Griane

(1973)–G.A. Bredero– rechtenstatus




[pagina 224]
Het vyfde deel, vyfde bedryf promptalionGa naar voetnoot- Rechtvaardig Keyser gróót, die duechdlyck zyt vernaamt,Ga naar voetnoot2051 Waar aan te twyff'len ons int minste niet betaamt: Maar siet, gróót achtbaar Heer! de mensch is so genegen;Ga naar voetnoot2053 Dat dickwils hem verwint, de liefde, wraack of schaamt. 2055[regelnummer] Waar door hy dan verliest de Eer, wel eer verkregen: De saken die ons tot dees Redenen bewegen,Ga naar voetnoot2056 Gelieft zyn Maiesteyt te hooren met ghedult; En sonder gunst, of haat, rechtmatich recht te plegen, So (naar dyn oude wys) wy hopen dat ghy sult.Ga naar voetnoot2059 keyser 2060[regelnummer] Hy doet myn Króón te kort, die t'onrecht my beschult,Ga naar voetnoot2060 De Vaders van het recht haar laten niet verwinnen.Ga naar voetnoot2061 promptalion Na dat den Feest-dagh van Tarisi was vervult,Ga naar voetnoot2062 Track hy na Bude met zyn Bruydt en zyn ghesinne.Ga naar voetnoot2063 Daar werden hy erkent Koningh, zy Koninginne. 2065[regelnummer] Myn Oóm bewees haar ionst, vruntschap, en alle eer,Ga naar voetnoot2065 Maar laas! wat is de loon voor zyn ghetrouwe minne?
[pagina 225]
Hay laster ick roep wraack! wraack ist dien ick begheer!Ga naar voetnoot2067 Want siet, sy schendt haar echt, sy hoond' den Eed'le Heer,Ga naar voetnoot2068 En doet een groot schandaal, haar ouders, en bloetmaghen.Ga naar voetnoot2069 2070[regelnummer] Oudin sacht vaack, niet waar? ontsedt u niet: ick sweerGa naar voetnoot2070 Dat ick haar menichmaal int Bosch sach harten Jaghen,Ga naar voetnoot2071 Waar van veel mannen noch onsichbaar hoorens draghen.Ga naar voetnoot2072 Myn Oóm gheloofdent niet, al wierdent hem gheseydt, Soo zeer was hy vervoert vant lieffelyck behaghenGa naar voetnoot2074 2075[regelnummer] Dat hy schiep in zyn Vrouw, haar valsche vriendlyckheyt. Hoe dickwils heeft die Hoer een Knaapje met gheleyd?Ga naar voetnoot2076 Myn Heeren (met verlof) het is voor ons ghebleken, Dat zy't dan looslyck stack, in Vrouwelyck geweydt;Ga naar voetnoot2078 En is uyt troetel-lust met hem nae bedt ghestreecken.Ga naar voetnoot2079 2080[regelnummer] Wie heeft van meerder list zyn leven hooren spreecken, Als een verduyvelt wyf spits te versieren weet?Ga naar voetnoot2081 Wie las oyt booser quaat, of gruwelycker treecken,Ga naar voetnoot2082 Als u Dochter Gryaan nu kortelinghen deed.Ga naar voetnoot2083 Die Florendus den Prins schyn-heylligh heeft ghekleedt, 2085[regelnummer] Om haar ontuchtigheyt in Priesterlycke Kleeren.Ga naar voetnoot2085 Maar 't wyl dat zy haar tydt in Boelery besteet,Ga naar voetnoot2086 Op Lodder-Koetsen schoon, en lichte sachte veeren.Ga naar voetnoot2087 In knoflen, in ghestoy, in gheylheyt, in oneeren,Ga naar voetnoot2088 Soo heeft de Koningh juyst een vreemt gheraas ghehoort,Ga naar voetnoot2089 2090[regelnummer] Waar op verwondert hy nieusgierigh van begheeren, Trat met een Knecht alleen juyst in haar Kamer voort:
[pagina 226]
Daar wert d'onnosel Prins, bloetgierich wreedt vermoort,Ga naar voetnoot2092 Om dat hy t'overspel souw wreecken nochte klappen.Ga naar voetnoot2093 Ghy Heeren, siet, ick sweert! op 't Princelijcke woort, 2095[regelnummer] Waren de Karels hier ick souwse aan stucken kappen! Ick spuw myn galle schier! ick moet tramp-voetend' trappen!Ga naar voetnoot2096 Wat Duyvel maakten ons so wiekhartigh en schuw?Ga naar voetnoot2097 Maar als ick my bedenck 't is vruchteloos dit snappen,Ga naar voetnoot2098 Heer Keyser, wel hoe dus? u komt het wreken nu,Ga naar voetnoot2099 2100[regelnummer] Van ons Koningh, en Oóm en die schantvleck van u.Ga naar voetnoot2100 keyser Ach ick onsal'ghe Man! ach ick ellend'ge Oude! Waar toe mach my de dood int droeve leven houde, Most tot dit ongheluck myn ouwdheyt zyn ghespaart?Ga naar voetnoot2103 Ach! was het niet ghenoech de truerighe uytvaart, 2105[regelnummer] Myns doode droeve soons, beweenlyck overlyde,Ga naar voetnoot2105 Die voor het Christenryck bleef vromelyck int stryde?Ga naar voetnoot2106 Zyn eerentrycke dood versachte myne smart, Maar dese lasterdaat! verdruckt dit oude hart:Ga naar voetnoot2108 Myn kromme zeenen styf, die krimpen, trecken, trillen,Ga naar voetnoot2109 2110[regelnummer] Myn afgheslóófde gheest, souw wel verhuysen willen, Om dat 'k myn eenigh kindt myn erve van myn goet, Voor Overspeelster laas dus schelden hóóren moet.Ga naar voetnoot2112 Ja voor een Moorderin! dat plaaght my op het snóóste,Ga naar voetnoot2113 Wech alle goede raad, myn ziel begheert gheen tróóste.
[pagina 227]
keyserin 2115[regelnummer] Wel hoe myn Heere, hoe dus tróósteloos in nóót! Een wijs-man houdt zyn moet in alles even groot.Ga naar voetnoot2116 Men moet het sienlijck dingh niet al te veel vertrouwen,Ga naar voetnoot2117 Noch d'onsienlijcke kans, niet voor onmogh'lijck houwen.Ga naar voetnoot2118 Men mach so kuureieus op 't uyterlijck niet sienGa naar voetnoot2119 2120[regelnummer] Om beter schiet veel quaadts, Dat God wil moet gheschien.Ga naar voetnoot2120 In lijden bruyckt ghedult, denckt maar het kan verkeerenGa naar voetnoot2121 Ghelijck wy door den tijdt, en 't ondervinden leeren. Verkeerde aansien heeft, dit tijttelijck gheluck,Ga naar voetnoot2123 Tot Ziel-heyl duytet vaack de hier-ghewaande druck;Ga naar voetnoot2124 2125[regelnummer] Gódt schiep het alles goet, dat veel lieden quaat heeten. Wy hadden waartste lief! die milde Godt vergeten: Die vriendelijcke Heer klopt, soet, en sachtjes anGa naar voetnoot2127 Vertrouwt die ghever die een uytkóómst gheven kan: Een recht gheleerder man doorwroet met raad zyn saken,Ga naar voetnoot2129 2130[regelnummer] Het licht ghelóóven schendt, 't op-merck doet beter maken.Ga naar voetnoot2130 Hoort woord, en weer-woord, als den grooten Macedoon,Ga naar voetnoot2131 Die zyn een óóre toe te stoppen was ghewoon. Het ander hielt hy voor de recht-anklagher open,Ga naar voetnoot2133 En gaf d'afzynde oock een oorsaack om te hopen.Ga naar voetnoot2134 2135[regelnummer] Wel wijse Keyser, wilt met nadacht doch anmercken,Ga naar voetnoot2135
[pagina 228]
Of 's Konincx Neven dit uyt valscheydt listich wercken. Misschien so dencken sy de Koningin Gryaan, Te setten af met list, om 'tRijck selfs an te slaan.Ga naar voetnoot2138 Als over-voochden van de Princesse Hermiede,Ga naar voetnoot2139 2140[regelnummer] Gingh haar bedroch na wensch te trecken tot haar liede, Ick g'lóóf oock anders niet te zyn haar óóghen wit,Ga naar voetnoot2141 De Heerschens-luste meer, als die wreeck-sucht in dit. Daar doch ons dochter wel kan wesen aan onschuldich,Ga naar voetnoot2143 Daaromme so dunckt my dat ghy so onverduldich,Ga naar voetnoot2144 2145[regelnummer] Noch onbehoorlijck niet moet rasen in dees staat,Ga naar voetnoot2145 Maar rechten met verdrach, en vaste rijpen Raadt.Ga naar voetnoot2146 keyser Voorwaar u goeden tróóst so wel ghegrondt in reden, Stelt my ten deele wel: maar niet ghenoech te vreden: Nochtans soo sweer ick dat de droefheydt en de rouw, 2150[regelnummer] My sullen porren dat ick 't recht wel staanden houw.Ga naar voetnoot2150 Hierom sweer ick den Prins! als oock myn eyghen kindt, Indien in eenich punt men schuldich haar bevindt, Also te straffen dat de leste mensch sal beven, Over het Vonnis dat een Vader heeft ghegheven. 2155[regelnummer] Ick sal haar levendigh doen setten in het vier, En róócken so duer kracht, al d'onkuysheyt van hier. Prins van peereGa naar voetnoot- Hoogh moghend Keyser, wilt my vande last ontlasten, Te weten van u kindt en twee ghevanghen gasten.Ga naar voetnoot2158
[pagina 229]
Die ick in myn behoed aannam in dese reys, 2160[regelnummer] Syn Majesteyt int recht ghebruyckt na reden eysch.Ga naar voetnoot2160 keyser Ghy die ghesproten zyt van so eersame struycken, My wondert hoe dat ghy die boosheyd dorst ghebruycken:Ga naar voetnoot2162 Dat ghy doen Móórden hebt uwe waarde lieve man, Daar 't geyle overspel alleen is d'oorspronck van; 2165[regelnummer] So dat dit blesse hooft, en dese witte haaren,Ga naar voetnoot2165 Die ick ghedraghen heb in eeren soo veel jaaren, Nu wert bemuesselt met een lasterlycke klack,Ga naar voetnoot2167 Door 's menschen óórdeel, die de dorheyt van een tack Den heelen vruchtbaar bóóm tot schand en lachter spreecken,Ga naar voetnoot2169 2170[regelnummer] Maar ick sal sulcken telch van mynen stam afbreecken. En puuren door het vier, myn suyverheyt waar duerGa naar voetnoot2171 Dat dan de stroncke sal andoen zyn eerste fluer.Ga naar voetnoot2172 Hoewel ghy de fortuyn Móórdadigh hebt gaan stijven, Om hare wreetheyt an myn hoocheyt te bedrijven.Ga naar voetnoot2174 griane 2175[regelnummer] Dat de fortuyne haat de hoogh verheven lien, Is aan u laatste krygh myn Vader! wel te sien. En aan de leughens die myn haters my oplegghen,Ga naar voetnoot2177 Waar van ick (met verlof) de waarheyt u sal segghen: Niet uyt doods-vreese, neen! maar voornaamlyck myn Heer!
