Verhael-boecken van den cardinael Bentivoglio

[p. **4r]

Voor-reden.
Aen de VVelverstandige Lesers,

OP dat niemandt te voortvarend' en zy, en dit Boeck misschien met voor-oordeel by de handt soude mogen nemen, om 't selve te lesen, wil ick eenyder gebeden hebben, die mijnen arbeyt van 't vertalen, met den sijnen van 't overlesen sal begunstigen, dat hy hem wat op-houde, ende dese Voor-reden eerst wil doorloopen.

Ick en soude niet veel gesprecks behoeven te maecken, indien ick op mijn recht wilde blijven staen in 't uytgeven van dit Werck, om dat het 't mijne niet en is, hebbende hier in niet anders gedaen, als 't gene dat de Schilders plegen, de welcke een Copie maecken na 't Principael, en 't Originel (om in haer termen en Kunst eygenschappen te blijven) van d'een of d'ander treffelijcke Meester, met alleenlijk de treken na te volgen, want ick het Model en Patroon van den Doorluchtigen Heer, de Cardinael Bentivoglio hebbe nageboetst, 't welck ick alleenlijck ontbloote van sijn Italiaens gewaet, dat bekleedende met

[p. **4v]

onse Nederlandtsche dracht; en hebbe het selve Neêrduyts leeren spreken, blijvende voor 't overige sijn wesen, gestaltenisse en gelaet in 't geheel.

En sekerlijk, indien dat daer oyt een Boeck verdient heeft Duyts te werden, ick segge, in onse Spraecke vertaelt te zijn, om alsoo sijn geborten recht te verkrijgen, het is dit tegenwoordige, handelende niet dan van ons eygen Lants saecken, en van al 't gene dat onse Regeringe aengaet; en is selfs een Nederlandtsche vrucht en teelte, in Nederlandt gewonnen en geboren, dan van een Italiaenschen Geestelijcken Vader, aen de welcke men wel te recht mochte toe-eygenende Spreucke gegeven van de Heer Raet Pensionaris Cats, aen de Maegt van Dordrecht: te weten, dat hy is Libros non liberos Pariens, 't welck seggen wil, Pampiere-kinderen maeckt.

En waerom souden wy ons min gelegen laten zijn, dit Boeck in onse Tale te sien, als de Fransche het in de hare gedaen hebben? zijnde daer toe maer alleenlijck bewogen geweest, door de reflectie en weerschijn van hare Staetsche insichten met de onse, en de verbintenissen die wy onderling met malkanderen uyt-staende hebben; want dit Boeck voor henen seer deftig in de Fransche Tale overgeset is, door eenen F.P. Gaffardy, Monick van den Regel van St. François. Of sal het niet dienstich zijn voor de gemeyne saecke, dat hier door alle man eenigsins Staet-kundig sal mo-

[p. **5r]

gen werden, doer dien eenige misschien sullen seggen, dat het genoech voor de Geleerden is, dese Schriften in t weederley Spraecken te hebben, als in d'Italiaensche en Fransche, sonder die gemeynder te maecken door dese tegenwoordige. In tegendeel (mijns oordeels) want een yder ingeseten komt toe sijn eygen Regeringe te verstaen, soo wel leecken als letter-wijsen, en hoe souden het die vermogen, ten ware sy het behulp van haer eygen Tale daer toe hadden, de welcke ick hier kome te verstrecken.

Hebbende dan op my genomen den last van desen treffelijcken Scribent te vertolcken, wil ick mede eenen anderen aengaen van sijne Schriften aen te prijsen, en behagelijck te maecken voor de ooren en oogen van de Lesers, waer toe ick eerst sijn eygen selfs sal gebruycken, en daer by dan mijn beste innerlijck gevoelen uytten, over de besondere materien van sijne beschrijvinge; alsdan sal ick soecken af te weren de tegenworpingen, die hem aengaende dit Werck, soude mogen aengedaen werden van de al te nauw siftende oordeelen; en eyndelijck sal ick bericht moeten geven van mijn doen, in dese Oversettinge.

