Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

[p. 59]

Onlusten en natuyr van de Prins van Orangien.
De eerste beroerten van Nederlant ontstaen, en werden wederom geslist.
II. Hooft-Stuck.

DE Prins van Orange af-geslagen zijnde⁺ van die verkiesinge, gevoelden sich weynig daer aen, niet min levendig verslagen, van het beletsel 't welck hem voor quam van 't huwelijck met de Dochter van Loreynen, daer hy naer gestaen hadde. Het⁺ en behaegden aen den Koning niet, dat een soo grooten Vassael hem soude grooter maken, met dat nabuyringe steunsel van Loreynen, en dat in plaetse van onderdaen, hy hem soude verhoogen tot sulcke na maegschap van de Koning selfs. Nochte selfs mede aen de Prince van Orangien, was overgebleven dat deel van Regeeringe by de Regente, 't welck hy begeert hadde. Derhalven was in hem ontsteken eenen verborgen toorn, ende een gesette wille om nieuwigheden voor te wenden, ende alsoo hem de weg te baenen tot grooter geluck door de gemeyne nieuwigheden. De Prins van Orangien was in overgroote gunste by de Nederlanders. En seeckerlijck in hem quamen te samen vele treffelijcke qualitey-

+ 't Iaer 1559.

+ Onlusten van de Prins van Orangien.

[p. 60]

⁺ten, sterckte van lichaem, stantvastigheyt van gemoet, veerdigheyt van tale, en niet minder van Raet, ende uytermaten behendigheyt en wackerheyt. Maer dese deugden schenen verselt in hem te zijn van veel groover fouten: want daer en wierd noyt yemant gevonden, die met listigheyt soo de lieden wiste te drayen ende te keeren, nochte beter te bekleeden sijne besondere begeerten met de gemeynen yver, dan hy.

De Koning vertrocken zijnde, om naer Spaentjen te keeren, was de eerste na-denckinge, die de Prins van Orangie gaf, dat hy ⁺ten wijve nam een On-Rooms-gesinde in Duytslant, 't welck was Anna, Dochter van Maurits Keur-Vorst van Saxen, de welcke volgde de gesintheyt van Luther. Van waer weder gekeert zijnde met sijn nieuwe huysvrouwe tot Brussel, was hy niet lang besich om de voor-genomen beroerten te bereyden. ⁺In die tijdt was het volck van Nederlant seer bewogen, en schier gelijckelijck alle drie de ordren van persoonen, die uytmaeckten het lichaem van de Provincien. De Geestelijcke ordre, om een nieuwe instellinge van Bisdommen, de welcke verselt was met groote verminderinge van eere en van goederen van de geestelijcke Abten, in wiens persoonen eerst bestondt den voornaemste trap van de Kerckelijcken.

+ Sijn natuyren en qualiteyten.

+ Hy neemt tot wijve Anna van Saxen, Luythersche gesinde.

+ 't Volck van Nederlant alsdoen seer genegen tot nieuwigheden.

[p. 61]

D'ordre van de Edelen, om dat sy sagen dat sy altoos versteecken bleven van de tegenwoordigheyt van hare natuyrlijcken Heer, en om gestelt te zijn onder een uytheemsche Regeeringe, in het welcke haer besonderlijck al t'onverdragelijck geviel, 't al te groote en al te hersende aensien, 't welck de Cardinael Granvelle behielt by de nieuwe⁺ Regente. D'ordre van 't volck, om dat de inwoonders van Nederlant gewoon zijnde te leven in groote vryheyt, ende vele derhalven zijnde over-geschreeden in de toegevinge van de Secten, soo en koste dat selve volck niet verdragen de nieuwe strengheyt van de Placaten, uyt gegeven tegens die 'er mede besmedt waren, aen welcke strengheyt men hatelijck den tijtel gaf van de Spaensche Inquisitie.

D'ordre van den Adel was het eerste die het vuyr openbaerlijck aenstack, 't gene tot daerentoe in 't verborgen hadde gesmooct, waer van de eersten brant ontstack de Heer van Brederoode, met een vermetelijck versoeck, dat hy neffens Graef Lodewijck broeder van de Prins van Orangien, verselt met een groot getal van andere Edelen, de Regente⁺ aenbode. Daer wiert versocht met vermeetelijcke woorden in het selve, datmen soude willen matigen de Koninglijcke Placaten, ende datmen alle gebruyck van

+ Cardinael Granvelle.

+ Vermete versoeck van de Edelen aen de Hertoginne van Parma.

[p. 62]

Inquisitie soude willen wech nemen. De beroerte van 't volck, 't welck weynig daer aen, daer op volgde, was een gedeelte van de vermetelheyt van de Edelen. In verscheyde Steden, maer voornamentlijck in Antwerpen, stondt op een gedeelte van 't ⁺grau, dat dadelijck bestont de Kercken te berooven, de Autaeren afte slaen, ende de beelden te breecken, ende de Secten daer openbaerlijck in te voeren, de welcke tot daer toe bevreest ende bedeckt, alleenlijck in 't verborgen gebaert hadde dese qualen. Evenwel en waren die doen ter tijt soo groot niet, ofte daer wierden bequame middelen aengewendt om die wech te nemen. In 't begin wende de Regente aen sulcke sachte behulp-middelen als den tijdt voor brachte, en naderhant moet genomen hebbende, dwong sy Valencijne met de wapenen, om weder te keeren tot haere behoorlijcke onderdanigheyt, en quam insgelijcks gewapent binnen Antwerpen, en her stelden het gebiedt van de selve Stadt, en van meer andere Steden in hare eerste gedaente.

Alsdoen ter selver tijt scheen uytgeblust, soo haest als ontsteecken, dese eerste beroerte van Nederlandt, wanneer datmen hoorde donderen de gramschap van de Koning tegens de Nederlanders, en dat tot

+ Vermetenheyt die 'er naderhant volgde van 't gemeyne volck.

[p. 63]

uyt-voeringe van sijn verbittert gemoet, verkooren was de strengheyt van den Hertog⁺ van Alba. De Prins van Orangien hadde hem altoos naer dien tijt aengestelt met de Regente. Maer naer dat hy vernomen hadde, dat den Hertog van Alba in aen-tocht was, ende sich naderden, hebbende heymelijck sijn voornemen ontdeckt, is hy met Lodewijck, sijnen Broeder, gesamentlijk naer Duytslant vertrocken. Doen en dachte het⁺ aen de Prins van Orangien niet raetsaem langer te verbeyden, hy overwoog dat hem sulcx wel geluckt was met de Regente, zijnde een vrouwe, ende gestelt onder de wapenen van de Nederlanders. Maer van den Hertog van Alba soo grooten Capiteyn, en die de uytvoeringe van de Koninglijcke bevelen brachte, op het spits van de wapenen van een uytheemsch Leger, wat veylheyt koste hy hebben? hoe veel nadenckingen waren der alrede genomen van sijn daden? ende hoe vele hadde hy 'er inder daet gegeven: Ende hy beelden noch aen sijn selve de vreese stercker in, om in de beroerten dies te meer sijn begeerlijckheyt t' ontsteken. Hebbende dan besloten van niet te willen af wachten de komste van den Hertog, soo vertrock hy in de naeste gewesten van Duytslandt, om aldaer den tijdt waer te nemen, die hem soude beroepen tot de

+ Hertog van Alba verkooren tot het gebiedt van Nederlant

+ De Prins van Orangien heeft voor-dencken, en vertrekt.

[p. 64]

nieuwigheden, die het Nederlandt boven 't hooft hingen.