Moortje

Regelnummers proza verbergen

[p. 107]

[Moortje]

[p. 109]

[Opdracht]

⁺Aen den Edelen Heer, Myn Heer Iacob van Diick,^† Raet ende Ambassadevr ordinaris

Uyt den name ende van vvegen des Doorluchtichsten ende Grootmachtichsten Heer ende Koninck, Gvstaff, den II. van dien name, der Sweden, Gothen, Wenden Koninck ende Erff-Vorst; Groot-Vorst in Finland; Hertoch tot Esthen ende Westmanland:

Residerende by de Hooge Mog. Heeren de Staten Generael^†† der Vereenichde Nederlanden.

Myn Heer,

1Als ick waarde Heere met opmercken naaspuere de groote vrundtschappe¹ 2 en eer-bewysinghe die my door uwe E. aan-gheboren beleeftheden zyn² 3 betoont en bewesen: soo bevind' ick inder waarheyd myn selven heel 4 ellendich in 't vermoghen, om met volkomen danckbaarheyt uwe E. so wel⁴ 5 lieffelycke als loffelycke goed-dadicheden te vergelden. En u myn Heere⁵ 6 ryckelyck begaeft met alle Heerlycke en Princelycke Duechden, dies ver-⁶7trou ick aan V.E. sonderlinghe groote bescheydenheyt dat ghy aan myne⁷

+ * ij r^o

† - Jacob van Dyck of van Dijck (1564-1631): hofraad (‘Raet’) van de koning van Zweden; gezant bij de Staten-Generaal. Aan hem heeft Bredero later ook zijn Spaanschen Brabander opgedragen met een nagenoeg identiek opschrift.
Gothen, Wenden (Zie Stutterheim, Sp. Brab., blz. 327.)
tot Esthen: in Estland.
Westmanland: landstreek in midden-Zweden.

†† - Hooge Mog. Heeren: gewoonlijk Hoogmogende Heeren, betiteling van de Staten-Generaal in de Republiek der Verenigde Nederlanden. (Mogend: machtig.)

1 met opmercken: aandachtig.

2 beleeftheden: vriendelijkheid.

4 ellendich: tekortschietend.

5 goed-dadicheden: weldaden.
En u myn Heere: en bevind ik u, mijnheer. (Voor deze samentrekking zie men B.C. Damsteegt, ‘Het proza van Gerbrand Adriaensz. Bredero’ in Van Spiegel tot Leeuwenhoek (...), Leiden 1981, blz. 41-42.)

6 Heerlycke ... Duechden: voorname en vorstelijke eigenschappen, kwaliteiten.
dies (Begin van de volgende zin.)

7 V.E.: uw.*aant.
sonderlinghe bescheydenheyt: buitengewoon verstandig oordeel.

[p. 110]

tekstkritische noten

8 goede wille vernoeghen, en met myn Armoede van macht mede-lyden⁸ 9 hebben sult; doch om dat ick met geen Hoofsche-praatjes my en wane te 10 ontschuldigen van myn behoorlycke plicht, so had ick ghedocht (hoe wel¹⁰ 11 met weynich bevallicheyts) u eenighe erkentenis der weldaden over te¹¹ 12 stieren, maar so haast desen yver in my branden, soo flucx is sy oock¹² 13 wederom uytgeblust, niet door mangel van goet-ionsticheyt; maar door dat¹³ 14 ick (ô waardige Mecenas van onse Tydt!) gewaare wierdt de treffelycke¹⁴ 15 wercken en hooghe vereeringhe der dapp'rer geleerden Mannen en Meeste-¹⁵16⁺ren van verscheyden spraken; nietemin of sy in verwonderingh van ghe-¹⁶17leertheyt, en aansienlyckheyt van schenckagie my verwinnen, soo en sullen¹⁷ 18 sy nu noch nimmermeer my in goedt-gunsticheyt tot uwaarts overtreffen: 19 Waaren (seydt L. Anneus Seneca) de weldaden gheleghen in de giften ofte¹⁹ 20 uyterlycke dinghen, ende niet inde goedwillige ghenegentheydt om wel te 21 doen, soo moste de grootheydt der gaven oock de wel-daden te grooter 22 maken: 'twelck soo niet en is, want dickwils verbindt ons eenen meest die²² 23 kleyne dinghen vrywillich geeft; die met zyn harte een Koninckx schat 24 gelijck is. Men moet niet anmercken hoe groot de giften zyn, maar van wie 25 die, en hoe die gegeven worden. My dunckt, Eerwaardige Heere, dat ick in 26 desen ghevalle mach spreken het gene dat die Edel-moedige Iongelingh²⁶ 27 sprack: Als veel andere Socrati groote gaven (na haar vermoghen)²⁷

