Angeniet

(1982)–G.A. Bredero, Jan Jansz. Starter– rechtenstatus



Het derde deel, eerste handelingh. Jupiter, Mercurius, Pallas, Saturnus, Neptunus, Herculus. jupiter Blinckende Keysers groot! ghy almachtige Goden,Ga naar voetnoot1479 1480[regelnummer] Ghy dwingelanden streng van Hemel en van aard,Ga naar voetnoot1480 Die 'k met onsachlijckheyd heb schrickelijck ontbodenGa naar voetnoot1481 Met donder en met vyer; mijn knechten wijd vermaart. d'Oorsaak glinst'righe Goo'n dat ick u heb vergaartGa naar voetnoot1483 Hier in mijn wolckich hof alwaar ghy zijt vergeten,Ga naar voetnoot1484 1485[regelnummer] Sal u volkomelijck in errenst zijn verklaart.Ga naar voetnoot1485 Mijn Heeren sullen noch gesamentlijck wel weten Hoe ik den stoke-brand Cupido heb gesmeten,
[pagina 208]
Geworpen uyt de Lucht beneden op het slick,Ga naar voetnoot1488 Alwaar hy heeft so luyd en so lelijck gekreten, 1490[regelnummer] Dat d'aarden open borst, dit gaf de Hel een schrick: De vlam-Vorst steech om hoogh in een geswinde blick,Ga naar voetnoot1491 En quam daar op het veld al mymerende waaren,Ga naar voetnoot1492 De loose lecker kon sijn Oom strax op een prick,Ga naar voetnoot1493 En heeft al schreyend hem vertelt sijn weder-varen. 1495[regelnummer] Na dat de Hel-heer lang verwondert had staan staren,Ga naar voetnoot1495 Heeft hy sijn jonge Neef wel vriendelijck gegroet,Ga naar voetnoot1496 Die geen eerbiedigheyd noch heuscheyd wilde sparen,Ga naar voetnoot1497 Maar viel den swarten God ootmoedelijck te voet,Ga naar voetnoot1498 (Gelijck een ondersaat de grootste Coningh doet.) 1500[regelnummer] En bad sijn Godheyd an met bidden en met smeken,Ga naar voetnoot1500 Met so veel treckjes, en bevalligheytjes soet,Ga naar voetnoot1501 Dat hy hem daat'lijck swoer sijn ongelijck te wreken:Ga naar voetnoot1502 En s'hebben voort (ick raas!) besloten en bestekenGa naar voetnoot1503 Een valscheyd! een verraat! dies ick van gramschap swel,Ga naar voetnoot1504 1505[regelnummer] En kan mijn dulligheyd met woorden niet uyt-spreken,Ga naar voetnoot1505
[pagina 209]
Ick heb nauw so veel machts, dat ick u dit vertel,Ga naar voetnoot1506 Hay laster! schant! O wraak! wat goddeloos opstel?Ga naar voetnoot1507 Het houwelijck, O Goon! datmen hiet plach te maken,Ga naar voetnoot1508 Dat gaan sy nu bestaan te sluyten inde Hel.Ga naar voetnoot1509 1510[regelnummer] O menschelijck geslacht hoe droevich staan u saken, Want niemand van de jeught sal an een gaade raken; So sy niet zijn versien met mogentheyd van goet: Maar komter met veel goets een vend met mag're kaken, Met uyt-gemergelt vleys, met stijf bevrosen bloet, 1515[regelnummer] Met uyterlijck gebreck van lichaam en gemoet,Ga naar voetnoot1515 Met een verrompelt vel vol silver-witte haren, Die geeft den Poel-geest vaak een aardich meysje soetGa naar voetnoot1517 Doch ongelijck van schat en ongelijck van jaren:Ga naar voetnoot1518 Wat sien ick, laas! al ramp, door ongelijck vergaren.Ga naar voetnoot1519 1520[regelnummer] Geen grooter quaat geschiet hier op de aartsche bel,Ga naar voetnoot1520 Als daar sich rijck en oud met jong en arrem paren.Ga naar voetnoot1521 Och 't is een droevich dingh ten gater nimmer wel, Het is een huys vol twist, vol ancxten, vol gequel, Vol kommerlijcke sorch, en vol jeloursche vreesen, 1525[regelnummer] Vol af-gunsts, en vol haats, en voorts vol overspel, Vol moorts, en vol verraats en watter meer mach wesen, Gelijck wy alle daagh in 't menschen leven lesen.Ga naar voetnoot1527 Maar alsmen wel de grond dier dingen over-siet, So isset nieuwers dan door Cupido geresen,Ga naar voetnoot1529 1530[regelnummer] Die inde Swavel-put oock langh mocht blijven niet,Ga naar voetnoot1530
