Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

Don Jean van Oosten-rijck komt onversiens in Nederlant.
VI. Hooft-Stuck.

DE saecken van Nederlant waren driftich⁺ in dese beweginge van onstuymigheyt, wanneer men verstont de onversiene aen-komste van Don Iean van Oostenrijck⁺, Bastard-Broeder des Konings, in 't getrouw-gebleven lant van Luxemborg, sijn aen-komste ontsetten alle die gene, die tot nieuwigheden genegen waren, maer boven alle andere, den Prins van Orangien. Hy bemerckten, dat, om dat Don Iean van Koninglijcken bloede af komstig was, ende om dat

+ 't Iaer 1577.

+ Don Iean van Oostenrijck in 't gebiet der Nederlanden.

[p. 82]

hy soo grooten naem verkregen hadde in den Oorlog tegens de Mooren in Spaenjen, ende in de vermaerde Zee-slach van Lepante, ende begaeft te zijn met een levendich vernuft, ende met seer aengename manieren, de Nederlanden lichtelijck door sijn middel souden werden herstelt in ruste, met welcke gemeyne ruste niet over een quam sijne besondere begeerten. De Prins van Orangien poogden dan voor alle andere saecken, dat Don Iean niet en soude aengenomen werden tot het gebiet, ende ⁺hy verhoopten dat, geloovende dat hy noyt en soude toestaen de Vrede van Gent. Maer voor die tijdt viel sijne hope met het verdragh, 't gene daer haestelijck aengegaen wierdt in de Marche, zijnde een stadt in Luxemburg, tusschen Don Iean ende de Staten der Provincien; met welck verdragh van hem toegestaen wierdt de Vrede van Gent, ende men dede veerdiglijck de Spaensche en andere Uytlandtsche vertrecken, behalven het Duytsche volck, het welcke noch onbetaelt was.

Naer 't verdragh van der Marche wierdt ⁺naderhant Don Iean met groote prachte en toejuyginge binnen Brussel ontfangen. Maer de Ruste duyrde weynich, de welcke men van dese uytkomste verwacht hadde. 'T en was waerschijnelijck niet aen te nemen, dat

+ Voor alle dingen staet hy toe de Vrede van Gent.

+ Is met groote toejuyginge binnen Brussel ontfangen.

[p. 83]

Don Iean op een nieuw soude hebben willen sijn macht in 't werck stellen, zijnde sonder wapenen gebleven, en volkomentlijck onder de handen van de Nederlanders. En niet tegenstaende waten de listigheden soo groot, die de Prins van Orangien pleegden, eensdeels om de Articulen van 't Verdrag van der Marche anders uytleggen, en eensdeels datmen aen Don Iean de schult leyde van de vertoevinge gepleegt in de afdanckinge⁺ van het Duyts volck, het welck door gebreck van penningen niet soo haest konde betaelt worden, ofte Don Iean sach hem seer haest gewickelt in groote bedenckingen, en tusschen gevaren van schier on verhoedelijcke lagen, die daer ontdeckt wierden tegens sijn persoon. Juyst op die tijdt ging naer de Baden van 't Spa, Me-vrouwe Margariete de Vallois, Koninginne van Navarre. Don Iean en liet dan niet een soo tijdelijcke gelegentheyt voorby gaen, maer vertrocken⁺ zijnde van Brussel, onder schijn van sijn eerbiedinge te doen aen de Koninginne, nam onversiens in het Casteel van Namen, zijnde een Stadt, paelende met het lant van Luxemburg naer Vrankrijck toe, ende aldaer stelden hy hem in vryheyt. Doen ter tijdt was het een stantvastig gevoelen van vele, dat dien raet van het Casteel van Namen in te nemen, Don Iean was arglistiglijck doen

+ Hy komt in bedenckinge van de Nederlanders.

+ Sijn gevaer en verstreck in Namen.

[p. 84]

aengeven van de Prins van Orangien selve, om hem door dese daet, dies te verdachter te maecken, ende om dat haer de saken dies te lichter souden aen-stellen tot verwerringe: oock sijn voor-nemen en misluckten hem niet.

⁺Dit was als eenen uytroep tot de wapenen, waer door sich wederom in een ommesien het gantsche lant ontroerden, ende op een nieuw wierden de wapenen aengenomen van alle zijden. Ende het uytheemsche volck van den Koning op een sprong wederom gekeert zijnde uyt Italien, dat weynig tijdts te vooren uyt Nederlant vertrocken was, volgden daer op alsoo haest de ⁺Slach van Gemblours, zijnde een plaetse gelegen dicht by Namen, in de welcke Don Iean met weynich meer dan duysent voetknechten, en soo veel Ruyteren (dewijle sijn overig volck in 't aen-komen was tot de Velt-slag) brack en ontdede, als men seggen mach, met een wonderbare uytkomste, het Leger van de Nederlanders, 't welck bestont in sesthien duysent voet-knechten, en drie duysent Ruyteren.