[pagina 230]
2180[regelnummer] Om te verdeden myn so seer beklieckte eer,Ga naar voetnoot2180 Die myn aanklaghers valsch, bevlecken heel onbillich.Ga naar voetnoot2181 Myn Vader, gheeft ghehóór, ick kent ick lydt ghewillich,Ga naar voetnoot2182 Dat ick de Prins voor dees wel reyne jonst bewees,Ga naar voetnoot2183 Want ick dacht in myn sinnen 2185[regelnummer] Hem als myn man te minnen, Doen ick in deze stadtGa naar voetnoot2186 Noch by u woonden, datGa naar voetnoot2187 Ick Florendus myn lief verlaten most en schouwen,Ga naar voetnoot2188 En Taris' (doen vyand) voor myn beminde trouwe. 2190[regelnummer] Geschiede doort geprang,Ga naar voetnoot2190 Van uwe strenghe dwangh, Die my met bitterheyde, De truerich van u scheyde,Ga naar voetnoot2193 Ghelyck Godt is bekent. 2195[regelnummer] Helas! in meer ellendt Ben ick hier nu gekomen, Dat ick heb voorgenomen Myn Man te moorden doen, En wilt dat niet vermoen, 2200[regelnummer] Het komt van boose menschen, Die myn verderven wensche.Ga naar voetnoot2201 Als ick te lande tradt,Ga naar voetnoot2202 Te Bude inde Stadt, 'tLeetwesen my so praamde,Ga naar voetnoot2204 2205[regelnummer] Dat ick myn stoutheyt schaamde.Ga naar voetnoot2205 En stelden doen voord'anGa naar voetnoot2206 Myn Liefde op myn man, Die ick in eeren achten,
[pagina 231]
In wercken en gedachten: 2210[regelnummer] Recht als een Vrouw betaamt, Met weselycke schaamt:Ga naar voetnoot2211 Met willen, en met woorden, Deed ick so ick behoorde. Maar siet, myn Vader! naarGa naar voetnoot2214 2215[regelnummer] T'verloop van twintich Jaar, Quam uyt heel verre hoecken Florendus my versoecken:Ga naar voetnoot2217 Uyt vruntschap gants on-vals,Ga naar voetnoot2218 Uyt rechter Liefden, alsGa naar voetnoot2219 2220[regelnummer] Een Broeder met behagen,Ga naar voetnoot2220 Mach tot zyn Suster dragen; Doch in Pelgrims gewaat, Vertrock hy my zyn staat,Ga naar voetnoot2223 Syn Re'en wierden gebroken, 2225[regelnummer] Eer hy had uytgesproken. Want als den Koning quam, En hem by myn vernam;Ga naar voetnoot2227 Wert hy jeloers en gram, Meenden hem te doorsteecken: 2230[regelnummer] De Prins die ist ontweecken, Die met een korte Dagk,Ga naar voetnoot2231 Sich werend, hem doorstack.Ga naar voetnoot2232 Hier door ick myn vyanden Bekende, die met schandenGa naar voetnoot2234 2235[regelnummer] My wyten dese daat, Als oorsaack van het quaat. Helas! wat gaat my nader,Ga naar voetnoot2237 Tot u verdriet, myn VaderGa naar voetnoot2238
[pagina 232]
So ick derhalven benGa naar voetnoot2239 2240[regelnummer] Gants onwaardich, den Naam van Dochter te heeten.Ga naar voetnoot2241 Wilt alle Liefd vergeten, En wreeckt u dan hier af,Ga naar voetnoot2243 Met d'alderswaarste straf. 2245[regelnummer] Ick bent getroost te lyen,Ga naar voetnoot2245 Met inwendich verblyen.Ga naar voetnoot2246 Want ick hoop na myn dood De króón der glorie gróót, In Gods ryck te verwerven 2250[regelnummer] Voor myn onnosel sterven.Ga naar voetnoot2250 Om dat ick leet gheduldigh, Onstrafbaar en onschuldigh.Ga naar voetnoot2252 hermide Al eerwaardighe Heer, Myn aldergroost begheer 2255[regelnummer] Dat ick wel had voor dese, Was om by u te wesen: Maar lacy! dit gheschiet In kermen, en verdriet,Ga naar voetnoot2258 In plaatse vande vruechde, 2260[regelnummer] Die ick myn zelfs toevuechde.Ga naar voetnoot2260 Dies ick 'tgheluck vervloeck, Heer Keyser, ick versoeckGa naar voetnoot2262 Dat ghy myn eerste bede, Die 'k u Majesteyt dede, 2265[regelnummer] Niet afslaat noch verdooft,Ga naar voetnoot2265 Myn groot Vader ghelooft;
[pagina 233]
Dat myn lief-Moeder inde dóódt van haren Man Int minste punt gheensins begrepen worden kan.Ga naar voetnoot2268 Haar Staatdochters en ick die weten van haer leven, 2270[regelnummer] En van haar suyverheyt getuyghenis te gheven.Ga naar voetnoot2270 Prins van peere Dewijl de dinghen niet en zijn te overtuyghen,Ga naar voetnoot2271 En ghy de roe van 'trecht niet gunstich soeckt te buyghen,Ga naar voetnoot2272 So isset raatsaam Heer datmen de saeck beslecht Met volle wapens inde strijts-plaets door 'tghevecht. keyser 2275[regelnummer] Ick sal een Reed'lijck recht mijn Dochter, noch de Prins,Ga naar voetnoot2275 Noch 'sKoninghs Neven bey, niet weyg'ren, neen gheensins. promptalion Dijn yver arm gemoet, dijn kleynsierighe handen,Ga naar voetnoot2277 Bewent'len uwen Troon, met laster, en opspraackGa naar voetnoot2278 Vermits ghy al te slof, vertraacht te nemen wraack,Ga naar voetnoot2279 2280[regelnummer] Van d'overspel en moordt, ay lasterlijcke schanden.Ga naar voetnoot2280 oudin Dat ick myn dulle kop met reden niet vermanden,Ga naar voetnoot2281 Ick boete selfs het vyer! ick plante selfs de staack!Ga naar voetnoot2282
[pagina 234]
Wy zijn verwondert Heer, te weten om wat saackGa naar voetnoot2283 Ghy die Misdaders niet tot asschen doet verbranden? keyser 2285[regelnummer] Rijck-radich overlegh, nootsaacklijck tijt behoeft,Ga naar voetnoot2285 Een rechte Rechter, recht, rechtvaardelyck vertoeft.Ga naar voetnoot2286 Balansende de saack met reden voor sijn óórdeel,Ga naar voetnoot2287 Op dat door snelle spoet hem niemandt en bedroeft,Ga naar voetnoot2288 'Kheb door ervarentheyt, 'tgedingens aart beproeft.Ga naar voetnoot2289 2290[regelnummer] Een yeder lieft sijn selfs, elck soeckt sijn eyghen vóórdeel, Waar't Heeren als ghy seght, d'uytspraack waar al gheschiet; Maar ick bevind de daad so juyst noch effen niet,Ga naar voetnoot2292 Als u beschuldingh is, en oock so duncktet myn Dat Gryane hier in wel kan onschuldigh zyn. 2295[regelnummer] Hoewel Florendus haar in Pelgrimsche kleeren Heeft aanghesproken, dat vermindert niet haar eere. En onverhoort den Prins te oordeelen dat waar Gheen recht, maar Tyranny, 't is Reden dat ick daarGa naar voetnoot2298 Myn ziel niet in beswaar. 2300[regelnummer] Gheen meerder sotheydt doch onder de lichte Son // is,Ga naar voetnoot2300 Als datmen onbedacht lichtvaardigh stryckt het vonnis. Op dat Florendus sich verdedight en vertaalt,Ga naar voetnoot2302 Soo wil ick dat ghy hem hier teghenwoordigh haalt. florendusGa naar voetnoot- De meeste droefheyt Heer die myn ziel mach ontstellen,Ga naar voetnoot2304 2305[regelnummer] Vergroot sich so veel meer om dat ick u koom quellen,
[pagina 235]
't Is my van harten-leedt, dat het aldus moet schien, Daar ick u mynen dienst behoorde aan te bien. Ick sweert by eede dat Me-vrouw de Koninghinne, In ghenerwyse hier is te beschulden inne. 2310[regelnummer] Als ick uyt oude kundt haar eens versoecken quam,Ga naar voetnoot2310 Ghelóóftet, dat ick doen noch nimmer voor en namGa naar voetnoot2311 De eer vande Princes of van haar man te schenden: Maar als de Koningh myn ten grave wilde senden,Ga naar voetnoot2313 Heb ick myn leven self in sulcken banghen nóót 2315[regelnummer] Kloeckmoedelyck beschermt, selfs met des Prinsche dóót. promptalion Het syn maar fab'le die u valscheydt voore went, U schelms snoodt verraat is yeder een bekent.Ga naar voetnoot2317 florendus Ghy raffeltuydt! ghy spreeckt een onghebonden redenGa naar voetnoot2318 Souwt met de wapens ghy het selfde wel verdeede?Ga naar voetnoot2319 promptalion 2320[regelnummer] Wat vraacht den Móórder van de Prinselycke siel? Ick waar een bloode guyl, so ickt niet staanden hiel:Ga naar voetnoot2321 Teghen een lubbelingh, een vóócht van lichte Vrouwen,Ga naar voetnoot2322 So most ick als te blóót myn krachten niets vertrouwen.Ga naar voetnoot2323 florendus Ach Heere wilt so langh uytsetten maar den dagh,Ga naar voetnoot2324 2325[regelnummer] Dat ick myn oude kracht yet wat verhalen magh.Ga naar voetnoot2325
[pagina 236]
Soo sal ick gants alleen, u en u Broeder beyde, Bewysen door 't ghevecht u ongherechticheyde.Ga naar voetnoot2327 En uwe koppen stout, o ghy Verraders vals!Ga naar voetnoot2328 Flucx snyen met een swaart van u vervloeckte hals. keyser 2330[regelnummer] Nu swijcht ghy Heeren, swijcht! wilt met geen woorden vechten, Florendus houdt u stil, en oock ghy broeders bey, Myn Raad die vinden 'tgoedt daer ick met overley:Ga naar voetnoot2332 Dat ghylien door tournoy dit groot gheschil sult slechten,Ga naar voetnoot2333 Promtalion en Oudin ghy groot gheachte lien, 2335[regelnummer] Ick sal twee Ridders kloeck tot huer verdeden vinnen,Ga naar voetnoot2335 Maar wie hem inde slagh vermeestert, laat verwinnen,Ga naar voetnoot2336 Begheer ick stracx ghestraft als van verraed te sien.Ga naar voetnoot2337 promptalion Wy zyn te vreden Heer. florendus Het sal also gheschien. kardinGa naar voetnoot- Twee Avonthuriers stout, heer Keyser, zijn daar binnen,Ga naar voetnoot2339 2340[regelnummer] Versoecken met ootmoed, en eerbiedighe sinnenGa naar voetnoot2340 Florendus dienst te doen: Dat is haar harten wensch.
