Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

[p. 118]

Verhael Van de Vereenigde Nederlantsche Provincien,
Gedaen Door de Cardinael Bentivoglio.
Het Derde Boeck.

Handelinge van de persoon van Graef Maurits van Nassau.
I. Hooft-Stuck.

⁺NU sal ick weder keeren tot de boven gestaeckte verhalinge: Graef Maurits bestiert de wapenen der Vereenigde Provincien te lant en te water, gelijck ick hier boven aenroerden: ende naer dat hy 'er het beleyt soo menige jaren, ende met soo groote eere van gehadt heeft, oeffent hy het selve tegenwoordig oock in desen tijdt van 't Bestandt. Graef Maurits ⁺verdient sonder twijffel, de verkregen naem van een van de grootste Capiteynen te wesen van onse tegenwoordige eeuwe. Hy en besit, niet min door wetenschap dan door ervarentheyt, het beroep van den oorlog, hy heeft besonderlijck groote kennisse van de wis-kunste, hebbende beson-

+ Graef Maurits van Nassau Velt-Overste der Vereenig de Nederlanden.

+ Een van de grootste Capiteynen van onsen tijdt.

[p. 119]

dere leeringe daer van genomen, ende altoos by hem onderhouden een ervaren man in de selve wetenschap. Onder andere gedeelte van den Oorlog, wierdt hy in twee dingen voornamentlijck geacht, dat is: In de Slach-ordre, en Vestinge.

Sijne Vestingen zijn in meest alle de belegeringen, gevonden weynig minder dan onverwinnelijck te zijn, ende aen hem wort besonderlijck toe-geschreven dat t'onsen tijde ingevoert zijn die gene, de welcke gebruyckt werden buyten de grachten, en waer mede men hedendaegs de plaetse langer verweert, dan men dede in voorgaende tijden. Van de Slach-ordre heeft hy insgelijcks overgroote kennisse, ende heeft altoos sijn beste gedaen om de wetenschap daer van in oeffeninge te brengen. Ende dewijle daer in tegenwoordigheydt geen Oorlog is, laet hy menigmael t'samen buyten den Hage, de naestgelegen Guarnisoenen⁺ versamelen, ende hy selve maeckt daer mede verscheyden Slach-ordren, om de soldaten alsoo te oeffenen; ende hy heeft ingevoert, dat dese oeffeninge eens alle weke sonder foute gepleegt werdt in alle de Guarnisoenen van de Vereenigde Provincien.

Hoedanig de aenslagen van Graef Maurits geweest zijn, heeft men konnen af me-

+ Hoe dat hy tegen-woordig de soldaten oeffent in tijdt van 't Bestant.

[p. 120]

ten in de korte boven verhaelde saecken. In eenige, om de waerheyt te seggen, is van ⁺hem van vele vereyst geweest, meerder bereydinge ende veerdigheydt tot den Oorlog, en niet weynig en zijn geweest die gene, de welcke vrymoediglijcker hem hebben toegepast den naem van ongemoedigden en van bloode.

Sy hebben voor gegeven, dat de eenige onverhoedelijcke nootsaeckelijckheyt hem heeft doen komen tot de Velt-slach van Nieupoort, tegens den Aerts-Hertoge, ende dat hy Rhijnberck niet en ontsetten, om hem niet bloot te geven tot vechten, gelijck als hem licht om doen was, wanneer daer de Marquis Spinola in 't begin het Leger voor brachte, en die eyndelijck met openbare vreesachtigheyt, op-brack van de belegeringe van Grol, vliedende het bejegenen van de selve Spinola, de welcke veel minder van ⁺macht was dan hy. 't Is seker dat Hendrick de Vierde, Koning van Vrankrijck, de welcke hem altoos toonden een gestrengen Rechter van de Oorlogs-saecken van Neêrlant, weynig doen ter tijdt ter eeren sprack van Graef Maurits, om dat hy Rhijnberck niet ontset en hadde, ende om dat hy Grol verlaten hadde: ende seyde menigmael, dat de selve Grave niet en was te houden voor een groot Krijgs-man, om dat hy gewoon was

+ Van vele beschuldigt, als te weygerig van 't vechten.

+ Ende besonderlijck van Hendrick de Vierde, Koning van Vrank rijck.

[p. 121]

den Oorlog alleenlijck te voeren tusschen de dijcken ende de rivieren, sonder oyt de treffingen te soecken in 't open velt. Maer soo verscheyden zijn de vonnissen van de⁺ menschen, dat d'eene die daden tegenspreken, die d'andere grooten lof waerdig achten. En daer en is niet dat gemeenlijcker voorvalt, dan dat men de grootste Capiteynen vreesachtig hoort noemen, in plaetse van voorsichtig; bloode, in stede van op haer hoede te zijn; en weynig krijgs-achtig, in plaetse van seer ervaren te wesen in den handel van den Oorlog.

