Schyn-heyligh

[p. 69]

⁺Voor-reden,

[naar Hooft]

Gesproken van twee Persoonen.

d'eerste

 

Om dat ghy wilt dat ick uyt brabbel nu mijn grillen,¹

 

Soo hoort dan eensjes toe, wat dat ick wel Sou willen:

 

Voor eerst de rijckeliens, die gierich zijn en wreck,³

 

En die so karich zijn, datse schier eten haren dreck,⁴

5

En haer nootdruftigheyt van 't haers niet durven koopen,⁵

 

Die wod ick dat ick sach mette bille door de broeck loopen.⁶

 

Ick wilde dat de schrijvers, schrabbelaers vol onbescheyt,⁷

 

Die dick meer willen weten als haer hooge Overigheyt,⁸

 

En staechs elck een waen-wijs, bespotten en berispen,⁹

10

Woud ick vande Scholiers van 't groot school wel sien gispen.¹⁰

 

Ick wilde dat 'k een hal was daermen verkocht van als,¹¹

 

Veel vrienden schoon in 't ooch, after de rugh heel vals.

+ *3 r^o

1 ghy: de tweede proloogspreker; grillen: (dwaze) wensen.

3 Voor eerst: ten eerste; wreck: vrekkig; syn. van gierich en karich (vs. 4).

4 schier: bijna.

5 nootdruftigheyt: wat nodig is voor hun levensonderhoud; van 't haers; van hun eigen geld.

6 wod: wilde; mette bille door de broeck: van armoede, vgl. Veelderhande Geneuchl. Dichten, ed. 1899, blz. 123: ‘Al die met dit Schip van Armoede wil varen: De bille deur den broeck vry sonder schamen’.

7 schrabbelaers: krabbelaars, prulschrijvers; onbescheyt: onverstand, of onbeschoftheid.

8 dick: dikwijls; haer: hun; Overigheyt: overheid.

9 staechs: voortdurend.

10 't groot school: de latijnse school; gispen: geselen.

11 van als: van alles (zoals valse vrienden).

[p. 71]

 

[naar Hooft]

 

Ick wilde d'onbeschaemde die hooch zijn in haer wapen,¹³

 

Als varckens inde troch wel schoontjens reyn sien schrapen.¹⁴

15

Ick wilde de leugenaers, die vol leugens zijn ghepropt,

 

Van eenen Pelletier wel soo hebben gheklopt¹⁶

 

Ghelijckse haer vellen doen, om 't vuyl daer uyt te royen.¹⁷

 

Ick wilde de Doctoors, dien hoope Latijns uyt stroyen,¹⁸

 

En van alle dingh willen weten, en geen dingh en verstaen,¹⁹

20

Met eenen keten van fijn-Alen soude gaen.²⁰

 

Ick wilde de hutspot en de frickedelle wel maken,²¹

 

Vande kaekelaers, die een aer altijt spits-vinnich laken

 

En selver met het vuylste vuyl dick zijn besmet.

 

Ick wilde sommige geesten aende pley hebben gheset,²⁴

25

Die schrijven datmen 't niet verstaen kan noch versinnen,²⁵

 

Om uyt te pijnigen 't geen dat sy voeren van binnen.²⁶

 

Ick wilde wel beulingh stoppen vande darmen, onvertsaecht,²⁷

 

Van die al 't geen hy doet, niet op sijn voor-hooft draecht.

 

Secht mijn wat leet dat ghyse wel soud willen leeren?

tweede

30

⁺Ick ben een soet, saft hart, 'k sou dat quaet niet begeeren:³⁰

 

Maer ick wilde wel datmen die bedillery

 

Eens uyt de werrelt hulp, en schaften die ter zy,³²

13 die hooch zijn in haer wapen: die zichzelf boven anderen stellen.

14 troch: bak waarin geslachte varkens worden afgeschraapt; schoontjens reyn: mooi schoon.

16 Pelletier: bontwerker.

17 Ghelijckse haer vellen doen: zoals zij (de pelletiers) met hun huiden doen; royen: verwijderen, eruit drijven.

18 dien: die; hoope Latijns: grote hoeveelheden Latijn.

19 verstaen: begrijpen.

20 fijn-Alen: waarschijnlijk een mislezing voor het hier beter passende urinalen in SHH (zie de Inleiding, blz. 42). Fijnaal (anguilla acutirostris) is een aalsoort met een fijne kop.

21 frickedelle: gehakt vlees.

24 geesten: personen van vernuft; pley: folterwerktuig.

