Verspreide sermoenen

Regelnummers proza verbergen

13 [Wi die niet en hebben sorghe der dinghen noch sake der sonden]

1ɑ Wi die niet en hebben sorghe der dinghen noch sake 2der sonden, hoe wi mijn goddiensteliken leven, hoe wi² 3meer den oversten richter vertoernen.³

4ɑ Onholt u van hate ende achter-clappe. Dat is u beter 5dan drie daghe ter weke in water ende in broede te wasten. 6Item. Alle dinck salmen int beste trecken ende nemen.

2 hoe wi mijn goddiensteliken leven hoe minder godsdienstig wij leven

3 oversten opperste

[p. 119]

7Dat is beter dan alle daghe inden hemel werden gheto- 8ghen mit Paulo.

9ɑ Lidet lijdsamlic ende verdrachelicke lasterlike woer- 10de om Godes willen, ende het is beter dan alle daghe mit 11roeden ghesleghen toe werden.

12ɑ Breket uwen slaep om God toe dienen, ende ghi sult 13mer verdienen dan of ghi dusent ghewapender manne thoe¹³ 14perde sanden om dat heilighe lant ende graf te bescarmen.

15ɑ Item. Als men een hiert vanghen wil, hoe men dat 16meer blouwet ende jaghet mitten honden, hoe dattet den¹⁶ 17heren bequamer ende behaghelicker is. Des-ghelikes hoe¹⁷ 18wi meer mit becoringhen ende mit ghelatenheit van Gode¹⁸ 19anghevochten werden, hoe wi den Heren bequamer wer- 20den ende behacheliker, ende dan in-stort hi overvloedelike 21sine gracie ende sueticheit.

22Item. Dat slot van alre leringhe: niet alle te gheloven dat 23wi horen; niet al voert te segghen dat wi weten; niet al te 24ordelen dat wi sien; niet al te doen dat wi mochten.

25Nu op ierste, niet al te gheloven dat wi horen: als cranc-²⁵ 26heit van onsen ewen-menschen.

27Opt ander, niet al voert te segghen dat wi weten: als voer²⁷ 28te bedencken twy of drie, wat wi segghen; altoes op doech-²⁸ 29samheit van onsen even-menschen te spreken.

30Op dorde, niet al te ordelen dat wi sien: mer alle dinghe 31ten besten te trecken, die wi sien van onsen ewen-men- 32schen.

33Opt vierde, niet al te doen dat wi mochten. Dat is te ver-³³ 34staen: menich dinc dat wi wel onsen oversten an-bren-

13 of indien

16 blouwet verwondt

17 bequamer aangenamer behaghelicker welgevalliger

18 ghelatenheit verlatenheid

25 crancheit zwakheid

27 als voer te bedencken dan vooraleer na te denken

28 op doechsamheit over goede eigenschappen

33 mochten gaarne zouden (doen)

[p. 120]

35ghen mochten, ende dat omder minnen willen achter te 36laten.

* _* *

37Item. Ghebenedijt ende gheeert moet wesen die suete na- 38me ons lieves Here Jhesu Cristi, ende den naem der vrien-³⁸ 39deliker maghet ende moeder Marien, nu ende inder ewi- 40cheit. Ende doer die cracht hoers ghebedes, soe moet 41Jhesus wesen een stuuerman mijns herten ende mijnre 42ghedachten, regierder mijns mondes ende mijnre woerden, 43een bewaerre mijns hoefdes ende mijnre sinnen. Ende doer⁴³ 44minne sijns gheminneden Soens ende der liever ghebene- 45dider maghet Marien, soe verlene ons die hemelsche Va- 46der gracie ende ghenade, licht ende verstant, sinen god- 47liken vrede ende minne, ende dat ewighe leven nae desen 48vergancliken leven. Amen.

* _* *

49ɑ ‘Jhesus clam in een scheppen ende voer over tmeer⁴⁹ 50ende quam in sine stat.’

51Jhesus hadde vier steden, daer hi meest plachte wanderen.⁵¹ 52Die ierste was Nazareth; in Nazareth wolde hi ontfan- 53ghen werden. Bethelem bedudet een huus des broedes, 54ende daer wolde hi gheboren werden. Die iij steden is 55Jherusalem, ende daer wolde hi ghecrucet wesen. Die iiij 56stede was Capharnaum, ende daer dede hi meest mira- 57culen.

58Hi clam int schip, doe hi ghecrucet waert; hi voer over,

38 vriendeliker goedgunstige

43 bewaerre bewaker

49 scheppen schip

51 wanderen verblijven

[p. 121]

59doe hi verrees, ende hi quam in sine stat, doe hi te hemel 60voer. Mitten scepkens pleghetmen dat guet te brenghen 61ende weder te halen. Onse stuerman, Jhesus, hevet ons⁶¹ 62ghebrocht dat golt sijnre godheit, ende hi nam weder dat 63slijc onser menscheit ende dat voerde hi in sijn vaderlant, 64want daer en was gheen s[c]lijc.

* _* *

65ɑ Een uutvercoren schip, daer Jhesus die stuerman of is.⁶⁵

66Alsoe menich guet mensche als is inder heiligher Kerken, 67alsoe manighe plancke hebbe wi an onse schip. Die bo- 68dem vanden scepe sijn die xij apostelen ende sante Fran- 69ciscus. Die naghelen des scepes is die vrese Godes, want 70gheen mensche en mach in doechden volherden sonder die 71vrese Godes. Dat lym of dat teer, daer ment schiep mede⁷¹ 72teert, is die minne Godes ende ons even-menschen. Want 73minne ende vrese sluten dat schip te-gader.⁷³

74Die twe eynden vanden schepe sijn scarp. Die ierste scarp-⁷⁴ 75heit ons schepes sin Jhesus ghevlochten voete, want dat⁷⁵ 76cruce was soe smal, dat sie niet bieen conden voeghen;⁷⁶ 77ende het was scarp hent tot sinen heilighen armen, want⁷⁷ 78die waren alsoe wide uutgherect, datter niet e<e>n lit in⁷⁸ 79sijnre steden en bleef. Die ander scarpheit is, dat Jhesus 80niet en hadde, daer hi sijn hovet an neyghen mochte.⁸⁰