Men moet oock noch aensien wie dat den Oorlog voert, waer datse gevoert wert, ende wie datse uytstaet, naer welcke overlegginge⁺ sal mogelijck nootsaeckelijck zijn te bekennen, dat geen ander Capiteyn meer en konde gelijck-matig zijn voor de saken van de Vereenigde Provincien, dan Graef Maurits, noch aen de gelegentheyt van haer volck, noch aen de besondere hoedanigheyt van haer lant. Met, dat hy soo voorsichtiglijck, en soo langen tijt bestiert heeft haren Oorlog, ende met dat hy hem soo wel gedient heeft van de Dijcken, van de Rivieren, ende van de andere voordeelen van de natuyr, heeft hy op-gehouden den overvloet van soo vele Natien, de welcke af gekomen zijn in Nederlant, om te vech-

+ Sijn verschooninge.

+ Voor de Vereenigde Provincien de beste Capiteyn die sy souden mogen hebben.

[p. 122]

ten voor de Kroon van Spaenjen: hy heeft doen verteeren het onuytputtelijck goudt van de Indien, ende heeft genoten de vruchte van soo vele menyterijen, ontstaen van de zijde van de Spaenjaerts; en met sijne voorsichtigheyt, een seeckeren Oorlog ten eynde gebracht, en de Vereenigde Provincien doen genieten een Bestant, 't gene tot haer groot voordeel verstreckt heeft, als mede tot haer bevestinge. Maer alhoewel hy hem getoont hadde seer genegen om gevaerlijcke, en seer kloeckmoedige aenslagen op hem te nemen, dat en was t'eenemael in sijn vermogen niet.

Hy heeft altoos in 't Leger gehadt eenige Afgeveerdigde, voorbeeldende de Unie van de Provincien, by de welcke Unie zijnde altoos geweest d'een van de aldergewichtigste Regulen van gebiet, te gebruycken de rijpe en voorsichtige raet-gevingen: evenwel is in alle voor-vallen, aen Graef Maurits toegelaten meer authoriteyt in de voltreckinge van de aenslagen, dan in haer beleydt. En met dese middel voornamentlijek, heeft hy hem soecken te verdedigen, wanneer dat eenige van sijn Krijgsdaden gevaer hebben geloopen, van wegen de beschuldingen, die wy hier boven aengeroert hebben. Maer men kan van d'ander zijde niet ontkennen dat in Graef Mau-

[p. 123]

rits geen groot geluck soude verselt zijn geweest, om te bekomen soo groote eer door de wapenen. Hy heeft tot sijn gebiet⁺ gehadt een wel betaelt Leger, ende 't welck wel versien was van alle andere behoeften; met de Rivieren en Dijcken altijdt tot sijn voordeel, en sonder dat hy oyt uytgestaen heeft eenige meuyterije, nochte eenige van die misverstanden of verschillen, die daer zijn tusschen Natie en Natie, de welcke soo menichmael voor gevallen zijn in het Catholijcksche Leger, ende besonderlijck tusschen de Spaensche ende d'Italiaensche, met uytermaten nadeel van de aen-slagen. Waeromme hy onder andere meer met voordeel in sijn handen vry gehouden heeft de teugels van de tuchte: sonder de welcke een Leger niet anders en is, als een bosch van wapenen, vol van alle onordentelijckheyt.

Op de overwegingen die boven aengewesen zijn, aengaende de traegsaemheyt van Graef Maurits, kan men by doen, dat hem soo veel te traeger en blooder hebben doen wijcken in dese laetste tijden, de daden van de Marquis Spinola die in tegendeel soo veerdig en soo gemoet is geweest. En waerlijck tegen gewogen zijnde de Krijgs-voeringe van d'een ende d'ander, ist datmen seggen soude, dat Maurits was voort-

+ Geluck van gehad te hebben in sijn gebiedt een sulcken gehoorsamen Leger.

[p. 124]

gekomen uyt de Schole van Fabius, en Spinola uyt dat van Caesar, d'eene hebbende altoos schier geschouwt, en d'andere gesocht te vechten, d'eene bethoonende hem een vertoever te zijn niet alleenlijck door de natuyre, maer door verkiesinge van het voordeel, en d'andere t'eenemael besich om met sijn stout bestaen, en veerdigheyt, van sijn zijde de uytkomst en voordeelig te maecken.