Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

Van de macht ter Landt der Vereenigde Provincien.
VI. Hooft-Stuck.

LAet ons tegenwoordig gaen bemercken de macht van de Vereenigde Landen, en voor eerst die sy te Landewaert hebben, en dan ter Zee. In die van 't Lant sullen wy konnen over-wegen de sterckte van haer Lant, de hoedanigheydt van hare Steden, de menigte van wapenen van Oorlog, de gelegentheyt ende het getal van de ⁺Krijgs-luy. En voor eerst de sterckte van 't Lant van de Vereenigde Provincien is soo groot als 't wesen kan. Sy hebben de zee aen veel zijden die haer beschermt. En van binnen haer Lant de Maes, en den Rhijn verspreyt in veel armen, ende d'Yssel insgelijcks, met verscheyden andere Rivieren dienen haer tot Bol-wercken, om insgelijck van

+ Sterckte van 't lant van de Vereende Provincien.

[p. 33]

veel zijden haerlant te verseeckeren. Zeelant in 't besonder is verdeylt in veel Eylanden; waerom geseyt kan worden, dat het ondoorboorelijck is door de hoedanigheyt van haer gelegentheyt. Hollant oock mede is schier ongenaeckelijck aen alle zijden, om oorsake van sijn breede water-loopen, en van den inham der Zee, die het verdeylen en omringen, in veelderhande manieren. Ende in 't gemeyn, daer by is het lant van alle de andere Provincien, leeg en bolachtig, vol van water-gangen en van Rivieren, en derhalven seer beswaerlijck om 'er door te breken.

Maer niet minder en zijn sterck de Steden,⁺ als het lant selfs. Alle de Frontieren van de Vereenigde Provincien, zijn seer versterckt, ende voornamentlijck naer het lant toe, van de Aerts-hertogen, alwaer van daen dat de euvelheyt grooter is.

Ende beginnende van Sluys, in de Provincie van Vlaenderen, dat is een Stadt, die geoordeelt wert weynig min dan onwinbaer, soo wel om de sterckte van haer gelegentheyt, die ten naesten by, t'eenemael is onder moerassen, ende lage water-loopen; als om wel versterckt te zijn, van alle zijden veel hooger als d'aerde van buyten, al waer de Loop-graven soude konnen geopent werden. Voorts hebben de Vereende Pro-

+ Hare Steden, hoe sterck sy zijn.

[p. 34]

vincien in Brabant, onder het gesichte van Antwerpen, de groote Schantse van Lillo, sy hebben Bergen op den Zoom, Breda, Geertruyden-Berg, Heusden, Grave, en de Schantse van Crevecoeur, zijnde alle seer stercke plaetsen, soo van natuyrs als van konst wegen. Van de zijde van Gelderlant, 't welck naer Brabandt streckt, ende dat gedeelte van de selve Provincie van Gelderlant, 't welck begrepen wort onder het gebiet vande Aerts-Hertogen, besitten als noch de Vereenigde Landen, seer stercke plaetsen, en besonderlijck dicht by den Bosch, in Bomeler-waert, de Schants van St. Andries, de welcke is dicht gelegen by die van de Voorne, Nimwegen en Schencken-schants. Boven dat oock, van de selve zijde van Gelderlant, den Rhijn ende de Maese, het inkomen seer beswaerlijk maect. Meer innewaerts in verscheyde wegen van haer lant, hebben de selve Provincien, oock selfs in 't gemeyn veel plaetsen sterck van gelegentheyt, en sterck gemaeckt met de hant: ende men kan niet uyt-spreken hoe groot dies benevens de vlijt is, diese aenwenden tot de onderhoudinge van haer Steden en Schantsen.

⁺Soo veel als belangt de wapenen van Oorlog, alle de Steden van de Vereenigde Provincien, zijn 'er overvloedig van versien. Groot is over al de menigte van het krijgs-

+ Hoe seer versien dat de selve plaetse zijn.

[p. 35]

tuyg, en van alle andere voor-raet noodtwendig tot de wapenen, van stucken ende van alle andere soorte van gereetschap tot de Krijg. Groot is noch daerenboven de voor-raet van de Lijftocht, en selde reysen, ofte nimmermeer is het gebeurt, dat een van haere plaetsen is komen verlooren te gaen door gebreck van Lijftochte ofte wapenen. Van de twee Provincien van Hollant en Zeelant, voornementlijck konnense gevoert werden, ende de gelegentheydt van de selve te verstercken, en kan niet grooter zijn, wordende tot alle plaetsen gebracht, kan men seggen met de schepen op de Rivieren; ende alwaer de Rivieren ontbreecken, dier bieden de water-loopen de behulpsame hant, van de welcke het vol is, en gelijck geschaeckelt aen malkanderen, als van alle zijden het lant.