[pagina 210]
Al is hy selfs vol vyers, het was hem daar te hiet.Ga naar voetnoot1531 O teuter-quaatje stout wat durfdy niet beginnen,Ga naar voetnoot1532 Die 't helsche hof gesin met u vyer-pijlen schiet,Ga naar voetnoot1533 En slingert blixems in de vyerighe Godinnen,Ga naar voetnoot1534 1535[regelnummer] Die voelende de prick der floncker-vlam van minnen,Ga naar voetnoot1535 Heel schichtich vliegen op, (als sullicx ongewoon)Ga naar voetnoot1536 En ruyschen door de roock met brandent hart en sinnen:Ga naar voetnoot1537 Tot dat der voncken-voocht, 't hooft der heyloose Goon,Ga naar voetnoot1538 Den bengel heeft den gront van 't nare rijck verboon:Ga naar voetnoot1539 1540[regelnummer] En flux met stanck en damp van sullepher verdreven,Ga naar voetnoot1540 En eeuwich uytgeseyt; doen sachmen Venus soonGa naar voetnoot1541 Onder de hemel, en boven de aarde sweven,Ga naar voetnoot1542 En dreef voort als een guyt een heel lant-loopers leven,Ga naar voetnoot1543 Met swerven gints en weer, doch end'lingh heeftet wichtGa naar voetnoot1544 1545[regelnummer] Na wat beraats, ter sluyp, hem met een wip gegeven,Ga naar voetnoot1545 In eenen oogenblick in 't vrouwelijck gesicht:Ga naar voetnoot1546 't Welck is, ghelijck als hy, veranderlijck en licht,Ga naar voetnoot1547 Vol valscheyts en vol soets, doch swaarlijck te vertrouwenGa naar voetnoot1548 Van waar hy soo veel brants en so veel moeytens sticht,Ga naar voetnoot1549
[pagina 211]
1550[regelnummer] Dat yder kermt en klaaght, en niet dan vande vrouwen,Ga naar voetnoot1550 Vermits sy yder man met loosheyt steets anhouwenGa naar voetnoot1551 Om schandlijck tijt-verdrijf so mijn wel is bekent, Het welcken ick my schaam, O Goden te ontfouwen Door dien dit heylich huys daar me souw zijn geschent,Ga naar voetnoot1554 1555[regelnummer] Hoe wel ick noch die hoon sal wreken in het ent: Want siet het was te schelms ick kan het niet vergeten, O vrouwen als ghy meent dat ghy meest sekerst bentGa naar voetnoot1557 Dan sal ick openbaar u vuylheyt laten weten,Ga naar voetnoot1558 Ick ben op u bedroch met recht en reen gebeten, 1560[regelnummer] Want ick sie te gemoet der mannen ondergangh, Die ghy lien vol van trots wel spijtich hebt gesletenGa naar voetnoot1561 Na de lief-kooserij van heele jaren langh, Daar u niet anders toe als eygen-wille dwangh:Ga naar voetnoot1563 Hoe wel dat ghy 't so dier en hoochlijck hebt versworen,Ga naar voetnoot1564 1565[regelnummer] 't Vil licht dat ghy in 't kort een ander Lietje sangh,Ga naar voetnoot1565 Want siet u straffe wert vast metter tijd geboren. Dat ick de breeden raat, O Goden! heb geschoren,Ga naar voetnoot1567 Dat is voornamelijck met dit op merck gedaan,Ga naar voetnoot1568 Om met voorsichtigheyd de groote val te schorenGa naar voetnoot1569 1570[regelnummer] Van 't minne-dragers gild dat qualijck schijnt te staan,Ga naar voetnoot1570 Door dien dat icker veel ellendich sie vergaan:Ga naar voetnoot1571