81Voer in onse schip sal staen die vroetheit ende sal scarpe-⁸¹ 82like toe-sien, of daer enighe clippen sin inden weghe. Ach-

61 weder eveneens

65 of van

71 ment men het

73 tegader tezamen, aaneen

74 scarp spits

75 ghevlochten op elkaar geplaatste

76 bieen conden voeghen naast elkaar geplaatst konden worden

77 hent tot tot aan

78 in sijnre steden op zijn plaats

80 an tegen

81 vroetheit verstand, inzicht

[p. 122]

83ter int schip sal staen die rechtverdicheit ende bewarent⁸³ 84roeder, op-dat, of die vroetheit enighen hinder siet, der⁸⁴ 85rech<t> verdicheit kundighe, dat sie wel stuer. Ter rech-⁸⁵ 86ter siden ons schepes sal staen die maticheit, op-dat, als 87die voerspoedicheit comet, dat sie hoer niet te seer en ver- 88heffe. Ter luchter siden sal staen die stercheit, op-dat sie⁸⁸ 89in gheenre temtacien verwonnen en werde. Want onse 90scepken wort anghesturmet mit iiij winden: als mit mis-⁹⁰ 91troest, mit verwaentheit, mit blasphemien ende mit onghe- 92love. Ende dat alre-anxtelicst is een cleyn swart bubbeken,⁹² 93<dat> comet onversiens an onse schip; ende dat is, ghene⁹³ 94becoringhe te ghevoelen, ende dat is alre-sorchlicste.⁹⁴

95De royers in onse schip, dat sijn die heilighe enghelen. 96Michael regiert die in macht gheset sijn, Gabriel regiert 97die maechden, Raphael regiert die echtscap. Die ballast 98in desen scepe is velheit der gueder menschen. Uriel re-⁹⁸ 99giert die bescouwers, als Noe, Job ende Daniel; Noe 100beteikent die niet en besitten, als die mijnre-broeders. 101Want hadde ic alsoe vele verdienten als gheweest hebben 102van beghinne der werelt, ende ic den meesten sonder wis-¹⁰² 103ten vander werelt: alle die verdienten wolde ic hem 104gheven, ende maken mi selven alsoe bloet als een eyken- 105boem die gheschelt staet, want mijn Here Jhesus Cristus¹⁰⁵ 106is al rijc ghenoech mi weder te cleden mit sinen heilighen¹⁰⁶ 107verdienten. Want doe hi naect ende bloet stont anden 108cruce, doe bedecte hi alle der werelt sonden ende oec 109des moerdeners. O hemelsche Vader, waer-om hebstu 110dijn kijnt aldus ellendich ghelaten? Want hi sat inden¹¹⁰

83 bewarent roeder op het roer letten

84 of indien hinder hindernis

85 kundighe waarschuwe wel goed

88 luchter linker

90 anghesturmet bestormd, aangevallen als namelijk mistroest neerslachtigheid

92 bubbeken kereltje

93 onversiens onverwachts

94 alre-sorchlicste uiterst gevaarlijk

98 velheit veelheid gueder = quader (?)

102 den meesten sonder wisten wist, wie de grootste zondaar was

105 gheschelt van schors ontdaan

106 al voorzeker

110 ghelaten verlaten

[p. 123]

111stoel des cruces levendich, drie uren lanc, op iij stompen 112naghelen, blau ende bloedich, mit gheiselen doer-houwen.¹¹² 113O hemelsche Vader, vertoerne-di niet, dat ic dus spreke, 114want die minne dijns Soens beweghet mi daer-toe. O ver- 115corene herten in Gode, anscouwet dese vijf duerbaer cas-¹¹⁵ 116sidonien der vijf wonden. Weset als een duve, rustet ende¹¹⁶ 117anmerket van buten die hertelike seericheit. Ende dan¹¹⁷ 118crupen wi daer-in, als wi an-merken, waer-om ende om¹¹⁸ 119wat saken hijt gheleden hevet.¹¹⁹

120Die mast is dat cruce ons Heren, ende is ghemaket van 121vierre-hande holten vergadert. Dat bloc daert instont, was¹²¹ 122cederboem; dat opstaende holt was palmen; dat holt 123over-dwers was cypressen; die tafel boven, daer ‘Jhesus 124Nazarenus, coninc der joden’ anghescreven stont, was 125van olyven-boem, want Jhesus is die olyven-boem, ende 126hevet den olye der barmherticheit overvloedelick uutghe- 127stort op alle menschen. Die mast is dicke bevlect mit teer:¹²⁷ 128alsoe is onse mast-boem belopen mit den roden bloede 129Cristi. Laet ons opclymmen mitter bruut op desen palm- 130bome des heilighen cruces ende plucken sine vruchten. 131Want als een mensche beswimet is, soe strijctmen hem wat¹³¹ 132edickes voer sine nese, ende alte-hant ontwerpt hi. Des-¹³² 133ghelikes wanneer een mensche van binnen beswimet is, 134overmits druck ende bangicheit ende verduusteringhe van¹³⁴ 135binnen, dan sal hi breken vanden bast des heilighen cruces 136den sueten kaniel, ende vrivent voer die nese sijns ver-¹³⁶ 137stants, ende hi sal weder levendich werden in Cristo.