15 CD Mannen ende

8 vernoeghen hebben sult aan: genoegen wilt nemen met.
Armoede van macht: geringe bekwaamheid, kunnen.

10 ontschuldighen: vrij pleiten.
behoorlycke: mij passende, opgelegde (WNT II, kolom 1514).
hoe wel ... bevallicheyts: hoewel het mij maar weinig voldoet.

11 erkentenis: bewijs van erkentelijkheid.
over te stieren: toe te zenden.

12 branden: ontgloeide.
sy (In het 17de-eeuwse Hollands wordt dikwijls met een vrouwelijk voornaamwoord verwezen naar een mannelijk woord.)

13 goet-ionsticheyt: goede gezindheid.

14 Mecenas van onse Tydt: hedendaagse gelijke van Maecenas (de beschermer van kunst en letteren, vriend van keizer Augustus).

15 dapp'rer ... Meesteren: kloeke geleerden en docenten.*aant.

+ * ij v^o

16 verwonderingh van gheleertheyt: bewonderenswaardige geleerdheid.

17 verwinnen: te boven gaan.

19 L. Anneus Seneca: Romeins wijsgeer en tragedieschrijver († 65 n.Chr.).*aant.

22 verbindt ons: bindt ons aan zich, verplicht ons.
eenen meest: iemand het meest.

26 Edel-moedige: edelaardige.

27 Socrati: aan Socrates.
na haar vermoghen: naar hun kunnen.

[p. 111]

tekstkritische noten

28 brachten, sprack AEschines zijn arme iongher: Ick en hebbe niet dat so²⁸ 29 goedt is, twelck ick u met eeren schencken mach, daer in ick sonderlinge²⁹ 30 myn Arremoede mercke: daaromme gheef ick u alle dat in mynder macht 31 is, dat is, myn selven, dese gifte (hoe wel die kleyn is) bidde ick u in't 32 goede te willen nemen, ende dencken dat andere u vele ghevende noch 33 meer behielden. Ick sal my waarlyc geluckich achten, indien ghy dese myne³³ 34 aanbiedinghe met blyder harten wilt ontfanghen: Wel is waar dat ick uwe E. 35 Groot-achtbaarheyt in sulcken achtinghe hebbe, dat myne gediensticheyt 36 my altoos te luttel vallen sal. O Nederlantsche Sonne! O blinckendt-Licht 37 van alle uytnementheydt! wiens sonderlinghe Wijsheydt en Wetenschap³⁷ 38 soo helder hebben geschenen, dat niet alleen Haerlem sich daerinne ver-³⁸39heucht, maar verhoovaardicht, vermits dat selve uytheemsche Koninghen³⁹ 40 met gebeden en soete vryerijen dese Doorluchtighe Fackel van Holland te⁴⁰ 41 Leen verwurven hebben. Ghy zytet ô waardighe Man! Ghy zytet die alleen 42 ⁺waardich zyt gekent boven alle de alderwyste In-gesetene van het Sweet-43sche Ryck, om de saken van die Grooten Heldelycken Vorst uyt te voeren,⁴³ 44 en zyn waardicheyt en aansien hier te vertoonen: En nademaal ick weet en⁴⁴ 45 bevroede door de ervarentheydt van V.E. dat de staten van Princen heel⁴⁵ 46 moeyelyck en lastich zyn te bedienen, en gemeenlyck met sware bekom-47meringh ondermengelt, waar uyt nootsaackelyck het verladen Gemoedt,⁴⁷

36 D bevallen sal - 41 A verwurven heeft - 42 A allederwyste

28 AEschines: later (ca. 350 v.Chr.) een beroemd Atheens redenaar.
iongher: leerling, volgeling.
niet: niets.

29 sonderlinge: vooral.