25 Die schrijven enz.: die onbegrijpelijke dingen schrijven.

26 't geen dat sy voeren van binnen: wat zij bedoelen.

27 beulingh: worst; onvertsaecht: onbeschroomd (stoplap).

+ *3 v^o

30 saft: zachtmoedig.

32 hulp: zou helpen.

[p. 73]

 

[naar Hooft]

 

Ghelijck u en uws ghelijck, die niet wel en meucht lyen

 

Dat de werrelt sijn gangh gaet, maer wilt elck een benyen:³⁴

35

Want cleetmen hem net en juyst, soo gaet de kreet strack op,³⁵

 

Siet hem daer comen aen, kijck, datsen kermis-pop!³⁶

 

Pastmen niet op de voechlijckheyt, so ist altoosjes,³⁷

 

Siet hem daer comen aen 't puyck vande slodderhoosjes,³⁸

 

Ja dats een sollefus: gaetmen schickelijck, 't is de bruyt:³⁹

40

Gaetmen ras, hy loopt te post: spreecktmen weynich, daer comt niet uyt:⁴⁰

 

Spreecktmen veel, ist strack een raffelaer, een wryter,⁴¹

 

Gaetmen statich ter kercken, 't is dats een pijlaer-byter,⁴²

 

En blijftmen daer van daen, ist, hy comt in kerck noch hi kluys,⁴³

 

En ismen liberael, of houtmen een ruym huys,⁴⁴

45

Ist, hy wilder deur wesen, 't geen hy lang heeft beseten,

 

En benje suynich, ist, hy sou sen struyf wel eten,⁴⁶

 

Moeytmen sich met aer luy, sp krijchtmen oock sijn deel,

 

't Is bemoey-al, beschick-al, en een onder-wint-veel.⁴⁸

 

Moeytmen sich met niemants pack, om dat te helpe draghen,⁴⁹

50

Soo benje strack gien man voor vrienden noch voor maghen.⁵⁰

 

Zijt ghy edel en rijck, 't wert u benijt, vergunt:⁵¹

 

Zijt ghy arm en on-eel, dat ghy niet voort en kunt,

 

Ghy wert belacht, versmaet: wat sal ick meerder uyten?

 

Altemael wiert het berispt, 't zy deftegen oft licht-schuyten,⁵⁴

55

Jae de middelmaet Selfs. By een exempel gaet⁵⁵

34 elck een benyen: iedereen afkammen.

35 juyst: zoals het past; strack: terstond.

36 kermis-pop: pronker.

37 voechlijckheyt: fatsoen, wat passend is; so ist altoosjes: dan zegt men telkens.

38 slodderhoosjes: sloddervossen.

39 sollefus: sukkel; zie over deze vorm WNT XVI, kolom 560-61 en VII, kolom 548; schickelijck: op gepaste wijze (SHH heeft hier: stil en schickelijck); 't is de bruyt: gezegd van iemand die statig gaat.

40 hy loopt te post: hij loopt overhaast; niet: niets.

41 strack: meteen; raffelaer: kletskous; wryter: ruziemaker.

42 pijlaer-byter: iemand die overdreven godsdienstig is.

43 hy comt in kerck noch in kluys: hij onthoudt zich van alle godsdienstige activiteit.

44 liberael: vrijgevig; houtmen een ruym huys: leeft men royaal.

46 struyf: stront.

48 beschick-al: iemand die alles bedisselt; onderwint-veel: bemoeial (WNTX, kolom 1575).

49 pack: zorgen, last.

50 strack: meteen; maghen: verwanten.

51 vergunt: misgund.

54 deftegen: degelijke lieden; licht-schuyten: losbollen.

55 By een exempel: bijvoorbeeld.

[p. 75]

 

[naar Hooft]

 

Iens midden, door het slijck, iens midden door de straet,

 

Midden door de regen, en midden door het strije,⁵⁷

 

Midden door het vyer, midden door de popelsije,⁵⁸

 

Soomen niet en seyt, datje een grooten Esel zijt,

60

Ghy sultet winnen dan, en ick Sal 't wesen quijt,⁶⁰

 

Sulcks dat ick mocht beleven dat deus werrelt vol kallen,⁶¹

 

Eens reyn gesuyvert was van sulcke bedil-allen,

 

Neuswijse bet-weters, ick souder meerder mee

 

Vermaeckt wesen, als ick met een hopen officien dee,⁶⁴

65

⁺Ampten, hoogheden, en sullecks maecksel van vodden,

 

Daer de ghemeene man altsaem wel graech an wodden.⁶⁶

 

Nu spoedje en gaet henen, daer ick flusjes heb geseyt,⁶⁷

 

En als ick stracx de sin van 't spel heb uytgeleyt,⁶⁸

 

Kom ick u datelijck by sonder langh staen te luyeren.

