Schyn-heyligh

[p. 79]

⁺Personagienen,^*

[naar Hooft]

Rieuwert Rompslomp.

Slock-speck. } Dienaers.

Quisttyt. } Dienaers.

Dach-dief. } Dienaers.

Symon Rompslomp, syn broeder, tweelingh.

Wouter, Symons knecht.

Schyn-heylich, Pan-licker.

Steven de Stille, Vryer van Alyt, Bruydegom met Duyf.

Dirck van Trouvenoort, verlooft aen Catryntje.

Wybrand van Wyder-meer, vryer van Catryntje. Bruydegom met Machtelt.

Eelhart van Westen, Vryer ende nae Bruydegom van Iaquemyn.

Snoep, Eelharts jonghen.

Lubbert Lanck-hayr, man van Alyt.

Alyt. } Dochters van Rieuwert Rompslomp.

Catryntje. } Dochters van Rieuwert Rompslomp.

Duyf. } Dochters van Rieuwert Rompslomp.

Machtelt. } Dochters van Rieuwert Rompslomp.

Iaquemyn. } Dochters van Rieuwert Rompslomp.

Marry Rompslomps, huysvrou van Riewert.

Lammert Los-kop, Doctor inde Medecyne.

+ *4 v^o

* Pan-licker: klaploper, parasiet; jonghen: knecht.

[p. 81]

Eerste bedrijf. I. Tooneel.

[naar Hooft]

Rieuwert Rompslomp, Slockspeck.

 

Waer zijn nu dese guyts? Ick krijt mijn keel schier schor,⁸⁷

 

Isser wel yemant t' huys, denck ick, van al 't gesnor,⁸⁸

 

Van Jonghes en van Knechts? Ick segh by mijnder trouwen,⁸⁹

90

Die niet wil zijn gedient, die moet veel Boden houwen.⁹⁰

 

Want t' wijl den eenen schudd' laet op den ander staen,⁹¹

 

So komt de sorg en 't werck vast op het Heerschap aen.⁹²

 

Waer is al dit gejach? Slockspeck? Dach-dief? Quistijt?⁹³

slockspeck

 

Wat gelieft mijn Heer?

rieuwert

 

Maer dat ghy beurse snijt,⁹⁴

87 guyts: boeven.

88 gesnor: gespuis.

89 by mijnder trouwen: op mijn woord.

90 Boden: personeel.

91 schudd': boef, deugniet; laet op den ander staen: zich achter de andere verschuilt.

92 vast: steeds.

93 al dit gejach: deze hele (drukke) troep(?); deze bet. niet in de woordenboeken.

94 Maer dat ghy beurse snijt: Rieuwert reageert sarcastisch op Slockspecks geveinsde onschuld. In vs. 96 gaat de knecht quasi-serieus op deze ‘opdracht’ van zijn meester in.

[p. 83]

 

[naar Hooft]

95

Ghy groote stukke-boefs! Ghy koe van alle garpen?⁹⁵

slockspeck

 

Och meester dese kunst mach gheen droogh-broot op warpen!⁹⁶

 

Want soo veel Ambachts-luy zijnder in t' selve gildt.

 

Gelieft u anders yet?

rieuwert

 

Hoe staje soo en trilt?⁹⁸

 

Gaet by Schyn-heyligh stracx, seght hem van mijnent weghen⁹⁹

100

Dat ick hem gaeren sprack een woortje, quamt geleghen.

slockspeck

 

Ick kan hem niet mijn Heer!

rieuwert

 

Hy draagt een kael kasiack.¹⁰¹

 

Heel langhsaem en bedacht spreeckt hy op sijn ghemack.¹⁰²

slockspeck

 

Ick kan hem niet bedencken.¹⁰³

95 stukke-boefs: boef (vgl. ‘jij stuk ellende’); Ghy koe van alle garpen?: niet in het WNT. Oudemans 1857 geeft als bet. ‘koe die overal vrij mag weiden’, vandaar: jij die overal je handen uitslaat om te grijpen wat je grijpen kunt. In plaats van het vraagteken zou men nu een uitroepteken zetten.

96 dese kunst: nl. het beurzensnijden of zakken-rollen; mach: kan; op warpen: opleveren.

98 Hoe staje soo en trilt?: wat sta je te trillen?

99 stracx: dadelijk.

101 kasiack: (over)jas.

102 bedacht: bedachtzaam.

103 bedencken: voor de geest roepen.

[p. 85]

[naar Hooft]

rieuwert

 

Hy woont besyen Roomen.¹⁰³

 

Wel hey! en kenjem niet?

slockspeck

 

Ick ginner op te comen?¹⁰⁴

rieuwert

105

Met de langhe Mantel met op-staende bef.

slockspeck

 

'K wilme laten britsen soo'ck stracx niet en tref.¹⁰⁶

rieuwert

 

Hy draeght een hooge hoet met duske breede ranghden.¹⁰⁷

slockspeck

 

Een mager, groot, langh vent met swarte botter-tanghden.¹⁰⁸

rieuwert

 

Dat is de selve man.

103 Roomen: wschl. wordt een huis van die naam bedoeld; mogelijk een toespeling op het feit dat Schyn-heyligh rooms-katholiek is.

104 ginner: begin er.

106 britsen: kastijden, slaan; soo'ck stracx niet en tref: als ik hem niet meteen vind.

107 duske: zulke.

108 botter-tanghden: middelste voortanden.

[p. 87]

[naar Hooft]

slockspeck

 

Ick kan hem by gants doot,¹⁰⁹

110

By de klopsustertjes: Daer is hy bijster groot,¹¹⁰

 

De slocker gods is staegh by Nonnen en Begijnnen.¹¹¹

rieuwert

 

Ja die mensch meen ick noch.¹¹²

slockspeck

 

Maer waer sal ick hem vijnnen?

rieuwert

 

Op 't hof of op de sael by Winckels en Boeck-kasjes?¹¹³

slockspeck

 

Heer dat gater na toe.

rieuwert

 

Ick wacht u in huys, gaet rasjes.

109 by gants doot: bastaard-vloek, gants is een verbastering van Gods.

110 By de klopsustertjes: Daer is hy bijster groot: hij is bijzonder in de gratie bij de klopjes, de begijntjes (ongehuwde katholieke vrouwen die hun leven in dienst stelden van de kerk, zonder in een klooster te treden).

111 slocker gods: een slocker is een slokop, of een sukkel; hier een aan God gewijde sukkel; of misschien een toespeling op de rooms-katholieke communie?; staegh: voortdurend.

112 noch: ook; vijnnen: vinden.

113 Op't hof of op de sael: op het Binnenhof of in de Ridderzaal, waar in de 17de eeuw druk handel gedreven werd*aant..

[p. 89]

[I, 2]

[naar Hooft]

schyn-heyligh

115

Die de huyck niet kan hanghen na de wint, die weet¹¹⁵

 

Van het ghemeen beloop des werelts niet een beet:¹¹⁶

 

Onder dusken Mantel van ootmoet en godsvruchtigheyt¹¹⁷

 

Van nedrigheyt opreckt, van zedigheyt en tuchtigheyt,¹¹⁸

 

Doetmen met goet met eer met 't herte vande mensch,

120

De meeste boevery na meer wil en wensch.¹²⁰

 

Gemeene panlickers en kakelaers wy verguysen,¹²¹

 

Wat zijnse doch gheacht, inde rijcke-luyer huysen?

 

⁺Wat zijnse doch by ons, sy legghen veelste laegh:

 

De luy steeckter de walligh af, hier in den Haegh,¹²⁴

125

En met haer slempery van slocken, suypen, spouwen,

 

Soo maken sy infaem de geen die haer aenhouwen.¹²⁶

 

Men souw sijn deur (seg ick) sluyten voor sulck ghespuys,

 

En halen mijn of mijns ghelijck fijntjens in huys:

 

Want wy luy krijghen haer met onse schijn van heyligheyt¹²⁹

130

Tot alle guytery in bequamigheyt en veyligheyt.¹³⁰

 

Heeft oyt de Duyvel doch aerdigher kuur verdicht,¹³¹

 

Als dat hy hem verthoont als een Enghel des licht,¹³²

115 Die de huyck niet kan hanghen na de wint: wie zijn overtuiging niet kan laten wisselen met de omstandigheden.

116 het ghemeen beloop: de algemene gang van zaken.

117 Onder dusken Mantel van ootmoet: onder zulk een dekmantel van ootmoed.

118 oprecht: achtergeplaatst bijv. nw.; SHH r. 117 heeft ‘schijn van nedrichejdt’; tuchtigheyt: deugdzaamheid.

120 na meer wil en wensch: meer naar wil en wens.

