Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

Van de Regeeringe van de gantsche Unie.
V. Hooft-Stuck.

NU kome ick tot de Regeeringe van⁺ alle de Provincien versamelt in een lichaem, naer dat ick hebbe overwoogen de Regeeringe van een yder, gelijck van een lidt verdeylt in deelen. Het lichaem van de Unie bestaet voornamentlijk in de groote Vergaderinge van de Generale Staten van de seven Provincien. Dese groote⁺ Vergaderinge beetluyt de oppermacht van de Unie, ende behoudt tegenwoordich de uytmuntenheyt boven alle te samen, de welcke eertijdts de Prince behielt in de gedaente van de voorige Regeeringe. Dese Vergaderinge bestaet uyt de bysondere

+ Unie van de seven Provincien

+ Vergaderinge van de Generale Staten.

[p. 22]

Staten van een yder der selvige. Waeromme, gelijk de besondere Staten gemaect werden van twee Ordren van persoonen; dat is, van den Adel van 't lant, en de Afgesonden van de Steden, alsoo de Generale Vergaderinge van de Unie van allen, neemt den selven aerdt aen, van de besondere Vergaderingen die van een yder der selver, ende van de selvige Ordre van persoonen ⁺komt te bestaen. Hoe menichmael dan datter voor komt eenige nieuwe gelegentheyt om te handelen van groote saecken, de welcke behelsen het gemeene voordeel van de gantsche Unie, soo wert de groote Vergaderinge beschreven. De beschrijvinge gedaen zijnde, soo send yder Provincie sijne Af-geveerdigde, en werden gesonden in meerder of minder getal, gelijck het meest behaegt aen de Provincie: van dese Af-geveerdigde wert gemaect de Generale Vergaderinge, de welcke sich komt te verdeylen ⁺in soo veel stemmen, als haer de Unie in Provincien verdeylt, versamelendede stemmen naer 't getal der Provincien, en niet naer de menigte van de Afgesondene.

Soo haest als de groote Vergaderinge versaemt is, werden in de selvige genomen die Beraetslagingen, de welcke raecken, gelijck alrede geseyt is, de gemeyne nuttigheyt van de gantsche Unie, gelijckerwijs

+ Om wat gelegentheden de Generale Vergaderinge gewoon is beschreven te werden.

+ Getal van de stemmen, en hoe se in-gebracht werden.

[p. 23]

van Vrede, van Oorlog, van Bestant, van nieuwe Verbintenissen te maecken, ofte de gemaeckte afte gaen, van nieuwe Belastingen in te voeren, ofte de in-gevoerde af te schaffen, ende diergelijcke meer andere hoognoodige saken, de welcke alle insicht hebben op de algemeyne Unie.

Om soodanige besluyten te nemen, is noodtsaeckelijck, dat over-een-komen de seven stemmen van de seven Provincien. Ende om dat het voordeel vande een, altoos niet gelijck en is, met het voordeel van de andere, van daer ontstaet het, dat sy in alle hare saecken gemeenlijck voort gaen met groote langsaemheydt; en by wijlen soo wert'er volmondig tegen gesproocken, van een der selver, het gene, dat met gemeene toestemminge van alle d'anderen is⁺ beslooten geweest; willende een yder met gelijcke Vryheyt, bestaen van haer eygen lidt, gelijckse gesamentlijck met gemeyn voordeel bestaende, zijn van 't gantsche lichaem. Maer om dat somwijlen in het tegen-staen de hertneckigheydt veel meer plaetse grijpt, dan de redelijckheyt, soo ist dat in die voorvallen de Af-geveerdigde van de over-een-stemmende Provincien, plegen een verkiesinge van eenige van de hare te doen, ende die te senden om te handelen met de Provincie, wiens Af-geveer-

+ De besluyten worden genomen door over-een-kominge van stemmen.