112 doer-houwen doorwond

115 duerbaer cassidonien kostbare edelstenen

116 duve duif

117 anmerket beschouwt hertelike seericheit toestand van hevige pijn

118 waer-om ende om wat saken met welke bedoeling en om welke reden

119 hijt hij het

121 holten hout vergadert bij elkaar

127 bevlect bestreken

131 beswimet bezwijmd

132 voer sine nese onder zijn neus alte-hant ontwerpt hi terstond komt hij tot zichzelf

134 bangicheit benauwdheid

136 kaniel kaneel vrivent strijken het

[p. 124]

138Dat zeil in onsen schepe sal wesen van vier stucken, ende 139is van vierrehande verwen: roet, swart, wit ende gulden.¹³⁹ 140Matheus brenct ons dat rode stuck, in-dien dat hi ons¹⁴⁰ 141bescr<i>vet die minne, dat God om ons mensche ghewor- 142den is. Lucas brenct ons dat swarte stuck, in-dien dat hi 143ons bescrivet die passie ende doet ons Here. Marcus 144brenct ons dat witte stucke, in-dien dat hi ons bescrivet 145ons Here verrisenissen [des Heren]; want inder verrise- 146nisse ons Here openbaerden die enghelen den vrouwekens¹⁴⁶ 147in witten clederen, want sie droeghen die levereie hoers 148Heren. Johannes brenct ons dat gulden stuck, in-dien dat 149hi ons bescrivet die godheit, want hi sechde: ‘In den 150beghinne was dat Woert’ etc. Dat dranck hi inden avent- 151mael uutten borsten ons Here, want nyemant van den an- 152deren ewangelisten en hadde gescreven vander godheit.

153ɑ Die spise in onsen scepe sal wesen dat heilighe Sacra- 154ment ende die heilige scriftuere.

155ɑ Die ancker in onsen schepe sal wesen die hope. On- 156sen ancker der hopen sullen wi werpen in die rike ver- 157dienten Cristi. Want als wi ligghen in onser uutterster noet, 158ende onse sielen omme-gaet alle die lede ons lichaems ende¹⁵⁸ 159nerghent ontholden en mach, soe sullen wi onsen ancker¹⁵⁹ 160der hopen werpen in die diepe wonden ons Heren, ende 161sonderlinghe inder wonden der ziden sijns heilighen her-¹⁶¹ 162ten, die ons Longin[i]us op-ghesteken hevet, op-dat wi¹⁶² 163daer alle in ghewasschen ende ghereynicht werden, ende 164daer sullen wi sekeren troest vinden.

165ɑ Sommighe menschen varen in die see deser werelt en- 166de royen seer slappelic; alse nu schinen sie een weynich¹⁶⁶

139 verwen kleur

140 in-dien dat doordat

146 openbaerden verschenen

158 omme-gaet rondgaat

159 nerghent ontholden en mach het nergens kan uithouden

161 sonderlinghe bijzonder

162 opghesteken opengestoken

166 alse nu ... alse nu nu eens ... dan weer

[p. 125]

167voert te gaen, ende alse nu schinen sie vele-meer achter- 168wart te driven. Dat sin menschen, die in ene maniere van 169gheesteliken leven sin, ende staen op horen eyghenen wil-¹⁶⁹ 170len, ende leven in eyghenscap. Ende sommighe ander sin¹⁷⁰ 171in een guet schip der religen, mer dese sin also seer bela-¹⁷¹ 172den mit curiosen ende overvloedighen clederen ende heb-¹⁷² 173belicheit der tijtliker dinghen, dat sie niet in-achtich en¹⁷³ 174sin te royen, alsoe dattet schip seer traechlic voert-gaet 175ende somtijt stille-staet, alsoe dattet schip dicke in groter¹⁷⁵ 176vresen is te verdrencken. Want een mensche, die onbelast¹⁷⁶ 177is van clederen ende van tijtliken guede ende van allen 178tijtliken becommeringhen, die is seer bequaem te royen 179totten voertganc der doechden.

180Sommighe menschen gaen waden int water totten halse 181toe, ende en hebben niet dan een stock in die hant, daer 182sie hem an holden. Dit sint menschen, die inder echt 183gheset sin. Dese werden anghestoten mit vele ghelven ende¹⁸³ 184perikelen ende droefheiden, die inder echt gheleghen sin.

* _* *

185ɑ Jhesus verberghede hem onder een wit cledekijn inden 186heilighen Sacrament, want wi en sien niet dan witheit,¹⁸⁶ 187noch en smaken niet dan die substancie des broedes.¹⁸⁷ 188Mer die ziele voelt al anders, want sine godheit stort¹⁸⁸ 189hi inder zielen. Recht als een groet here, die antrect 190gheckes cleder, ende gaet biden armen kijnderen sitten, 191ende eet pap mit hem om hem te vermaken, ende dan 192laet hi hem enen guldenen penninc.¹⁹²

169 staen op gesteld zijn op

170 in eyghenscap met behoud van eigendom

171 religen kloostergemeenschap

172 curiosen prachtige hebbelicheit bezit

173 niet in-achtich en sin er niet aan denken

175 dicke dikwijls

176 vresen gevaar verdrencken zinken

183 anghestoten bestookt ghelven golven

186 niet niets

187 substancie gedaante

188 voelt al anders wordt iets geheel anders gewaar (of: gevoelt zich geheel veranderd)

192 laet hi hem laat hij hun achter

[p. 126]

193ɑ Jhesus onse brudegom hevet anghenomen eens geckes 194cleet, doe hi an-nam menschelike natuer. Hit at pap 195mitten kijnderen, doe hi sijnre moeder borsten soghede. 196Och hoe suetelike lach hi, ende toech an sijnre moeder¹⁹⁶ 197borste! Och mijn lieve susteren, in Cristo Jhesu uut- 198vercoren, dese mammekens Jhesu sin u ghelaten voer uwe¹⁹⁸ 199nauwe noetdrofte ende sobere gherichte, ende als u¹⁹⁹ 200daer yet anghebrect, soe lopet tot desen mammekens: 201daer suldi in vinden al dat u noetdruftich is. Draghet 202nu mit uwen brudegom dat gheckes cleet, u grauwe man- 203telen, u grauwe rocken, want Jhesus om u dat gheckes 204cleet ghedraghen hevet.

* _* *

205ɑ Niet en is onsen lieven Heren alsoe ghename als hem²⁰⁵ 206groet te kennen ende ons selven cleyne ende een snode²⁰⁶ 207slijc. Want onse heilighe vader sancte Franciscus plachte 208segghen: ‘Wie bistu, mijn Here ende mijn God, ende 209wie bin ic? Een snode slijc.’ Want wi sullen ons laten²⁰⁹ 210vertreden als een scoenmaker sijn leder, ende als een 211potmaker sine eerdene potte mit voeten tredet. Wat meer 212te seggen? Een gheestelic mensche moet sin natuere breken, 213recht als een dinc dat in enen mortier-steen ghebroken 214wort.