[pagina 237]
keyser Godt denckt in zynen Tróón om den benauwden mensch.Ga naar voetnoot2342 't Is haar gheoorloft. palmerin God laat den Keyser groeyen, In wijsheyt, in voorspoet, in vree, in liefde bloeyen. 2345[regelnummer] Heer Florendus, eylaas! u bijster ongheluckGa naar voetnoot2345 Dompelt myn blyde ziel in d'alderswaarste druck.Ga naar voetnoot2346 Ick bidde u dat ghy verlaet dit quijnend quellen,Ga naar voetnoot2347 Want siet u Palmerin, die sich veel eer sal stellenGa naar voetnoot2348 Int aldergrootst ghevaar, en sorghelijckste staat, 2350[regelnummer] Eer dat ick u myn Heer! in dees ellende laat. florendus Ach myn eenighe hoop! wat luck heeft u ghedrevenGa naar voetnoot2351 Van myn bywesen? ach vertelt myn dat myn leven! Vergeldet doch daar met de quelling, en verdriet Die door u af zyn my dus langhe zyn gheschiet.Ga naar voetnoot2354 palmerin 2355[regelnummer] Eens op een andermaal ick u dit wel verreecken,Ga naar voetnoot2355 De tijdt vereyscht uyt nóódt van anders yets te spreecken.Ga naar voetnoot2356 Vergunt my myne wensch, beproeft nu myne trouw,Ga naar voetnoot2357 Op dat ick 't recht van u teghen haar staanden houw. florendus God loon u huesheydt, die van d'Hemel is ghesproten,Ga naar voetnoot2359 2360[regelnummer] 'k Heb na den Trouw-dach vrundt int minste niet ghenotenGa naar voetnoot2360
[pagina 238]
Van Me-vrouwe Gryaan dat eerbaar Konincx wijf: De Koningh die bleef dood, want hy stont na myn lijf.Ga naar voetnoot2362 Hier neffens bruyckten hy myn lief, myn echte Vrouwe,Ga naar voetnoot2363 Die ick voor Gode gaf myn wettelijcke trouwe. palmerin 2365[regelnummer] Florendus heeft zyn saack in myn handen ghestelt, Myn Heer de Keyser, ick ben so wel verseltGa naar voetnoot2366 Met dees myn Kamerraad, dees myn ghelyck-ghesinden, Die voor u dochters recht zyn selven wil verbinden.Ga naar voetnoot2368 En zyns ghelijck en is int vechten niet te vinden. keyser 2370[regelnummer] Daar is noch niemant voor myn dochter hier ghekomen, Derhalven werdt hy voor een ander aanghenomen. friso Alderwaardichste Vrouw, de faam van uwe duecht Maackt my u dienaar, so als ghy anmercken muecht.Ga naar voetnoot2373 En d'onschult van u saack doet my myn dienst aanbieden: 2375[regelnummer] Indien my van u mach alsoo veel jonst gheschieden, Als daar myn eerlijck hart so snack-sieck na verlanght,Ga naar voetnoot2376 Dat ghy voor Ridder my in dese dienst ontfanght. griane Ach Edel Heere! niet de grootheydt van myn fame, Die ick om d'opspraack laas! in mynder harte schame.Ga naar voetnoot2379 2380[regelnummer] Veel eer het quaat gheluck van myn bedroefde saacken,Ga naar voetnoot2380 U goedertieren hart aldus barmhertich maken:Ga naar voetnoot2381
[pagina 239]
Ootmoedich ick versoeck dat ghy gheen moeyten spaart, Ter liefden van het recht, myn eere doch bewaart?Ga naar voetnoot2383 d'Almachtighe Godt, en lóón-heer van het goet // doen;Ga naar voetnoot2384 2385[regelnummer] Wil u door myn ghebedt alsulcken goeden spoet // doenGa naar voetnoot2385 Als myn rechtvaardich recht zyn Godtheydt is bekent:Ga naar voetnoot2386 Die brengh also u strijdt tot een gheluckich endt. keyser Hier zyn twee Ridders kloeck siet hier de Edel Heeren,Ga naar voetnoot2388 Die met de wapens 't recht kloeckmoedich willen eeren. promptalion 2390[regelnummer] Het is behoorlijck Heer datmen in sulck gheschil,Ga naar voetnoot2390 Eerst klaarelijcken hoort de ghevanghens haar wil.Ga naar voetnoot2391 palmerin Edel Florendus Prins en ist niet u begheren, Dat ick u onschult hier met wapens en beweren?Ga naar voetnoot2393 florendus Het is myn hoochste lust.Ga naar voetnoot2394 friso Behaachtet u myn Vrouw? griane 2395[regelnummer] Van harten ick myn seer hier in te vreden houw.Ga naar voetnoot2395
[pagina 240]
palmerin Wel aan wy zyn bereyt om u met onse handenGa naar voetnoot2396 Te overtuyghen u eer-loos, erdichte schanden.Ga naar voetnoot2397 O ghy bóós-wichten vals! ghy kladdet met oneer De vrome Koningin, de hooch-gheboren Heer, 2400[regelnummer] U Aanklacht is versiert schalck-haftich loghenachtich,Ga naar voetnoot2400 promptalion 't Sal blijcken door de daat! ons segghen is waarachtich!Ga naar voetnoot2401 palmerin Heer Keyser daar is pant. promptalion Siet Heer daar is de mijn. keyser Gaat wapent u terstont, en past hier stracx te zyn.Ga naar voetnoot2403 promptalionGa naar voetnoot- Myn Heere 't is noch vroech, ay laat ons wat vertoeven?Ga naar voetnoot2404 friso 2405[regelnummer] Ick gheef gheen ruste! neen! an schelmsche snoode boeven
[pagina 241]
Weert u verrader trots teghen myn krachten fel? Rust nu in Plutoos schoot in d'afgrondt vande Hel.Ga naar voetnoot2407 oudin Ach! Ridder laat my op, ick sal u eeuwich dienen! palmerin Ick wil't verraders hart gheen ooghenblick verlienen.Ga naar voetnoot2409 2410[regelnummer] Wat isser meer te doen, tot voorstant van dees tween?Ga naar voetnoot2410 Heer Keyser schorter yet? wy zyn vaardich,Ga naar voetnoot2411 keyser Neen, neen. Heeren 't believe u in mynen Hof te rusten, En laat u dienen na u eyghen lieve lusten. 't Is dubbelt al verdient, ick en sal nimmermeer 2415[regelnummer] Vergheten kunnen, noch beloonen dese eer. Ghelooft so zy de Goon die overwinningh jonden,Ga naar voetnoot2416 An u myn vrunden. Laat verbinden uwe wonden. Indien Florendus ick met tóórn of met straf Gheijlt hadde, ghy waart nu heden al int graf: 2420[regelnummer] Duert onghelijck dat ghy mijn lieve dochter dede,Ga naar voetnoot2420 Ombrenghende haar man met móórdadighe zeden,Ga naar voetnoot2421 In haar bywesen: soo dat die schant-vlecke sal Myn kint Gryane waart, vervolghen over al;Ga naar voetnoot2423 Om dat ghy hare vruecht onwaardich gingt verdrucken,Ga naar voetnoot2424 2425[regelnummer] Had ick u moghen doen houden in kleyne stucken.Ga naar voetnoot2425 Maar 'k heb bloetgiericheydt door reden af gheleyt,Ga naar voetnoot2426
[pagina 242]
En bruyck voor wreede straf, sachte sachtsinnicheydt.Ga naar voetnoot2427 Ick wil myn grijsen-baart, en myne oude daghen Niet smetten met het bloedt, myns Princelijcke maghen.Ga naar voetnoot2429 2430[regelnummer] Maar myn navolghers al een goet voorgangher zyn,Ga naar voetnoot2430 Op dats in sulcken wech treden int spoor van myn. Myn Neef ick gheef u vry, in duechden blyft volharden. florendus Ick sal tot uwen dienst altijdts bevonden warden, God spaar de Keyser langh, welvarende, en kloeck. 2435[regelnummer] 't Is reden dat ick nu myn Palmeryn besoeck. Gryane versoeckt den ghewont-legghende PalmerynGa naar voetnoot-. Myn Heer Ridder, den dienst, die ghy my hebt bewesen, Die door u hooch ghemoet, en goetheyt is verresen,Ga naar voetnoot2437 Maackt door haar grootheydt my armhartich, ende kranck,Ga naar voetnoot2438 Onseg-baar is myn vrient, u hooch-verdiende danck.Ga naar voetnoot2439 2440[regelnummer] O Godt! palmerin Hoe ist Princes, wat mach myn Vrouwe letten?Ga naar voetnoot2440 Gryane wat is u? wilt u wat nedersetten?Ga naar voetnoot2441
[pagina 243]
griane Jofvrouwen, Ay vertreckt? vertreckt u altemaal, En wacht myn koomsten hier bezyen inde saal.Ga naar voetnoot2443 Ick bid u Palmeryn, secht my; ay uytverkoren! 2445[regelnummer] Van wien, van wat gheslacht, en waar ghy zijt gheboren? palmerin Ter werelt niemant die ick liever als myn Vrouw, Het sy in wat manier, ghehoorsaam wesen souw.Ga naar voetnoot2447 In myne jonghe juecht was my 't gheluck soo teghen, Dat ick noyt volle kunt, of kennis heb ghekreghenGa naar voetnoot2449 2450[regelnummer] Van Vader, Moeder, of van myn gheboorte-stadt Had ick noydt recht bescheyt. Doch immers weet ick dat:Ga naar voetnoot2451 Dat ick ghevonden ben, int ghebercht van Olijven, Door eenen Huys-man, die my bracht by zynen wijve. griane O God! ons gaan te recht u wonderen te boven, 2455[regelnummer] Wie kan u goetheyt Heer na u waardije loven? Heylighe Godheydt lof! myn hart, u lof verklaart,Ga naar voetnoot2456 Dat ghy myn lieve soon tot hier toe hebt ghespaart. Myn soon! die ick verliet, helas! soo ongheluckich Uyt wan-hoop, en uyt vrees, so liefdelóós, als druckich,Ga naar voetnoot2459 2460[regelnummer] Onbeweechelijcker, als t'onredelijcke Vee:Ga naar voetnoot2460 Ick ben u Moeder soon! ick sant u buyten stee,Ga naar voetnoot2461 Florendus Griecksche Prins, dat is u eyghen Vader.
[pagina 244]
palmerin Dat 'k uyt den Dóól-hof woest myn sinnen weer vergader.Ga naar voetnoot2463 Me-vrouwe op dat wy te meer versekert zyn, 2465[regelnummer] Dit goude Kruysje, siet, dit Kruysje was by myn. griane Dit selfste heb ick u met droefheydt omghehanghen, Maar met een meerder vruecht ick 't selfde weer ontfanghen: Ach myn beminde soon! en brengt dit niet int klaar,Ga naar voetnoot2468 Voor ick zijn Majesteyt bequam'lijck openbaar?Ga naar voetnoot2469 2470[regelnummer] De gunste die myn hart Florendus ging betóónen, Niet uyt wel-lust, maar om zyn leven te verschóónen,Ga naar voetnoot2471 Want door een langhe doodt de Prinsche waar vergaan,Ga naar voetnoot2472 Had hem myn hues ghemoet, niet lieflijck byghestaan.Ga naar voetnoot2473 Ghedenckt niet, o myn kindt, dat ick acht-lóós verslofte,Ga naar voetnoot2474 2475[regelnummer] Te nemen voor de daat, een houwlijckse beloften:Ga naar voetnoot2475 Op die voorwaarden heeft Florendus my begordt,Ga naar voetnoot2476 Dus ghy myn echte kindt, wett'lijck ghenoemet wort.Ga naar voetnoot2477 Hoewel myn Vader my Tarisi dwangh te nemen, Dat kan u daarom niet van't rechte óór vervremen.Ga naar voetnoot2479
[pagina 245]
palmerin 2480[regelnummer] Om een soo hooghen Prins het leven te behoen,Ga naar voetnoot2480 Hoortmen uyt eerbaarheydt die huesheydt wel te doen:Ga naar voetnoot2481 Dit werdt by vromen duecht en gheen wellust ghereeckent,Ga naar voetnoot2482 De goetheydt uws natuers hebt ghy daar by beteeckent.Ga naar voetnoot2483 griane Vaart wel myn sone, palmerin ick sal Moeder my gaan kleen, 2485[regelnummer] Ick verhope nu de peys te maacken van u Tween,Ga naar voetnoot2485 Ick sal de Keyser wel verwinnen met myn reen.Ga naar voetnoot2486 griane Lof eeuwighe Godt! lof zy u Heer der Heeren; Die alle droefheyt haast in blijtschap kan verkeeren. keyserGa naar voetnoot- Zijt welkoom Palmeryn ick ben van harten blyt, 2490[regelnummer] Dat ghy verwin-heer en so wel te passe zyt.Ga naar voetnoot2490 Wat eyscht myn lieve vrundt? wat mach myn vrundt begheeren? Begheerdy dese stadt? ick salse u vereeren. Myn hart hanght over u so gunst-ryck en soo milt;Ga naar voetnoot2493 Myn Keyser-ryck is u so veer ghy't hebben wilt?