Seer groot is de leckerny van dese tegenwoordige Eeuwe, soo in den overvloedt en verscheydentheydt van de geschreven Boecken, als in de menichte en overdaet van de spijse, waer door het menigmael gebeurt, dat gelijck in 't een yet goets

[p. **5v]

en gesonts aen de maegen van de genoodigde Gasten walgt, in 't ander mede yets fraeys en leersaems tegens de borst van de Lesers komt te stooten, 't welck mijn misschien te vreesen soude staen van wegen desen voor-genoemden Autheur, ten ware sijne wercken soo noodtsakelijck waren, en soo min walgelijck als het dagelijcx broot voor de toe-spijse is, en dat ten aensien van onser aller gemeyne saecken, die hier verhandelt sullen werden. Desen Autheur dan, gaet hem in t gemeyn doorgaens heen bevelen in de goede gunste van sijnen Leser, gelijk men bespeuren kan uyt 't Boeck van sijne uyt-gegeven Brieven, daer inne hy te kennen geeft de overgroote genegentheyt die hy tot hem waerts heeft, soo om dat ons Landt met sijn naturel wel over een quam, als om dat onse manieren en ommeganck hem wel aenstonden, beneffens eenige andere besondere insichten: namentlijck, dat hy vier Broeders, en twee Neven in dese Nederlandtsche Oorlogen gehadt heeft, waer van eenige haer leven opgeoffert hebben ten dienste van de Kroon van Spangien, soo in de vermaerde Velt-slag van Nieupoort, als in het laetst verleden gevecht van dit loopende jaer, tusschen het Fransche en Spaensche Leger, in welcke neêrlag van dees zijde men vernomen heeft, dat onder veel andere groote gebleven is eenen Marquis Bentivoglio, zijnde een Neve van de gemelde Cardinael. Hier door is 't dat hy selfs seyt, Dat hy sijn

[p. **6r]

ooren herwaerts aen soo vol van Nederlant mede gebracht heeft, dat voor aleer hy hier aengekomen was, hem gedacht heeft, dat oock selfs met de oogen by gewoont te hebben. Waerom, schier soo haest hy geboren was, heeft hy hooren spreecken van Nederlant, en in 't toe-nemen van sijn jaren, zijn hem de saecken van herwaerts aen soo gemeyn geworden, dat hem nauwelijcx yets ontbrack, dan hier selfs over te komen, om t'eenemael een Nederlander te werden.

En op een ander plaets seyt hy, Dat hy van hier gescheyden is, schier meer een Nederlander gelijk, dan een Italiaen. Maer in 't besonder gewach makende van dese sijne Verhael-Boecken, schrijft dear van eenen Brief aen den Doorluchtigen Heer Cardinael Borgese, die hier achter aen verduytst werdt, vvaer inne vvy, neffens sijn E. Doorluchtigheyt, onderricht sullen vverden aengaende sijn voor-genomen oogmerck. Wijders hem op dese materie uytstreckende in sijn meer gemelde Brieven-boeck, schrijft aen seker Heer en vrient tot Modena in deser voege.

Mijn Heer kan wel gelooven, dat my eer de bequaemheyt dan de wille ontbroocken heeft, om selfs Hollant in persoon te besichtigen. Maer ick hebbe het ten minste gesien, en hebbe insgelijcks door-grondt de meeste verborgen geheymen van die nieu-

[p. **6v]

we Republijcke der Vereenigde Provincien, door middel van een uytgekipte kennisse, die ick door duysent wegen getracht hebbe te bekomen. Laetstleden sond' ick daer een volkomen Verhael van na Romen toe, verdeyltin drie Boecken, en de Boecken in verscheyde Hooft-stucken. Ick hebbe de gelegentheyt waergenomen, om besonderlijck in het tweede Boeck te beschrijven, met alle mogelijcke kortheyt, alle de uytkomsten van dé voorgaenden Oorlog. En in dit mijn seer kort Historiaels-Verhael, hebbe ick mijn voorgehouden het alder-uytmuntenste kort begrijp van de Roomsche Historien van Florus, om ten minsten na te boetsen, soo veel als mijn swacke pen kan verdragen, de on-naboetselijcke leventheyt en aerdigheyt van dien Autheur. Hoe menigmael hebbe ick gewenst desen mijnen arbeyt aen U: Ed: deelachtig te maecken, en hoe seer het alles te voren geschaeft te sien van u gesuyvert oordeel, om dat het naderhant dies te min vreesen soude de gestrenge vonnissen van anderen! Maer voor dees tijdt en is my dit niet toegelaten, misschien sal het my gebeuren op een andermael; En niet meer hier van in desen Brief.