[pagina 212]
Die meest een vroege doot voor haar besteck verwerven,Ga naar voetnoot1572 En uyt mistroostigheyd hand an haar selven slaan,Ga naar voetnoot1573 Met duysterleye list, en vindinge van sterven,Ga naar voetnoot1574 1575[regelnummer] Door strop, door staal, oft gift, door drincken, oft met derven Van levend' onderhoud, als voedsel dranck of spijs:Ga naar voetnoot1576 Daarom beveel ick u Mercurj en MinerveGa naar voetnoot1577 Dat ghy hier eerlijck toont met redelijck bewijsGa naar voetnoot1578 Wat dat de vrouwen zijn die ick so seer misprijs: 1580[regelnummer] Van waar, van wat geslacht, wat aart, en wat voor lieden, En of de snevels snoot vol grouwels en afgrijsGa naar voetnoot1581 Door haar, of Cupido (of hoe dat sy) geschieden.Ga naar voetnoot1582 mercurius AntwoordtGa naar voetnoot*. Opperste Hemel-heer, u Coninghlijck ghebiedenGa naar voetnoot1583 Ick met eerwaardigheyt en danckbaarheyt ontfangh.Ga naar voetnoot1584 1585[regelnummer] Ick sal u luystert toe, haar afkomst gaan bedieden.Ga naar voetnoot1585 Als eerst door hooge vloed en dap're water-drangh,Ga naar voetnoot1586 De Egyptische Nyl buyten sijn leger sprangh,Ga naar voetnoot1587 En metsten 't aardrijck vet met modder, slib en dierenGa naar voetnoot1588 Doen wert de eerste Vrouw geboren van een Slangh,
[pagina 213]
1590[regelnummer] Die door na-bye Son daar overvloedich tieren,Ga naar voetnoot1590 So de by-woonders daar gelooven en versieren,Ga naar voetnoot1591 En dat met goet gelijck nae menschelijck verstant:Ga naar voetnoot1592 Want de nature heeft in besond're manieren 't Verschillighe gediert van Water, Lucht en Lant,Ga naar voetnoot1594 1595[regelnummer] Oock in verscheyden plaats haar krachten ingeplantGa naar voetnoot1595 Tot haar beschermingh, of om and're an te randen,Ga naar voetnoot1596 Den Arent in sijn beck, den ed'len EliphantGa naar voetnoot1597 Die heeftet in de snuyt, den Beyre in sijn handen, De Stiere in sijn hals, het Vercken in sijn tanden, 1600[regelnummer] Het Krijs-paart in sijn borst, het Harte in sijn sprongh,Ga naar voetnoot1600 De Hond in sijn gemoed, de Man inden verstanden, Maar 't Serpent ende Vrouw die hebbent inde tongh. 't Is een bedrieghlijck goet, hoe vriendelijck, hoe jongh,Ga naar voetnoot1603 Hoe slechtjes in 't gelaat sy zijn vol listigheden.Ga naar voetnoot1604 1605[regelnummer] Voorwaar daar is geen wet die oyt de Vrouw bedwongh. Noch schaamt die haar betoomt, noch straffe die haar zeden Verbetert en verstelt, sy achten raat noch reden:Ga naar voetnoot1607 Tot wat een ongeval begeeft hem sulcken Man,Ga naar voetnoot1608 Die met goet onderwijs en voorsienich beledenGa naar voetnoot1609 1610[regelnummer] Haerlie te stieren meent, want komtet slinx hem an,Ga naar voetnoot1610
[pagina 214]