[p. 24]

digde, niet over-een-komende zijn in de groote Vergaderinge, om te versien in soodaniger voegen van die te verspreken tot aenneminge van 't besluyt met de andere. Alsoo ist dat de hertneckigheyt eyndelijck wijckt voor de reden, ende door dese koorde wiert Zeelant getrocken tot het Bestant, tot het welcke sy haer al te hertneckelijck betoonden tegenstaende te zijn. Door gewichtige voorvallen dan werdt beschreven de groote Vergaderinge van de Unie, gelijck geseyt is, en in de besluyten, de welcke genomen werden in de selve is van nooden, dat de stemmen over-een-komen van alle de seven Provincien.

⁺Evenwel soo en is men niet gewoon dan selden reysen tot die uyt-roepinge te komen: want het aenvaerden van dien, brengt met sich al te grooten moeyelijckheyt, zijnde van noode, dat tot soodanige beweginge niet alleenlijck alle de Provincien haer bewegen, maer oock daer-en-boven alle de voornaemste Steden, ende de uytmuntensten Adel van yder der selver. Waeromme het daer voor gehouden werdt, dat inde laetste groote Vergaderinge van Bergen op den Zoom, wanneer het Bestant beslooten wierdt, de afgeveerdigden dieder tusschen quamen, begroot wierden tot het getal van acht hondert toe.

+ De groote Vergaderinge versaemt sich selde reysen.

[p. 25]

Van d'ander zijde, om datter van noode is een geduyrig middel, om daer door uyt te voeren alle het gene 't welck beslooten is, van de groote Vergaderinge in de voorvallen, die 'er voor gekomen zijn, om de selve aen te vaerden, daeromme hebben eensamentlijck de Generale Staten van de seven Provincien gemaeckt, een Stadthoudende en geduyrigen Raet, die voorbeelt,⁺ en altoos levendig houdt de groote Vergaderinge, ende van wiens macht bestaet de gemeene uytvoeringe, van de opperste bevelen van de Vergaderinge.

Desen Raet werdt gemaeckt van Af-geveerdigde, die van tijt tot tijt yder Provincie toe sendt. Boven de macht van te doen uyt-voeren de opperste bevelen van de groote Vergaderinge, soo voert de selvige Raet mede uyt de gemeenelijcke saecken van belang, de welcke opsicht hebben tot het gemeyn voordeel vande gantsche Unie, naer datse van tijt tot tijt voor-komen. En gebeurende dat men heeft te beroepen de groote Vergaderinge van de Staten Generael, om eenige nieuwe ongemeyne saecke van groot belang, soo gaetse overleggen de beweeg-redenen, ende veerdigtse af tot de bysondere Staten van yder Provincie, om dat in een yder de saken in sulcke voegen bereyt werden, als het van nooden is

+ Raet van af-geveerdigde, die voor-beelt de groote Vergaderinge van de gantsche Unie.

[p. 26]

tot de algemeyne uyt-roepinge van allen. Hare macht is over-groot, en werdt geheeten, de Vergaderinge van de Staten Generael, ende wert verdeylt in seven stemmen, gelijckerwijs in seven Provincien verdeylt is de groote Vergaderinge, de welcke door de selve uytgebeelt wert.

⁺Voor 't Hooft van den selven Raedt wert gestelt een van hare Af-geveerdigde, met de benaming van President. Ende om dat het voordeel in elcke Provincie gelijck is met de Vryheyt, gelijckmatig zijnde in allen, soo werden de Presidenten verandert van weeck tot weke, beginnende door ordre, die Provincien de welcke de aensienlijckste zijn van weerdigheydt, volgen naderhant die minder zijn: men begint dan eerst van Gelderlandt, als van een Hertogdom; daer op Hollant volgt, en dan Zeelant, als Graefschappen, naer de welcken haer weken mede komen te voltrecken, de Presidenten van Uytrecht, van Vrieslant, van Over-Yssel en van Groeningen, inde ordre van enckele Heerschappyen.