Dus verre spreeckt hy van sijn eygen selve, en van sijne beschrijvinge, daer over ick nu onverwaent, van stuck tot stuck, mijn bedenken sallaten

[p. **7r]

gaen. En voor eerst ver wondere ik my ten hoogsten, dat hy in 't Eerste Boeck van 't Verhael der Vereenigde Provincien, soo net en bundig is geweest, dat hy niet over malcanderen gehaelt, ofte yets overgeslagen heeft, 't welck de saken mochten betreffen, hebbende het alles door het scherp van sijn verstant moeten opsoecken en uyt vinden, om dat hy noyt, gelijck ick te voren aengewesen hebbe, in dese Provincien is geweest. En 't is noch meer verwonderens waerdig voor een ygelijk, dat desen Geestelijcken persoon in sijn tweede Boek soo kortwijlig, maer nochtans so klaer en helder beschreven heeft alle onse groote en langduyrige Oorlogsdaden, zijnde een extract en quintessentie, om soo te seggen, van sijne breede en wijdtloopige Historien, die hy tot sijn onsterffelijke eer, en tot grootmakinge van dese Nederlanden, beschreven en voor den dag gebracht heeft. In sijn derde Boeck, volgende de maximen van de deftigste oude Politijken, gaet hy ondersoecken de inwendige bekende en onbekende insichten vāde machtigste wederparty vanden Koning van Spaenjen, inde persoon van Graef Maurits van Nassau, onse Veltoverste en Stadthouder doenter tijdt, en in de selve doet hy openinge van eenige besonderheden, na 't exempel van den Staet-wijsen Polibius, de welcke voorschrijft dat men oock het alderminste de Princen aengaende, behoort te weten.

Dese ondersoeckinge pleegt hy mede in sijn Eer-

[p. **7v]

ste Deel, ten aensien van de Aerts-Hertogen Albertus, en Isabella Clara Eugenia, infante van Spaenjen, met alles voor te doen 't gene aen haer, of van haer eenigsins bestaet, hebbende hier op 't meeste uyt geweest, om tot grootmakinge van haren naem te spreken.

In het voorschreve derde Boeck, en Eerste deel naer de af-handelinge van de respective persoonen van Graef Maurits en de Aerts-Hertogen, tracht hy gelijckelijck t'ontdecken de openbare en bedeckte vriendtschappen en vyandtschappen, als mede de onpartijdigheden van beyde zijden. En eyndelijck in 't derde Boeck, treedt hy toe tot de grootste geheymenisse van onsen Staet, om daer van menschelijcker wijse voor te seggen, ofte die geschapen is, lang te sullen bestaen, ofte haest te beswijcken; daer inne hy mede volgt de wel-gemelde Polibius, die hem sulcx voor doet in de voorsegginge van 't overkomen aen de Romeynsche Republijcke.

Maer in dese saecke vvillen vvy betrouvven en vastelijck gelooven, dat sijne voor-segginge met de vvaerheydt niet en sal over een komen. Aen de bestendigheydt van de onderdanige Provincien aen de Aertz-Hertogen, en heeft hy niet vvillen tvvijfelen, om dat sy meerder in getal, en ouder van jaeren zijn, ende onder een Opper macht bestaen, alhoevvel sy groot gevaer tot hier-en-toe geloopen hebben, ende

[p. **8r]

noch uytstaende zijn, daer voor heeft hy op 't uytgaen van 't eerste Deel, een volkomen kennisse gegeven van 't Leger des Catholijcken Koning in Nederlant.

In het tweede Deel, doet hy eerst sijn plicht van Catholijcks Gesant, midts hy aldaer verhaelt den staet van den Rooms-Catholijken Godsdienst, met de Universiteyten, Cloosters, en Ordren vande Geestelijke en VVereltlijcke Kerckelijcke personen daer onder behoorende, soo van Nederlandt, als ten dien insichte van Engelandt Schotlandt en Yrlant; en in tegendeel wijst hy in het selve aen, den staet en gelegentheyt van de on-Roomsgesinden of Ketters, na hy die noemt, haer vry wat leelijk uytmakende, om dies te meer voor haer wederparty afgrijselijck te schijnen. Voor 't lest van sijn tweede Deel, geeft hy besondere berichtinge vande saken van Denemarcken, ende van de Hugenoten in Vranckrijck, soo in 't Geestelijcke als VVereltlijke, door 't opsicht dat die van Nederlant met haer uytstaende hebben.