33 dese myne aanbiedinghe: dit geschenk van mij.

37 sonderlinghe: uitzonderlijke.

38 dat niet ... verhoovaardicht: dat Haarlem (Van Dycks geboorteplaats) zich daarin niet alleen verheugt, maar er trots op is.

39 selve: zelfs.

40 soete vryerijen: vriendelijke smeekbeden.
te Leen verwurven hebben: in hun dienst hebben geworven.

+ * 3 r^o

43 uyt te voeren: te behartigen.

44 vertoonen: vertegenwoordigen.
En nademaal enz. (Deze zin is anakoloetisch. Na en iaaght is een hoofdzin ingeschoven, die men als tussenzin kan beschouwen. Met en overmits wordt de bijzin voortgezet, waarop de eigenlijke hoofdzin volgt met Hebbe ick niet kunnen enz. Zie blz. 68.)
weet en bevroede (Tautologische verbinding, zie Damsteegt, Van Spiegel tot Leeuwenhoek, blz. 36, en de Inleiding, blz. 69.)

45 ervarentheydt van V.E.: hetgeen ik van u ervaren heb.
staten van Princen: ambten in dienst van vorsten.

47 ondermengelt: verbonden.
het verladen ... saken: het gemoed, overbelast door gewichtige zaken (zie Weijnen, Zeventiende-eeuwse taal, blz. 93).

[p. 112]

tekstkritische noten

48 door de ghewichticheyt der saken, na lustige verquicking yvert, pooght en⁴⁸ 49 iaaght: beneffens dien weet ick dat uwe seer Edele Heerlyckheyt, en over-50wackere gheest altoos een groot genoeghen en vermaken heeft ghehadt in 51 alle frayicheden; insonderheydt inde duytsche Poësie, het welck ick hebbe⁵¹ 52 vermerckt als ghij met lust en vruechde anhoorden myne duytsche Leecke-⁵²53Broeders Rymerijen, en overmits dat ick sach dat V.E. de soeticheden wel 54 gevielen: Hebbe ick niet kunnen noch willen na laten V.E. dit Boekxsken te 55 vereeren en toe te eygenen; versekert zynde dat het V.E. behagelyck zyn 56 sal, niet om de kunst die ick hier inne souw mogen hebben gebruyckt (die⁵⁶ 57 doch daar vvel in te soecken maar niet in te vinden is) maar om de genueghe-58lycke stoffe daar het van handeldt. Ick hebbe de Kartaginees Terentius⁵⁸ 59 after met loome schreden na gegaen, en evenvvel meesten tyt vvat wilt-⁵⁹60weyich uytgeweydt, gebruyckende een Poëtsche vryicheyt, denckende dat 61 een getrouw oversetter niet gedwongen en is iuyst van woort tot woordt te 62 volgen. Heb ick zyn sluer, noch aardige geesticheyt niet voeglyck na-⁶²63ghebootst, dat is mogelyck myn schult, dan doch de verscheydenheydt van⁶³ 64 tyden, van spreken, van plaatsen en persoonen hebben daar toe geen kleyne 65 oorsaken gegeven, vermits ick was belust het selve te maken als oft hier te⁶⁵ 66 lande en in myn Vaderlycke stadt over ettelycke Iaren ware geschiet, om dat⁶⁶ 67 ⁺het so by de gemeente te kundigher en te angenamer soude wesen; So ghy⁶⁷ 68 myn Heere dese reden geloof, en macht geeft, so sal ick genoeg van myne⁶⁸

56 D souw hebben ghebruyckt - 67 D aenghenamer

48 lustighe verquicking: plezierige verpozing.

51 alle frayicheden: al wat schoon is.
duytsche: Nederlandse.

52 Leecke-Broeders: van een leek in het vak.

56 kunst: kunstvaardigheid.

58 Terentius: Publius Terentius Afer uit Karthago (195-159 v.Chr.), wiens Eunuchus Bredero in Moortje navolgt.

59 met loome schreden: schoorvoetend (of: op gebrekkige wijze?).
after na gegaen: achternagelopen.
wilt-weyich: met grote vrijheid.