121 panlickers: parasieten, klaplopers.

+ A 1 v^o

124 De luy steeckter de walligh af: de mensen walgen ervan.

126 infaem: eerloos; die haer aenhouwen: degenen die met hen omgaan.

129 haer: t.w. degenen die ons binnenhalen.

130 guytery: boevenstreken, schelmerij; in bequamigheyt en veyligheyt: met gemak en zonder risico.

131 aerdigher kuur verdicht: een ingenieuzere streek verzonnen (Kiliaen heeft voor aerdigh o.m. ingeniosus, solers, argutus).

132 hem: zich; als een Enghel des licht: bijbelse toespeling*aant..

[p. 91]

 

[naar Hooft]

 

Ick legh hier niet en roep met groote beestigheyt,¹³³

 

Over de wijsheyt, en de gheswinde geestigheyt,¹³⁴

135

Die hier de rijcke luy komt vloeyen uyt de mont,

 

Oft yeuwers aen begaen: Maer ick prijs t' aller stont¹³⁶

 

Haer vromigheyt, haer deugt, haer godsvrucht, haer goe wercken,

 

Haer aelmoes, haer aflaet, haer lieve gifte tot de Kercken:

 

En om te stellen haer voornemelijck in 't quaet,¹³⁹

140

In 't slampampen en woeck'ren, en in overdaet:

 

Soo treck ick op mijn lip en weet manier te houden,¹⁴¹

 

En geef een ginnick of ick morghen lacchen soude,¹⁴²

 

'K segh: de broosheyt van 't vleys, 't moet over die boegh gaen,¹⁴³

 

Het is nu de manier het moeter so op staen,¹⁴⁴

145

Die hier der sonden vrient ter werelt niet wil wesen,

 

Wert vyant vande mensch: maer wie daer? Ick aen 't lesen.¹⁴⁶

 

Neque in ira tua corripius meae.¹⁴⁷

133 Ick legh hier niet enz.: ik sta hier niet met grote lompheid hoog op te geven over de wijsheid (etc.).

134 de gheswinde geestigheyt: de schrandere uitingen van hun vernuft, vgl. Moortje ed. Stoett, aant. bij vs. 3161.

136 Oft yeuwers aen begaen: pred. toev. bij Ick: alsof ik er in enig opzicht mee begaan was.

139 En om te stellen haer voornemelijck in 't quaet: en om hen vooral te stijven in het kwaad.

141 en weet manier te houden: en weet een gepaste houding te bewaren.

142 ginnick: grijns.

143 broosheyt: zwakheid; 't moet over die boegh gaen: het moet op die manier gaan (hangt niet meer af van 'K segh).

144 het moeter so op staen: het moet nu zo gaan, hoe het ook afloopt.

146 Ick aen't lesen: Schyn-heylig neemt zijn brevier (dat wel in l'Hipocrito wordt genoemd, maar niet in SHH of SHB) om zich devoot voor te doen.

147 Neque in ira tua corripius meae: verbastering van neque in ira tua corripias me (SHH r. 144-45), d.i. straf mij niet in uw toorn (Ps. 6:2 of 38(in de Vulgaat 37):2).

[I, 3]

Slockspeck, Schyn-heyligh, Rieuwert.

slockspeck

 

Ick gingh u waerdigheyt rechts soecken Domine,¹⁴⁸

148 u waerdigheyt: beleefdheidsformule, vgl. uwe edelheid e.d.; rechts: juist.

[p. 93]

[naar Hooft]

schyn-heyligh

 

Wel.

slockspeck

 

't Aersgat, houwt! 't Heerschap heeft wat met u te spreken.¹⁴⁹

schyn-heyligh

150

Garen, 't sal aen mijnder liefden niet ghebreken!¹⁵⁰

slockspeck

 

Ick sal 't hem segghen Heer! Terstont comt mijn monseur.

schyn-heyligh

 

In nomine Domine.¹⁵²

slockspeck

 

Daer staet hy in de deur.

rieuwert

 

Goeden dach: O Heeroom! ghy zijt my wel ghecomen.¹⁵³

schyn-heyligh

 

Goeden dach, een goet jaer.

149 houwt!: ho! Slockspeck valt zichzelf in de rede en corrigeert zijn ‘verspreking’.

150 Garen: gaarne; 't sal aen mijnder liefden niet ghebreken: het zal hier niet ontbreken aan mijn liefde.

152 In nomine Domine: voor In nomine domini (SHH r. 152); in naam des Heren.

153 Heer-oom: aanspreekvorm voor een r.k. geestelijke; wel ghecomen: welkom.

[p. 95]

[naar Hooft]

rieuwert

 

Mijn heer ick spreeck met schromen,

155

Mits ick u Eerwaerdigheyt in sijn devoty stoor,¹⁵⁵

 

Maer siet mijn druckt.¹⁵⁶

schyn-heyligh

 

Den evennaesten die gaet voor

 

Het bidden, en de liefde is beter als vasten.

rieuwert

 

Ick steeck in swarigheyt, in hondert duysent lasten,

 

Dies soud' ick gaeren nu met u wat plegen raet.

schyn-heyligh

160

Al wat in mijn macht is.

rieuwert

 

'K ben in de droefste staet.

schyn-heyligh

 

Domine providebet.¹⁶¹

rieuwert

 

Daer sal ick mijn hoop op bouwen.

155 Mits: omdat; devoty: godsdienstplichten (zie de aant. bij vs. 146).

156 mijn druckt: ik zit met problemen*aant..

161 Domine providebet: voor Dominus providebit (SHH r. 164), de Heer moge erin voorzien.

[p. 97]

[naar Hooft]

schyn-heyligh

 

In der liefden, ghy meught u daer wel op vertrouwen.¹⁶²

rieuwert

 

Ick, dat ghy 't weet, ick ben een gheboren tweelingh,¹⁶³

 

Met noch een knechtje dat mijn moer met my ontfingh,¹⁶⁴

165

Die krijgh quam in 't lant, een van Ducdalfs soldaten¹⁶⁵

 

Sloop steels-gewijs in huys, terwyl de mayt liep praten,

 

⁺Die mijn moer vande hals het lieve kintje nam,¹⁶⁷

 

Terwijl ick in de wiegh, souw ick segghen kreegh de mam.¹⁶⁸

 

Symen hiet mijn broertje, en sint sy zijn vertoghen,¹⁶⁹

170

En heb ick noyt gehoort waer datse zijn vervloghen.¹⁷⁰

 

Maer als ick denck dat hy noch in het leven is,

 

Soo beef ick, dat ick schier van anghst mijn broeck bepis:

 

Want dat hy noch eens quam het goetje met mijn deelen,

 

Van landen, huysen, gelt, rent-brieven en juweelen:

175

'K waer een bedorven man.¹⁷⁵

schyn-heyligh

 

Maer Rieuwert zydy mal,

 

Ghy sorght wie dat de lest te kercken brenghen sal.¹⁷⁶

162 In der liefden: bij de liefde, stopwoord van Schyn-heyligh.

163 ick ben een gheboren tweelingh: ik ben als tweeling geboren.

164 knechtje: jongetje.

165 Die krijgh: de oorlog met Spanje; Ducdalf: Alva.

+ A 2 r^o

167 Die: t.w. de soldaat.

168 mam: borst. De correctio-formule souw ick segghen heeft hier geen funktie. In SHH (r. 171-72) luidt deze passage: terwijl dat jck inde wiegh, soud jck seggen aen de borst lagh en mamde.

169 vertoghen: vertrokken.

170 vervloghen: gevlogen, verdwenen.

175 bedorven: verloren, te gronde gericht.

176 Ghy sorght enz.: je bent bezorgd erover wie de laatste mens zal begraven, d.w.z. je maakt je zorgen over niets.

[p. 99]

[naar Hooft]

rieuwert

 

Daer boven heb ick noch vijf dochters, Iaquemyne,¹⁷⁷

 

O 's is so resoluyt, Duyf, Ael, Machtelt, Katryne,

 

De oudste is ghetrouwt met een man als een Reus,

180

Maer daer toe was hy wuft, met wilt hayr in de neus,¹⁸⁰

 

En wouw wt dertelheyt, hoe wy'er teghen waren,¹⁸¹

 

Met kracht en met gewelt, na Magelanes varen,¹⁸²

 

En heeft nu seven jaer al uyt gheweest, en voort

 

En hebben wy van hem gheen tij'ngh of niet ghehoort,¹⁸⁴

185

En nadien dat van daegh die tijt die sy gehouwen¹⁸⁵

 

Te wachten was, is om, sal sy een ander trouwen:¹⁸⁶

 

Nu tavont sullen wy op 't huw'lijck sitten gaen.¹⁸⁷

schyn-heyligh

 

Inder liefden Rieuwert ghy hebt seer wel ghedaen.

rieuwert

 

De tweede is verlooft aen een jongh gheestigh quanckje,¹⁸⁹

190

Een fraey gheselletje, hoe hiet hy oock! Wybranckje.¹⁹⁰

 

Maer om dat haer een aer drie jaer langh had ghevrijt

 

En hem met aller eer mocht bequaemlijck raken quijt,¹⁹²

177 Daer boven: bovendien.

180 wuft: wispelturig.