In de andere handelingen, heeft hy selfs soo verrichter als aenschouwer geweest, ick spreeck voor eerst van 't verdrag des Bestants, dat hy mede aengeport heeft, en derhalven rechtsinnig heeft weten te beschrijven; Indien wy het wel doorlesen en overpeynsen, wy sullen bevinden dat wy door dese daet, op den hoogsten trap van onse glorie geklommen zijn, en in tegendeel de Koning van Spaen-

[p. **8v]

jen neder gesegen is tot het uytersten van sijne vernederinge. Hy is selfs met het Spaensche Leger opgetrocken, om het verschil van de Cleefsche en Gulicksche Staten, waer van hy den oorspronck aenvang, en voortgang soo duydelijck heeft verhaelt, dat het een yder verstaen moet, die sijn eygen passien voor 't Vaderlant niet al te veel toe en wil geven. Eyndelijck, wanneer wy hem overwegen als een VVereltlijke Gesant en Verhaelder, waer heeft hy meerder t'huys konnen wesen, als in de minnelijke bewegingen van den grooten Hendrick van Vrankrijck, tot de persoon van Margariet van Memorancy, zijnde dan de Italianen eerst in haer eygen Element, gelijk den Salmander in 't vuyr; alwaer dat van 't liefkoosen gesproken werdt, en wie heeft oyt met meerder soetigheyt en aerdigheyt versierde geschiedenisse of Romans weten te verdicht en, als desen heerlijken Schrijver een volkomentlijk waerachige gedaen heeft, waer van het blij-beginnend spel, sich heeft gaen bepalen met d'alder-droefeyndigste vertooninge van de Doodt van desen aldergrootsten Koning, gelijck men dat oogschijnelijck uyt het vervolg van sijn laetste Verhael kan bespeuren: waerom ik meyne dat dit stuk by de ordinarise Fransche Oversettingen niet gedruckt en wert, maer besonderlijck, en onder den duym in Vranckrijk pleegt verkocht te werden.

VVy hebben onsen Autheur ten eynde toe gebracht, sullende daer by voegen, dat ick niemant

[p. ***1r]

en ken die deftiger en klaerder in sijn Oratien en Uytspraken is, door dien hy soo merckelijcke onderscheyt van reden geeft na 't onderscheyt der personen, of materien daer van gehandelt werdt, wie is duydelijcker en netter in eenige besondere beschrijvinge, 't zy van een Stadt, 't zy van een Rivier, 't zy van een Leger, 't zy van een menigte, 't zy van besondere personen dan hy? kort om, 't is een man, die een vremdeling zijnde, nergens in vremt is, 't zy ingeestelijcke of borgerlijcke, ja oorlogs saken selfs, onaengesien die van sijn beroep mochten zijn ofte niet.

Op dese aenwijsinge van den Autheur selfs, en mijn Voorsprake, sie ick alreede naderen soodanige nauw-sienige, en niet min eensinnige luyden, die tegens hem dies halven verscheyde beschuldingen sullen komen in te brengen, de welcke niet verschoont zijnde, groot nadeel aen sijne aensienlijckheyt soude veroorsaecken. Eerstelijck sullen sy dan op 't bert brengen, dat hy partiael en eenzijdig is; 't welck hy soude betoonen in tweesaken: te weten, dat hy soo verachtelijck spreeckt van den persoon van Prins Wijhem, hoogloff: gedachtenisse, en soo byster uyt-vaert tegens onse Gereformeerde, of gesuyverde Godtsdienst. Ten anderen, dat hy daer beneffens sijne misslagen en gebreken heeft: ten derden, dat hy soo lang wijlig is: ten vierden, dat hy hem al te ver insiende gedragen heeft, mits hy de toekomende dingen, als

[p. ***1v]

de uytkomste van onsen staet heeft willen te voorschijn brengen. De andere tegen werpingen sullen van minder belang zijn, en sullen lichtelijck onder de voorgaende konnen begrepen en verantwoordt werden. Dat hy in't gemeyn voor partiael en eenzijdig is te houden, en wil ick niet tegenstrijden, zijnde sulcx door maxime of reden van Staet, devvijle hy een opper-lidtmaet van de Kerck en 't Gebiedt van Romen is; maer dat hy doorgaens sijne een-zijdigheydt soude bethoonen, ontkenne ick wel volkomentlijck: want naer dat hy onse Republijcke soo maer tamelijck heeft vast-gemaeckt, staende te beletten, dat hy die beschrijft en stelt voor de onderdanige Provincien van de Aertz-Hertogen, dat een groot voordeel is, sal men bevinden, vvaer men oock schier sijn Boeck komt op te slaen, dat hy tot onser groote eere en waerdigheyt spreeckt; En seecker 't is vvat anders uyt de mont der vyanden selfs, sijnen lof te hoor en verkondigen, dan die te gaen opsoecken by loon-treckende Schrijvers.