215ɑ Sommighe menschen bidden om ynnicheit ende omme 216devocie, mer ic bid u, lieve Here, om druc ende om 217liden ende oetmoedighe vernietinghe in mi selven. Mer saus²¹⁷ 218daer-toe ter lidsamheit.

196 suetelike liefelijk toech zoog

198 mammekens borstjes

199 nauwe noetdrofte noodzakelijk levensonderhoud gherichte spijs als u daer yet anghebrect indien gij ergens gebrek aan hebt

205 ghename aangenaam

206 kennen erkennen

209 snode nietswaardig

217 vernietinghe verzaking

[p. 127]

219ɑ Dat is godlike wijsheit, dat een mensche al onrecht, 220dat hem toe-comet doer God of doer enighen menschen, 221lijdsamlike can liden, ende niemant weder te cort te doen²²¹ 222in ghenen dinghen. Dat is werlike wijsheit, dat een mensche²²² 223onrecht dat hem ghedaen wort can verantwoerden, ende²²³ 224als hi sijn onrecht niet wreken en can, dat hi dan can 225laten of hijs niet en saghe, ende als hem dan sijn slach²²⁵ 226valt, soe doet hi sijn best. Mer ‘wijsheit der werelt is 227sotheit voer Gode.’ Dat is vleischelike wijsheit: [is] wel 228te eten ende te drincken ende te doen datter natueren lust; 229dat is, listich ende cloec te wesen, in die ene hant dat vuer²²⁹ 230te hebben ende in die ander hant dat water, te lesschen 231ende te bornen; waer si bi-sin, daer slaen sie mede toe,²³¹ 232ende en achten niet op die warheit.

233ɑ Onse ledder daer wi mede opclymmen totter glorien 234Godes, is dat cruce ons Heren, dat hi ierst op-clam ende 235ons allen den wech ghewiset hevet. Ende op dat cruce 236leghet ene doerne-crone, die ons van allen ziden anprekelt. 237Als een mensche ghegaen is totten dienste Godes, soe staen 238in hem op menigherhande temtacien, ende hem wort in-²³⁸ 239ghesproken: ‘Ic en mach niet ghehoersam wesen, ic en²³⁹ 240mach minen eyghenen wille niet derven, ende mijnre 241natueren niet sterven, ende van allen menschen ongheacht 242te wesen; ic en mach niet vasten, ic en mach niet waken, 243ic en mach aldusdanighe penitencie niet doen ende ver- 244smade werken.’ Ende dit sijn al doernen, ende hier moeten 245wi ummer over, ende daer-om moeten wi roepen ten Heren 246die hanghet anden cruce: ‘Stant op, Here, ende help ons, 247ende verloes ons om dinen heilighen name.’

221 weder op zijn beurt

222 werlike wereldse

223 verantwoerden beantwoorden

225 laten zich houden hijs hij het als hem dan sijn slach valt wanneer hij eens de kans krijgt

229 cloec slim

231 bornen verbranden waer si bi-sin wat hun voor de hand komt

238 menigherhande temtacien velerlei bekoringen

239 mach kan

[p. 128]

248Noch sijn daer al meer doernen: als te laten dat huus²⁴⁸ 249ons vaders ende al onse besittinghe, ende oec onsen willen 250te bueghen onder onsen oversten, die oec onser natueren 251contrarie sin, ende onse natuere te breken ende te sterven,²⁵¹ 252ende in allen desen stantachtlich te bliven, ende om doet²⁵² 253noch om leven van Code te scheiden.

254Och, dese wech is scarp ende smal:²⁵⁴
255Stuer mi, Cristus, dat ic niet en val!

254Ende wi en sullen God niet sueken in creatueren of in 255enighen ghescapenen dinghen. Adam sochte ghenoechte in 256Eva, sijnre huusvrouwen, in-dien dat hi hoer consentierde²⁵⁸ 257ende at vander verboedenre vrucht ende brac dat ghebod 260Godes, ende doe verloes hi God.

261Ende alle dese temtacien sin tacken vander doernen-crone, 262ende dese moeten wi overclymmen ende laten God mit 263ons doen wat dat hi wil. Want die vroemlic stridet, sal²⁶³ 264die crone ontfanghen, ende die niet en stridet, die salse 265verliesen. Die vromelike striden, daer sal die glorie Godes 266in gheopenbairt werden, ende sal drincken uutter fonteynen, 267daer die levendighe stroem uutlopet, sonder op-holden.

268ɑ Eenre maghet ghedachten sullen wesen reyne, ende als 269sie daer teghendoet in minnen der creatueren of in enighen 270ghedachten daer si hore reynicheit mede besmitten mach, 271wanneer sie daer ghenoechte in hevet ende consentiert, soe²⁷¹ 272sondicht men doetlic. Mer als sie daer ghene ghenoechte 273in en hevet, soe en sondighet sie niet doetlic. Want inden 274stride mach sie vele verdienen, ende die vromelike 275str<i> det, sal die crone ontfanghen.

276Alle menschen en hebben niet ghelike te striden. Sancte 277Johannes ewangelista hadde grote sueticheit van Gode,

248 laten verlaten

251 contrarie tegenstrijdig

252 stantachtich standvastig

254 scarp steil

258 in-dien dat doordat

263 vroemlic moedig

271 ghenoechte genoegen, vermaak

[p. 129]

278ende sancte Peter hadde menigherhande temptacien. Som- 279mighe menschen dunct, dat sie ghene becoringhe en hebben, 280noch sonden en doen als somme ander menschen; mer²⁸⁰ 281daer-om en sullen sie die anderen niet ordelen. Want die 282moeder Godes moet den Sone Godes alsoe vele weer-²⁸² 283dicheiden doen, dat hi sie behoet hevet van sonden, als 284Maria Magdalena, dat hi hoer vele sonden vergheven hevet.