181 wt dertelheyt: uit overmoed; hoe wy'er teghen waren: hoezeer wij er ook tegen waren.

182 Met kracht en met gewelt: met alle geweld; na Magelanes: naar de Straat van Magelhães*aant..

184 gheen tij'ngh of niet: totaal geen bericht.

185 nadien dat: aangezien.

186 sy: t.w. de oudste dochter Alyt.

187 op 't huw'lijck sitten gaen: samenkomen om de huwelijkse voorwaarden vast te stellen.

189 quanckje: kwantje, kereltje.

190 Wybranckje: Rieuwert vergist zich hier, de verloofde van Katryn heet Dirck. Wybrant is de weggezonden minnaar waarover in vs. 191-95 gesproken wordt. Het kan zijn dat de berijmer hier een fout maakt, maar het is ook mogelijk dat hij hiermee laat zien hoe zeer Rieuwert in de war is.

192 En hem enz.: onjuiste samentrekking; men leze En om dat se hem enz.: en om in alle eer op een geschikte manier van hem af te komen.

[p. 101]

 

[naar Hooft]

 

Soo heeft sy hem belooft te trouwen, met bedinghen¹⁹³

 

Dat hy haer, 'k weet niet wat voor veeren wist te bringhen

195

In seker tax van tijt, en soo sy hem hier in¹⁹⁵

 

Haer woort gheen stant en doet, soo dunckt haer in heur zin,¹⁹⁶

 

Dattet haer nimmermeer sal wel gaen in haer leven,

 

Soo dat sy haer te bedd' by gheen man wil begeven.

 

Maer 't is den laetsten dagh van daegh, en comt hy niet

200

So gaetet tavont voort, het is hem lief of liet:²⁰⁰

 

Want siet sulck een besluyt so heb ick nu ghenomen,

 

'T is my aleveleens sijn blijven of sijn comen:²⁰²

 

Maer isset oock te straf, en tegen het ghebruyck?

schyn-heyligh

 

En of den Hemel vil so had de kerck een huyck.²⁰⁴

205

Wel mijn salighe man, waer meught ghy doch voor sorghen.

rieuwert

 

Maer ick heb so gedroomt van desen hedemorghen,

 

So dat ick ben beducht, en sorgh voor ons yet quaets.²⁰⁷

 

Het is wel waer, dat ick 't met d'and're in de plaets²⁰⁸

 

Te rechte brenghen can, ist dat sy over comen.²⁰⁹

schyn-heyligh

210

De Droomen gaen by nacht met een kijcker uyt mommen,²¹⁰

193 met bedinghen: op voorwaarde.

195 in seker tax van tijt: binnen een zekere termijn; soo: indien.

196 Haer woort gheen stant en doet: haar woord niet gestand doet.

200 So gaetet: t.w. het huwelijk met Dirck; hem: Wybrant; liet: leed.

202 aleveleens: hetzelfde, lood om oud ijzer.

204 En of enz.: als de hemel viel, had de kerk een (blauwe) muts op (spreekw.), m.a.w. maak je daar niet druk om.

207 sorgh: ducht, vrees.

208 met d'and're: t.w. met de andere dochters (als vervangende bruiden).

209 sy: Wybrant en Lubbert (degene die naar de Straat van Magelhães is gevaren); over comen: komen opdagen.

210 kijcker: masker, mombakkes; gaen...uyt mommen: gaan er gemaskerd op uit. Ook in Clucht van een Huys-man en een Barbier vs. 26, zie de aant. van Van Rijnbach in Bredero, Kluchten 1926, blz. 176.

[p. 103]

 

[naar Hooft]

 

Dat na de waerheyt is heel fraey gheconterfeyt,²¹¹

 

Maer inder daet sijnse maer loghens en valscheyt.²¹²

rieuwert

 

⁺En om dat mijn gequel gheheel sou zijn vol streken,²¹³

 

So isser hoopwerck-knechts die 't hooft my komen breken²¹⁴

215

Om de dochters.

schyn-heyligh

 

Een teken van uw' qualiteyt.

rieuwert

 

Nu sou ick bidden aen uwe eerweerdigheyt,

 

Dat ghy, die kennis hebt met allerleye lieden,

 

Dat ghy mijn raden wout (alst immers moet gheschieden,)²¹⁸

 

Aen welck slach, dat ick best mijn kind'ren sal beste'en.

schyn-heyligh

220

De werelt is by my soo langhen overle'en,²²⁰

 

Dat icker niemant ken, maer ick heb wel ghelesen

 

In Marck Aurelius hoe de swaghers moesten wesen,²²²

 

En in d' Oud-vaders oock, soo heyligh als gheleert,²²³

211 Dat na de waerheyt enz.: dat een fraaie nabootsing is van de waarheid, de werkelijkheid.

212 inder daet: in feite.

+ A 2 v^o

213 En om dat enz.: en om mijn kwellingen helemaal compleet te maken; vol streken: volledig gemaakt.

214 hoopwerck-knechts die enz.: een hele troep jongelieden die mij lastig vallen, aan mijn hoofd zeuren.

218 alst immers moet gheschieden: als het hoe dan ook toch moet gebeuren (nl. dat ze trouwen).

220 De werelt is enz.: ik heb mij al zo lang uit de wereld teruggetrokken.

222 In Marck Aurelius: keizer Marcus Aurelius Antoninus (121-180; keizer sinds 161) was bekend om zijn stoïsche levensfilosofie, neergelegd in zijn ‘zelfbespiegelingen’*aant.; swaghers: schoonzoons.

223 Oud-vaders: kerkvaders; soo: even.

[p. 105]

 

[naar Hooft]

 

Oock heb ick by de luy eertijds oock wat verkeert,²²⁴

225

So dat ick na den plicht der liefden, en in trouwen,²²⁵

 

Na mijn vermogen u het beste sal voor houwen.

rieuwert

 

Dat bid ick u.

schyn-heyligh

 

In conscienti ick souw u raan,²²⁷

 

Met krijghs-lien noch soldaets gheen huw'lijck aen te gaan,

 

Want inde plaets van een die over weet te winnen,²²⁹

230

Soo zijnder thien beroyt, en kalis, alsse sinnen,²³⁰

 

Veel zijnder van Capiteyns gheworden Herbergiers,

 

Ja hoerdewaerden en verklickers en verspiers:

 

Ay lieve laet dat volck al tuysschen, vloecken vechten,²³³

 

Tot datse moede zijn.

rieuwert

 

Ghy raet my wel te rechten,

235

Dat dient my niet voor al.

schyn-heyligh

 

Den Hof-joncker so lang

 

Hy met zijn prins wel staet, so gaet hy grof sijn gangh,²³⁶

 

Maer wat ist! draeght een vorst of machtigh man te Roomen,²³⁷

 

En set hem onsacht neer, ghy sult danckloos t' huys komen.²³⁸

224 by de luy: onder de mensen.

225 in trouwen: naar waarheid.

227 In conscienti ick souw u raan: ik zou u in gemoede willen aanraden.

229 die over weet te winnen: die wat weet over te houden.

230 kalis: kale lui; sinnen: zijn.

233 tuysschen: dobbelen.

236 met zijn prins wel staet: bij zijn vorst in de gunst staat.

237 draeght: draag eens (in een draagstoel?); een vorst of machtigh man: lijd. vw. bij draeght; te: naar.

238 danckloos: zonder bedankt te worden

[p. 107]

[naar Hooft]

rieuwert

 

Men moet wel voor hem sien.²³⁹

schyn-heyligh

 

Schilders, beelthouwers sy

240

En zijn niet anders als lichtmiss' en grillery.²⁴⁰

rieuwert

 

Al gecken ghenoegh.

schyn-heyligh

 

'T waer goet dingh met de Alchimisten,

 

Indien Mercurius maer vast te maken wiste²⁴²

 

De losheyt hares hoofts.²⁴³

rieuwert

 

Hoe gaetet met dat goet?

 

De nelboogh door de mouw, het hayr al door de hoet.²⁴⁴

schyn-heyligh

245

De koopman die wint maeckt met sijn hantschoen te sling'ren,²⁴⁵

 

Die met brieven lardeert sijn magre dunne ving'ren,²⁴⁶

239 Men moet wel voor hem sien: men moet goed uitkijken.

240 lichtmiss' en grillery: losbollen en fratsenmakers.