[pagina 246]
palmerin 2495[regelnummer] Alwaarde Keyser Heer, ick hebbe al myn leven In Konings hoven en by Prinschen my begheven: Int rijcke Oosten-landt, int heete Westen mee, Maar noyt an eenich Prins begeert so lieven bee,Ga naar voetnoot2498 Als dit versoeck aan u: o Prinsche goedertieren!Ga naar voetnoot2499 2500[regelnummer] So Gryaan en de Prins in dees Keyserlijcke Stee, Haar oyt misginghen hier in eenigher manieren,Ga naar voetnoot2501 Vergheeft haar dat om myn; u gramschap wilt bestieren.Ga naar voetnoot2502 keyser Om uwent wille, siet! houw ick haar vry en vranck,Ga naar voetnoot2503 Versoeckt wat ghy begheert, of wat ghy moocht versieren.Ga naar voetnoot2504 palmerin 2505[regelnummer] Van dees eerwaarde saack weet ick u eeuwich danck;Ga naar voetnoot2505 Ten tijen vant belegh, en des vloots onderganck Dienden Florendus u, ghelijck mijn Heer mach weten: An dat hóóch-loflijck stuck, als hy Gamesio dwanck,Ga naar voetnoot2508 En Ridderlijcken heeft kloeckmoedich dóódt ghesmeten.Ga naar voetnoot2509 2510[regelnummer] Waar door het Turcksche heyr velt-vluchtich bloet most sweeten,Ga naar voetnoot2510 Door dien u moedigh volck den banghen hóóp verjoegh, Dit vernieuw ick Heere u, die 't moghelijck had vergheten.Ga naar voetnoot2512 Doen wasset dat de Prins u om zyn dochter vroech, Het welck zyn Majesteyt den Griecksche Prins afsloech;Ga naar voetnoot2514 2515[regelnummer] Dies levend hy vergingh door pijnnelijcke rouwe.Ga naar voetnoot2515
[pagina 247]
Dit merckten die Princes, die hem gheen haat toedroech,Ga naar voetnoot2516 Maar bewegh'lijck van aart, als een verliefde vrouwe,Ga naar voetnoot2517 Socht hem te troosten, en het schoonste voor te houwen. Waar inne entlijck sy door d'overwonnen vlam,Ga naar voetnoot2519 2520[regelnummer] Den ander loofden een reyn huw'lijcksche trouwe,Ga naar voetnoot2520 Daar elck metter daadt beseghelingh af nam:Ga naar voetnoot2521 In sulcker voeghen Heer, dat icker voorts van quam.Ga naar voetnoot2522 Daar na zyn Majesteyt niet wetend' dese dinghen, Heeft die Princesse an de Koninglijcke stam 2525[regelnummer] Tarisius haar Neef believen te bedwinghen.Ga naar voetnoot2525 De Prins om zyn verlies treurden te sonderlinghen,Ga naar voetnoot2526 Tot groot leetwesen van zyn Heeren en ghemeent,Ga naar voetnoot2527 Die hem, doch te vergheefs, tot huwen wilde dringhen: Want als een Tortel-duyf heeft hy zyn gay beweent,Ga naar voetnoot2529 2530[regelnummer] Tot loon van dese trouw die selden wordt verleent.Ga naar voetnoot2530 En om myn Moeder-waart voor on-eer te bewaren; Zo bid ick dat ghy haar te samen weer vereent, Zo sal my niemandt oock met Bastartschap beswaren.Ga naar voetnoot2533 Voorts om zyn Majesteyt dit grondich te verklaren,Ga naar voetnoot2534 2535[regelnummer] De schiedenis van't spel, so weet myn Heere: DatGa naar voetnoot2535 Mevrouw, myn Moeder, my natuurlijck quam te baren,Ga naar voetnoot2536 Al inden Toorn, daar sy doen ghevanghen sadt. En so sy niemandt dan haar wacht-vrouw by haar hadt; Die gafse schreyend my, met Moederlijck beroeren!Ga naar voetnoot2539 2540[regelnummer] De dienst-vrouw gaft Kardin, die brocht my buyten stadt,Ga naar voetnoot2540
[pagina 248]
Op den Olijven-bergh, wiens naam dat ick noch voere: Ick lach bewindelt in schoon Sye rijcke snoeren,Ga naar voetnoot2542 Dat my het wilde Wildt daar niet en heeft gheróóft:Ga naar voetnoot2543 Dat deed een Huysman, die boven den aart der Boeren,Ga naar voetnoot2544 2545[regelnummer] Voor my in bloedt, en sweet als Vader heeft gheslóóft. En op dat ghy myn Heer dees saacke bet ghelóóft,Ga naar voetnoot2546 (Hoewel dat ick voor u gheen lóóghentaal sal spreecken) So merckt dit róóde kruys gheboren an myn hóóft,Ga naar voetnoot2548 Het welck myn Moeder was het sekerste ken-teecken, 2550[regelnummer] Vermidts int kinder-bedt sy my wel hadt bekeecken,Ga naar voetnoot2550 En sach dat ick met dit Mirakel was ghebaart; Dit goude Kruysge lach om mynen hals ghestreecken,Ga naar voetnoot2552 Dat dese Lantmans vrouw wel suyver heeft bewaart, Ick heb u sonder schars de volle sin verklaart.Ga naar voetnoot2554 keyser 2555[regelnummer] Myn seer strijdighe sin twijffelde langhe tijdt,Ga naar voetnoot2555 Wat of ick meerder was verwondert! of verblijdt?Ga naar voetnoot2556 Mits ick haar sie verlost, daar de hoop scheen verloren,Ga naar voetnoot2557 En dat ghy uyt het bloet myns dochters zyt gheboren. O Almachtighe Godt! En vriendelijcke Heer,Ga naar voetnoot2559 2560[regelnummer] U groote goetheydt zy eeuwich prijs en eer!Ga naar voetnoot2560 Die vaderlijck naamt acht, op onses huys ellenden, Ghy weet Heer inde nóódt een goet uytkoompst te senden. O Palmeryn myn vriendt! niet stucks-ghewijs, noch slechtGa naar voetnoot2563 Belóóf ick u myn jonst, en lóóf al wat ghy seght.Ga naar voetnoot2564
[pagina 249]
2565[regelnummer] Komt hier myn vrienden komt! bewijst vrientschap, en eere, Komt hier, besiet, en kent, u ingheboren Heere,Ga naar voetnoot2566 De sone van Gryaan en van Florendus Prinsch. Het gaat gheluckich toe, na mynder harten winsch. Verwerpt dit droevich kleedt, U ziele wilt verquicken. florendus 2570[regelnummer] O wonderlijck belóóp! keyser O heylich Hemels schicken!Ga naar voetnoot2570 griane O Driemaal-salich lodt! o onverhoopt gheluck! Wat vruechde rycke lóón volcht na myn droeve druck? Lof heb die hóóge God! florendus Ach myn soon! palmerin Ach myn Vader! keyser Myn kinderen, ick wilt, ick gheef u weer te gader,Ga naar voetnoot2574 2575[regelnummer] Datmen de Bruylofts-feest doort gantsche Ryck verklaart;Ga naar voetnoot2575 Florendus lieve sóón ghy zyt my lief en waart.
[pagina 250]
florendus Den Hemel sy u loon! keyser Den Hemel wil u beyden Steedts salighen met vruecht, tot u de doot sal scheyden:Ga naar voetnoot2578 Ick sie myn hoochste wensch! ick sie myn liefste lust! 2580[regelnummer] Te sterven ben ick nu van harten wel gherust. florendus Myn Engel! och myn vruecht, wat troost komt na ons lijen? Myn ziele is vervult met innerlijck verblijen: griane Myn hartje lacht, en schreyt, waar mede sal u Vrouw Vergelden kunnen dees soo heel seltsame trouw? 2585[regelnummer] O vriendelijcke mont! o sleutel van myn leven! Hoorden de werelt my ick souwse Lief u geven.Ga naar voetnoot2586 palmerin Myn grootvader ghedenckt, dat hier de man ontbreeckt. Die myn so lieflijck heeft, ghekoutstert en ghequeeckt,Ga naar voetnoot2588 Meest al myn ionghe tijdt.Ga naar voetnoot2589 keyser Kardin gaat ghy hem halen, 2590[regelnummer] Wy sullen d'oude duechd wel sevenvouwt betalen.Ga naar voetnoot2590 Want siet ick maack hem nu Hof-meester van myn Hof. kardin Myn Heer in u ghebodt en ben ick traach noch slof.Ga naar voetnoot2592
[pagina 251]
keyser Ghelievers weest verhuecht, laat varen alle vreesen Hier is gewenste tijdt om vrolijck recht te wesen: 2595[regelnummer] Vergheet met dese vruecht voorleden swaar verdriet, En danckt die goede Godt, die 't heerlijck soo versiet:Ga naar voetnoot2596 De wolck van ons leydt gheluckich is verdwenen, Verknoopte hartjes ghy sult knaphandich weer vereenen;Ga naar voetnoot2598 Juycht, singt, springt, danst, woelt, speelt, vermaect u droevich hart, 2600[regelnummer] Terwijlen dat de Feest, wel braaf beschreven werdt.Ga naar voetnoot2600 Treet in o waardich Paar! treet in ghy jonghe lieden! 't Verkeert ter werelt licht, hoe onghesien 't kan schieden.Ga naar voetnoot2602 binnen. bouwen uyt met zyn spinne-wielGa naar voetnoot-. Wel myn kostelycke moer! Heer kijnt hoe legh gy en baert?Ga naar voetnoot2603 nel Maar ien avent spuelen gaan is wel ien gat vol slagen waert. bouwen 2605[regelnummer] Kijk vaar dus winne wy 't weer, wy hebben me kaar wel ehulpen, Wy hebbent niet verdroncken noch verkloncken, as duese jonge wulpen,Ga naar voetnoot2606 nel Ick riep nou lestent Lysgie Aaris Meelis Toeten dochter, dat is myn volle nift, Die gaf ick ien moye daalder in huer hijlick, tot ien Bruyloft-gift.