62 sluer: stijl, trant van schrijven.
aardige geesticheyt: voortreffelijk vernuft.
voeglyck: op passende wijze.

63 dan doch: maar.

65 was belust: er lust in had.

66 over ettelycke Iaren: voor een aantal jaren.

+ * 3 v^o

67 de gemeente: het publiek.
te kundigher: des te vertrouwder, bekender.

68 macht geeft: billijkt.

[p. 113]

tekstkritische noten

69 dwaal-streken en faal-grepen ontschuldicht zyn. V biddende dat ghy myne⁶⁹ 70 vrymoedicheydt (die toch nieuwers toe en dient als om V.E. een vrolycke⁷⁰ 71 verlichtingh en verlustingh an te brengen, en myne goetwillicheyt tot 72 uwaarts te vertoonen), goedelyck nemen wilt. Daar en boven wensch ick⁷² 73 uyt gantscher zielen eens de gelegentheyt te hebben om u E. een grooter⁷³ 74 vermaak, en waardigher dienst te doen. Hier mede sal ick endigen, en 75 Heylighen u toe de Offerhanden van myn gunstighe ghedachten, op den⁷⁵ 76 Altaer van het Goedt-vertrouwen, dat ick hebbe aan u E. reden-ryck en⁷⁶ 77 bescheyden oordeel, dat myne goede wille aanmerckende dese geringe gifte⁷⁷ 78 als of sy grooter ware met genegener herten an-nemen sult: Endelingh⁷⁸ 79 beveel ick u E. niet alleen inde gunste en ghenadighe beschermingh vanden 80 Sweedtschen, maar vanden Almoghenden Koningh aller Koningen, die u 81 E. wil verleenen een geluckigh en zaligh Nieuwe-Iaar, met al het gene dat⁸¹ 82 zyn onuytsprekelycke Wysheyt tot een God-vruchtich en Christelyck 83 leven weet te behooren, hetwelck u E. wenscht uyt Amsterdam den lesten 84 December, int Iaar 1616.

85Vwen Dienst-willige Vrient en Diender⁸⁵

86G.A. BREDERO.

70 AA*BCD dient) - 72 AA*BCD vertoonen, - 82 A Khristelyck - 84 A*BCD 1616

69 dwaal-streken en faal-grepen: dwalingen en fouten.
V biddende enz.: (De punt achter zyn kan als een komma worden gelezen, waardoor de deelwoordconstructie formeel correct een bepaling bij het voorafgaande wordt; naar de betekenis functioneert ze als een zelfstandige zin.)

70 nieuwers: nergens.

72 goedelyck nemen: welwillend aanvaarden, niet kwalijk nemen.

73 een vermaak doen: genoegen geven.

75 toeheylighen: toewijden, offeren.
gunstighe: welwillende.

76 reden-ryck: weloverwogen.

77 bescheyden: verstandig.
dat: dat gij. (In brieven wordt dikwijls het onderwerp verzwegen.)

78 Endelingh: eindelijk.

81 wil: moge.

85 Diender: dienaar.

TITELBLAD. A* als A t/m Nae-ghevolght. Daaronder Op 't Woort: Ongesien, kan geschien. (Blazoen van de Duytsche Academie; adres als A; jaartal: 1620. ‘Met Privilegie’ ontbr.) B als A* t/m geschien. (Gravure: kop van Bredero met onderschrift:) 't kan verkeeren Adres: Tot Rotterdam, By Pieter van Waesbergen Boeckverkooper, Anno 1622. C als A t/m M.DC.XV. Blazoen en adres als A*, jaartal 1633. D als A t/m M.DC.XV. Daaronder Ende op 't Scherm-school, Anno M.DC.XXXVII. Binnen Amstelredam. (Stadswapen van Amsterdam.) Adres als A*, jaartal 1638.

OPSCHRIFT. D Gustaef D Heeren Staten - 1 A grote sierletter A, heel de Toe-eygening romein, afgewisseld door cursief en klein kapitaal - 5 D mijn Heer