Staet noch t'overwegen de gelegentheyt⁺ en getal van de Krijgs-luyden van de Vereenigde Provincien. Hare Krijgs-rusting is samen gebracht, eensdeels door eygen Krijgs-volck, en eensdeels door Uytlanders. Haer landt en vermach niet, haer op te brengen het getal van Krijgs-volck, 't welck noodig is, nochte alle haer volck is evenveel bequaem tot het beroep van den Oorlog. Het volck van Hollant en Zeelant in 't besonder zijn weynig dienstig te

+ Krijgs-luy van de Vereenigde Provincien, ende van wat voor hoedanigheyt haer soldaten gematigt zijn.

[p. 36]

lant in de oeffeninge der wapenen. De andere Provincien brengen genoegsaem voort goet Krijgs-volck te paerdt en te voedt. Voorts ter Zee, spannen de Hollanders en Zeelanders de kroon, niet alleenlijck onder alle de volckeren van het noorder gewest, maer noch van de gantsche werelt.

⁺De groote kracht dan van den eygen Oorlog van de Vereenigde Provincien, bestaet in Krijgs-volck, 't welck geworven werdt in 't lant meer innewaerts gelegen: maer het sterkste ende stijfste stut van haer Leger, bestaet in 't getal, ende in de hoedanigheyt ⁺van het Uytlantsche Krijgs-volck. Van dat den Neêrlantschen oorlog begon, ende dat de Vereenigde Landen begonnen te genieten de gunste van Vrankrijck en van Engelant, hebbense altoos onderhouden een groot getal van Krijgs-volck van d'een en d'ander van die twee Koningrijcken. Tegenwoordig evenwel naer het Bestant, is by haer overig, een goet schut van Frans voet-volck, Engelsche en Schotsche, ende onderhouden boven het Krijgs-volck van die Natien, noch een goet getal van Hoog-Duytsche voet-knechten. De Vereenigde Landen mogen tegenwoordig in haer Leger hebben ontrent ses duysent Francoysen, zijnde onderhouden vier duysent onder twee Colonellen, met de eygen pennin-

+ Eygen Krijgs-volck.

+ Uytlantsche Krijgs volck.

[p. 37]

gen van Vranckrijck. De andere twee duysent zijn verspreyt, en verdeylt onder andere Natien. D'Engelsche konnen ontrent drie duysent zijn, ende de Schotsche twee duysent, ende Hoog-Duytsche drie duysent. Alle het overige van het voetvolck, bestaet in eygen Krijgs-volck; ende de Ruyterije is insgelijcks meest alle van 't volck van haer eygen lant: Naer de Rekening⁺ die men komt te maecken, neemt men af, dat de Vereenigde Nederlanden nu na het Bestant aenhouden, twintig duysent voet-knechten, vijf-en-twintich hondert Ruyteren, boven de vier duysent mannen van 't Frans voet-volck, hier boven verhaelt, de welcke t'samen onderhouden werden, met twee hondert Ruyteren ook Frans volck, in haer Leger van de Kroon Vranckrijck.

Naer het Bestant, om de geduyrige euvelheden van haer, met de Spaenjaerts, soo en hebben se niet willen verminderen in eenig gedeelte, haer vreemt volck, en weynich hebbense oock af-gedanckt selfs van haer eygen volck. Onder het vreemde volck, zijn seer aensienelijck de Engelsche om haer sterckte en krijgs-tuchte, en daer aen de Schotsche, en naer haer de Fransche; de welcke alhoewel sy niet veel en doogen te voet zijnde, soo zijnse evenwel onder de

+ Getal van de soldaten van de Vereenigde Provincien naer het Bestant.

[p. 38]

tuchte van Graef Maurits gebracht tot goede soldaten. De Hoog-Duytsche zijn naer haren aert traegsaem, maer van goede ordentelijckheyt, en seer dienstig in het besonder in de dadelijcke werckingen, die 'er alle dagen in de Legers voorvallen. En soo veel als aengaet het eygen volck van de Vereenigde Provincien, soo gewennen sich hare soldaten meer naer den aerdt van de Hoog-Duytsche, als na die van de andere uytlanders. En dit is genoeg voor soo veel aengaet hare macht te lantwaerts.