Spraakkunst van het hedendaagsche Spaansch. Deel 2

[p. 112]

Dertigste les
Het deelwoord en het gerundio. De zinsbouw

In het Spaans is het tegenwoordig deelwoord als werkwoordsvorm met verbale betekenis verloren gegaan. De behouden, en naar hun voorbeeld gemaakte, vormen zijn bijv. nmwr., zelfst. nmwr., voorzetsels of bijwoorden, bijvoorbeeld: bastante voldoende, floreciente welvarend, negociante handelaar, mediante door middel van, no obstante hoewel, in weerwil van.

Het verleden deelwoord is deels verbaal element, nl. in de samengestelde tijden van het actief, en deels bijv. nmwr., nl. in de verbindingen met ser¹⁾, estar, quedar (se), salir, tener, traer, llevar, dejar, e.a.

1) In de gemeenzame schrijf- en spreektaal dient ser ook. als hulpww. bij onovergankelijke ww. bijv.: él es ido, la hora es Ilegada, él es venido.

Voorbeelden

Hemos comprado dos novelas	wij hebben twee romans gekocht
Las novelas que hemos comprado	die romans die wij hebben gekocht
La noticia fué divulgada que	het bericht werd in omloop gebracht dat
Estamos muy cansados	wij zijn erg moe
La niña quedó asombrada de	het meisje was, bleef, stom verbaasd over
Salieron asombrados	zij gingen verbaasd weg
Dejó olvidada la novela en el café	hij liet de roman in het café liggen
El pobre tiene (trae, lleva) gastados los zapatos y mojados los calcetines	de stakker heeft versleten schoenen aan en heeft natte sokken

Sommige overigens regelmatige werkwoorden hebben een onregelmatig (een zgn. sterk) verleden deelwoord, bijv.²⁾:

abrir	abierto
cubrir	cubierto

2) Onnodig te zeggen dat de vele uit het Latijn ontleende bijv. nmwr. zoals confeso, contuso, incluso e.a. niet als Sp. deelwoorden moeten worden beschouwd. Het zijn bijv. nmwr. voor welker betekenis wij naar de woordenboeken verwijzen.

[p. 113]

imprimir	impreso
romper	roto (in overdrachtelijke betekenis nog wel eens rompido)
escribir	escrito
prender	preso (prender in de betekenis van vasthechten of wortelschieten heeft prendido)

De samenstellingen van prender (aprender, comprender) hebben een regelmatig verleden deelwoord: aprendido, comprendido.

Een aantal verleden deelwoorden heeft als bijv. nmwr. een actieve betekenis. Bijv.:

agradecido	dankbaar
callado	zwijgzaam
fingido	vals
leído	belezen
divertido	onderhoudend

Zo betekent estar comido, estar dormido nog wel eens: verzadigd zijn, uitgeslapen zijn.

Zeer gebruikelijk in het geschreven Spaans is de zelfstandige deel-woordsconstructie, in het Spaans geheten cláusuia absoluta. Deze constructie, waarin sommigen een overleefsel zien van de Latijnse ablativus absolutus, maar die evengoed, zo niet beter, als een elliptische Spaanse zegswijze kan worden verklaard, kenmerkt zich door de afwezigheid van een werkwoord, of hulpwerkwoord en werkwoord. Gewoonlijk gaat het deelwoord aan het zelfst. nmwr. vooraf. Bijv.:

Llegada la noche se divulgó la noticia que	toen de avond gevallen was bracht men het bericht in omloop dat
Terminados los ejercicios se fueron a jugar los niños	toen de oefeningen af waren gingen de kinderen spelen

Men merke op dat het zelfst. nmw. van de cláusula absoluta niet het onderwerp van de hoofdzin kan zijn.

De cláusula absoluta kan worden voorafgegaan door de voorzetsels antes de, después de, of met de samengestelde tijdsbepalingen:

Antes de servida la comida entraron dos oficiales	voor het eten was opgediend kwadosonciales men twee officieren binnen
Después de concluída su tarea se marchó	nadat zijn taak beeindigd was ging hij weg
A los pocos días de efectuado el pago resultó que el cheque era falso	enige dagen nadat de betaling was geschied bleek dat de chèque vals was

[p. 114]

Gerundio. Het gerundio is een onveranderlijke werkwoordsvorm met heel uiteenlopende functies, het kan namelijk als werkwoord, bijwoord, bijv. nmwr. en als zelfst. nmwr. worden gebruikt.