242 Mercurius: hier als god van de geleerdheid(?)*aant..

243 de losheyt hares hoofts: vgl. het 17de-eeuwse los-hooft voor een lichtzinnige of een domme figuur; hares: van hun.

244 De nelboogh: de elleboog.

245 die wint maeckt (in SHH r. 254-55 die windt op de beurs maeckt): die veel nodeloze drukte maakt.

246 brieven: waarschijnlijk schuldbrieven, schuldbekentenissen.

[p. 109]

 

[naar Hooft]

 

Die is gemeenelijck, betaelt hy niet contant,²⁴⁷

 

Hier kuylenburgh, of een cessij sijn voor-lant:²⁴⁸

 

Daer toe ist een dol dingh sijn hooft-som te gebieden,²⁴⁹

250

In gunste vande wint, en trouw van and're lieden.

rieuwert

 

Dat wist ick niet.

schyn-heyligh

 

Den Edelman die soliciteert

 

Soo langh om ampt oft staat, tot dat hy schier verteert²⁵²

 

Sijn midd'len gants en gaer, door 't dagelijcks vermind'ren,

 

En raackt eer hij 't verwerft wel midden in de kind'ren.

rieuwert

255

Hoe vint men 't dan te pas?

schyn-heyligh

 

Een slecht man die wel vaert,²⁵⁵

 

En daer toe is verciert met voeghlijckheyt van aert,²⁵⁶

 

Die magh sijn eerlijck hooft in 't minste niet opsteken,²⁵⁷

 

Of sy sullen wel dreutsch op sijn afcomste spreken.²⁵⁸

247 Die: hem (meew. vw.); gemeenelijck: gewoonlijk.

248 kuylenburgh: vrijstad waar bankroetiers hun toevlucht zochten; cessij: met een ‘brief van cessie’ (schertsend ‘een papieren harnas’ genoemd, zie SHH r. 258) werd iemand surséance van betaling verleend.

249 sijn hooft-som te gebieden, In gunste vande wint: zijn kapitaal toe te vertrouwen aan de gunst van de wind.

252 staat: goede positie.

255 te pas: naar behoren, naar zijn zin; Een slecht man die wel vaert: een eenvoudig man wie het goed gaat.

256 En daer toe enz.: en die bovendien oppassend is van karakter.

257 eerlijck: fatsoenlijk, rechtschapen.

258 dreutsch: schamper; op sijn afcomste spreken: iets te zeggen hebben op zijn afkomst.

[p. 111]

[naar Hooft]

⁺

rieuwert

 

Schyn-heyligh dat gaet vast.²⁵⁹

schyn-heyligh

 

'T is als de son so claer,

260

De Rechts-gheleerde leeft offer gheen recht en waer,²⁶⁰

 

Want hy geeft menighmael, hier onder reverenci,²⁶¹

 

Nae gevoelijckste reen, van 't best alloy, sentenci.

rieuwert

 

'T gaet so wat heen.²⁶³

schyn-heyligh

 

De Doctoors inde medecijn

 

Hoe wel sy eerlijck beuls, en mensche-moorders zijn,²⁶⁴

265

En dat s' in spijt van 't recht met die kunst werden rijcker,²⁶⁵

 

Sy sijn noch evenwel kack-proevers en pis-kijckers.

rieuwert

 

Fy, fy.

schyn-heyligh

 

De musicien der krekelen ghesind,²⁶⁷

+ A 3 r^o

259 dat gaet vast: dat is zeker.

260 offer: alsof er.

261 hy geeft... nae gevoelijckste reen... sentenci: hij wijst vonnis op grond van de ‘hardste’ argumenten (nl. klinkende munt); onder reverenci: met uw verlof.

263 'T gaet so wat heen: zo gaat het vaak toe(?)*aant..

264 eerlijck: op een nette manier (SHH r. 280 heeft: een eerlijcke beul).

265 in spijt van: in weerwil van, ondanks.

267 Fy: foei; De musicien enz.: de musicus en de familie der krekels dat is één pot nat.

[p. 113]

 

[naar Hooft]

 

Die zijn al een hutspot, sy leven by de wind,

 

Wind zijnse alle bay, en wind sullen sy warden.

rieuwert

270

Dats niet de pijne waert, dat wy daer lang me marden.²⁷⁰

schyn-heyligh

 

De Poët die souje steeds 't hooft breken met de maet,

 

Met fransche snee, met clanck, wat hart of soetjes gaet,²⁷²

 

En kallen al u sin, en wat ghy liefst wilt hooren²⁷³

 

Als of u huysje waer een Babilonsche Tooren,

275

Cort om: soo u dochters so verleckert zijn op rijm,

 

Soo dat haer anders niet en lust t' eten, als mirthen, klim en tijm,²⁷⁶

 

En willen sy gheen dracht als juyst van lauwre bladen,

 

Soo geeft haer aen dit.

rieuwert

 

Dat is mijn ongheraden,

 

Hoe souden wy voorwaer zijn opgeschotelt dan.

280

Och dat is mijn cost niet, praet dat een ander an.

schyn-heyligh

 

De Philosooph die niet dan om de maent can passen²⁸¹

 

Sijn baert te kemmen, en sijn backes wat te wassen,

270 Dats niet enz.: dat is niet de moeite waard om er lang bij stil te staan.

272 fransche snee: de (toen moderne) uit Frankrijk afkomstige versbouw; hart: tegen het metrum in, niet zoetvloeiend.

273 kallen: kletsen.

276 mirthen, klim: plantennamen uit de poëtische sfeer, gebruikt in verband met het verwerven van dichterlijke roem, evenals lauwre bladen (vs. 277); tijm werd genoemd in het devies van de Nederduytsche Academie.

281 can passen: erop kan letten.

[p. 115]

 

[naar Hooft]

 

Die souw willen sijn wijf gaen leeren met gewelt,

 

Dat Aristot'les meer in konst als Plato gelt,²⁸⁴

285

En dat net Chaos was in formeloose kimmen,²⁸⁵

 

En dat het swangher gingh van ijdeen en van schimmen,²⁸⁶

 

Sy worden quaet als ick haer vraagh, wat tijd, wanneer,²⁸⁷

 

Dats' op haer reeckeningh zijn, en garen was kompeer.²⁸⁸

 

Ach! de starrekijcker die lempt staegh van Aries,²⁸⁹

290

Van Leo, vande Beer, en vande Sagittaries,

 

Van Sodiac, van Ram, van Horizon en Pool,

 

En hondert namen meer diemen voorwaer in school

 

De kleyne kindertjes om d' ouwers te believen,

 

Spelden leeren souw in plaets van d'oostersche brieven.²⁹⁴

rieuwert

295

't Hooft is heur opter loop.

schyn-heyligh

 

Ick segt niet om yemant

 

Te last'ren, dat sy ver. Ick dingh na niemants schant,

 

Maer nader liefden aert soo koom ick u waerschouwen,

 

Van wat voor vollickje dat ghy u moet onthouwen,

 

Te weten: voor Doctoors, voor hoofsche Practicijns,²⁹⁹

284 Dat Aristot'les enz.: het plaatsen van Aristoteles boven Plato kan als ‘ouderwets’ worden gezien. Vgl. echter de aant.*aant..

285 dat het Chaos was in formeloose kimmen: dat de Chaos bestond in vormeloosheid.

286 het: t.w. het Chaos; ijdeen: Ideeën (in platonische zin).

287 Sy: d.w.z. de filosofen; wanneer, Dats' op haer reeckeningh zijn: wanneer de geboorte wordt verwacht.

288 en garen was kompeer: en als ik hun zeg dat ik graag peetvader zou willen zijn (de samentrekking is foutief).

289 Ach!: Hooft (r. 308) laat Rieuwert hier lachen, weergegeven door Ach, ach, ach. Heeft de berijmer dat niet begrepen?; lempt: zeurt, zanikt.

294 spelden: spellen; oostersche brieven: verwijzing naar een schoolboek?*aant.

299 hoofsche Practicijns: procureurs of advocaten aan een gerechtshof.

