Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

Den Hertoge van Alba komt in de plaetse van Me-vrouwe van Parma: Geheel Nederlant ontroert sich; ende een groot gedeelte staet op, ende den Oorlog gaet aen.
III. Hooft-Stuck.

⁺HEt was in 't loopende jaer 1567. wanneer den Hertoge van Alba in Nederlant quam, voerende met hem een machtig ⁺Leger, alschier bestaende van Spaensch volck, maer noch machtiger door sterckte, dan door getal van soldaten. Hebbende het gebiet aengenomen, waren sijne eerste gedachten, van hem te verseeckeren van de Edelen, die meest verdacht waren, als mede van de meest verdachte steden. Derhalven dede hy seer spoediglijck gevangen nemen de Graef van Egmont, en de Graef van Hoorn, met meer andere Edelen van den lande, en maeckten gereet yselijcke jocken van Casteelen voor veel Steden, die van de meeste bedenckinge waren; en dat om de hoedanigheyt, ofte van de gelegentheyt, ofte van de inwoonders. Voor eerst wierde gesticht het Casteel van Antwerpen, het

+ 't Iaer 1567.

+ Den Hertog van Alba in Nederlant met een Leger.

[p. 65]

welcke mede het voornaemste van alle andere was, ende by het jock van de Casteelen, vervoegden den Hertoge den toom van de gewapende Garnisoenen.

Dese beginselen van soo een gestrenge Regeeringe van den Hertoge geleyt zijnde, was overig te sien, wat voor bewegingen datter stonden te volgen, soo van binnen, als van buyten Nederlant.

En van binnen en van buyten was het⁺ gevaer groot. De Spaenjaerts waren van Vranckrijck, boven de gewoonlijcke euvelheden, die sy om die nabuyrigheyt hadden, alsdoen noch meer verdacht van wegen de partyschap van de onrooms-gesinde, de welcke in die tijdt met groot gewelt, dat Rijckgrootelijcx geplaegt en bekommert hielden. De Koninginne van Engelant oock selve van harent wegen, aenspannende met de onrooms-gesinde van Vranckrijck, hadde het selve voornemen, om de ketterije en ongehoorsaemheyt van Nederlant te voeden, ende om te doen, soo veel het haer mogelijck was, van de Spaengiaerts daer t'eenemael van versteken te sien, ten eynde, om haer eygen Rijck mede bevrijdt te sien van haer nae-buyrige, en verdachte macht. De naest gelegen onrooms-gesinde Princen van Duytslant, vervaert van 't voorbeelt van de Nederlanders, en vresende dat

+ Innerlijcke en uyterlijcke gevaren, die doen ter tijdt aen Neêrlant aenstaende waren.

[p. 66]

de dienstbaerheydt in-gevoert tegens het volck van Nederlant, sich hadde te strecken over die van Duytslant, hielden mede aen met gelijcke vaerdigheydt in de selve bedenckingen en raetslagen. Dit was het uyterlijck gevaer. Maer het innerlijck en was niet min gewichtig, om dat de Nederlanders, soo veel verschillende door de natuyr van de locht, van gewoonten, en wetten van de Spaenjaerts, en die Natie soo beweegt tegens dese om de nieuwe voorvallen, die 'er op gevolgt waren: dus was het een openbare saecke, dat alleenlijck maer soo lange de Nederlanders vertoeft souden hebben om haer op te werpen, tot dat de gelegentheyt vertoeft hadde, van haer voor te doen.

⁺Van buyten ontstont het eerste gevaer. De Prins van Orangien, gelijck geseyt is, was met sijn Broeder Lodewijck geweecken, naer Duytslant, sy hadden haer tot die tijt toe niet ledich gehouden: groot waren de maegschappen, ende den aen-kleef in die gewesten van haer huys; en lichtelijck haddense geloof verkregen, aen haer voorgewende ende versierde voorslagen, waer mede sy onder de naem van 't gemeyne beste bedeckten haren uytvlucht, van Nederlant, ende haere besondere begeerten; alsoo en was het vertoef niet lang, of men quam

+ Van buyten ontstaen de eerste, ende op wat manier.