[pagina 252]
bouwen En droncken Klaesie, ouwe Jan-tymen Francksen suen // dat is myn afters kijndt.Ga naar voetnoot2609 2610[regelnummer] O lijden! wat brect Mary Pieter Flooren myn Petemeuy nu al wijnt,Ga naar voetnoot2610 Om dat myn wijf huir Nues-doecken maackt met lommerstickjes,Ga naar voetnoot2611 Mit schuyntjis, mit spaansjis, van drie bientjis, met roo quasjis, en swarte strickjis, Daar hangter ientje over de Bet-pan, hy ruyckt aars, noch aars als ien kruyt.Ga naar voetnoot2613 O 't is ien Amouraaltje! dan hy kost my al een moye dicke duyt.Ga naar voetnoot2614 2615[regelnummer] Men wyf het sukke vervaarlicke Hempjes, jy soutse deur ien ringetje trecken,Ga naar voetnoot2615 Mit ien kleurde paerse Spriet, die wy ast Paase-pronck is, decken.Ga naar voetnoot2616 Ja wy hebben so reynen Huys-raatje, tros ymet inde buurt.Ga naar voetnoot2617 In as me wyf huer vaten, en huer Tinnewerck schuurt; Je gruwt dat gyt siet, so besucht tentich en klaar isse,Ga naar voetnoot2619 2620[regelnummer] Dat de pispot niet gheloocht en was, sy en souw niet kunnen pissen.Ga naar voetnoot2620 Miestendeel leyt sy en schuyrt, en wryft, en wast, en plast, en boent, O 't macher schier niet bueren, dat sy men een reys soent.Ga naar voetnoot2622 nel Maar daarom raackt myn óóm kóól oock altemets op rollen,Ga naar voetnoot2623 En treckt altemets op met licht koyen, of mit snollen,
[pagina 253]
2625[regelnummer] Tot dat sy hum komt halen, en dat sy de witten uytwryft,Ga naar voetnoot2625 Wat vraacht hyer na, of sy wat onbenierlyck kyft.Ga naar voetnoot2626 bouwen Wanckt dat Vrouwt wel, en niet veul te achten dat Mant wel, niet Joosje?Ga naar voetnoot2627 En gy Mieuwes giet-loogen drinck jy altemet noch wel ien poosje?Ga naar voetnoot2628 Heer kyeren! wist gy hoe ien goe tooch smaackt in een ouwt Mensch zyn mongt,Ga naar voetnoot2629 2630[regelnummer] Gy souwt jou nouw spaenen, tot jy ouwt waart, en onghesongt.Ga naar voetnoot2630 Maar wat seyden hy teghen zyn Vaar? hier Lubbert Loentgis, die jonghe langhst,Ga naar voetnoot2631 O vaartje (seyd hy) so veur ghepepen, so na edangst. Doe gy jong waart, doe dronck gy starck, en besongder, En dat ick gaeren ande duevick lick, geeft jou dat wonghder?Ga naar voetnoot2634 2635[regelnummer] Daar is Willem Pieter Gysen, die treckt wel op mit zyn Vaertje.Ga naar voetnoot2635 Ga ick in een smalherberge, om een Tryn, ik drink maar ien paertje,Ga naar voetnoot2636 Heb ick int jongh-spul myn suendaaghs duyt versnoept?Ga naar voetnoot2637 O seeker! gy hebt gien reen dat gy daerom so luyt roept,Ga naar voetnoot2638 nel O dat een Jongman dóólt dat is zyn jonckheyt toe te geven, 2640[regelnummer] Maer dat jy noch wilt leggen en lóópen dat en past niet voor jou ouwe leven.Ga naar voetnoot2640
[pagina 254]
bouwen Dus seggese alle mochelicke maal, myn susterling hettet al of eleyt,Ga naar voetnoot2641 Myn wyf wist van stickje tot beetje het rechte bescheyt;Ga naar voetnoot2642 Lobrich seyde Lammert most vuergaan, myn wyf sey 'tis niet waar,Ga naar voetnoot2643 Lammert komt van zijn wyfs weghen, myn Man moet daar gaan, waarom? daarom, myn man is ien lit naar.Ga naar voetnoot2644 2645[regelnummer] Daar was ien staende strijt, de draghers die mienden,Ga naar voetnoot2645 Wy mueghen nu wel duergaen, wangt hier binne gien vrienden.Ga naar voetnoot2646 Maar Maarten Vael-gat die haeldent daar over int lang enne briet,Ga naar voetnoot2647 Hy teldent op zyn duym wie vande Vrienden wasse, of wie niet. Wie dat de naeste erfghenamen wassen om te erve: 2650[regelnummer] Heer wat komter al verangdering door het sterven! Wel hay! wel hay! wat komt hier vuer ien groot Mongsuer: Dit moet al ien Karnel wesen, of so ien angder luer,Ga naar voetnoot2652 Duske Vederhancksen bin ick onghewoon t'anschouwen.Ga naar voetnoot2653 kardinGa naar voetnoot- Gheluckigh is de Man die hem vernoeght kan houwen,Ga naar voetnoot2654 2655[regelnummer] Die kleynlyck hem belydt en eet hem na zyn lust // sat,Ga naar voetnoot2655 Goeden dach bou-Heer.Ga naar voetnoot2656
[pagina 255]
bouwen een goet jaer, kardin nu Vaders rust // wat. Ghedenckt u Huysman oock van eenen kleynen jonghen,Ga naar voetnoot2657 Die over twintigh jaar hier eenmaal is ghevonghen?Ga naar voetnoot2658 Weet gyder oock yets van, waar dat hy vóórts bevoer?Ga naar voetnoot2659 bouwen 2660[regelnummer] Ho! ja ick myn fyn-man, ho jae ick myn duytschen broer!Ga naar voetnoot2660 Ick heb dat lieve Lam bewaart wel vyftien jaaren,Ga naar voetnoot2661 En 't is my Gort betert! door ongheluck ontvaren:Ga naar voetnoot2662 Ick heb dat waarde kynt, tsonckt niet iens weer esien.Ga naar voetnoot2663 Och ick ouwe arme man, gien ramp en komt allien; 2665[regelnummer] Myn ienighe ouwste Suen, die had hum so uytverkóren, Die is hum nagelóópen, dus heb ickse alle bey verlóren. O myn Palmerijntje die hoede so wel myn Vee Ick liep hun lang soecken, int Hof, opt Lanckt, in Stee,Ga naar voetnoot2668 Ay waarde heerschip! heb gy der oock yets of vernomen? kardin 2670[regelnummer] O ja ick mijn goede man ick ben daarom ghekomen. bouwen Ick spring van blijtschap op! ick dancxs, ick woel, ick raas, Waar is myn Schaep-herder? ay secht me dat myn elenbaas!Ga naar voetnoot2672 Ick selje de helft gheven van myn Geytjes en van myn Schapen,
[pagina 256]
Mit vijf manghden Appelen, en drie tonnen Rapen. 2675[regelnummer] Ay maech laat ick de aard soenen daar gy over gaat!Ga naar voetnoot2675 kardin Hoort vader weest gerust, ick bid u dat gy 't laat: Palmerijn stuurt my hier die laat u lieden weten, Hoe hoogh hy int geluck op huyden is gheseten:Ga naar voetnoot2678 Want siet hy is bekent voor 's Keysers Dochters soon,Ga naar voetnoot2679 2680[regelnummer] Derhalven om u duecht wert ghy by hem ontboon.Ga naar voetnoot2680 De Keyser maackt u een van zyn grootste Heeren. bouwen Wel dat en loof ick niet! dan doch Het kan verkeeren.Ga naar voetnoot2682 Ay laydt my myn groote vriendt daar ick Palmerijntje sie,Ga naar voetnoot2683 Ick kan aars niet looven dues wenschelycke Mie.Ga naar voetnoot2684 2685[regelnummer] Nelletje! moer! wyf! kyndt! ick gae Palmerijntje groeten: Ay lieve wacht wat, ik sel gaen halen angdere klompen an myn voeten. Neen ick spuelnoot, ick scheyer uyt, ick heb gróóten haast, Laet ons dese wech ingaen, dat is ons veer de naest.Ga naar voetnoot2688 Ick wil an myn werkedaags-lyf, gaen halen myn suendaags klieren, 2690[regelnummer] Ick selt Neeltje seggen dat syer wat gaat versieren,Ga naar voetnoot2690 Sel ick ien Joncker worden! hoe sel ick my houden in die saacken?Ga naar voetnoot2691 kardin Al wel, men kan van een Boer wel een Edelman maken.
[pagina 257]
bouwen Ay staat wat Lants-knecht. Neeltje knap veecht jou wat of,Ga naar voetnoot2693 En volcht myn stricx-stracx mit jou Lobberich int Hof.Ga naar voetnoot2694 2695[regelnummer] Ick koom vryer, myn deuchdelicke man! maer wat bin jy een knecht?Ga naar voetnoot2695 Ist al degelycke deeg? ist al waar borsje, dat jy seght?Ga naar voetnoot2696 Seeper Maatje 't is my hiel lang eseyt van te voorenGa naar voetnoot2697 Dat ick tot sukken gróóten Miester souw wesen ebooren. Siet Kyeren oft op de werelt niet Verkieren kan,Ga naar voetnoot2699 2700[regelnummer] Gisteren was ick ien Boer, en nouw ben ick ien Edel-man. chooren Wat magh u dwase sot // so sorghelyck beswaren?Ga naar voetnoot2701 Wat twyffelt ghy aan Godt? hy sal u wel bewaren,Ga naar voetnoot2702 O mensch! wilt u bedaren // hoe sydy dus beroert?Ga naar voetnoot2703 Leert eens door het ervaren // hoe 't God alles uytvoert.Ga naar voetnoot2704 2705[regelnummer] Al satmen in het layt // ja tot de kin versóópen, Men moet van Gods goetheyt // altijdt het best verhóópen,Ga naar voetnoot2706 Want Godt die siet een open // voor den benauden mensch,Ga naar voetnoot2707 Komt zyn heyl aangheslóópen // die keertet al na wensch.Ga naar voetnoot2708 Alst ongheluck ons dreycht // op 't alderswaarst te schenden,Ga naar voetnoot2709 2710[regelnummer] Dan is God meest geneycht // om trouwe troost te zenden.Ga naar voetnoot2710 In noot so wilt u wenden // o Mensche! tot den Heer, Die laat hier in ellende // de zyne nemmermeer. Wat droch, wat list, wat druck // wat gewelts tierannyen,Ga naar voetnoot2713
[pagina 258]
Wat anxst, wat ongeluck // dat ons hier mach bestryen, 2715[regelnummer] Als wy 'tverduldich lyen // de Heer die't alles weet,Ga naar voetnoot2715 Die sendt dan een verblyen // waar door men 'tout vergeet.Ga naar voetnoot2716 De Keyser scheen van smart // te rasen en te beven, Het Vaderlycke Hart // verwees zyn Kindt van't leven;Ga naar voetnoot2718 Vermits des Konincx Neven // versierde valsch aanklacht,Ga naar voetnoot2719 2720[regelnummer] Maar Godt die heeft gegeven // een uytkomst onverwacht. Ghy die Gods plaats bewaart // onder verheven tróónen,Ga naar voetnoot2721 Hier is u klaar verklaart // hoe ghy u moet vertóónen,Ga naar voetnoot2722 Om lief noch leyd verschóónen // noch krommen 'trechte recht,Ga naar voetnoot2723 God sal't u so belóónen // als dees zyn trouwe knecht.Ga naar voetnoot2724 2725[regelnummer] Doen men Florendus wouw // uyt zyn geboeyden bandenGa naar voetnoot2725 Met Gryane zyn Vrouw // beticht met groote schanden,Ga naar voetnoot2726 Al levendigh verbranden // door 's Keysers streng geboon, God tróóstse door de handen // van haar behouwde soon.Ga naar voetnoot2728 Die 'tongeluck heeft geproeft // die kan 'tgeluck recht smaken, 2730[regelnummer] Die noyt en was bedroeft // en wist van geen vermaken. De weet van alle saken // leyt in het tegendeel,Ga naar voetnoot2731 Geluckigh die mach raken // in luttel, noch te veel. De Huys-man die met vruecht // hem loflijck heeft gequeten,Ga naar voetnoot2733 Wert hier zyn oude duechd // niet sloffelyck vergeten:Ga naar voetnoot2734 2735[regelnummer] Maar veel willen niet weten // de dienst aan haar geschiet; Als sy zyn hooch geseten // sy achtent min als niet.Ga naar voetnoot2736
[pagina 259]