* _* *

285ɑ Die werelt was in liden, ende daer en was niemant, 286die sie verlosen mochte. Ende daer was groet ghebreck²⁸⁶ 287waters, ende daer en was mer een put inder werelt, ende 288dat was Jacobs put, ende die was bedect ende dichte 289toe-ghesloeten. Ende op dat decsel leghen drie cudde²⁸⁹ 290scape: dat ene waren die heydenen, dat ander die joden, 291dat dorde die kerstenen. Ende elc cudde was van vele 292dusenden. Ende doe was daer ene bruut, die was seer 293schone. Ende Jacob waert beweghet vander schoenheit der 294joncfrouwen, ende hi crech medoghen mit hoer, want zie 295groet ghebreck hadde. Ende hi nam drier mannen cracht 296an, ende worp of dat lit van den putte, ende schenckede²⁹⁶ 297der bruut ende den hierdekens der scapen, dat sin die 298regierers der heiligher Kerken, ende voert alle den scape-²⁹⁸ 299kens, dat is allen menschen. Dat was Jhesus Cristus, doe 300hi henc ander galghen des cruces, ende Longinus sine zide³⁰⁰ 301op-stac, daer uut-liep water ende bloet, in verlatenisse der³⁰¹ 302sonden. Doe gaf hi drincken der bruut, dat was die heilighe 303Kerke, ende voert ons allen-gader, uutter fonteinen des

280 somme sommige

282 weerdicheiden doen bewijzen van dankbaarheid geven

286 mochte kon

289 op bij

296 schenckede gaf te drinken

298 regierers bestuurders voert vervolgens

300 henc hing

301 op-stac openstak verlatenisse vergiffenis

[p. 130]

304godliken herten, daer alle menschen enen sekeren toe-ganc 305hebben.

* _* *

306Item. Wi setten te stride den ghelovighen teghen den onghe- 307lovighen. Die ghelovighe mach vraghen den onghelovighen, 308waer-om dat hi niet en ghelovet dat God God is, ende 309dat hi alle dinghen in sijnre ordinancien hevet.³⁰⁹

310Die onghelovighe mach seggen: ‘God is inden hemel. 311Hi en weet niet, wat inder werelt gheschiet: hi en is sulken 312man niet. Die ghelovighe mensche macht sien uut teykenen, 313dat hi God is; die onghelovighe en machs doch niet sien 314mit oghen, dat hi God is.’

315Die ghelovighe mach antwoerden: ‘Niemant en weet wie 316sijn vader is, dan van horen segghen. Nochtan en sin wi 317alle ghene basterden, mer van horen segghen sijnre moder, 318soe gheloeftet dat. Alsoe moete wi oec gheloven, dat God 319God is. Want saghe wijt mitten oghen, soe en waert gheen 320ghelove, ende soe en mochte wi daer niet in verdienen.’ 321Daer is die onghelovighe verwonnen, ende die mont is 322hem bestopt.

323Ic sette den hoverdighen clerc teghen den hoverdighen te³²³ 324stride. Die oetmoedighe clerc studiert sancte Augustinus 325ende sancte Bernardus scrift, op-dat hi Gode mach claer-³²⁵ 326liken bekennen ende ander menschen tot Gode trecken. Die 327hoverdighe clerc stuediert hoeghe ende subtile scrifte, op-³²⁷ 328dat hi ghesien mach werden van den menschen ende gheeert 329ende groten scat vergaderen.

309 in sijnre ordinancien onder zijn bevel

323 hoverdighen clerc = oetmoedighen clerc

325 claerliken bekennen duidelijk kennen

327 hoeghe ende subtile scrifte diepzinnige en vernuftige geschriften

[p. 131]

330Als exempel. Het was een dwaes, ende vraghede enen 331wisen meyster, oft beter weert vele te weten ende alle 332daghe meer te leren ende dat niet te belaven, dan luttel³³² 333weten ende dat-selve te beleven. Ende die meyster vraghe- 334det sinen clercken. Ende sie antwoerden, dattet beter waer 335luttel te weten ende dat-selve te beleven, dan vele te weten 336ende daer niet nae te leven.

337Doe antwoerde die dwaes: ‘Is dat alsoe, soe sin ghi alle 338dwaes ende ic bin wijs. Want ghi weten vele ende en 339belevens niet, ende ic weet een luttel ende dat-selve³³⁹ 340beleve ic.’

341Ic sette te stride den hoverdighen minre-broeder teghen 342den oetmoedighen.

343Ic vraghe den oetmoedighen: ‘Of men di over-seide, dattu³⁴³ 344een scalc biste of een ypocrite: salstu dat oec verant-³⁴⁴ 345woerden?’

346‘Neen, want int ewangeli stat ghescreven: Slaet di yemant 347an die ene kenebacken, biet hem die ander.’

348‘Ic vraghe di, of men di ende alle dijnre oerden overseide,³⁴⁸ 349dattu biste kettere: salstu dat verantwoerden?’

350‘Jae, want doe die viant onsen lieven Heren becoerde 351ende seide: Al dit wil ic di gheven, ist dattu neder-valles 352ende anebedes mi, doe antwoerde Jhesus: Ganc achter- 353waert, sathanas! Want al dat teghen die ere Godes is, dat 354sal elc kersten-mensche verantwoerden als een lewe.’

* _* *

332 belaven beleven luttel weinig

339 belevens beleeft het

343 of men di over-seide indien men u ten laste zou leggen

344 scalc slecht mens ypocrite huichelaar salstu dat oec verantwoerden zult gij dan u daarvan vrijpleiten

348 alle dijnre oerden uw gehele Orde

[p. 132]

355ɑ Onse lieve Here Jhesus hevet ons ghesant vier broede³⁵⁵ 356van den hemel: een garsten-broet, een roggen-broet, een 357tarwen-broet ende een weyten-broet. Biden garsten-broede³⁵⁷ 358is beteikent die jonfer Rechtverdicheit, biden roggen-brode 359die jonfer die Waerheit, biden tarwen-broede die jonfer 360Ontfarmherticheit, biden weiten-broede die jonfer Minne. 361Die jonfer Rechtverdicheit ropet om wrake inden hemel 362ende seit: ‘Here, en si-di niet rechtverdich, ende heb-di 363niet gheseit: Alle die-ghene die onrechtverdicheit werken,³⁶³ 364sullen vergaen? Plaghet sie, Here, want sie hem niet³⁶⁴ 365beteren en willen.’ Jhesus antwoerde: ‘Ic en wil niet den 366doet des sonders, mer dat hi leve ende hem bekier.’