[p. 67]

tot de wapenen, en Lodewijck was de eerste⁺ diese in Vrieslandt voerden, het welck wel uytviel met groote gunste van het geluck, zijnde geslagen en doodt in het gevecht gebleven de Grave van Arenbergh: de welcke met veel volcx hem tegen-gesonden was van den Hertog van Alba. Den Hertog van dit gevaer beweegt zijnde, nam voor derwaerts selve in persoon te gaen, om te vechten, en Lodewijck te verjagen, hebbende al te vooren met grouwelijke aenschouwinge, doen onthalsen Egmond en Hoorn binnen Brussel. Van daer bebbende sijn Leger⁺ op de been gebracht, en spoedelijk in Vrieslant gevoert, soo was sijn komen, slaen, en winnen een en de selve saecke. Derhalven keerden Lodewijck, zijnde in de vlucht gebracht en geslagen, wederom op een nieu in Duytslant.

Maer de Prins van Orangien maeckten op⁺ een nieuw, wederom gereet een swaerder last van Oorlog tegens den Hertoge. Waeromme hy korts daer aen, getrocken zijnde met een machtig Leger, gewerft in Duytslant, opgehoopt van de hulpe der Hugenoten in Vranckrijck, naer dat hy te vergeefs getracht hadde volck binnen Luyck te brengen, soo hielde hy hem op in Brabant, vervult van de hope van in 't werck te konnen stellen eenige beroerte daer ontrent, ende

+ Graef Lodewijk van Nassau verslaet en brengt om 't leven de Graef van Arenberg in 't gevecht.

+ Den Hertog van Alba breeckt en slaet Lodewijk in Vrieslant.

+ De Prins van Orangien brengt weder een Leger in Nederlant.

[p. 68]

de voet te setten in eenige voornaemste stadt. Maer dat voornemen viel qualijck⁺uyt: hebbende sich den Hertog van Alba doen vinden, de welcke alleenlijck met de wetenschap van krijgen, ende van te winnen sonder bloetstortinge, hem in weynige dagen, ende met heerlijcke overwinninge, t'eenemael verjoeg buyten het lant, zijnde seer overladen met schade. Den Hertoge was weder gekeert binnen Brussel. Ende indien hy den tijdt waer nemende, hadde gewilt, naer soo vele genomen straffingen van binnen, en d'overwinningen bekomen van buyten, versachten de strengheytvan sijn Regeeringe, sou 'er evenwel groote hope overig geweest zijn, dat de saecken van Nederlant wederom in gevoegelijcke maniere sonde zijn herstelt geweest.

Ende alrede schenen der groote teyckenen van te wesen, met het gemeyne pardon van den Koning, wanneer hem den Hertog onversettelijck thoonden, om niet te willen her-roepen sijn voor-genomene meyninge, die hy hadde in te voeren om eenige nieuwe, en ongewoone Imposten op alle de roerende, ende onroerende goederen van 't⁺lant. Het scheen doen ter tijdt, al te hard aen de Nederlanders, te moeten niet all eenlijck aen nemen, maer selfs oock voeden de dienstbaerheyt, de welcke den Hertog

+ Den Hertog Van Alba doet hem 't lant ruymen.

+ Imposten qualijk opgenomen.

[p. 69]

van Alba voor hadde, met soo veelderhande manieren, tegens haer in te voeren, zijnde gewoon tot die tijdt toe, schier te leven sonder eenige last, ende om geregeert te worden, als volck, 't welck niet min vry en is, als onderdanig. Zijnde dan onverhoedelijck geworden de beroerte van Nederlant, soo wierde d'eerste slach daer van gehoort in Zeelant. Van daer Hollandt in een⁺ oogenblijck beroert geworden zijnde, ende in een goet gedeelte van de Steden gelegen by de naeste paelen van Vranckrijck, sach men in een stont van alle zijde het volck tot woeden gebracht, ende ongetempt loopen tot de aenneminge der wapenen. De Stadt⁺ van Bergen, een van de voornaemste naer Vranckrijck, wiert behendelijck ingenomen van Lodewijck: ende ondertusschen maeckten de Prins van Orangien hem gereet om de tweede reyse in het lant te komen, met een Leger, niet min machtig als het eerste.

Den Hertog van Alba zijnde omringt met soo veel swarigheden, ende peynsende tusschen het gewichte ende verscheydentheyt van het voornemen, 't welck men moeste aengaen, ofte om Hollant en Zeelant te verseeckeren, die om de gelegentheyt van de Zee, Provincien waren van groote bedenckinge, ofte van de Steden gelegen aen de naeste paelen van Vrankrijck, die open ston-

+ Schier een gemeyne beroerte van 't lant.