Tegens de twee besondere partyschappen die hy soude begaen in den persoon van den gemelde Prins van Orangien, en den staet van onsen tegenwoordigen Godtsdienst, sal ick seggen dat de nootsakelijckheyt hem sulcx heeft bedwongen te doen, want hoe soude anders dien fameusen ende afgrijselijcken ban, gedaen van den Koning van Spaenjen, door toestaen van den Paus, daer op naderhant

[p. ***2r]

de moort van den selve Prince gevolgt is, met eenige ver we ter werelt connen bestreken werden, ten ware hy hem verklaer de voor een ketter, afvallige en oproermaker, oorsaeck en bedrijf van alle qualen deser Nederlanden? alle welcke blamen, alhoe wel onwillig en met groote afkeer, ick hebbe moeten na volgen; behalven dat ick in 't bladt 60. daer hy van de hoedanigheden van de meer-gemelde Prince spreeckt, eenige woorden willens en wetens achter gelaten hebbe, om dat sy my, beneffens de ergernisse die sy my gaven, tegenstrijdig schenen te wesen met de voorgaende, die in de Italiaensche en Fransche drucken connen nagesien werden; 't welk ick, behoudens d'aensienlijckheyt van mijnen Autheur, gedaen hebbe op de aenradinge van een deftig man van Staet. Laet dan Bentivoglio, Famianus Strada, alle de Spaense en Italiaensche gespagnoliseerde Autheuren, het soo qualijk maken als sy konnen en willen, in de leelijcke en mismaeckte afschilderinge van dien onsterffelijcken Prins, in de gedachten der nakomelingen, of sy moeten selfs doorde verrichtinge van sijne daden bekennen, dat by een vandegrootste mannen der werelt is geweest. 't Is na de oogen der gener die hem en sijne daden komen aen te schouwen, sullende altoos quaedt in 't quade, en goet in 't goede bevonden vverden, even als het gaet met de objecten of tegenwerpingen in het gesichte der vvel-siende of geelsuchtige menschen.

[p. ***2v]

In 't ander poinct van de Godtsdienst, en heeft hy niet anders vermogen te doen, maer heeft sijn beroep hier moeten waer nemen, zijnde een Geestelijck Prins, en Roomsch Prelaet ten aensien van sijn Kerckelijck ampt, waerom hy alle sijn krachten heeft moeten inspannen, als een Geestelijcke Campioen en Voor-vechter, om de fondamenten van onsen Godts-dienst te ver wickelen, ende alle dat daer opgebouwt is, in sijn Leger te bestrijden. En wat konden wy minder verwachten van die gene de welcke den Paus sijn meester, en sijn medegesel d'Heer Cardinael Borgese moeste behagen, onder wiens oogen hy naderhant wederom te verschijnen hadde. Doch helaes! dese paβien en euvelheden en heerschen hedensdaegs niet dan al te veel van beyde zijden: maer wy moeten om dese aenstootinge, het goede niet verwerpen, gelijk men een landt daer veel onkruyt op wast, niet en laet leedig leggen, sonder gebout te werden, maer dies te yveriger bouwt: 't gaet hier mede als met de verlelijckende Spiegel-glasen, die een s' menschen tronije, hoe schoon die oock zy, mismakelijck uytbeelden, niet dat het gebreck in de trony is, maer in de glasen; soo is mede de na-gegeven mismaecktheydt niet te vinden in onsen Godtsdienst, maer in het gemoedt van den Cardinael, dat is, van dees Pauschen Dienaer. Nu dat hy sijne mislagen soude begaen hebben, wil ick oock met aendacht aennemen; en aen wie sal dit tot

[p. ***3r]

wonder strecken? dewijle het misschien menschelijck, en hy een vremdeling is, en sulcx in een soo veelvoudige sake, als die van onse Regeringe, daer van hy selfs in den voorsz. navolgenden Brief seyt, Dat de overvloedigheyt van de verscheyden onderrichtingen, hem menigmael hebben doen twijfelachtig zijn.