⁺Boven den Raet van de Staten Generael, hebben de Vereenigde Provincien, eenen Raet van Staten bysonderlijck, eenen van Penningen of Reeckeninge, en eenen aengaende d' Admiraliteyt, die alles bestaen van de Unie, en die gevoegt zijn aen

+ 't Hooft dat gestelt wert in de voorseyde Raet.

+ Verscheyde andere Raden onder gevoegt aen de Unie.

[p. 27]

den Raet van de Staten Generael, als aen die gene de welcke Voor-beelt, in voegen als geseyt is, de Oppermacht van de selve Unie. Overgroot is in 't bysonder de macht van den Raet van Staten: Van haer bestaen d'uytvoeringen yan de saecken, belangende den oorlog, ende de handelinge van de penningen, de welcke van de Unie besteedt werden aen 't Leger van 't vaste lant. Van den selvigen Raet werden uytgevoert alle de oorlog-saecken, oock van het Leger; ende altoos van eenige luyden, van den selven Raet, by tijden van oorlog, werdt de Velt-heerin 't Leger verselt, om te wege te brengen, dat de aenslagen van hem be stiert, sich beleggen met gevoegde macht van die lieden, die alsdan Voor-beelden de Oppermacht van de Unie. Boven de oorlogs-daden, soo bemoeyt sich noch den selven Raet in saecken van 't meeste belang, zijnde gelijck een Vroetschap, de welcke schier altoos by woont de besluyten van groot belang, de welcke opgenomen werden in de Vergaderinge van de Generale Staten. De Raet van Staten is by een gebracht van Af-geveerdigde, die 'er in komen uyt de name van yder Provincie, ende in de selvige nemen noch plaetse de Stadt-houderen van de Provincien.

In de Kamer van Reeckeninge komen⁺

+ Reeckenkamer.

[p. 28]

die penningen die opgebracht werden van yder Provincie, om de gemeyne voorvallen van de gantsche Unie, en desen Raet als noch gemaeckt van Af-geveerdigde van de selvige Unie.

Den Raet van de Admiraliteyt draegt sorge op de saecken van de Zee, en door haer handen wandelt het gelt, 't welck de Vereenigde Landen in-vorderen van haer inkomste ter Zee. Dit geseyde lichaem van Raet, verdeylt sich in ses leden, vier van de welcke verspreyt zijn in Hollant, een in Zeelant, en een ander in Vrieslant; ende dese leden werden insgelijcks gemaeckt van de Af-geveerdigden, die 'er gestelt zijn van yder Provincien. Alle de Af-geveerdigde die 'er komen in die Raden, bestaende van van 't lichaem van de gantsche Unie, zijn gewoon van tijt tot tijt verandert te werden, ende yder Provincie komt toe de selvige te vernieuwen, naer het besonder gebruyck van de Regeeringe van een yder der selver.

Daer by soo heeft de selvige algemeyne ⁺Unie een Opper-hooft in 't bedrijf van de wapenen soo te lant, als te water, en in tegenwoordigheyt heeft daer 't gebiedt over Graef Maurits van Nassau, zijnde in die bedieninge in de plaetse gekomen van Prins Wilhelm sijn Vader, gelijckerwijs hy aen-

+ Opperhooft in de wapenen.

[p. 29]

genomen is geweest als Stadt-houder in de boven verhaelde Provincien.

Dit is in 't kort de gedaente van de Regeeringe, de welcke in tegenwoordigheyt heeft de Republijck van de generale Unie van de Vereenigde Landen. In welcke⁺ gedaente men besonderlijck bespeuren mach, dat gelijckerwijs in elcke Provincie men sijn best gedaen heeft om soo veel, als het mogelijck soude zijn, het minste te veranderen van de voorige Regeeringe, alsoo heeft men oock in de gantsche Unie 't eygen oogmerck gehadt.

Tot dien insicht zijn behouden de selvige meest voorneemste Raden, de welcke voor desen in stant waren, tot de uytvoeringe van de saecken, de welcke raecken het gemeyne voordeel van alle de Nederlanden, uyt-genomen den besonderen Raet, waer van de saecken in tegenwoordigheyt verricht werden by die van de Staten Generael, in de voorvallen die dat vereyschen.