[p. 117]

 

[naar Hooft]

300

Voor Avocaten vals, en lichte Musicijns,³⁰⁰

 

Voor Schilders wilt en wuft, en malle rederijckers,³⁰¹

 

Voor Poeet en Philosooph, maer meest voor Starrekijckers,

 

Voor Koopluy, Alchimist, Goudsmeen en Juwiliers,

 

Voor swarte kunstenaers, en quade fynanciers,³⁰⁴

305

Want siet behalven dat de key haar leyt en leutert,³⁰⁵

 

⁺So wert de kas veeltijts verbakert en verpeutert:³⁰⁶

 

Oock zijn 't seker fatsoen van menschen uytgedroocht,³⁰⁷

 

Met Bocke-baerden, en heel mager en hol-oocht,

 

Met langh en smerich hayr, en siener uyt van wanghen

310

Men souwer nickertjes en gras-duyvels mede vanghen.³¹⁰

rieuwert

 

Ick moeter om lacchen: wel dat komt seker fray,

 

Loopt dat neuswijse volck wat met de Laytsche kay:³¹²

 

Ick weet dat ick eens lust tot soo een swagher hadden,³¹³

 

Die soo met schrabbe kon een deel papiers bekladden,³¹⁴

315

Als ick soo hier en daer inde Boek-winckels sach,³¹⁵

 

Tractaet van sulck en sulck dat daer op't venster lach,³¹⁶

 

Met gracy en consent op groote beusselinghen.³¹⁷

schyn-heyligh

 

Ick segh niet dat de Raat het oogh is vande dinghen,³¹⁸

 

Die ons toekoment zijn: dees spreuck is u vertrout,³¹⁹

300 lichte: lichtzinnige.

301 wuft: wispelturig.

304 swarte kunstenaers: beoefenaars van zwarte kunst, tovenarij.

305 dat de key haar leyt en leutert: dat ze gek zijn*aant..

+ A 3 v^o

306 verbakert en verpeutert: in de war gebracht, verknoeid.

307 fatsoen: soort.

310 nickertjes: duiveltjes; gras-duyvels: duivels die in gras(halmen) huizen*aant..

312 met de Laytsche kay: zie de aant. bij vs. 305.

313 swagher: schoonzoon.

314 schrabbe: krassen.

315 Als: wanneer.

316 Tractaet van sulck en sulck: een verhandeling van die en gene; op 't venster: voor het raam.

317 Met gracy en consent: voorzien van een (officiële) vergunning.

318 dat de Raat het oogh is enz.: dat een advies ons zicht kan geven op toekomstige zaken.

319 is u vertrout: wordt u toevertrouwd, voorgehouden.

[p. 119]

 

[naar Hooft]

320

Niet om dat ghyse juyst terstont anteyck'nen sout.³²⁰

 

Maar ick en vind niet goet dat ghyse soud besteden

 

Aen een jonge melck-muyl, noch van ghelijcken meden³²²

 

An een broets jongelingh van leden hevich heet,

 

Noch dat ghy haer doch niet an een out man besteet,

325

Want lichtlijck so mocht daer eenich schandael uyt rysen,

 

Mits de broosheyt van 't vleys in liefde te bewijsen.³²⁶

rieuwert

 

Ay letter nader op, en doet daer toe wat vlyt.

schyn-heyligh

 

Die gissingh maeck ick oock.³²⁸

rieuwert

 

Hebt ghy gheen appetijt?

schyn-heyligh

 

Wat weet ick het.³²⁹

rieuwert

 

Ghy moet Heer sonder tegen spreken,

330

Een weynichje met my nu inde mond wat steken:

 

Komt gaewe na de sael, wel waer ist dat ghy zijt?

 

Voort Slockspeck, gaet terstont en set ons wat onbijt.³³²

320 om dat: opdat.

322 noch van ghelijcken meden: en evenmin.

326 Mits de broosheyt enz.: lett. wegens de zwakheid van 't vlees die in de liefde zal blijken, d.w.z. omdat de vrouw dan voor de verleidingen zal bezwijken.

328 Die gissingh maeck ick oock: dat is ook mijn voornemen.

329 Wat weet ick het: hoe zou ik het weten (als een van het materiële afkerige figuur).

332 onbijt: een lichte maaltijd, niet per se in de ochtend.

[p. 121]

Eerste bedrijf, vierde tooneel.

[naar Hooft]

Eelhart van Westen, Snoep syn Iongen.

 

Naer dien ick seker ben, dat Juffrou Iaquemyne,³³³

 

In wien dat ick myn ziel in haer ziel sie verschijne:

335

Oock het leven en het licht, van mijn leven en licht,³³⁵

 

Mijn goedertierelijck anschout met soet ghesicht,

 

So pas ick niet een sier op de onwetentheden³³⁷

 

Van Vader of van moer, die op my zyn t' onvreden,

 

Vermits ick dagelijcks dats by haer dochter kom:³³⁹

340

Sy spreken van my quaet, en weten niet waerom.

 

Nu wil ick schrijven gaen een droeve minne-brief,

 

⁺Aen haer die 'k met mijn hert, met siel en sinnen lief,

 

Waer in ick mijn ellent en mijn verlieft verdriet

 

Het allerminste nau en sal vergeten niet:³⁴⁴

345

Past ghy de Camenier maer om een hoeck te spreken,³⁴⁵

 

En wilt haer in de hand een Roosenobel steken,³⁴⁶

 

Want gheen dingh wercket meer als dat bekoorlijck gelt,

 

En bidt haer dat sy dees ghetrouwelijck bestelt.³⁴⁸

snoep

 

Wat Camenier mijn Heer, wilje wat goets uytrechten,³⁴⁹

350

So soeckt doch and're lien als dienst-meysjes en knechten,³⁵⁰

 

Sy luy en doen gheen goet, maer doen onwetent quaet,

 

Sy praten 't over al en brenghen 't over straet:

 

Heur dienst is niet-met-al, het moet een volckje wesen³⁵³

 

Die u Lief niet alleen maer d'ouders can belesen.³⁵⁴

333 Naer dien: omdat.

335 Oock het leven enz.: die ook het leven enz. is (bijstelling bij Iaquemyne, vgl. SHH r. 350).

337 So pas ick niet een sier op de onwetentheden: trek ik me geen zier aan van het gebrek aan inzicht (vgl. vs. 340).

339 Vermits: omdat; dats: d.w.z. In deze betekenis is het een zinloze stoplap; men kan hier ook denken aan een fout, bijv. voor daer.

+ A 4 r^o

344 Het allerminste enz.: volstrekt niet voor het geringste deel zal vergeten.

345 Past ghy: draag jij er zorg voor.

346 Roosenobel: gouden munt met een waarde van ongeveer acht (toenmalige) guldens.

348 dees: d.i. de brief.

349 uytrechten: teweegbrengen.

350 als: dan.

353 het moet een volckje wesen: je hebt mensen nodig.

354 belesen: bepraten, overhalen.

[p. 123]

[naar Hooft]

eelhart

355

Maer och! wat raet daer toe? wat luyden moeten, 't zijn?

snoep

 

De Geestlijckheyd is daer bequaemst wel af dunckt mijn,³⁵⁶

 

Want soeckt de werelt deur, ghy sult doch nieuwers raken³⁵⁷

 

Een volckje dat so wel een huwelijck ken maken,

 

Voornamelijcken by de Catholijcke leer

360

Gaen wond're grollen om. Daer is een seker Heer,³⁶⁰

 

Schynheylich is sijn naem, sijn hooft hanght op sijn schouwers.³⁶¹

 

Die man die dienje best, stuurt die eens by haer Ouwers.³⁶²

eelhart

 

Die ken ick wel.

snoep

 

Hy is so bekent en vermaert,

 

Ghelijck de bonte-hont is met de blaeuwe staert:³⁶⁴

365

Het is te wonder hoe dat hy hem can vlyen³⁶⁵

 

By wijn-koop en vry-lach, by doelens smetseryen,³⁶⁶

 

By slot van houwelijck, by bruyloft, by bancket,³⁶⁷

 

Daer is gheen slemp, daer hy gheen vette muyl van het,³⁶⁸

356 daer bequaemst wel af: daarvoor het meest geschikt.

357 nieuwers raken: nergens aantreffen.

360 Gaen wond're grollen om: vinden wonderlijke kunsten plaats.

361 sijn hooft hanght op sijn schouwers: hij neemt een deemoedige houding aan*aant..

362 die dienje best: daar heb je het meeste aan.

364 Gelijck de bonte-hond is met de blaeuwe staert: als de bonte hond*aant..

365 hoe dat hy hem can vlyen: hoe hij zich kan voegen, een plaats weet te krijgen.

366 wijn-koop: wijn die geschonken wordt om een koop te beklinken; vry-lach: vrij gelag; doelens smetseryen: schranspartijen in de Doelen, de schietbaan, waar ook ander vermaak bedreven werd.

367 slot van houwelijck: het tekenen van het huwelijkscontract.

368 slemp: smulpartij.

