft, dat de uytheemsche Princen, met quade oogen aengesien souden hebben, dat de Vereenigde Provincien haer onder de gehoorsaemheyt van een alleenlijck, souden gestelt hebben, zijn alle te samen dingen, die hebben doen gelooven, dat hy het geluck niet en heeft willen tergen, nochte aen de kant komen van die gevaren, de welcke gemeenlijck de naeste zijn aen de ongetoomde begeerten.

Misschien met meerder voorsichtigheyt wachten Graef Maurits af, die voorvallen van tijden, die naderhant of niet en quamen, ⁺of al voorby zijn. De Vereenigde Provincien hebben van tijt tot tijt, meer en meer haer gebiet vast geleyt, ende al te vast hou-

+ Tegenwoordig soude het te vergeefs zijn, al trachte hy daer naer.

[p. 131]

dende is in de selve gewortelt, de liefde tot de Vryheyt, zijnde van haer als in de haven gebracht, naer soo lange beweginge en onweeder. Tegenwoordig heerst 'er de Ruste, en alle gedruys van wapenen is komen op te houden; ende het ontsach van de hoofden sal voortaen meer en meer d'overhant hebben, van de welcke voornamentlijck het bewint van de gemeyne saecken sal moeten bestaen, en men kan gelooven dat sy nimmermeer geerne en sullen sien, dat de macht van eene te veel soude komen toe te nemen.