Och! al des werelts konst en helpter haar niet van.Ga naar voetnoot1611 't Is een eenrinstich volck, weerbarstich en quaat-aardich,Ga naar voetnoot1612 Dat weldaat niet gedenckt, noch spijt vergeven kan:Ga naar voetnoot1613 Dat alle goede raat verwerrept als onwaerdich. 1615[regelnummer] Ist datment prijst of smeekt het wort terstont hovaerdich,Ga naar voetnoot1615 En troeteltmen het niet soo swoegtet strax vol nijt.Ga naar voetnoot1616 En speelt de Man een treck so lelijck als lichtvaardich,Ga naar voetnoot1617 Of 't wert te oevel stout soo hy wat met hun lijt.Ga naar voetnoot1618 'k Sweer dat de slechtste Vrou meer weet in dese tijdtGa naar voetnoot1619 1620[regelnummer] Als al de Mannen die oyt op der Aarden waren, Hoe wel de slechtste Vrou weet somtijdts niet een mijtGa naar voetnoot1621 En kan haar heym'lijck quaat verswijghen noch bewaren,Ga naar voetnoot1622 En sal een sware saack somwijls heel licht verklaren,Ga naar voetnoot1623 En in ghevaarlijckheydt soo vonnist sy soo ratGa naar voetnoot1624 1625[regelnummer] En blijft'er by soo vast, als of sy 't hondert jaren Met goet beleydt en raadt wel over-woghen hadt, Soo yemandt hem verstout en seyt daar teghen wat,Ga naar voetnoot1627 Die salse eeuwelijck voor hare Vyandt houwen; En tot een overvloet soo moet ick segghen, datGa naar voetnoot1629 1630[regelnummer] Het Vrouwelijck gheslacht het minst is te vertrouwen: Ter werrelt gheen bedrogh of 't komt van loose Vrouwen,Ga naar voetnoot1631 Die buyten toonen schoon een minnelijck ghelaat,Ga naar voetnoot1632
[pagina 215]
Waar in het Man-volck, die te nechtigh haar beschouwen,Ga naar voetnoot1633 Wel lief'lijck in 't ghesicht levend' gheschildert staat,Ga naar voetnoot1634 1635[regelnummer] Doch daarmen uyt soo licht als uyt een spieghel gaat,Ga naar voetnoot1635 Die de verbeeldingh en ghedaanten strackx vergheten,Ga naar voetnoot1636 En weder op een nieu een varsch aanschijn aan-slaat,Ga naar voetnoot1637 Daarom soo wordt de Vrou met billich recht gheheeten,Ga naar voetnoot1638 Een grondeloose put die nimmer is versaat.Ga naar voetnoot1639 1640[regelnummer] Voorwaar de Man is geck, verwaant, of heel vermetenGa naar voetnoot1640 Die by een kuyssche Vrou, daar meent te zijn gheseten,Ga naar voetnoot1641 Want 't is een Phenix schoon, of soo een seldtsaam dingh,Ga naar voetnoot1642 Dat daar kroon-draghers raat noch middel toe en weten,Ga naar voetnoot1643 Noch dat de grootste Vorst noyt in sijn hoff ontfingh,Ga naar voetnoot1644 1645[regelnummer] Dat niemandt vinden sal, al waart oock dat hy ginghGa naar voetnoot1645 En socht sorghvuldigh deur de Aarde met haar spleten, Soo waart doch te vergheefs, want 't is te sonderlingh:Ga naar voetnoot1647 De jonghe Lamperay is malsem in het eten;Ga naar voetnoot1648 Dat leck're vleys kost ghelt, en 't vel wordt wech ghesmeten: 1650[regelnummer] Daar teghen 't schoone wijff ghelijck 't de Wesel wel,Ga naar voetnoot1650
[pagina 216]
Die soetjens is in 't oogh, en vinnigh in de beten,Ga naar voetnoot1651 Wiens heele lichaam kost soo veel niet als haar vel.Ga naar voetnoot1652 Daar is een vyandtschap vol bitterheden fel Tusschen de schoonheydt en de goedigheydt der Wijven,Ga naar voetnoot1654 1655[regelnummer] Want eerbaarheyt of deught en lichte schoonheydt snelGa naar voetnoot1655 En konnen in een huys niet langh eendrachtigh blijven; Ick houdt voor loghentaal en al voor beusel schrijvenGa naar voetnoot1657 Al wat men van Lucreets' of van Casandra seyt,Ga naar voetnoot1658 Daarom besluyt ick recht en sal 't oock wet'lijck dryven,Ga