[p. 125]

 

[naar Hooft]

 

By lijck en scheyel-mael van vrienden de betreurste,³⁶⁹

370

Endelingh over al is hy Govert in 't veurste,³⁷⁰

 

Hy is heel onbeveynst bysonder aenden dis,³⁷¹

 

Als hy wel ghestoffeert van leckernyen is,³⁷²

 

Dan can hy sijn buyckje so propertjes vol stuwen,

 

Dat elck wonder geeft hoe dat hy't can verduwen,

375

Denckt of hy'er niet bescheyelijck wat toe doet,³⁷⁵

 

Die t'elcke quartier uyrs een rif uyt binden moet:³⁷⁶

 

En van drincken 't is vreemt, ick sagh mijn leven daghen

 

Gheen mensch die so veel nats kon laden en verdraghen,

 

Eer dat hy droncken wert.

eelhart

 

Men sou dat niet vermoen.

snoep

380

Het is een groote const.³⁸⁰

eelhart

 

Die een koe wel nae sou doen.

snoep

 

Duwt hem maer in de vuyst een dosijn Albertijnen,³⁸¹

 

En beveelt hem de saeck, ghy sult u wel bevijnen.³⁸²

369 lijck en scheyel-mael: begrafenismaal en afscheidsmaal; de betreurste: zelfs de meest betreurde, dus de meest intieme.

370 Endelingh: tenslotte, kortom; Govert in't veurste: haantje de voorste (als vaste uitdr. genoemd door Harrebomée I, blz. 255).

371 heel onbeveynst: zonder veinzerij, precies zoals hij is.

372 ghestoffeert van: voorzien van.

375 bescheyelijck: duidelijk; toe: erbij.

376 een rif uyt binden: een reefje losmaken, zijn kleding ruimer maken.

380 Die een koe wel nae sou doen: de uitdrukking drincken as een koe ook in Symen s.S. vs. 277, zie de aant. van Van Rijnbach in Bredero, Kluchten 1926, blz. 140.

381 Albertijnen: gouden muntjes. ƒ2,50 à ƒ3, - in toenmalige guldens.

382 beveelt hem: draag aan hem op; bevijnen: bevinden.

[p. 127]

[naar Hooft]

eelhart

 

Die man lieve Snoep die maeckt daer van gheen werck,

 

Hy heeftet veel te drock met saken van de Kerck,

385

Met d'overheyd, met staet, ende met land bestieringh,³⁸⁵

 

Hy is te religieus.

snoep

 

Niet hoogher als de vlieringh

 

⁺Van 't huys, streckt sijn gheloof, besoeckt het met de man,³⁸⁷

 

Ghy sult dan wel eer langh wijs worden wat hy kan,

 

Betroutet sijn verstant.

eelhart

 

Wy sullent onderlegghen,³⁸⁹

390

Ick gae dichten een brief, hoort hier, let op mijn seggen,³⁹⁰

 

Gaet na de Perfinier en siet dat gyme brenght,³⁹¹

 

Voor een pont vlaems Civet met Ambere vermenght,³⁹²

 

Tot reuck werck vande brief, gaet heen na mijn vermanen.

385 Met d'overheyd enz.: opmerking over de politieke bemoeizucht van de geestelijkheid, een satirisch trekje dat bij Hooft ontbreekt.

+ A 4 v^o

387 besoeckt: probeer.

389 Betroutet sijn verstant: vertrouw het toe aan zijn oordeel; onderlegghen: beproeven.

390 dichten: schrijven.

391 Perfinier: parfumier.

392 pont vlaems: munt ter waarde van ± zes (toenmalige) guldens; Civet, Amber: destijds gebruikelijke reukstoffen.

i. bedrijf, vijfde toneel

Symon, Wouter syn knecht.

 

Men magh segghen watmen wil van d'Italianen,

395

Maer Redalosso Millanees, die heeft aen mijn

 

Bewesen dat sy lien beleefde menschen zijn,³⁹⁶

396 beleefde: humane, liefderijke.

[p. 129]

 

[naar Hooft]

 

Want of hy mijn al schoon mijn ouders heeft ontnomen,³⁹⁷

 

Gelijckwel soo is my veel goets van hem gecomen.³⁹⁸

 

Hy heeft my eerelijck en tuchtigh laten voen,³⁹⁹

400

En by Neerlanders jongh aldaer verkeeren doen,

 

Om dat ick mocht bequaem mijn ouders tale leeren.

 

Na sijn bannissement en luckigh weder keeren,⁴⁰²

 

Heeft hem de Coningh om sijn vromigheyt in 't velt,⁴⁰³

 

Genomen in genae en in sijn goet ghestelt.⁴⁰⁴

405

Van welcken dat hy my, oud zijnde en in 't sterven

 

Heeft erfghenaem gemaeckt, en al het sijns te erven.⁴⁰⁶

 

Van mijn afcomst wist hy met alle gheen bescheyt,⁴⁰⁷

 

Anders niet als dit, dat heeft hy wel gheseyt

 

Dat ick ben inden Haegh ghewonnen en gheboren,

410

En dat hy in de tijd van 't Nederlants verstoren,⁴¹⁰

 

Mijn greep van moeders borst, en steel-wijs met my liep,⁴¹¹

 

En dat hem onse meyt al schreyende na riep:

 

Och! daer loopt een soldaet nu deur met onse Symen,⁴¹³

 

Hy loopt met Symen deur, en voort seegh sy door 't swymen.⁴¹⁴

415

Dat nu het bloet soo trock, ghelijck het somtijts doet,

 

Soo mocht ick nu yemant ontmoeten van mijn bloet,

 

Erkennen, het waer door bloosen of verbleken,⁴¹⁷

 

En 't naeste maeghschap voort mijn goederen bespreken,⁴¹⁸

 

Want daerom kom ick hier van Italien gherent,

397 of hy mijn al schoon: ofschoon hij mij: mijn ouders: aan mijn ouders.

398 Gelijckwel soo: niettemin.

399 Hy heeft my enz.: hij heeft mij fatsoenlijk en naar behoren laten opvoeden.

402 Na sijn bannissement: na afloop van de termijn van zijn verbanning.

403 vromigheyt in 't velt: dapperheid op het slagveld.

404 in sijn goet ghestelt: in het bezit van zijn goederen gesteld (die kennelijk bij de verbanning verbeurd verklaard waren).

406 en: nl. om; de zinconstructie is niet duidelijk, mogelijk hangt te erven af van gemaeckt.

407 wist hy met alle gheen bescheyt: kon hij niets met zekerheid zeggen.

410 verstoren: opstand.

411 steel-wijs: de normale bet. ‘heimelijk’ past hier slecht (vgl. vs. 412), misschien hier: ‘als een dief’.

413 deur: ervandoor.

414 en voort enz.: en vervolgens zakte ze ineen doordat ze bezwijmde.

417 Erkennen: (hem) herkennen; het ww. hangt net als ontmoeten af van mocht (vs. 416).

418 bespreken: vermaken.

[p. 131]

 

[naar Hooft]

420

En om mijn leven hier te brenghen tot een ent,

 

⁺Want daermen is geteelt, daer wilmen altijt wesen,

 

Al waert in een quaet landt.⁴²¹

wouter

 

Dat is hier niet te vreesen:

 

Want 't is het quaetste niet een schoone landouwe,⁴²³

 

Een vrye regering, een plaetse vol ghebouwen,

425

Van heerlijckheyt, van stal en lustich om te sien,⁴²⁵

 

En daer toe groots bewoont van veel vermoghen lien.

 

Maer of dit is een stadt heb ick noyt onderkropen:⁴²⁷

symon

 

d'Een maeckter van een stadt, en d'andere van Europe

 

Het treffelijckste dorp: de reden is dunckt mijn⁴²⁹

430

Om datter muren, noch geen grachten om en zijn.

Quistyt, Dach-dief, Symon, Wouter.

quistyt

 

Daer hoor ick het heerschop.

dach-dief

 

Wel wat is ditte.

quistyt

 

De beste vellen an.⁴³²

+ B 1 r^o

421 Al waert in een quaet landt: zinspeling op een vaste uitdrukking: ‘Het is kwaad, in een kwaad land geboren te zijn; want men wil er altijd weder wezen’ (Harrebomée II, blz. 6 en III, blz. 274).

423 landouwe: landstreek.

425 Van heerlijckheyd: prachtig van rijke versiering; van stal: statig van bouwtrant; lustich: aangenaam.

427 onderkropen: nauwkeurig nagegaan.

429 treffelijckste: voortreffelijkste*aant..