Komt merckt, leert en siet // ghy Princen en ghy Heeren: Hoe tytelyck verdriet // die goe God kan verkeeren,Ga naar voetnoot2738 In wenschelyck begeeren // gelyck hier is geleert,Ga naar voetnoot2739 2740[regelnummer] God wil u t'saam vereeren // de Heyl die ghy begeert.Ga naar voetnoot2740 't Kan Verkeeren.	voetnoot- Promptalion: bij vs. 2051 begint het eerste toneel van het vijfde bedrijf. Behalve de keizer en Promptalion is ook de keizerin aanwezig. voetnoot2051 duechdlyck zyt vernaamt: beroemd zijt door uw deugden. voetnoot2053 is so genegen: is zo geaard. voetnoot2056 dees Redenen: deze uiteenzetting. voetnoot2059 so: zoals. voetnoot2060 beschult: beschuldigt. voetnoot2061 haar: zich. voetnoot2062 vervult: geëindigd. voetnoot2063 ghesinne: hofstoet. voetnoot2065 Myn Oóm: Tarisius. voetnoot2067 laster: schending van de eer, nl. van Tarisius. voetnoot2068 schendt: maakt te schande; hoond': doet de eer te kort aan. voetnoot2069 doet ... schandaal: brengt schande over. voetnoot2070 ontsedt u niet: weest niet verbijsterd. voetnoot2071 harten: herten. voetnoot2072 hoorens draghen: in hun huwelijk bedrogen zijn.* voetnoot2074 vervoert vant: verleid door het. voetnoot2076 Knaapje: jonge man; met gheleyd: meegenomen. voetnoot2078 geweydt: gewaad. voetnoot2079 troetel-lust: sexuele begeerte. voetnoot2081 een verduyvelt wyf: een door de duivel bezeten vrouw; spits: scherpzinnig; versieren: verzinnen. voetnoot2082 gruwelycker: gruwelijker, d.i. ingaande tegen de door God ingestelde orde; treecken: wangedrag. voetnoot2083 kortelinghen: kort geleden. voetnoot2085 om haar ontuchtigheyt: terwille van haar onkuisheid. voetnoot2086 Boelery: minnespel, overspel; besteet: doorbrengt. voetnoot2087 Lodder-Koetsen: rustbedden. voetnoot2088 knoflen: wellustig betasten; oneeren: onkuisheid. voetnoot2089 vreemt: ongewoon. [tekstkritische noot]2093 hy t'overspel volgens D; in A en B hyt t'overspel - nochte volgens B en D; in A noch te voetnoot2092 d'onnosel Prins: de onschuldige vorst; bloetgierich: bloeddorstig. voetnoot2093 Om dat: opdat; klappen: oververtellen. voetnoot2096 tramp-voetend' trappen: trampelend, d.i. in heftige gemoedsbeweging heen en weer lopen. voetnoot2097 wiekhartigh en schuw: zwak en vreesachtig. voetnoot2098 dit snappen: dit gepraat. voetnoot2099 u komt: aan u staat. voetnoot2100 die schantvleck van u: Griane heeft door haar gedrag allereerst haar vader, de keizer, te schande gemaakt. Promptalion speelt op diens eergevoel. voetnoot2103 ouwdheyt: ouderdom. voetnoot2105 Myns doode droeve soons: bijvoeglijke bep. bij uytvaart.* voetnoot2106 vromelyck: dapper. voetnoot2108 lasterdaat: eerrovende daad; verdruckt: brengt in benauwenis. voetnoot2109 zeenen: spieren. voetnoot2112 schelden: beschuldigen. voetnoot2113 op het snóóste: het allerergste. voetnoot2116 moet: gemoed, d.i. de ziel onder het aspect van de hartstochten, waardoor de mens ‘groot’ of ‘klein’ is. voetnoot2117 het sienlijck dingh: de waarneembare wereld. voetnoot2118 d'onsienlijcke kans: de niet waarneembare draaiing der dingen: de fortuin. voetnoot2119 Men mach so enz.: men moet niet zo nauwgezet letten op de uiterlijke schijn. voetnoot2120 Om beter schiet veel quaadts enz.: Veel wat kwaad lijkt keert ten beste. Gods wegen zijn voor de mensen verborgen; een vaak aangehaalde gedachte in Bredero's tijd. Vgl. P.C. Hooft, Theseus en Ariadne, vs. 1371-1372. voetnoot2121 In lijden bruyckt ghedult: wees geduldig in leed. voetnoot2123 Verkeerde aansien: averechts voorkomen, een ander voorkomen dan men zou verwachten. voetnoot2124 duytet: leg het uit als; de hier-ghewaande druck: wat men hier (nl. op aarde) als leed beschouwt. voetnoot2127 Die vriendelijcke Heer: de goedgunstige Heer. voetnoot2129 Een recht gheleerder man: een werkelijk bekwaam man. voetnoot2130 schendt: richt te gronde; op-merck: scherpe aandacht. voetnoot2131 den grooten Macedoon: Alexander de Grote. voetnoot2133 recht-anklagher: klager in rechte. voetnoot2134 d'afzynde: de afwezige; oorsaack: reden. voetnoot2135 nadacht: achterdocht; anmercken: erop letten. voetnoot2138 an te slaan: in bezit te nemen. voetnoot2139 over-voochden: oppervoogden. voetnoot2141 haar óóghen wit:* hun doel. voetnoot2143 Daar doch ... aan: waaraan toch; wijst terug naar dit (vs. 2142). voetnoot2144 onverduldich: ongeduldig. voetnoot2145 onbehoorlijck: ongepast; rasen: te keer gaan; in dees staat: in deze situatie. voetnoot2146 met verdrach: na uitstel nl. om bezinning mogelijk te maken; (met) vaste rijpen Raadt: met niet-wisselende (bestendige) rijpe besluitvorming. voetnoot2150 porren: aanmanen; staanden houw: in stand doe blijven. voetnoot- Prins van Peere: bij vs. 2157 begint het tweede toneel van het vijfde bedrijf. voetnoot2158 gasten: mannen; de Prins van Peere, gebruikt een woord niet in overeenstemming met de rang van Florendus en Frene, dezen verdienen geen hoge kwalificaties, daar ze schuldig lijken. voetnoot2160 Syn Majesteyt: de hoogste hiërarchische rechtsmacht; het formalistische principe wordt nog geaccentueerd door het gebruik van Syn i.p.v. Uw, dat individueler zou zijn. De Prins van Peere had de gevangenen onder zijn hoede (in bescherming) genomen voor Zijne Majesteit, opdat deze ze zou berechten in overeenstemming met de eisen van de rede (terwille van het recht dat overeenkomstig de eisen van de rede gebruikt moet worden). voetnoot2162 ghebruycken: aanwenden. voetnoot2165 dit blesse hooft: dit kale voorhoofd. voetnoot2167 bemuesselt: bezoedeld; een lasterlycke klack: een eerrovende smet. voetnoot2169 vruchtbaar: vruchten dragende; tot ... spreecken: aanrekenen tot; lachter: schending van eer. voetnoot2171 puuren: louteren. voetnoot2172 Dat: deel van de voegwoordelijke uitdrukking waar duer dat; andoen: aantrekken, herkrijgen; zyn eerste fluer: zijn vroegere ongereptheid. voetnoot2174 hare: wijst terug naar de fortuyn (vs. 2173). hoocheyt: waardigheid. voetnoot2177 oplegghen: aanwrijven. voetnoot2180 verdeden: verdedigen; beklieckte: bezoedelde. voetnoot2181 onbillich: onrechtmatig. voetnoot2182 kent: ken het, erken het; lydt: lijd het, beken het. voetnoot2183 voor dees: vroeger; reyne jonst: oprechte trouw; zie Inl. blz. 42. voetnoot2186 doen: toen. voetnoot2187 dat: met dat begint een onderwerpszin die eindigt met trouwe (vs. 2189).* voetnoot2188 schouwen: mijden. voetnoot2190 doort geprang: door de druk. voetnoot2193 De: deed. voetnoot2201 myn verderven: mijn ondergang. voetnoot2202 Als: toen. voetnoot2204 praamde: kwelde. voetnoot2205 stoutheyt: overmoed, hybris. voetnoot2206 voord'an: voortaan. In dit gehele gedeelte vs. 2205-2213 wordt in het kort de ere-code van de vrouw beschreven: haar innerlijke en uiterlijke gedragsregels. voetnoot2211 weselycke: tot haar wezen behorende. voetnoot2214 naar: na. voetnoot2217 versoecken: bezoeken. voetnoot2218 gants on-vals: geheel oprecht. voetnoot2219 Uyt rechter Liefden: uit eerlijke liefde. voetnoot2220 met behagen: in welwillendheid. voetnoot2223 Vertrock hy my zyn staat: zette hij mij zijn situatie uiteen. voetnoot2227 vernam: in het oog kreeg. voetnoot2231 Dagk: dolk. voetnoot2232 Sich werend: terwijl hij zichzelf verdedigde. voetnoot2234 Bekende: leerde kennen; met schanden: tot mijn oneer. voetnoot2237 wat gaat my nader: wat kan mij meer treffen. voetnoot2238 Tot u verdriet: (en dat is) tot uw verdriet. voetnoot2239 So ick derhalven: indien ik dan. voetnoot2241 den Naam ... te heeten:* de naam te dragen. voetnoot2243 En wreeckt u dan hier af: en neem dan hierover wraak. voetnoot2245 Ick ben getroost te lyen: ik ben bereid het te ondergaan. voetnoot2246 inwendich: innerlijk. voetnoot2250 onnosel: onschuldig. voetnoot2252 onstrafbaar: geen straf verdienende. voetnoot2258 kermen: klagen. voetnoot2260 toevuechde: toedacht. voetnoot2262 Heer Keyser enz.: Hermiede richt zich eerst tot de keizer, top in de hiërarchische verhoudingen, daarna tot hem als haar grootvader. voetnoot2265 verdooft: veronachtzaamt. voetnoot2268 int minste punt: in geen enkel opzicht; begrepen: berispt, geblameerd. voetnoot2270 suyverheyt: kuisheid. voetnoot2271 de dinghen: de zaken waarover het geding gaat; te overtuyghen: met getuigen te bewijzen. voetnoot2272 En ghy enz.: en gij de staf van het recht niet ten voordele van één van de beide partijen probeert te buigen. voetnoot2275 een Reed'lijck recht: een recht gegrond in de rede. voetnoot2277 Dijn yver arm gemoet: uw gemoed zonder vuur; kleynsierighe: teergevoelige (ironisch). De vzn. 2277-2290 hebben de rijmstructuur van een sonnet. voetnoot2278 Bewent'len: verstikken; laster: schending van eer. voetnoot2279 slof: laks; vertraacht: verzuimt. voetnoot2280 lasterlijcke schanden: eerrovende schanddaden. voetnoot2281 Dat: als; dulle: waanzinnige; vermanden: beheerste. voetnoot2282 Ick boete selfs het vyer: ik zou zelf het vuur ontsteken; ick plante selfs de staack: ik richtte zelf de paal op, nl. die waaraan de veroordeelde op de brandstapel gebonden was.