367Die jonfer Waerheit roepet inden hemel: ‘Here, en si-di 368niet warachtich? Want dat mijn suster die Rechtverdicheit 369ghesproken hevet, is waer. Ende en heb-di niet gheseit: 370Alle die loghene spreken, die sullen vergaen? Ende ghi 371hebt oec gheseit: Hemel ende eerde sullen vergaen, mer 372uwe woerde en sullen niet vergaen. Plaghet sie, Here,³⁷² 373want sie hem niet en beteren en willen.’ Jhesus antwoerde: 374‘Ic en wil niet den doet des sonders’ etc.

375Die jonfer Ontfarmherticheit ropet inden hemel: ‘Here, 376ontfarme over den menschen. Want al ist waer dat mijn 377suster Rechtverdicheit ende Waerheit ghesproken hevet, 378wil sie doch niet plaghen, want ic hope sie sullen bekieren 379tot penitencien.’

380Die jonfer die Minne roepet inden hemel: ‘Here, doer 381uwe minne, soe spaert sie, ende gevet hem gracie tot u 382te kieren. Want uwe minne gaet boven uwe rechtver-³⁸² 383dicheit.’

384Ende die Minne ropet totten Heren: ‘Al isser yemant 385die ghemoerdet hevet ende vele quades ghedaen, ontfermet³⁸⁵

355 ghesant gezonden

357 biden door het

363 werken bedrijven

364 plaghet kastijd

372 uwe = mijne

382 gaet boven is sterker dan

385 ghemoerdet doodslag bedreven

[p. 133]

386u des, want ghi ontfermden des moerdenars, die tot dijnre 387ziden henc, want hi hadde recht berouwe.³⁸⁷

388Here, al isser yemant die in overspel ghelevet hevet, ont- 389fermet u des, Here. Want ghi ontfermeden des wivekens,³⁸⁹ 390die in overspel begrepen was, ende seiden hoer: Ganc,³⁹⁰ 391ende en wil niet meer sondighen. Want si hadde scaemte 392van horen sonden.

393Here, is yemant die di versaket hevet, ontfermet u des, 394Here. Want ghi ontfermden sancte Peters, die u versaket 395hadde, die u discipel was. Want hi hadde recht berou, 396ende screyede altoes als hi den hanen hoerde crayen ende 397dier uren ghedachte.³⁹⁷

398Here, ysser yemant die di vertoerent hevet mit hoverdien 399ende behaghelheit der menschen, ontferme hoerre. Want³⁹⁹ 400du ontfermde Maria Magdalena, want sie u hertelike 401minnede. Alle die minne, die sie gheset hadde in creatueren 402ende in eertschen dinghen, die kierden sie al-gheheellic tot 403u, rustende tot uwen hei<li>ghen voeten.

404Here, isser yemant die u vervolghet hevet ende uwe vriende, 405ontferme hoerre. Wanttu ontfermdeste sancte Pauwel die 406di vervolghede, ende maecste dijn apostel. Want doe hi 407hem bekierde, bekierde hi hem ghehelicke totti, sonder⁴⁰⁷ 408weeder-dencken⁴⁰⁸.’

409Here, isser yemant die bloet-ghierich gheweest hevet, ont- 410ferme hoerre, want ghi ontfermden Davids, die doetslach 411ghedaen hadde. Want hi gherechte biecht sprac, doe hi⁴¹¹ 412seide: Here, ic hebbe ghesondicht. Want al is daer waer 413berouwe ende scaemte der sonden ende screyen der tranen 414ende rechte minne ende ghehele bekieringhe: isser ghene

387 recht waarachtig

389 wivekens vrouwtje

390 begrepen overvallen, betrapt

397 dier uren ghedachte aan dat uur dacht

399 behaghelheit der menschen zucht om aan de mensen te behagen

407 totti tot u

408 weeder-dencken bedenken

411 gherechte oprechte

[p. 134]

415warachtige biecht, soe en clinctet niet ende ten helpt⁴¹⁵ 416al niet.

417Here, al isser yemant die onrecht guet besit, ontferm 418hoerre, wanttu ontfermdes des tolleners ende makeden een 419apostel ende ewangelista. Want hi lietet al dat hi besat, 420ende volghede di in armoeden nae. Want al hadde een 421mensche alle dese voerscrevene doechden, kierde hi niet⁴²¹ 422weder dat onrechte guet, ten hulpe hem niet.

* _* *

423ɑ Exempel. Het is wonder, hoe die harde heydene⁴²³ 424menschen mochten bekieren vander simpelre leringhe der⁴²⁴ 425apostelen. Dat quam, dat sie simpelic gheloveden hoerre 426leringhe, ende niet en volgheden hoerre wijsheit. Want al 427dat inder heiligher scrijft is ghescreven, dat en is niet 428te-vergheves. Want waer daer een punte te-vergheves,⁴²⁸ 429soe waren sie alle te-vergheves. Ende al dat die propheten 430gheprofetiert hebben, dat is vervullet inden Sone Godes, 431ende sie sluten op-een, ende wat die ene achter-ghelaten⁴³¹ 432hevet, dat hevet die ander voert-ghebrocht.⁴³²

433Als exempel. Nemet enen eykenen-boem ende eentet daer-⁴³³ 434op enen apelboem, ende die eyken-stam sal voertbrenghen 435enen appelboem. Des-ghelikes doe die enghel Gabriel 436Marien die boetscap brochte, dat die Sone Godes van 437hoer gheboren solde werden, ende sie consent gaf ende 438seide: ‘Siet ene deerne des Heren: mi gheschie nae dinen⁴³⁸ 439woerden:’ doe wort dat Woert vleisch in horen lichaem,

415 soe en clinctet niet dan is het niet in orde

421 kierde gaf

423 wonder wonderbaarlijk

424 mochten bekieren zich konden bekeren

428 te-vergheves voor niets

431 op-een ineen achter-ghelaten weggelaten

432 voert-ghebrocht medegedeeld

433 eentet ent

438 deerne dienstmaagd

[p. 135]

440ende verenichde die godheit mitter menscheit. Dat dede 441God van groter minnen, op-dat hi ons mit hem verenighen 442solde, ende wi onse minne in hem setten solde, ende wi 443in hem verenicht worden, in hem ende in hem.