Maer daerom en weeck de Prins van Orangien niet een sier van sijn voornemen. Ende hy sat alreede volkomentlijck aen 't bestier van de oproerige, van de welcke hy met ongewoonelijcke verthooningen van

+ Alle het lant van nieuws in de wapepen.

+ Velt-slag van Gemblours, en overwinninge van Don Iean.

[p. 85]

eere ontfangen was als heerschende eerst in Antwerpen, en daer naer in Brussel. Den Prins van Orangien dan hebbende uytvlucht genomen naer dese tegenspoedige uyt komste, tot sijn alderscherpsinnigste loosheyt, ende hebbende Duytslandt in groote vreese gebracht voor de Spaensche wapenen, als mede Engelant en Vrankrijck dede afkomen uyt Duytslant (waer toe de Koninginne van Engelant de behulpsame hant bode met verstreckinge van veel penningen) een machtich Leger, aen-gevoert van Hans Casmier⁺ Palts-Grave, ende hy dede op trecken veel Fransche benden onder den Hertog van Alenson, die de Broeder was van den Koning van Vrankrijck, de welcke de oproerige hadden aengenomen, met de naem van haren Bescherm-heer.

Ende, om datter geen ongewoone nieuwigheden in die oproeringe souden ontbreken, was weynig tijdts te vooren bedecktelijck van Weenen gekomen, den Aerts-Hertog⁺ Mathias, na-Neve van den Koning van Spaengien, gedreven zijnde van een lossen geest tot eersucht, ende alleenlijck door de authoriteyt van de oproerige, ende van de Prins van Orangien, die hem bygevoegt was tot Bevel-hebber, hadde hy tot sich genomen de naem van Koninglijke Gouverneur van de Provincien van Nederlandt, ende

+ Hans Casmier Pals-Grave by den Rhijn. Hertog van Alenson.

+ Aerts-Hertoge Mathias.

[p. 86]

hadde hem bereyt gemaeckt om te voeren de wapenen van de vyant, tegen die van Don Iean, die de rechten Gouverneur was. Ondertusschen hadde hem Don Iean onthouden in een stercke vestinge dicht by Namen, met voornemen om te doen scheyden dat onweer van soo vele wapenen, 't welck hem van soo veel zijden boven 't hooft hing, ende om te winnen op die maniere met meerder eere sonder vechten. Het welck daer na geluckelijck uyt-viel. Maer hy quam ⁺van te vooren t'overlijden, welcke doodt hem al te haestich de vrucht benam, van de eerste overwinninge alreede verkregen, ende van dese tweede soo wel aen-geleyt. Don Iean stierf in weynige dagen van swackheyt, en niet sonder bedenckinge van vergift, zijnde een Prince waerdig een langer leven, ende om proeven te geven in meerder tijdt, ofte hy soude hebben konnen overwonnen te neder leggen, met de sterckte van sijn swaert, de water-slange, zijnde naderhant onverwinnelijk geworden, door de afvallinge van Nederlant.

⁺Naderhandt verloopen zijnde doorgebreck van gelt, het volck van de oproerige, soo vertrock dat van Casmier naer Duytslant toe. Ende een ander groot voordeel wedervoer weynig daer naer aen de saecken van den Koning, 't welck was, dat de Walsche

+ Overlijden van Don Iean.

+ De krachten ontbreecken aen de oproerigen.

[p. 87]

Provincien (alsoo werden genoemt de Provincien van Vlaenderen, die gelegen zijn tegen de Frontieren van Vranckrijck) naer dat van haer ontdeckt waeren de onbillijcke oogmercken van de Prins van Orangien, ende van de andere oproerige, welcke waren van hun te willen t'eenemael ontrecken de gehoorsaemheyt van den Koning, en van de Roomsche Kercke, soo maeckten sy uyt (niet tegenstaende dat de Prins van Orangien daer tegen sitterden en daverden, maerte vergeefs) een andere besondere party met de benaeminge van Malcontenten. Van⁺ haer wierde met dit woordt te kennen gegeven, dat sy qualijck vergenoegt waren, maer dat sy daer om niet en wilden wederspannig zijn, nochte tegen de Kerck, nochtetegen de Koning.

+ Party van Malcontenten.