Als werkwoord is zijn grondfunctie aanduiding van oorzaak of middel, bijv.:

Entró en casa abriendo la puerta	hij ging binnen door de deur te openen
No pudiendo abrir la puerta rompió los cristales	daar hij de deur niet open kon krijgen sloeg hij de ruiten stuk

Uitgaande van deze betekenis is het gerundio de plaats gaan innemen van een tegenwoordig deelwoord, en als zodanig ontwikkelt het zich steeds meer, zowel in de geschreven als in de gesproken taal. (Deze ontwikkeling is in de geschreven, letterkundige taal nog in zoverre beperkt dat het gerundio niet de functie van een attributief adjectief bij een zelfst. nmwr. mag hebben¹⁾. Bijv.:

La niña volvió a casa, llorando y gritando mucho	het kleine meisje ging wenend en luid gillend weer naar huis
La vi luego riendo y charlando con sus amiguitas	ik zag haar vervolgens lachende en babbelende met haar vriendinnetjes

De beperking van het gebruik van het gerundio, van de officiële spraakkunst, in deze betekenis en functie is dat het niet een duurzame, maar een ogenblikkelijke, voorbijgaande handeling of toestand mag aanduiden. De levende taal stoort zich daar niet aan, zoals men bijv. in dagbladen herhaaldelijk kan zien. Zie ook overigens de hieronder genoemde verbinding met estar enz.

Adverbiaal wordt het gerundio zeer veel gebruikt, bijv. corriendo haastig, volando vliegensvlug, callando stilletjes. Hieruit heeft zich het imperativistisch gebruik van sommige gerundios ontwikkeld, bijv. andando voort, schiet op (van vete andando maak dat je wegkomt, vamos andando laten wij gauw weggaan) en dgl.

Verbonden met de ww. estar, seguir, continuar, quedar, andar, llevar, venir, ir duidt het gerundio het voortduren van een handeling aan, bijv.:

Estoy leyendo, sigo escribiendo	ik zit te lezen, ga door met schrijven
El continúa hablando	hij gaat door met spreken

1) In de gesproken taal begint het geheel tegenw. deelw. te worden, en is zelfs in sommige gevallen niet meer onveranderlijk.

[p. 115]

Quedábamos fumando	wij bleven roken
Ella lleva durmiendo diez horas	zij slaapt nu al tien uur

Een in de spreektaal wel in onbruik gerakende constructie is de verbinding van het gerundio (met de waarde van een zelfst. nmwr.) en het voorzetsel en waarmede een voorwaarde, oorzaak of gelijktijdigheid wordt aangegeven. Bijv.:

En arreglando así las cosas se terminarán pronto las discusiones	als men zo de zaken regelt, door zo de zaken te regelen zullen de discussies spoedig afgelopen zijn
En viéndose sola se puso a llorar la niña	toen het kleine meisje bemerkte dat zij alleen was begon zij te schreien

De zinsbouw. De Spaanse zinsbouw heeft heel vaak de volgorde onderwerp - gezegde - voorwerp. De volgorde wordt geregeld al naar gelang van het zinsdeel dat een bijzondere nadruk krijgt. Zeer veel voorkomend is dat het werkwoord voorop staat in de zin:

Resistióse el portero

de portier verzette zich

In vraagzinnen kan het onderwerp of ook wel het voorwerp het eerst genoemd worden als daar bijzondere nadruk op valt:

¿La niña no está contenta?	is het kleine meisje niet erg te spreken?
¿Libros traes cuando vamos a hacer un paseo?	breng je boeken mee wanneer wij een wandeling gaan doen?

Dikwijls staat ook een bijwoord, een bijwoordelijke bepaling of het gerundio voor aan de zin:

Buenamente se dejó conducir a	met een zoet lijntje liet hij er zich toe brengen om
De mala gana le acompañó	tegen zijn zin heeft hij hem vergezeld
Repitiendo estaba las preguntas	hij was bezig de vragen te herhalen

Het naamwoordelijk deel van het gezegde kan eveneens vooropstaan in de zin als het de nadruk heeft:

Muy pálida se puso al oir las palabras de	zij werd zeer bleek bij het horen van de woorden van
Mentiras, mentiras son lo que dice él	het is allemaal gelogen wat hij zegt

[p. 116]

Het onderwerp van constructies met de onbepaalde wijs, het gerundio en het deelwoord staat na die werkwoordsvorm, bijv.:

El haberlo dicho Paco no es prueba de que	het feit dat P. het gezegd heeft is geen bewijs dat
Habiéndose puesto el sol volvimos a casa	daar de zon ondergegaan was gingen wij naar huis terug
Terminada su tarea se acostó	toen zijn taak af was ging hij naar bed

Woordenlijst.

la localidad	de plaats
el pasaje	het passagebiljet
quedar anonado	versteld staan
echar el alto	gebieden stil te staan
orlar	omzomen, omboorden
el arado	de ploeg
abrigar	beschutten, warm toestoppen
endomingado	op zijn Zondags
el sombrero hongo	de bolhoed
por supuesto	hier: natuurlijk
el ayuntamiento	het stadhuis
la sobreexcitación	de overspanning
absorto	verbaasd, in stomme verwondering
el náufrago	de drenkeling
llevar errada la cuenta	} met de rekening in de war zijn
trillar	dorsen
aventar	wannen
llamar a la campanilla	} bellen
ponerse imposible	zich onmogelijk maken
los humos	de verbeelding
la copita	het glaasje
el enfermo- está muy grave	} het is ernstig met de zieke gesteld
pensarlo mejor	zich bedenken
acostumbrado	gewoon
atrevido, osado	vermetel
bebido	dronken
leído	belezen
desconfiado	wantrouwig
resuelto	vastbesloten
el paraguas	de paraplu
la escasez	de schaarste
muy de madrugada	} heel vroeg in de morgen
obediente	gehoorzaam
estar cayendo de sueño	} omvallen van de slaap
sonando las tres	toen het drie sloeg
hablar gritando	schreeuwerig praten
se va haciendo tarde	} het wordt al laat
agua hirviendo	kokend water
estar prohibido	verboden zijn