+ De Stads van Bergen in henegou behendelijck ingenomen van Lodewijck.

[p. 70]

den voor 't gevaer, 't welck haer boven 't hooft hing, van de Hugenoten van dat Rijck, nam eyndelijck de overhandt het grootste gevaer, 't welck alsdoen te vresen⁺stont, van wegen Vrankrijck. Hy dede dan veerdiglijck sijn Soon Frederick sijn Leger slaen rontom Bergen, met het puik van het Leger, ende maeckten hem daer na selfs in persoon daer henen, met den Hertoge van Medinaceli, die weynig te voren ter Zee uyt Spaenjen was gekomen, om sijn plaetse te⁺ nemen in de Regeeringe. Het beleg begoste geluckiglijck, zijnde gebroocken en verslagen de hulpe van de Fransche Hugenoten van een zijde, en voleynden sich daer naer met gelijck geluck, d'ander hulpe de welcke van de zijde van Duytslant, de Prins van Orangien met groote macht hadde toegevoert, te rugge gehouden zijnde, ende gebracht in benautheyt. Maer hoewel dat de Prins van Orangien, Bergen niet en konde ontsette, soo en viel nochtans sijn komste in het lant niet vruchteloos uyt, om de winste, die hy voor en al eer by hem getracht was 't ontset van Bergen, hadde gedaen van Rijnberck in de Provincie van Gelderlant, van Mechelen, en van meer andere Steden, en om de beroerte, de welcke dese sijne tweede op-tochte hadde veroorsaeckt onder het volck. Hy vertrock daer naer, zijnde hem

+ Hertoge van Alba belegert, en wint wederom Bergen.

+ Hy breeckt en verslaet de hulpe van de Hugenoten uyt Vrankrijck

[p. 71]

geen macht overig gebleven, om hem in 't velt te houden.

Ende naer dat hy haestelijck wederom verlooren hadt al het gene hy gewonnen hadde, soo vertrock hy eyndelijck, zijnde⁺ meer verjaegt als overwonnen, in Hollant, alwaer hy, en mede in Zeelant met het voordeel van de Zee en Rivieren, met de hertneckigheyt van 't volck, en met 't ontsach 't welck hem gaf de Stadt-houderschap van d'eene en d'andere Provincie, de voornaemste wapen-plaetse maeckten van den Oorlog, en van sijn voornemen.

Zijnde dan gebracht al de last van de beroerten, ende van de wapenen in Hollant en Zeelant, soo zijn 'er seer gedenckwaerdige uytkomsten gesien in d'een en d'ander Provincie. De ontsettinge de welcke Christoffel⁺ Mondragon, een van de geachtste hoofden van de Spaensche Natie, in Zeelant dede op die tijt, is geweest een van de denck-waerdigste krijgs-daden, de welcke gelesen worden in de oude, en hedendaegsche geschiedenissen. Hy ging door 't ondiep met een leeg water door een arm van de Zee, breet seven Italiaensche mijlen (dat is twee en een vierde part Hollantsche) met een uytgelesen bende Spaenjaerden, ende naer dat hy met groote kloeckheyt, te boven was gekomen, alle de moeyelijckheyt van sijn

+ De Prins van Orangien vertreckt in Hollant.

+ Gedenck waerdig ontset van Mondragon in Zeelant.

[p. 72]

weder-partije, de welcke men eerst oordeelden onverwinnelijck te zijn, soo brachte hy eyndelijk te wege haer ontset met de grootste eere. In Hollant onder andere verscheyden uyt-komste, was berucht het beleg ⁺van Haerlem. Daer wierdt acht maenden getwijfelt, van welcke zijde de meeste stantvastigheydt soude stant houden, ofte van de beleggers, ofte van de belegerde. Maer eyndelijck quamen die van binnen, haer over te geven, ende leden soo groote en onverdragelijcke straffen, datter naderhant altijt een grouwelijcke gedachtenisse daer van over bleef, en van die uyt-komste, ende van den Hertog van Alba in Hollandt. En weynig tijt daer aen, eyndigden het gebiet van den Hertoge.

+ Beleg van Haerlem in Hollant.