* _* *

444Her be[n]ghint die benedictie. ɑ Alre-liefste zusteren, 445in Cristo Jhesu uutvercoren ende sonderlinghe uutvercoren!⁴⁴⁵ 446‘Dat rike der hemelen lidet ghewelt, ende die ghewelt 447doen sullent gripen.’ ‘Die verwinnet salic gheven eten 448vanden holte des levens,’ ende dese sullen die benedictie⁴⁴⁸ 449ontfanghen.

450Susteren, want ghi begheren noch eens die benedictie te 451ontfanghen nae groetheit ende diepheit uwes gheloven ende 452uwer begheerten, soe moet ghi ghebenedijt werden niet 453van mi, Janneken Brugmans, een arm dorre twijchken, 454die verdroghet bin vander fonteinen der gracien. Ic en 455ghebenedie u niet, mer die moghentheit des Vaders, die u⁴⁵⁵ 456ghegheven hevet drie crachten der sielen: als memorie,⁴⁵⁶ 457reden ende wille.

458Die moghentheit des Vaders, die daer is een stuerman 459ende een in-woenre uwer memorien, die moet u ghebenedien 460mit sijnre ewigher benedictien. Die wijsheit des Soens, 461die daer is een verlichter ende een bewaerre uwer redene, 462die moet u ghebenedien mit sijnre ewigher benedictien. 463Die guedertieren minne ende sueticheit des heilighen Ghees- 464tes, die daer is een leider [leider] ende een regierre 465des menscheliken willes, die moet u vervullen mit sijnre 466sueticheit, ende moet u ghebenedien mit sijnre ewigher 467benedictien.

445 sonderlinghe bijzonder

448 holte hout

455 moghentheit macht

456 crachten vermogens als namelijk

[p. 136]

468Susteren, ic begheer dat ghi voer mi, arme stinckende wat,⁴⁶⁸ 469ende voer al onse broeders ende voer alle predikers willen 470bidden. Ende soe make ic u delachtich alle des guedes, 471dat in onser oerden gheschiet. Ende die sielen, die overmits⁴⁷¹ 472ons bekiert werden, make ic u deelachtich alsoe diep, 473als-of ghise selven bekierden, in-dien dat ghi voer ons⁴⁷³ 474bidden.

475Lieve susteren, uwe rompekens sullen hier bliven, ende⁴⁷⁵ 476minen romp salic schudden waer dattet die Here ghebiedet.⁴⁷⁶ 477Ende dan sullen die vrie gheestekens op-vlieghen inden⁴⁷⁷ 478hemel ende en sullen nummer-meer ghescheiden werden.

* _* *

479Exempel. Het was een devoet broeder, die hevet ghepredict⁴⁷⁹ 480ende ghesproken: ‘Soe wie dese vijf missen mit groter 481ynnicheit lest of doet lesen voer ene siele, die wort verloest⁴⁸¹ 482uutten veghever, al solde sie daer-in hebben gheweest totten⁴⁸² 483jonxten daghe.’

484Dit hoerden twee vrouwen prediken. Doe loveden sie twe⁴⁸⁴ 485malcander in gueder waerheit, soe wie ierst storve, dat die 486ander dan solde laten lesen voer der doder zielen dese wijf 487heilighe missen. Niet langhe hier-nae soe starf die ene 488vrouwe. Doe wolde die levendighe vrouwe dat volcomelic 489holden hoerre doder vriendinnen mit desen vijf missen,⁴⁸⁹ 490alsoe sie hoer ghelovet hadde. Dus liet sie doe lesen dese 491vijf siel-missen Requiem voer hore ziele. Ende sie waert

468 wat = vat mens

471 oerden Orde overmits ons door ons toedoen

473 in-dien dat doordat

475 rompekens lichamen

476 schudden verplaatsen

477 vrie vrije (los van lichaam en zonde)

479 het was er was

481 ynnicheit vroomheid

482 al solde sie daer-in hebben gheweest al had zij er in geweest moeten zijn

484 loveden beloofden

489 holden nakomen ten opzichte van

[p. 137]

492verloest, ende quam ende openbaerde der levendigher vrou-⁴⁹² 493wen in groter claerheit, daer sie twe daghe van was ghe- 494sterket ende ghevrouwet sonder tijtlike spise.⁴⁹⁴

495ɑ Inder ierster missen salmen onsen Heren vermanen⁴⁹⁵ 496sijnre ghevanghenissen die hi wolde liden om alre menschen 497sonden, dat hi des menschen ziele wil verlosen vander 498schuldigher vanghenisse, daer sie in-ghecomen is mit con-⁴⁹⁸ 499sente of verdienste hoers lichaems.

500ɑ Inder ander missen salmen vermanen onsen Here dat 501gherichte ende ordel des dodes dat hi ontfenc van Pilatus⁵⁰¹ 502onschuldich om die sonden der menschen, dat hi die ziele 503verlose uutter pinen.

504ɑ Inder derder missen salmen onsen Heren vermanen 505hoe hi an dat heilighe cruce woert ghenaghelt mit drien 506stompen naghelen om die sonden der werelt onverdient, 507dat hi ontnaghele dese arme ziele van alre pinen.

508ɑ Inder vierder missen salmen onsen Heren vermanen 509sine wonden ende sijn ellendighe liden dat hi henc anden 510cruce drie uren lanc levendich, dat hi hem ontferme over 511die ziele ende verlose uut alre pinen.