70

Mijn Heere, dese man die daer vast komt aen kuyeren,⁷⁰

 

Hiet Riewert Rompslomp, want hy is altoos gewent⁷¹

 

Sijn dinghen by den hoop te doen, 't geen hy sich selfs inprent,⁷²

 

En dat wel vastelijck, sonder lichten of swaren,⁷³

 

Naeckt heel veel teghenspoet, 't geen wy u sullen verklaren.⁷⁴

75

Voorts wort hy door een Schyn, so wijs of mal ghebroet,⁷⁵

 

Dat sijn vertwijffeltheyt verandert in kloeck moet:⁷⁶

 

In voegen hy niet alleen lacht om de ongelucken⁷⁷

 

Van sijn vijf dochters braef dat hem op 't hart comt drucken:⁷⁸

57 strije: strijden.

58 vyer: vuur; popelsije: beroerte of vallende ziekte.

60 Ghy sultet enz.: dan win jij, en ik wil er af wezen; of: en ik zal het spoor bijster zijn.

61 Sulcks dat: zodat indien; kallen: geklets.

64 officien: ambten.

+ *4 r^o

66 Daer de ghemeene man enz.: die de gewone man allemaal wel graag zou willen hebben.

67 daer: waar; flusjes: zoëven.

68 stracx: zo dadelijk.

70 Mijn Heere (mv.): tot de toeschouwers gezegd; vast: al.

71 rompslomp: in de 17de eeuw een bijwoord met de bet. in het wilde weg, slordig, door elkaar.

72 by den hoop: allemaal door elkaar; 't geen hy sich selfs inprent: wat hij zichzelf als goed aanpraat.

73 vastelijck: onwrikbaar; sonder lichten of swaren: zonder geven en nemen.

74 Naeckt: nadert. De zinsconstructie lijkt niet meer te kloppen, vgl. die van SHH r. 66-72*aant..

75 een Schyn: een schijnheilige; ghebroet: gemaakt*aant..

76 kloeck moet: kloekmoedigheid.

77 In voegen: zodat.

78 braef (achtergeplaatst bnw.): met goede eigenschappen, of mooi; dat: slaat onjuist terug op de ongelucken.

[p. 77]

 

[naar Hooft]

 

Van de welck met namen d'een sijn dochter kateryn

80

Drinckt sekere slaep-dranck, en meent het is fenijn.

 

Een lammery die doch in heele vijftich speelen⁸¹

 

Niet eens te pas en comt, al doorsochtmen alle deelen,⁸²

 

Maer scheert oock voort de geck met het aldergrootste luck,⁸³

 

Dat hem daer na toe comt. Indien jy in dit stuck,⁸⁴

85

Of exempel het luck, soeckt mede te bekooren,⁸⁵

 

Ghy moocht na hem luysteren, en gauwetjes toe hooren.

Eynde vande Voor-reden.

81 lammery: flauwiteit; in heele vijftich speelen: in wel vijftig toneelstukken.

82 Niet eens te pas en comt: niet eenmaal aan de orde komt (ironisch)*aant..

83 Maer scheert: t.w. Riewert.

84 Indien jy: tot de toeschouwer gezegd; in dit stuck, Of exempel: in, lees na? Vgl. SHH r. 80-82.

85 het luck, soeckt mede te bekooren: eveneens Fortuna probeert naar je hand te zetten.

Opschrift in romein, d'eerste in hoofdletters; de tekst in fractuur van groter formaat dan die in de eigenlijke toneeltekst.
1 Sierletter O over 4 regels, de erop volgende M in romein kap. - 7 schrijvers, schrabbelaers vol B schrijvers vol - 8 Die dick meer B Die meer

18 dien B die - 19 dingh en verstaen B dingh verstaen - 20 soude B souden - 25 datmen't B datment 't - 29 Secht B Segh - na 29 tweede. in romein kap. - 30 Hoofdletter I over 2 regels

37 voechlijckheyt B voechlijck

56 midden B middel - 71 riewert rompslomp in romein - 75 schyn in romein

79 kateryn in romein - 81 doorsochtmen A doorsochten - 83 oock voort de B oock de - na 86 Onderschrift in romein