* voetnoot2283 om wat saack: waarom. voetnoot2285 Rijck-radich overlegh: overleg dat rijk is aan overwegingen. voetnoot2286 recht: terecht; vertoeft: talmt. voetnoot2287 Balansende: overwegend; óórdeel: vonnis. voetnoot2288 snelle spoet: snelle voortvarendheid; hem niemandt en bedroeft: niemand in droefenis geraakt. voetnoot2289 'tgedingens aart: het wezen van de rechtspraak; beproeft: bij ondervinding ervaren. voetnoot2292 juyst: duidelijk; effen: in evenwicht (met de beschuldiging; vs. 2293). voetnoot2298 't is Reden: het is in overeenstemming met de rede; dat ick enz.: dat ik mijn ziel niet belast met die zonde, dat ik me niet bezondig. voetnoot2300 meerder: groter. voetnoot2302 sich ... vertaalt: zich vrij pleit. voetnoot- Florendus: bij vs. 2304 begint het derde toneel van het vijfde bedrijf. voetnoot2304 ontstellen: in beroering brengen. voetnoot2310 kundt: bekendheid; versoecken: bezoeken. voetnoot2311 doen noch nimmer: toen noch ooit; voor en nam: het waagde, het voornemen had. voetnoot2313 als: toen. voetnoot2317 schelms: schurkachtig; verraat: nl. het verloochenen van de erecode der groten. voetnoot2318 raffeltuydt: kletskous; een onghebonden reden: onbeheerste woorden. voetnoot2319 verdeede: verdedigen. voetnoot2321 een bloode guyl: een bange lafbek. voetnoot2322 lubbelingh: eunuch; vóócht van lichte vrouwen: opzichter over onzedelijke vrouwspersonen, gecastreerde haremwachter. voetnoot2323 blóót: bevreesd; niets: in geen enkel opzicht. voetnoot2324 uytsetten: uitstellen. voetnoot2325 yet wat verhalen: enigermate terugkrijgen. voetnoot2327 u ongherechticheyde: uw beweringen die in strijd zijn met de justitia; daarom zijn ze Verraders: zij ontkennen dit ordenende principe. voetnoot2328 koppen stout: aanmatigende koppen. voetnoot2332 daer ... met overley: waarmee ik heb beraad-slaagd. voetnoot2333 slechten: beslechten. voetnoot2335 tot huer verdeden: te hunner verdediging nl. van Griane en Florendus. voetnoot2336 hem ... laat verwinnen: zich ... laat verslaan. voetnoot2337 stracx: spoedig daarna; verraed: nl. aan de adellijke erecode: ze hebben dan immers ten onrechte iemand beschuldigd. voetnoot- Kardin: bij vs. 2339 begint het vierde toneel van het vijfde bedrijf. voetnoot2339 Avonthuriers stout: fiere rondtrekkende ridders. voetnoot2340 ootmoed: nederigheid; eerbiedighe sinnen: eerbied in hun gemoed. voetnoot2342 benauwden: benarde. voetnoot2345 bijster: alle maat te boven gaand. voetnoot2346 druck: smart. voetnoot2347 quellen: lijden. voetnoot2348 siet u: ziehier uw. voetnoot2351 luck: lot, toeval. voetnoot2354 dus langhe: zó lang. voetnoot2355 verreecken: zal uiteenzetten. voetnoot2356 uyt nóódt: door de nood gedwongen. voetnoot2357 beproeft: stel op de proef. voetnoot2359 huesheydt: hoofsheid. voetnoot2360 int minste niet ghenoten: geen enkele gunst ontvangen. voetnoot2362 hy stont na myn lijf: hij bedreigde mijn leven. voetnoot2363 hier neffens: daarenboven. voetnoot2366 ick ben so wel verselt: ik bevind mij in het goede gezelschap van. voetnoot2368 zyn selven wil verbinden: zijn persoon wil verplichten. voetnoot2373 anmercken muecht: kunt zien. voetnoot2376 myn eerlijck hart: mijn hart dat naar eer streeft; snack-sieck: vurig begerend. voetnoot2379 Die ick enz.: waarover ik helaas vanwege de blaam schaamte moet dragen in mijn hart. voetnoot2380 het quaat gheluck: de ongunstige fortuin. voetnoot2381 U goedertieren hart: uw hart dat het recht zoekt. voetnoot2383 myn eere doch bewaart: mijn eer toch in bescherming neemt. voetnoot2384 lóónheer van het goet doen: de Heer die het goeddoen beloont. voetnoot2385 alsulcken goeden spoet doen: zulk een gelukkige uitkomst geven. voetnoot2386 Als: zoals; te verbinden met alsulcken (vs. 2385). voetnoot2388 Hier zyn enz.: de keizer stelt de beide partijen aan elkaar voor. voetnoot2390 Het is behoorlijck: het betaamt. voetnoot2391 klaarelijcken: op duidelijke wijze. voetnoot2393 beweren: bescherm, verdedig. voetnoot2394 lust: verlangen. voetnoot2395 Van harten ick enz.: ik acht mijn verdriet hiermee volkomen bevredigd. [tekstkritische noot]2401 't Sal volgens B en D; in A ten onrechte 't sal voetnoot2396 met onse handen / Te overtuyghen: gewoonlijk werd overtuyghen gebruikt voor het met getuigen aantonen van iemands schuld voor de rechtbank; nu treden de handen als zodanig op in het godsgericht. voetnoot2397 u eer-loos erdichte schanden: uw gewetenloos verzonnen schande, nl. die gij een ander aanwrijft, i.c. Florendus en Griane. voetnoot2400 versiert: verzonnen; schalck-haftich: bedrieglijk, zoals van een schalck, d.i. een knecht, verwacht kan worden; het woord wordt door Palmerijn in oppositie geplaatst met vrome Koningin en hooch-gheboren Heer, beide kwalificaties hiërarchisch bepaald. voetnoot2401 waarachtich: overeenkomstig de waarheid. voetnoot2403 past: zorg ervoor; stracx: spoedig. voetnoot- Promptalion: bij vs. 2404 begint het vijfde toneel van het vijfde bedrijf, het duel. voetnoot2404 't is noch vroech: 't is wel wat gauw; laat ons wat vertoeven: laat ons wat wachten. voetnoot2407 in d'afgrondt vande Hel: in het diepste van de hel, waar volgens Dante de verraders hun plaats vinden en Lucifer zelf de ergsten onder hen straft. voetnoot2409 gheen ooghenblick verlienen: geen ogenblik (van leven) toestaan. voetnoot2410 tot voorstant: tot verdediging. voetnoot2411 wy zyn vaardich: wij staan klaar. voetnoot2416 jonden: gunden. voetnoot2420 Duert onghelijck: door het onrecht. voetnoot2421 met móórdadighe zeden: door uw moorddadig gedrag. voetnoot2423 waart: dierbare; achtergeplaatst bijv. n.w. voetnoot2424 onwaardich: smadelijk; verdrucken: belemmeren. voetnoot2425 houden: houwen. voetnoot2426 Maar 'k heb enz.: maar ik heb bloeddorstigheid door de rede terzijde gesteld. voetnoot2427 voor: in plaats van. voetnoot2429 smetten: bezoedelen. voetnoot2430 myn navolghers al: allen, die na mij komen; hier spreekt de aristocraat die een voorbeeld in deugd wenst te zijn. voetnoot- Gryane: bij vs. 2436 begint het zesde toneel van het vijfde bedrijf. voetnoot2437 u hooch ghemoet: het emotionele leven - gelokaliseerd in het gemoed - gaf de grootheid aan de mens. De ‘altitudo animi’, ‘het hooch ghemoet’ werd beschouwd als een sieraad van de aristocraat; goetheyt: dit woord moet niet opgevat worden in onze betekenis. Het bepaalde het handelen in overeenstemming met de goddelijke orde - o.a. van de gerechtigheid - die in heelal heerste. voetnoot2438 armhartich, ende kranck: kleinmoedig en zwak; tegenover de grootheydt, de ‘magnitudo animi’ van Palmerijn stelt Griane haar eigen geringheid. voetnoot2439 onseg-baar: onuitsprekelijk, niet in woorden te vatten; hooch-verdiende danck: dank die gij verdiend hebt door de hoogheid van uw hart. voetnoot2440 O Godt!: deze uitroep vormt de inleiding tot de herkenning van Palmerijn; letten: schelen. voetnoot2441 wat is u: wat overkomt u. voetnoot2443 myn koomsten: mijn terugkeer; hier bezyen: hiernaast. voetnoot2447 Het sy in wat manier: op welke wijze ook. voetnoot2449 volle kunt, of kennis: volledig zekere kennis; vs. 2450 is dubbel verbonden met vs. 2449 en vs. 2451. voetnoot2451 Had ick noydt recht bescheyt: had ik nooit de juiste informatie; immers: stellig. voetnoot2456 u lof verklaart: verheerlijkt uw glorie. voetnoot2459 druckich: bedroefd. voetnoot2460 Onbeweechelijcker: ongevoeliger; t'onredelijcke Vee: de dieren, die de rede niet bezitten; ze hadden wel de sensitieve ziel, die uitdrukking van emoties waarborgde. Men was daarom van mening dat dieren onbeheerst reageerden; Griane stelt zich zelfs daarbeneden: een vernietigend oordeel. voetnoot2461 ick sant u buyten stee: ik liet u buiten de stad brengen. voetnoot2463 Dat 'k uyt enz.: laat mij uit de wilde warreling de vermogens van mijn ziel weer ordenen. voetnoot2468 en brengt dit niet int klaar: maak dit niet bekend. voetnoot2469 bequam'lijck: op de juiste wijze. voetnoot2471 om zyn leven te verschóónen: om zijn leven te redden. voetnoot2472 langhe: langzame; waar vergaan: zou zijn weggekwijnd. voetnoot2473 myn hues ghemoet: mijn hoofs gemoed; d.w.z. Grianes handelen was in overeenstemming met wat men van haar mocht verwachten in haar positie. Kuisheid was een allereerste eis aan het meisje gesteld. Zij wil zich dus verdedigen tegen mogelijke beschuldigingen van onkuisheid. voetnoot2474 dat ick acht-lóós verslofte: dat ik achteloos naliet. voetnoot2475 Te nemen voor enz.: vóór de sexuele gemeenschap met Florendus trouwbeloften te vragen en te verkrijgen. voetnoot2476 Op die voorwaarden: wijst terug naar het vorige vers. Griane en Florendus legden immers de belofte af dat hun sexuele gemeenschap beschouwd moest worden als een trouwbelofte; begordt: zwanger gemaakt. voetnoot2477 Dus ghy enz.: zo kunt gij op wettige wijze het kind uit mijn huwelijk (myn echte kindt) genoemd worden. voetnoot2479 't rechte óór: de nakomelingschap in de rechte lijn; vervremen: vervreemden; beletten deel te hebben aan. voetnoot2480 Om een soo enz.: Palmerijn stemt in met de uiteenzetting van Griane (vs. 2470-2477); een soo hooghen Prins: een zo hooggezinde vorst. voetnoot2481 uyt eerbaarheydt: gedreven door eergevoel. voetnoot2482 by vromen: door hen die zich houden aan de erecode der aristocratie; werdt ... ghereeckent: wordt gehouden voor. voetnoot2483 de goetheydt uws natuers: de overeenstemming van Grianes natuur (= haar fysiologisch-psychologisch bepaald handelings-schema) met de goddelijke ordening; hebt ghy daar by beteeckent: hebt gij daarmee te kennen gegeven, aangetoond. voetnoot2485 Ick verhope nu enz.: ik hoop nu de goede verstandhouding tussen u beiden (nl. Griane en de Keizer) te herstellen. voetnoot2486 met myn reen: met mijn woorden. voetnoot- Keyser: bij vs. 2489 begint het zevende toneel van het vijfde bedrijf. voetnoot2490 verwin-heer: overwinnaar; so wel te passe: zo goed gezond. voetnoot2493 hanght over u: is u genegen. voetnoot2498 so lieven bee: een bede die mij zozeer uit het hart gegrepen is. voetnoot2499 goedertieren: dit bijv. n.w. wordt hier terecht gebruikt, daar op de rechtvaardigheidszin van de keizer een beroep wordt gedaan; goedertierenheid is het ‘bijprodukt’ van gerechtigheid. voetnoot2501 Haar ... misginghen: zich misdroegen. voetnoot2502 om myn: ter wille van mij; bestieren: beheersen. voetnoot2503 houw ick enz.: laat ik hen vrij uitgaan. voetnoot2504 versieren: bepeinzen, bedenken. voetnoot2505 dees eerwaarde saack: deze eervolle belofte. voetnoot2508 An dat hóóch-loflijck stuck: aan dat zeer eervolle feit; dwanck: overwon. voetnoot2509 Ridderlijcken: op ridderlijke wijze; volgens de code der ridders met het oog gericht op de eer; dóódt ghesmeten: neergeveld. voetnoot2510 velt-vluchtich bloet most sweeten: in zeer grote angst de vlucht nam. voetnoot2512 vernieuw ick: breng ik in herinnering. voetnoot2514 afsloech: weigerde. voetnoot2515 Dies: daarom; pijnnelijcke rouwe: smartelijk verdriet. [tekstkritische noot]2535 schiedenis volgens D; in A schiedennis voetnoot2516 die hem gheen haat toedroech: die hem liefhad. voetnoot2517 bewegh'lijck van aart: gevoelig van aard. voetnoot2519 door d'overwonnen vlam: op grond van de beheersing van de hartstocht; het was dus een weloverwogen, redelijke daad. voetnoot2520 Den ander loofden: elkander beloofden. voetnoot2521 Daar elck enz.: die ieder met de daad bevestigde, bekrachtigde. voetnoot2522 