512ɑ Inder wijfter missen salmen onsen Heren vermanen 513die begravinghe ende dat hi hadde alle die werelt uutter 514macht der vianden <verloest> vander hellen overmits sijnre 515swaerre pinen, dat hi wil dese siele verlosen ende vrien⁵¹⁵ 516van allen pinen mit allen kerstenen ghelovighen zielen. 517Amen.

* _* *

518ɑ Item. Jhesus swetede water ende bloet. Hubertinus: 519‘Jhesus liden was nye myn op enighen anderen tijden dan⁵¹⁹

492 openbaerde verscheen

494 ghevrouwet verheugd

495 vermanen herinneren aan

498 vanghenisse gevangenschap

501 gherichte vonnis

515 vrien bevrijden

519 nye myn nooit minder

[p. 138]

520doe hi swetede water ende bloet, ende alle sine pine die 521hi van buten leet die en hadde ghiene ghelikenisse bi die 522pinen die hi van binnen leet.’ Want onbegripelike was 523die liefte die hi tot ons hadde, ende nae die groetheit der⁵²³ 524lieften die hi totter zielen hadde, soe hevet hi soe ombe- 525gripelicke pine gheleden. Want die ziele, die hi soe uutter- 526maten lief-hadde, hevet hoer van hem ghekiert ende hoer 527selven alsoe seer mis-maket ende gheschendet. Och dese 528pine, wemoedicheit ende ban<g>icheit die en hadde ghene⁵²⁸ 529mate ende was onbegripelic als die liefte onbegripelic was, 530die hi totter zielen hadde. Daer-omme en mach ghiene 531sonde alsoe groet wesen: ja, al hadde een mensche alder 532werelt sonden hondert-werf ghedaen: als hi mit helen toe- 533kier weder tot God kiert, dat hem sine sonden leet sinnen 534ende hi mit opset niet meer en wil teghens die liefste wille 535Godes doen, soe sin sie hem vergheven recht ofte hie sie nie 536ghedaen en hadde. Ende alsoe onbegripelic ende oneyntlic 537is die liefte die hi [ons] tot ons hevet, ende oec die liefte 538der enghelen ende alle der heilighen, dat sie ene onbegripe- 539like liefte, vroude ende wallustighe blijscap hebben als⁵³⁹ 540ene ziele weder-omme tot God kiert. Och, sie willen alle 541mede vervrouwen uut onbegripeliker lieften, al-heel soe⁵⁴¹ 542zuetelic ende lieflic versmelten in onsen toekier tot God, 543isset anders dat wi toe-kieren in die vernyetynghe ende⁵⁴³ 544versmaden dinghe ons selven. Want alsoe mach God in⁵⁴⁴ 545ons comen ende wi weder in hem, ende alsoe sal die ziele 546mit wallustighen blijsscappen uut onbegripelike lieften God

523 nae overeenkomstig

528 wemoedicheit diepe smart bangicheit benauwdheid

539 vroude vreugde wallustighe heerlijke

541 vervrouwen zich verheugen

543 isset anders dat wi indien wij althans vernyetynghe verzaking

544 versmaden dinghe = versmadinghe

[p. 139]

547ombevaen, ende hem alle-dinc in allen dinghen kennen,⁵⁴⁷ 548ende mit liefliker gonst smakende te wesen, ende al-heel in⁵⁴⁸ 549God mit lieften te versmelten.

* _* *

550ɑ Item, Die schult die wi onsen lieven Heren schuldich 551sin, die is als x^m talenten. Ende dat ons ons even-mensche⁵⁵¹ 552misdoet, is daer-teghen als hondert penninghen.

553‘Dat rike der hemelen is ghelijc enen menschen die een 554coninc was, die rekeninghe maken wolde mit sinen knecten.⁵⁵⁴ 555Ende doe hi began die rekeninghe te setten, is hem een 556knecht ghebrocht, die hem schuldich was x^m talenten.’ 557Dat wi teghen onsen lieven Here misdoen, is als x^m talen- 558ten, ende als wi niet en hebben daer wi hem mede betalen⁵⁵⁸ 559moghen ende wi ons veroetmoedighen ende hem bidden, 560soe ghevet hi ons al onse schult quijt.

561Ende dat onse even-mensche teghen ons misdoet, dat is als 562honder <t> penninghe, teghen x^m talenten. Ende als ons 563onse mede-broeder misdaen hevet ende bit ons om verghif- 564fenisse ende wijt hem niet vergheven en willen, soe claghen 565onse heilighe engelen onsen lieven Heren over ons, dat wi 566onses mede-knechtes niet ontfermen en wolde die ons bad. 567Dan secht onse lieve Here tot ons: ‘Scalke knecht, alle⁵⁶⁷ 568scolt heb ic di quijt-ghelaten, wanttu mi bades: hadt 569daer-om niet behoerlic gheweest dijns mede-broeders te 570ontfermen, doe hi di bat, alsoe ic dijns ontfermde?’

571Wi sin schuldich vierhande scholt. Ten iersten eyschet

547 ombevaen omhelzen alle-dinc geheel en al

548 gonst genegenheid smakende te wesen te smaken

551 x^m tienduizend

554 rekeninghe maken afrekening houden

558 niet niets

567 scalke boze

[p. 140]

572die Sone Godes al onse leven, want hij sijn leven voer 573ons gaf.

574Ten anderen eyschen onse zunden al onse leven in peniten- 575cien.

576Ten dorden eyschet dat ewighe leven al onse leven, want 577wi dat besitten sullen.

578Ten vierden male eyschet die hemelsche Vader al onse 579leven, want hi hemel ende eerde ende alle creatueren om 580onsen willen ende tot onser behoef ghescapen hevet, ende⁵⁸⁰ 581dese scolt en moghe wi niet bet betalen dan wi onsen⁵⁸¹ 582broeder vergheven uut alre herten.

583Die sonden die wi gebiecht hebben ende penitencie ont- 584fanghen, die hevet ons onse lieve Here vergheven. Mer 585die pine der navolghender sonden wort verswaert overmits 586ondancberheit der verghevenre sonden.

(keulen, Stadtarchiv, ms. G.B. oct. 71, fol. 163^r-177^v)

580 tot onser behoef ten onzen dienste

581 bet beter