En soo veel als aengaet 't Admiraelschap, dien Raet om de menigvuldigheyt van de saecken der Zee, de welcke in de Vereênde Provincien geduyrich voor vallen, is eerder begrost, dan op een nieuwe in-gevoert, om dat in allen tijden de Princen van de Nederlanden gehadt hebben eenen Admirael met verscheyde dienaers,

+ Oogmerck 't gene voorgenomen heeft het Vereenigde Neêrlant om indetegenwoordig regeeringe, weynig van de voorgaende te veranderen.

[p. 30]

die oock alsdoen uyt maeckten, eenen Raet op de saecken van de Zee.

In de Vlecke van den Haeg in Hollant, verblijven gemeenlijk dese Raden, de welke hangen van de algemeyne Unie; uytgenomen den Raet van de Admiraliteyt, de welcke verdeylt is in meer leden, en door meer Provincien, gelijck wy hier vooren ⁺vertoont hebben. Den Hage is een opene Vlecke; maer die om aerdigheyt van haer gelegentheyt, door menigvuldicheyt van volck, en door sinnelijckheyt van gebouwen, kan vergeleecken worden aen veel van de aldertreffelijckste en vermaeckelijkste Steden. Voortijdts namen in den Hage haer verblijf-plaetse, de Graven van Hollant, en in 't heerlijcke huys, het welcke de gemelde Graven bouwden, vergaderen haer de aenwesende Raden. De bequaemheyt van de gelegentheydt van Hollant, en van dat heerlijcke huys; en om dat daer eerst gegront zijn, de eerste en sterckste wortelen van de beroerten van de Nederlanden, zijn de insichten geweest, de welcke aen die Provincie hebben doen genieten het voordeel, om te zijn de huysinge van de openbare Raden, en hare verrichtingen.

Door de voorgaende verhalinge blijckt dan, welck dat de tegenwoordige gedaente is in 't gemeyn van alle de seyen Provin-

+ Hage in Hollant, een treffelijcke Vlecke, en sijn besonderheden.

[p. 31]

cien, en men siet besonderlijck dat de Vereênde Regeeringe gelijckelijck van allen, evenheyt en overgroote over-een-komste⁺ heeft, met de besondere Regeeringe van een yder der selver. De Steden ende de Edelen zijn gelijckerwijs de senuwen, de welcke het lidt maken van yder Provincie, ende de Provincien gelijckerwijs de leden, de welcke het lichaem maken van de gantsche Unie. Van elcke besondere Provincie, houden het opperste gebiet de besondere Staten van een yder der selver; ende van de gantsche Unie, houden de hoogste aensienelijckheyt, de al-gemeyne Staten van allen gesamentlijck: De besondere Staten zijn t'samen gebracht van de Steden en Edellieden; ende de algemeyne Staten zijn wederom gevoegt van dese twee soorteringe van lieden. Om de veel belangende verrichtinge, werden de Vergaderinge gehouden van de besondere Staeten van yder Provincie, ende om de alderswaerste voorvallen, wert versaemt de groote Vergaderinge van de algemeyne Staten van de gantsche Unie. In deser voegen, soo ist dat altijdts levendig blijft, de besondere Vergaderinge van yder Provincie in haren Raet, die 'er van bestaet, op de selfde wijse blijft altijt levendig en poogende, de groote Vergaderinge van de algemeyne Staten. Yder

+ Hoe eerst dat te samen over-een-een-komen de regeeringe van de gantsche Unie, en die van een yder Provincie.

[p. 32]

Provincie heeft een Over-hooft van ontsach, ende de gantsche Unie heeft oock een hooft van groote aensienelijckheyt. Met dese vergelijckenisse en over en weer zijdse banden van Regeeringe, zijn gebonden en spannen t'samen aen de Vereenigde Provincien in hare gemeyne voordeelen, die 'er onder haer ontstaen.