In sulcker voeghen: op zulk een wijze. voetnoot2525 bedwinghen: met dwang te verbinden. voetnoot2526 te sonderlinghen: zeer bijzonder. voetnoot2527 van zyn Heeren en ghemeent: van de aristocratie en van het volk. voetnoot2529 zyn gay: zijn gade, zijn partner. voetnoot2530 verleent: geschonken. voetnoot2533 beswaren: beschuldigen. voetnoot2534 verklaren: uiteen te zetten. voetnoot2535 spel: wat er gebeurd is; misschien speelt Palmerijn over het hoofd van de keizer heen op het publiek: wat er in het spel (van Griane) gebeurd is.; so weet: zo moet ... weten. voetnoot2536 natuurlijck: krachtens de vervulde tijd. voetnoot2539 beroeren: bewogen zijn. voetnoot2540 gaft: gaf het, nl. het kind. voetnoot2542 bewindelt: gewikkeld; snoeren: banden. voetnoot2543 het wilde Wildt: de verscheurende dieren. voetnoot2544 boven den aart der Boeren: boven het niveau der boeren; zó spreekt een aristocraat: deugd is verbonden met afkomst. voetnoot2546 bet: des te beter. voetnoot2548 So merckt dit enz.: let dan op dit rode kruis op mijn hoofd, waarmee ik geboren ben. voetnoot2550 Vermidts: aangezien; kinder-bedt: kraambed; wel: goed. voetnoot2552 lach ... ghestreecken: hing. voetnoot2554 sonder schars: zonder scherts, dus: naar waarheid, in ernst. voetnoot2555 Myn seer strijdighe sin: mijn innerlijk waarin tegenstrijdige gevoelens elkaar de voorrang betwistten. voetnoot2556 wat of ick meerder was: wat ik meer was. voetnoot2557 haar: hen, nl. Griane en Florendus. voetnoot2559 vriendelijcke Heer: genadige Heer. voetnoot2560 prijs: lof. voetnoot2563 stucks-ghewijs: onvolledig; slecht: onnadenkend. De keizer bedoelt: ik spreek niet als iemand van lage stand, maar als een man van eer. voetnoot2564 lóóf: geloof. [tekstkritische noot]2566 besiet, en volgens D; in A en B besiet, en en voetnoot2566 u ingheboren Heere: degene die door geboorte tot uw heerser is bestemd. voetnoot2570 O heylich Hemels schicken: o heilige beschikking van de hemel. voetnoot2574 ick gheef u weer te gader: ik verenig u weer. voetnoot2575 verklaart: afkondigt. voetnoot2578 salighen: zegenen, voorspoed geven. voetnoot2586 Hoorden: behoorde. voetnoot2588 ghekoutstert: vertroeteld; ghequeeckt: opgevoed. voetnoot2589 Meest al myn ionghe tijdt: het grootste deel van mijn jeugd. voetnoot2590 d'oude duechd: de eens getoonde deugd. voetnoot2592 slof: nalatig. voetnoot2596 heerlijck: in Zijn almacht; versiet: beschikt. voetnoot2598 Verknoopte: verknochte; knaphandich: vlug. voetnoot2600 Terwijlen dat de Feest enz.: terwijl de bruiloft door schriftelijke uitnodigingen op luisterrijke wijze wordt voorbereid. voetnoot2602 onghesien: onvoorzien, nooit eerder gebeurd. voetnoot- Bouwen: bij vs. 2603 begint het achtste toneel van het vijfde bedrijf; zie Inl. blz. 67-72. voetnoot2603 hoe legh gy en baert: wat ben je daar bezig; zie Inl. blz. 67. voetnoot2606 wulpen: welpen; geactiveerd wordt het speelse en onbezonnene; dus: wufte knapen. voetnoot2609 afters kijndt: achterneef. voetnoot2610 O lijden: bastaardvloek; brect ... wijnt: maakt ... ophef. voetnoot2611 lommerstickjes enz.: zie voor deze opsomming Inl. blz. 70. voetnoot2613 Bet-pan: beddepan, koperen pan, gevuld met glimmende kolen, waarmee het bed voorverwarmd werd; aars, noch aars als: volstrekt niet anders dan. voetnoot2614 Amouraaltje: uit ammeraeltje d.i. admiraal, hier in de zin van een voortreffelijk stukje werkt; dan: maar. voetnoot2615 vervaarlicke: eigenlijk: vreesaanjagend, hier: om niet aan te raken, verschrikkelijk mooie. voetnoot2616 Spriet: neerstick (guimpe), of platte kraag.* voetnoot2617 tros ymet inde buurt: niet onderdoende voor iemand in de buurt. voetnoot2619 je gruwt: net als vervaarlicke in vs. 2615: je krijgt kippevel, je zou er bang voor worden; besucht: eig. duivels; vgl. de vzn. 2615 en 2619; een krasse term voor bijzonder; tentich en klaar: precies en proper. voetnoot2620 gheloocht: met loog schoongemaakt. voetnoot2622 O 't macher enz.: zie Inl. blz. 69. voetnoot2623 myn óóm kóól: nl. Bouwen, in de zin van sufferd, in het bijzonder gebruikt, wanneer het gaat om mislukte liefdesavontuurtjes; altemets: nu en dan; op rollen: aan de rol. voetnoot2625 Tot dat sy enz.: tot dat zij komt betalen nl. door de krijtstreepjes te laten uitvegen die de herbergier had gezet voor de verteringen. voetnoot2626 onbenierlyck: onbehouwen. voetnoot2627 wanckt: want, Bouwen wendt zich aanvankelijk van Nel af; dat Vrouwt wel: behoort tot de aard van de vrouw; en niet veul enz.: en er geen acht opslaan dat past de man. voetnoot2628 giet-loogen: die leugens giet, leugenaar. Bouwen spreekt of tot iemand op het toneel, of hij zegt het ‘voor zich uit.’ voetnoot2629 ien goe tooch: een goede teug. voetnoot2630 jou spaenen: je ervan onthouden; onghesongt: ziekelijk. voetnoot2631 langhst: verkorting van landsknecht; hier: kerel. voetnoot2634 ande duevick lick: drink; geeft jou dat wonghder: verbaas je je daarover. voetnoot2635 treckt wel op: doet niet onder voor. voetnoot2636 smalherberge: kroeg; paertje: twee pintjes. voetnoot2637 jongh-spul: een vrolijk dans- en drinkpartijtje, gehouden bij allerlei feestelijke gelegenheden. voetnoot2638 O seeker! gy enz.: dit zegt Bouwen weer tegen Nel. voetnoot2640 wilt leggen en lóópen: achter de meiden aanzit. voetnoot2641 alle mochelicke maal: telkens weer; susterling: zuster; hettet al of eleyt: is al gestorven; dit sterfgeval maant Bouwen te denken aan de eigen dood. voetnoot2642 Myn wyf wist enz.: zie Inl. blz. 71, ook voor de volgende vzn. voetnoot2643 Lobrich, Lammert: zij behoren blijkbaar tot de naaste familie; de dochter van Bouwen en Nel heet ook Lobrich, vgl. vs. 2694; Lobrich is onderwerp. voetnoot2644 van zyn wyfs weghen: van de vrouws kant, dus maar aangetrouwd; is ien lit naar: is een graad nader (nl. in de familie). voetnoot2645 ien staende strijt: een twist waarbij geen van de partijen wilde wijken; mienden: dachten. voetnoot2646 duergaen: voortgaan; wangt hier binne enz.: want hier zijn geen naaste familieleden; die zouden nl. wel meer piëteit tonen. voetnoot2647 die haeldent enz.: die somde het omstandig op. voetnoot2652 Karnel: kolonel; of so ien angder luer: of een ander prul. voetnoot2653 Duske Vederhancksen: zulke kerels met veren op hun kop. voetnoot- Kardin: bij vs. 2654 begint het negende toneel van het vijfde bedrijf. voetnoot2654 die hem vernoeght kan houwen: die tevreden is. voetnoot2655 Die kleinlyck hem belydt: die zich met het geringe vernoegt. voetnoot2656 bou-Heer: eigenl. hereboer; Kardin is niet zuinig met lof. voetnoot2657 Huysman: boer; oorspr. een vrije boer. voetnoot2658 over twintigh jaar: voor twintig jaar; ghevonghen: gevonden. voetnoot2659 bevoer: heenging. voetnoot2660 fyn-man: vriendlief; myn duytschen broer: kerel naar mijn hart. voetnoot2661 bewaart: onder mijn hoede gehad. voetnoot2662 Gort betert: bastaardvloek, God betere het; door ongheluck: door een ongunstig toeval. voetnoot2663 tsonckt: sinds. voetnoot2668 int Hof: in de boomgaard. voetnoot2672 elenbaas: edele man. voetnoot2675 maech: eig. verwant; ook gebruikt als aanspreekvorm tegenover vreemden. voetnoot2678 op huyden: op deze dag. voetnoot2679 is bekent voor: is erkend als. voetnoot2680 om u duecht: terwille van uw goede daden. voetnoot2682 loof: geloof; dan doch: maar toch. voetnoot2683 laydt my: breng mij, geleid mij. voetnoot2684 aars: anders; Mie: bericht. voetnoot2688 dat is ons veer de naest: dat is verreweg de kortste voor ons. voetnoot2690 syer wat gaat versieren: zij zich wat gaat optooien. voetnoot2691 hoe sel ick enz.: hoe moet ik mij als zodanig gedragen. voetnoot2693 knap: vlug. voetnoot2694 stricx-stracx: direkt; Lobberich: blijkbaar een dochter. voetnoot2695 myn deuchdelicke man: mijn brave man; maer wat bin jy een knecht: maar wat voor een man ben jij? voetnoot2696 Ist al degelycke deeg?: is het allemaal in orde. voetnoot2697 Seeper: zeker; 't is my hiel enz.: 't is mij lang geleden voorspeld. voetnoot2699 Kyeren: kinderen (misschien gezegd tot het publiek). voetnoot2701 sorghelyck: kommervol; beswaren: drukken, hinderen. voetnoot2702 bewaren: in zijn hoede nemen. voetnoot2703 wilt u bedaren: wil tot rust komen; beroert: verontrust. voetnoot2704 uytvoert: ten uitvoer brengt. voetnoot2706 moet: mag. voetnoot2707 een open: een uitweg; voor den benauden mensch: voor de benarde mens; dit halve vs. kan men het best verbinden met het volgende (2708a). voetnoot2708 die: nl. God, zie vs. 2707. voetnoot2709 schenden: in het verderf te storten. voetnoot2710 geneycht: uit zijn aard bereid; trouwe troost: vertroosting die niet uitblijft. voetnoot2713 droch: bedrog; druck: leed. voetnoot2715 verduldich: gelaten. voetnoot2716 'tout: het vroegere. voetnoot2718 verwees zyn Kindt van't leven: veroordeelde zijn kind tot verlies van het leven. voetnoot2719 Vermits: daar; versierde: verzonnen. voetnoot2721 Ghy die Gods plaats bewaart: gij die plaatsvervangers van God zijt; onder verheven tróónen: onder de hoge hemelen. voetnoot2722 Hier: verwijst naar vs. 2717-2720 en zo naar het stuk; klaar verklaart: duidelijk uiteengezet; hoe ghy u moet vertóónen: hoe gij u moet gedragen. voetnoot2723 Om lief noch leyd: komt in oude eedformules voor; eigenl.: noch terwille van iets aangenaams, noch van iets smartelijks; algemener dus: voor niets ter wereld; verschóónen: zich onbevoegd verklaren, zich onttrekken aan de beslissing; krommen: schenden, ombuigen. voetnoot2724 knecht: dienaar. d.i. de keizer. voetnoot2725 Doen: toen. voetnoot2726 beticht met groote schanden: beschuldigd van eerrovende daden. voetnoot2728 tróóstse: redt hen, helpt hen; haar behouwde soon: hun behouden zoon. voetnoot2731 weet: kennis. voetnoot2733 loflijck: lofwaardig. voetnoot2734 sloffelyck: op lakse wijze. voetnoot2736 min als niet: minder dan niets. voetnoot2738 tytelyck verdriet: de aardse smart. voetnoot2739 In wenschelyck begeeren: in (door iedereen) gewenst verlangen. voetnoot2740 vereeren: schenken.

Vorige Volgende

Griane

Het vyfde deel, vyfde bedryf

Over het gehele werk

organisaties

landen

Over dit hoofdstuk/artikel

lied