Evenwel die sijne feylen ter degen wil overwegen, sal bemercken dat die seer weynig zijn, en alleenlijck tusschen bey gaende, soo dat sy geen volkomen waerheyt, of onwaerheyt staende houden, als by voorbeelt, sprekende op 't bladt 19. van de macht en ontsach des Stadthouders van Hollant, seyt dat hy alle jaer verandert en vernieuwt de groote Magistraet in alle Steden, 't gene niet volkomentlijck waerachtig en is. Seyt noch in 't selve Hooftstuck op 't bladt 15. dat alle Magistraten uyt eenen Raedt verkoren werden; 't gene mede niet vast en gaet. Daer by seyt hy noch, dat het grootste Magistraetschap bestaet uyt een of twee Burgermeesteren, dat mede al soo effen niet en is, en heeft andere diergelijcke kleyne dwalingen meer, de welcke men dies te meer saltoe geven, dewijle den tijt misschien eenige veranderinge veroorsaekt heeft. Hier by sal ick voor my te kennen geven, dat ick den plicht van Vertaelder nergens in te buyten gegaen ben, die sijnen Autheur suyver en onbeschadigt moet leveren, en daer aen niet hantdadig zijn, om daer in yets te verbeteren, veran-

[p. ***3v]

deren, by, ofte af te doen; behalven in de eenige plaetse hier boven aen-gewesen. Voorts dat hy lanck-wijlig geseyt werdt, sulcx en kan niet dan van korselige hoofden voort komen, die alles overloopen, sonder te bedencken dat de materie sulcx mede brengt, want hier moet overwogen zijn welk het oogmerck van den Autheur geweest is, om dese Verhael-Boecken voor den dach te brengen: namentlijck, gelijck hy selfs seyt in de meer geseyde achter-aen-volgenden Brief, om kennisse van de Nederlandtsche saecken te doen hebben binnen de Stadt Romen, aen de Paus sijnen Heer en Meester, en aen den, Cardinael Borgese sijn Neve, zijnde gantsch en gaer vremdelingen, ten aensien van onsen Staet: Derhalven moeste hy met de hant en vinger aenwijsen, gelijck hy doet, de gelegentheydt van onse Provincien en Steden, met het gebiet der selve, waer toe tot meerder begrijp van sijn Lesers, hy genootsaeckt is geweest Repetitien en omkeeren te doen, en veelvoudige Reditien te gebruycken. Ten laetsten, dat hy al te ver insiende gehouden werdt, neemt hy van 't voordeel van sijn Klimaet, hebbende dat gemeyn met alle suydtwaerts, en dies volgende warm-achtige gelegen Natien, die de keest van de saken wat beter ontdecken, als de Noordtsche en kouwachtige verstanden gewoon zijn te doen: 't is wel wanneer men daer in de menschelijckheyt niet en komt af te wijcken, en Godts eeuwig en stantvastig besluyt

[p. ***4r]

niet alte seer en nadert, daer de Italiaensche politijcken al eenig letsel van hebben, tegens de leersame spreucke van desen deftigen Heyden, die daer in meer een Christen gelijckt, dan sijn eygen selfs, wanneer hy seyt

Mitte arcana Dei.
Dat is:
Laet Godts Geheymen staen.

Maer laet de saecken ten principalen komen, daer van onsen Autheur voorseyt heeft, mijn gevoelen is, dat hy van vele de waerheydt gerocht heeft; ick late daer dat hy in de prophecie en voorsegginge van 't beloop van onsen Staet, de Aertz-Hertogen al wat te seer heeft willen vleyen; altoos gaet het vast, 't gene hy voorseyt heeft van den laetst overleden Koning van Vranckrijk, Louijs de XIII. toegenaemt den Rechtveerdigen, dat hy soude ten onder brengen de macht van de Hugenoten in Vrankrijck, als klaerlijck bespeurt wert op 't bladt 319. 't welck naderhant d'ervarentheyt selfs, en de waerheyt des tijdts, uytgewesen heeft, hebbende den Oversetter in de Fransche tale, dit wel aengemerckt in sijne toe-eygeninge van 't Boeck.

Hier mede meyne ick mijnen Autheur genoegsaem beschermt, en voor gedaen te hebben; wat mijn doen voorts belangt, ick hebbe eere gestelt om sijn voet-stappen eens t' overgaen, en in stede van sijne schriften ses of meniger malen t'overlesen, de