[p. 117]

Oefening A

Desde su localidad vio como se iba llenando la sala. Los pasajes están tomados. Al día siguiente cuando leyó la carta quedó anonado. Estaba lloviendo todo el día. Al huir los ladrones les echó el alto el guardia, y viendo que no se paraban, disparó. En el fondo se iba apareciendo el Guadarrama, orlado por la claridad del día. Un labrador sembraba marchando detrás del arado. Desde casa iba dirigiendo el movimiento de propaganda. El joven iba muy abrigado. Iba llenándose el teatro, entraban obreros endomingados con sombrero hongo, otros de blusa y gorra. ¿Quiere usted darme algo de comer pagando, por supuesto? Se despidió, y siguió andando por la carretera. En la entrada del pueblo se echó a correr, y llegó corriendo al ayuntamiento. Señalando con el dedo al de la cadena de oro preguntó el joven: ‘Quién es ése?’ El tuvo una sobreexcitación nerviosa y se la curó andando y haciendo deportes. Un amigo de la joven que había recorrido casi todo el mundo la tenía absorta largas horas contando las maravillas de la naturaleza. Los náufragos llevaban errada la cuenta de los días. Charlando y bromeando con los empleados no dejaba un instante de vigilar la obra. Los gastos aumentaban más allá de lo previsto. Estaba ya preparando el carro para salir. Siguió hablando de lo grande y niveladora que es la muerte. Estaban en el campo trillando y aventando. A medida que avanzaba la tarde calurosa, el cielo iba quedándose más blanco. Paco llamó a la campanilla, y abierta la puerta, pasó a un patio. Esa gente se está poniendo imposible con sus pretensiones y sus humos. El sillón quedó ofrecido. No pasó desapercibida la ausencia de las jóvenes. Sólo teniendo quince años se puede estar alegre y no enterarse de las cosas.

Oefening B

Hij liep de Spaanse onregelmatige werkwoorden te leren. Toen het concert afgelopen was gingen wij onzen jongen vriend gelukwensen, en wij vonden hem schreiend van ontroering over zijn onverwacht succes. Zij waren heel dankbaar dat men hun nog eens geschreven had. Wij hadden niet begrepen wat zij gezegd hadden. Een paar uren nadat het bericht gekomen was zaten wij reeds in de trein. Ga haastig den dokter halen want het is ernstig met de zieke gesteld. Jan zit nu al drie uren lang piano te spelen. Wij zijn gisteren naar de schouwburg geweest om dat nieuwe Franse stuk te zien. Het is heel onderhoudend. Zelfs voor u, een zo belezen man. Zij hebben hun vriendschappelijke betrekkingen met de familie P. verbroken. Nadat de brief geschreven

[p. 118]

was bedacht hij zich en verscheurde hij hem. Zeg, breng jij een paraplu mee met zulk mooi weer? Zij zijn gewoon laat naar bed te gaan. Ik verbaasde mij er over dat die mensen zo wantrouwig waren. Het leek ons een gewaagde onderneming, maar hij was vast besloten te vertrekken. Wij lopen u al een uur lang te zoeken. De toeristen hadden zich tijdig van al het nodige voorzien want men had hun gezegd dat er in die streek schaarste van levensmiddelen en benzine was. De boerenvrouw had een paar eieren gebakken en zette die de jongelui voor. De volgende morgen vertrokken zij heel vroeg. Het was een heel gehoorzaam kind. Hij bleef maar praten over de geringe belangstelling van de studenten, hetgeen wij in de gegeven omstandigheden best konden begrijpen al verveelde hij ons ook met al dat gepraat. Zeg eens, waarde vriend, die plaatsen zijn bezet. Dat zie je toch wel? Daar ligt een krant welke die oude dame aan het lezen was. Het kind valt om van de slaap. Toen het zeven uur sloeg kwam hij me zeggen dat het tijd was om op te staan. Spreek niet zo schreeuwerig. Kom, laten wij naar huis gaan want het wordt laat. Jan, breng eens kokend water boven. Zeg jongmens, hoe oud ben je? De toegang tot deze voorstelling is verboden voor kinderen beneden de achttien jaar. Er zat een dronken student in de wachtkamer van het station. Hij beweerde dat hij voor het einde van het feest was weggegaan en nauwelijks een glaasje had gedronken. Niemand luisterde naar de dwaze mededelingen die hij zat te doen.