432 De beste vellen: de mooiste kleren.

[p. 133]

[naar Hooft]

dach-dief

 

Men sal op 't hylick sitten.⁴³²

wouter

 

Wel wat wil dit volckje?

symon

 

Staet stil, wie of het gelt?⁴³³

dach-dief

 

De ceelen zijn gehaelt.

quistyt

 

De wijn is al bestelt.⁴³⁴

symon

435

Tegen wie praet ghy lien?

dach-dief

 

Met wie soude wy praten,

 

Met mijn Heer.

wouter

 

Ghy raest God betert, gaet uwer straten⁴³⁶

dach-dief

 

't Is seker excelente Dele-wijn.⁴³⁷

432 Men sal op 't hylick sitten: men zal de huwelijkse voorwaarden gaan vaststellen.

433 wie of het gelt: om wie gaat het?

434 ceelen: geleibiljetten, bewijsstukken dat de wijnaccijns is betaald en dat de wijn derhalve vervoerd mag worden; bestelt: afgeleverd.

436 gaet uwer straten: maak dat je wegkomt.

437 Dele-wijn: een rijnwijn van goede kwaliteit.

[p. 135]

[naar Hooft]

symon

 

Swijgt stil:

quistyt

 

't Is een koopje.

symon

 

't Is dat ick niet segghen en wil.⁴³⁸

wouter

 

Soo sy niet droncken zijn, ten minsten zijnse geck.

quistyt

440

't Heerschop boert met ons.

dach-dief

 

Nu Quist-goet houtje beck,⁴⁴⁰

 

Daer komt ons Juffrou an.

438 't Is dat enz.: Symon slikt een scherpere uitval in (vgl. Moortje ed. Stoett vs. 1817, aant.).

440 Quist-goet: deze variant van Quistyt komt ook voor in vs. 816 en 842.

Eerste bedrijf, seste toneel.

marry rompslomp, Symon, Wouter, Quistyt, Dach-dief.

 

Maer man hoe pasje dit,⁴⁴¹

 

Ick kom daer datelijck van Andries de Goutsmit:

 

Daer zijn de peerlen, en sie daer de goude keten

 

Van onse Alijt: hout, noch heb ick wat vergeten.⁴⁴⁴

441 hoe pasje dit: hoe goed weet je dit te schikken, wat komt dat goed uit.

444 hout: wacht even.

[p. 137]

[naar Hooft]

symon

445

Geefse my.

marry

 

Ay brengtse thuys: en ghy Dach-dief, en ghy

 

Komt herwaerts en gaet ter vis-marckt eens met my.

quistyt

 

Gelieft mijn Heer dat wy ons Juffrou convoyeren:⁴⁴⁷

symon

 

O jae, gaet datje swiet, gaet inde naem des Heeren.

dach-dief

 

Wat een kluchtigen baes:

quistyt

 

Het is te nuwen haen.⁴⁴⁹

Symon en Wouter.

symon

450

Men siet mijn voorseker hier voor een ander aen:

 

⁺Wie hoorde nuwer clucht in sijn geheele leven,⁴⁵¹

 

De droomen soude selfs haer gheen geloove geven,

 

Om de Haghenaers niet voor nesck te houden hier,⁴⁵³

 

Soo mach ick dencken dat het vermaerde Delfs bier

447 convoyeren: begeleiden.

449 nuwen haen: dwaze pronker, vgl. vs. 432 (De beste vellen an); te is een versterkend bijwoord.

+ B 1 v^o

451 nuwer: dwazer.

453 nesck: gek.

[p. 139]

 

[naar Hooft]

455

Die vertuyt in hem heeft, dat het de vreemde lieden⁴⁵⁵

 

Verandert in ghedaent, of soudet wel gheschieden,

 

Dat hier het volckjen is soo gheestigh van virtuyt⁴⁵⁷

 

Dat sy uyt haren hooft speelen so nuwen cluyt.⁴⁵⁸

 

'T zy wat het wil ick heb den Aep onder de armtjes,⁴⁵⁹

460

Daer wil ick mee na huys so stracx al wieck en warmtjes,⁴⁶⁰

 

Wat sou ick doen, 't is wel een ongheluckigh mensch, diet⁴⁶¹

 

Geluc niet aen en neemt wanneer hy't voor hem siet.

wouter

 

Weet mijn heer wat ik denck'?

symon

 

Wat?

wouter

 

maer om 's graven-Hage.

symon

 

Wel hoe dat.

wouter

 

Maer het volck is so loos als de plage,⁴⁶⁴

symon

465

En wat ist dan?

455 vertuyt: kracht; in hem: in zich.

457 soo gheestigh van virtuyt: zo talentvol.

458 cluyt: klucht.

459 'T zy enz.: hoe het ook zij, ik heb de buit binnen.

460 stracx: dadelijk; al wieck en warmtjes: nu hij nog week en warm is*aant..

461 Wat sou ick doen: wat zou ik anders moeten doen.

464 loos: doortrapt; als de plage: als de pest.

[p. 141]

[naar Hooft]

wouter

 

Ja seker moy bescheyt:⁴⁶⁶

 

Wie droes weet op wat moer dat dit spulletje leyt.⁴⁶⁷

 

Qualick hebt ghy ghedaen dat ghy naemt de Juweelen,

symon

 

Ick kreeghse.

wouter

 

Ja, dat's alleens, nemen, krijgen of stelen.⁴⁶⁸

 

De lieden die zijn hier, bysonder in het Hof,

470

So verengelst en so verfranst, weet icker of.

symon

 

De duyvel heeft mijn wel dapper gaen blint-doecken.

wouter

 

Ick sorgh by gort, dat sy de Schout of Bailjuw soecken,⁴⁷³

 

Om ons te vanghen met het goetje in de hant,

 

'T is een gemaecckte mou, alleenelijck om an't⁴⁷⁴

475

Turcx of Spaensche paert na haer wil en geliefte

 

Te crijgen by accoort, voor dese onse diefte.⁴⁷⁶

symon

 

Gants lijden 'tsal so zijn.⁴⁷⁷

466 moy bescheyt: een mooie handelwijze (ironisch).

467 Wie droes enz.: wie voor de drommel weet wat hier achter zit.

468 dat's alleens: dat komt op hetzelfde neer.

473 Ick sorgh: ik vrees; by gort: bastaardvloek.

474 een gemaecckte mou: een doorgestoken kaart; om an't ... paert ... te crijgen: SHH r. 496-7 heeft om aen het ... paert te geraecken; contaminatie?; na haer wil en geliefte: volgens hun wens.

476 by accoort: door het op een accoordje te gooien. Wouter is bang dat de (kostbare) paarden van Symon hem op deze manier afhandig gemaakt zullen worden.

477 Gants lijden: bastaardvloek (Gods lijden).

[p. 143]

[naar Hooft]

wouter

 

Slaet daer geen twyfel aen.

symon

 

Loope wy na 't logijs.

wouter

 

Deur! want daer comt volc gaen.⁴⁷⁸

478 Deur!: ervandoor!

i. bedrijf, sevende tooneel.

Eelhart en Snoep syn jonghen.

snoep

 

Myn Heer daer ist parfuym, meester Boudain die seyde

480

Dat het van 't selfde was daer hy mede bereyde

 

De kolder van de Palts, daer is soo veel aen wicht.⁴⁸¹

eelhart

 

En ick heb hier de brief al veerdigh en ghedicht,

 

Met het verstandt dat my de minne in gingh sturen,

 

En niet met 't gene dat ick hebbe van naturen.

snoep

485

Kanmen door de min geraken so goet coop

481 kolder: wambuis zonder mouwen, meestal van leer. Vgl. Moortje (1638) vs. 2789: ‘de waert met syn parfuymde kolder’.; de Palts: de paltsgraaf (SHH r. 505 de Palsgraef); voor de vorm Palts vgl. Lucelle vs. 2639, waar gesproken wordt over Mijn Heer den Paltzensoon*aant.; wicht: gewicht.

[p. 145]

 

[naar Hooft]

 

Aen verstand, so wil'ck oock gaen picken uyt den hoop

 

⁺Een quijlbeck of malloot, en daer mijn sin op legghen,

 

En minnen dat ick barst, ick had wel hooren segghen,

 

Dat men daer geck of wert.⁴⁸⁹

eelhart

 

Luystert toe so gy wilt.

snoep

490

Wel laet hooren mijn Heer wat ghy voert in u schilt.

eelhart

 

Ick hadde eerst gedacht yet anders te versinnen,

 

Daer nae so vand ick goet en best dus te beginnen,

 

Want daer is overvloet van stoffe, dat yet weet,⁴⁹³

 

Alsmen in handel van de soete minne treet.

snoep

495

Ay leest een regeltje, ick ben belust na reden,⁴⁹⁵

 

Soo 't u belieft mijn Heer.

eelhart

 

Wel aen, ick ben te vreden.