[p. ***4v]

selve eens in onse Tale over te setten, om haer dies te meer in mijn geheugenisse te printen, soo om den inhout der materien, daer van hier boven gehandelt is, als om de aensienlijckheyt van den Autheur selfs; want als de Princen de penne op 't pampier komen te setten, heeft men yet princelijcxs en heerlijcxs van haer te verwachten, ofte sy selfs hare swackheyt kennende, souden desen arbeyt voor de gemeyne Schrijvers laten blijven, anders souden sy hier door haren staet merckelijke nadeel aen doen, haer het gemeyne oordeel onderwerpende, dat gevaerlijck is, sulcxs dat het al Caesars en Marci Aurelij, en diergelijcke andere meer van de voorleden eeuwen; en Hertogen van Rhoan, en Cardinalen Bentivogli van de tegenwoordige moeten zijn: Om de luyster dan van desen Autheur, die ick te Romen zijnde, gesien en gekent hebbe, alwaer ick oock veeltijdts mijnen toegang tot sijn Paleys en Hofs-gesinde pleeg te nemen, ende welcke wederom veel wercks van onse Natie maeckte, ten aensien van sijn voorgaende Gesantschap en by-wooninge in dese Nederlanden, hebbe ick sijne schriften in groote achtinge gehouden, de welcke my voer eerst te Romen komende, verstreckt hebben voor d'Elementen of beginselen, om de Italiaensche Tale te leeren, daer toe genoodigt zijnde door de lichtheyt van de stijl, en om de kennisse van de saecken, die ick alreede eenigsins dies-aengaende hadde; Derhalven en vinde ick de

[p. ***5r]

maxime die de Engelsche gewoon zijn te houden, wanneer sy een vreemde en uytheemsche tale willen leeren, niet vremt te zijn, de welcke om daer toe te geraecken, meestendeel haren aen-vang nemen met het lesen van de Heylige Schrift, dewijle sy alreede die materie verstaen, anders soude sy dubbelde moeyte aennemen, en om de spraecke te weten en de saken selfs, 't gene lastig moet vallen. Eldewaerts mach desgelijcxs gebeuren in Vrankrijk, Engelant, Duytslant, en andere reysbare Landen meer aen de vereenigde vrije Nederlanders; Maer in Romen ofte andere Steden van Italien, daer de vulgare of Italiaensche H. Schrift verboden is te lesen, en kan voor de selve in dies plaets niet beter komen, dan dit tegenwoordige Boeck. Dit heeft my altoos goet gedacht te doen; in voegen dat ick voor mijn eygen oeffeninge aldaer bywijlen een bladt of twee in onse Tale oversetten, 't welck ick naderhant hier te Lant gekomen zijnde, oversiende, en daer in de fauten verbeterende, is in mijn een lust en begeerte ontstaen, om met de Oversettinge voort te gaen, en dat dies te meer, wanneer onse Vrede getroffen was, denckende dat het tot 't gemeyne nut en beste soude strecken, indien ick dese Verhael-Boecken aldus in 't licht quam uyt te geven; nademael datter nu aen weêrzijde ons ten hoogsten aengelegen moet zijn, malcanderens staet en gedaente van Regeringe te kennen, midts wy goede buyren en vrienden geworden

[p. ***5v]

zijn, wiens Steden en Havens voor malcanderen open staen; soo dat de vrije Koop-handelinge van gints en weêr zijde tegenvvoordig gepleegt vvert. Dit voor-genomen zijnde, hebbe ick alsdoen stracx vverck begonnen, en dit Boeck voor de hant onder de Persse begeven binnen Rotterdam, sulcxs doende, om de goede kennisse die ick aldaer van oudts met den Drucker hebbe, waer mede ick versproocken hadde, dat hy mijn t'elcke reyse de gedruckte proeven herwaerts sonde senden, om die te verbeteren, 't gene somwijlen oock geschiet is, maer gevvaer vvordende dat dit te veel tijts soude wech nemen, en dat het VVerck daer door soude vertraegt vverden, hebbe ick de correctie t'eenemael op den Drucker laten aen komen, die vryelijck al wat veel authoriteyt en volmacht daer in aen hem genomen heeft, disponerende niet alleen van de distinctien en onderscheydingen, maer somvvijlen oock van geheele vvoorden, en van eenige versettinge in de perioden of reden-volgingen: Daerom sullen de discrete Lesers lichtelijck konnen verschoonen, ende door de vinger sien, datter door dese oorsaeck meerder fauten ingeloopen zijn als ordinaris, en wy eenigsins achter aen in de correctie sullen aen wijsen, en naderhant wel uyt den volgenden druck t'eenemael sullen weeren.

Voor my, Ick hebbe de gront-text van mijnen Autheur, getracht soo veel na te volgen, als 't immers doenlijck was, waer door ick vreese hier en

[p. ***6r]

daer misdaen te sullen hebben tegens de Phrasologie ofte Spraeck-eygenschap van onse Nederduytsche Sprake, om dat ick niet min by de woorden sonder versettinge, daer het de saeck maer mochte lijden, als by den sin gebleven ben, en dat tot het gerief van die gene de welcke dese afsettinge met sijn originael sullen willen confereren en vergelijcken, om alsoo haer profijt beter in de Italiaense Tale te doen. De Energie ofte kracht van de sin, hope ick over al volkomentlijck getroffen te hebben. Wat de Tale belangt die ik hier gebruykt hebbe, de selve hebbe ik suyver en puer trachten te nemen, soo even wel niet dat ick een dood-sonde soude maken van eenige uytheemse woorden daer in te brengen, als van Authoriteyt, Contributien, Generale Staten, Majesteyt, Magistraet, Provincien, Republijke, Unie, en andere diergelijke meer, die ick soodanig gebruycke, om dat sy alreede ons lantrecht ontfangen hebbe, en voor duyts uytgaen, maer die soo wel en gevoegelijck in onse Nederlantsche Tale connen uytgedruckt werden, die en hebbe ick d'oneer niet willen aen doen haer te leenen van andere sprinck-aderen als haer eygen, by voorbeelt, is dat ick segge Afgeveerdigde voor Gedeputeerde, Gesāten voor Ambassadeurs, Geheymschrijver voor Secretar is, Godsdienst voor Religie, vertoogen voor Representeren, en hondert andere diergelijcke woorden meer. En 'k wil wel bekennen, dat ik inde termen of eygenschappen der Rechten, om goet duyts te spreken, de woorden gevolgt

[p. ***6v]

hebbe van den Achtbaren Heer Hugo de Groot, in sijn Inleydinge tot de Hollandtsche Rechts-geleertheyt, seggende met hem Aencomste voor tijtel, bewijsinge voor Assignatie, bewaer-neming voor deposito, plaets-vulling voor Representatie, versterf-recht voor successie, &c. en eldewaerts Paelsteden voor Frontieren, Voorbeelt voor Exempel. Nochtans sal men hier geen, of seer weynige platduytsche vvoorden vinden, of sy hebben hare hoofsche namen op de kant, ofte zijn voor of achter met hare gemeyne en ordinarische benamingen gedoopt. Een woort alleen is overig daer van ick spreken moet, 't welck is van on-Roomsgesinde, 't gene ick hier en daer gebruyckt hebbe voor Ketters, niet om dat wy vervaert hebben te zijn van dese ongefondeerde lacke, maer om hier in te volgen den waren sin van de Rooms-gesinden, die met het woort van Heritico of Ketter, alle die gene brantmercken, de welcke van haer Kerck en gesintheyt niet en zijn, even gelijck de Griecken en Romeynen Barbaren plegen te noemen, alle die haer Tale niet en verstonden. Yder een mach nu sijn eygen goet-duncken volgen, en aennemen of verstooten 't gene ick, aengaende mijn Autheur of my selfs voort gebracht hebbe.

Misschien oock dat nu yemandt eyndelijck sal seggen, dat het niet veel te beduyden en is een anders werck te vertalen, ick antwoorde hem, dat sulcx is na dat het gedaen wert, en om te vertoo-

[p. ***7r]

nen dat het geen soo slechte sake en is, als sy wel getroffen wert, sal ick voort brengen, latende alle oude treffelijcke Oversetters varen, om op de materie te blijven, den Iesuwijt Carlo Papini, die de Copie in d'Italiaensche Tale gemaeckt heeft, na 't Latijns originael van sijn Mede broeder Famianus Strada, in 't stuck van sijn eerste thien Boecken van den Nederlandtschen Oorlog; en de Heer du Ryer, Doctor in de Sorbonne van Parijs, die de selve op sijn Frans afgemaelt heeft; als mede Pater Basilius Varen Spaenjaert, die de Historie der Nederlantsche Oorlogen van d' Heer Cardinael Bentivoglio in de Castiliaense Tale heeft overgeset, 't welck oock d' Heer Nicolas Oudin, Geheymschrijver en Vertolcker van sijne koninglijcke Majesteyt van Vrankrijk in de sijne gedaen heeft, en 't welck ick oock in de onse sal trachten te doen, indien Godt de Heer my het leven, en den tijt daer toe gelieft te verstrecken; latende dit voor henen gaen tot een staeltje en proeve van sijn navolgende werck. Waer mede genoech geseyt is voor de goet willige Lesers, voor de quaetwillige en knibbelachtige noyt. Ick en derve U.E. niet langer ophouden met mijne Voor-rede, van u voorgenomen oogmerck, om dit Boeck te lesen. Wilt dan welvaren, en geniet dese mijnen arbeyt met smaeck.