+ B 2 r^o

489 Dat men daer geck of wert: dat men er gek van werd (t.w. van de liefde).

493 dat yet weet: dat wat te betekenen heeft(?); mogelijk is er sprake van een zetfout voor datjet weet, dat moet je weten.

495 ick ben belust na reden: ik verlang ernaar de taal te horen.

[p. 147]

 

[naar Hooft]

Minne-Brief.

 

Tzedert dat mijn gesicht u beeltenis trock in,⁴⁹⁷

 

En hield ick nimmer op te bidden aen de min,

 

Dat hy sijn goedigheyd aen mijn wilde besteden,

500

In het vergeven al van mijn goetdunckentheden,⁵⁰⁰

 

Die my so hoogh doen sien.

snoep

 

'T is wat meer als gemeen.⁵⁰¹

eelhart

 

Want men en sondight niet, waerde Juffrou, alleen

 

Met datmen u begeert, maer oock met u 't aenschouwen,

 

Met de geneghentheyd van ons te licht vertrouwen,⁵⁰⁴

505

Waer van ick wiert beweeght, die u aenbidde niet

 

Naer u waerdye hoogh, maer na mijn macht toeliet.⁵⁰⁶

snoep

 

Welcke woortjes! maer hoe connen de Vryers smeken.⁵⁰⁷

eelhart

 

Hoe wel d' eerbiedigheyd 't behooren mach ontbreken,⁵⁰⁸

 

So dunckt mijn can te recht wel werden weer ghebracht,

510

Met u te dienen nae 't vermoghen van mijn macht,

 

En 't selve soo voldaen, en sout niet voeghen connen,⁵¹¹

 

Dat ghy mijn danckbaerheyt daer voor soud mogen jonnen?⁵¹²

497 Minne-Brief: de brief van Eelhart levert een parodie van het gekunsteld taalgebruik van de petrarkistische liefde.

500 goetdunckentheden: eigenwaan.

501 als gemeen: dan gewoon.

504 te licht vertrouwen: te gemakkelijk vertrouwen (nl. dat hij haar zou mogen beminnen).

506 na: slechts in zoverre.

507 smeken: vleien.

508 Hoe wel enz.: hoewel (de aard van) mijn eerbied mogelijk niet geheel naar behoren is, kan dit, dunkt mij, weer worden hersteld.

511 En 't selve enz.: en als dit verwezenlijkt is, zou het niet kunnen passen.

512 mijn: mij; jonnen: gunnen.

[p. 149]

 

[naar Hooft]

 

Nochtans mijn trouwigheyt en staet niet af te slaen,⁵¹³

 

De welck om dat ick weet, en grondigh can verstaen⁵¹⁴

515

Dat liefd' is een begeert geneghen tot het schoone,

 

En een wil tot het goet, gelijck ick can betoonen⁵¹⁶

 

Aen u, die niet alleen van schoonheyd en goedheyd

 

Te samen hanght, maer met vlijt des natuurs zijt bereyd:

 

Op dat in u aenschijn en wel-ghemaeckte leden,

520

De menschen souden sien hare wonderlijckheden,⁵²⁰

 

En om my uwe slaef te geven so veel stof,

 

Waer door, 'ck onwaerdigh, mijn slavernye grof,⁵²²

 

Mocht roemen breet en wijd, en nimmer doen vergeten.

snoep

 

Wat gecken zijnder oock: een fraey dingh wat te weten.

eelhart

525

Daerom verquickt my eer dat ick sterve, of doet⁵²⁵

 

Dat minder uwe glantz uws behaeghelijckheyds soet.

 

Gemerckt de groene tijdt vlied als een stroom daer henen,⁵²⁷

 

En of de tweede haer stracx vollight op de beenen,⁵²⁸

 

⁺Soo is sy doch de eerst in 't minsten niet ghelijck,

530

Noch oock den ouderdom van jaren groot en rijck,⁵³⁰

 

De welcke altijts heeft met naerstigheyt het ooge⁵³¹

513 mijn trouwigheyt en staet niet af te slaen: mijn trouw moet niet verworpen worden.

514 De welck is nergens mee verbonden; Eelhart verstrikt zich in zijn gecompliceerde zinnen.

516 het goet: het goede; betoonen: bewijzen.

520 hare wonderlijckheden: de wonderen van de natuur.

522 slavernye grof: zware slavernij (met achtergeplaatst adjectief).

525 of doet enz.: of handel zódanig, dat uw aantrekkingskracht vermindert (?). Vgl. SHH r. 559-61.

527 Gemerckt: aangezien; de groene tijdt: de jeugd.

528 En of enz.: en ook al volgt de tweede levensfase de eerste op de voet.

+ B 2 v^o

530 den ouderdom van jaren groot en rijck: de langdurige periode van de ouderdom.

531 De welcke enz.: die altijd het oog ijverig gericht houdt op.

[p. 151]

 

[naar Hooft]

 

Op de wreetheyt des doots, die nimmer kan ghedooge⁵³²

 

Eenige vreucht of lust, of vrolijckheden blijt,

 

Maer klaecht gedurich om de vreucht verloren tijt.⁵³⁴

snoep

535

Sy siet toe is sy wijs.

eelhart

 

Ick stel u dese leeren,⁵³⁵

 

En de ghelijckenis meerder om u te eeren

 

Als om mijn voordeel. Voor aengesien ick beken

 

Dat ick doch sonder hoop van loon u slave ben,

 

Dat al gafje mijn self, an mijn self, ick sou gheven

540

Mijn self weer in u dienst, die meest doch in u leven.⁵⁴⁰

snoep

 

Onderteeckentse doch by u eyghen hant,⁵⁴¹

 

En versegeltse met een schoone Dyamant,

 

Indien ghy wilt dat sy de keysel-steenen bewegen,⁵⁴³

 

Want de meysjes zijn meest tot soo een ding ghenegen.

532 die: t.w. de ouderdom.

534 om de vreucht verloren tijt: om de tijd die voor de vreugde verloren is gegaan, die niet aan de vreugde is besteed.

535 Sy siet toe is sy wijs: ze past op als ze wijs is; Ick stel u: ik vertrouw u ... toe.

540 die meest doch in u leven: (ik) die het meest toch in u leef*aant..

541 se slaat terug op dese leeren (vs. 535).

543 dat sy de keysel-steenen bewegen: dat ze zelfs het hardste, nl. kiezelstenen, vermurwen*aant..

Geheel in romein

Gehele tekst - voorzover niet anders aangegeven - in fractuur; opschriften van bedrijven en scènes in romein; namen van sprekende personages in romein klein kap.; toneelaanwijzingen, namen in de tekst en latijnse woorden in romein
87 Sierletter W over 9 regels, AER in romein kap.

104 De persoonsaanduiding wordt herhaald voor Wel - 106 slockspeck A siock.

114 Na deze regel ontbreekt een opschrift met aanduiding van de nieuwe scène

117 Mantel van ootmoet A Mantel ootmoet - 120 wensch. A wensch, - 126 infaem B in saem - 130 guytery in bequamigheyt A guytery bequamigheyt

138 aelmoes B aelmoets - 143 'K segh: A 'K segh! - van 't vleys A van vleys (SHH 141-2: van 't vleisch) - over die boegh A over de boegh (SHH 142: over die boegh) - 146 wie daer A wel daer (vgl. SHH 143-4) - 147 Na deze regel ontbreekt een opschrijft met aanduiding van de nieuwe scène

150 ghebreken! A ghebreken? - 152 Daer ... deur. ontbreekt in B

156 voor A voor, B voor

163 ben B bed - 176 de lest B de leste

191 ghevrijt A ghevrijt.

221 ken, A ken?

241 Alchimisten B Alchinusten - 245 die wint maeckt A die wint, maeckt

251 Den B Een

262 best B beste

271 Poët de ë in romein - 282 kemmen B kennen.

283 wijf A wijs' - 289 lempt B leemt - 294 in plaets van A in plaets dan (SHH 312-3: in stee van)

315 Boek-winckels A Bock-winckels

333 Sierletter N over 9 regels, AER in romein kap.

367 bruyloft B bruylofs

385 staet B straet - 394 Sierletter M over 9 regels, E in romein kap., n in romein onderkast

406 erven. A erven,

441 marry rompslomp A marrie, rompslomp - sierletter M over 9 regels; - pasje B pasie

448 datje B datie

479 Sierletter M. over 9 regels - die B dit

486 wil'ck B wil ick - 490 laet B niet

497 Minne-Brief. het opschrift in romein - Hoofdletter T in romein over 2 regels - 508 mach A macht

524 zijnder B zijnde - 531 het ooge A het ooge;

532 nimmer B immer