naar voetnoot1659 1660[regelnummer] Dat de Nature heeft haar roeden al bereytGa naar voetnoot1660 Om de schaduwen der ghesturven te kastyen,Ga naar voetnoot1661 En dat sy heeft de Vrou met errenst op-gheleytGa naar voetnoot1662 De ziele van de Man in 't leven te doen ly'en. Wat zijn de Vrouwen doch, o Goo'n! by de waardyenGa naar voetnoot1664 1665[regelnummer] Des treffelijcken Mans? Maar soo veel onderscheydtGa naar voetnoot1665 Als wespen gantsch onnut by vruchtb're honigh byen. De quaatheydt van de Vrou is by de mensch'lijckhe'enGa naar voetnoot1667 Een gruwelijcke snoo ghesworen Duyvelinne,Ga naar voetnoot1668 Wiens beestigh onverstant tot puyn soeckt te vertre'en,Ga naar voetnoot1669 1670[regelnummer] Met hadderende twist en sonder schijn van re'en,Ga naar voetnoot1670
[pagina 217]
Het huys daar Reden speelt de rol van Koninginne; De sellifde Natuur die heeft met straffer sinnenGa naar voetnoot1672 De Man meer als het Vee stief-moederlijck versien:Ga naar voetnoot1673 Want siet, sy doet hem steels sijn vyandin beminnen, 1675[regelnummer] Daar ellick dier nochtans gaat voor sijn Vyandt vlie'n.Ga naar voetnoot1675 O Goden Vader groot! het is een slach van Lie'n Die onghereghelt zijn in al wat sy voor-stellen,Ga naar voetnoot1677 Die gheen dingh liever doen dan datmen haar verbie'n.Ga naar voetnoot1678 Wien soud' u konnen doch volmaacktelijck vertellen 1680[regelnummer] Hun loghens, hun bedroch, hun vruntschap, en hun quellen, Hun listigheden boos, hun schandelijck verraat, Hun roepen, hun ontsegh, hun schamperachtigh lellen,Ga naar voetnoot1682 Hun lust, hun geemlijckheydt, hun liefden en hun haat,Ga naar voetnoot1683 Hun valsche dubbelheydt, hun vuyghe vuylheyt quaat,Ga naar voetnoot1684 1685[regelnummer] Hun gheveynst soet onthaal? ja hun onschamelhedenGa naar voetnoot1685 Vol onghebondenheydt is sonder eynd' of maat: Wat dinghen dat sy doen sy bruycken raet noch reden, Terstont zijn sy ghestoort en daat'lijck we'er ghepeyt,Ga naar voetnoot1688 Sy bidden selver en sy willen zijn ghebeden, 1690[regelnummer] Sy weyg'ren dat sy vaack wel wenschen datmen deden,Ga naar voetnoot1690 Sy willen datmen raat 't gheen 't ooghe blijck'lijck seyt;Ga naar voetnoot1691 Ellendigh is hy wel die 't leven met haar leyt:Ga naar voetnoot1692 Want siet den armen Mensch en heeft noch lust noch vrede Als in de korte vreught van sijn wellustigheydt.Ga naar voetnoot1694
[pagina 218]
1695[regelnummer] 'k Heb met op-mercklijckheydt en andacht gaan besporenGa naar voetnoot1695 De oorspronck van dit quaat, en waar uyt dat het quam Dat het spits-sinnigh volck soo deerlijck gingh verloren,Ga naar voetnoot1697 En loopt moetwillens selfs brood-droncken inde vlam,Ga naar voetnoot1698 De Reden, die daar toe soo heftigh haer bekoren,Ga naar voetnoot1699 1700[regelnummer] Is dat het alder-eerst van 't Vrou-volck voetsel nam,Ga naar voetnoot1700 In wiens gheweyde sy ghegroeyt zijn en gheborenGa naar voetnoot1701 En voorts sacht op-ghequeeckt, ghevoetsert met de mamGa naar voetnoot1702 Als sy de borsjes en de kroonde tepels togenGa naar voetnoot1703 En lurckten met de tongh dat tooverachtigh nat,Ga naar voetnoot1704 1705[regelnummer] Sy hebben met de melck de leempten ingesogen,Ga naar voetnoot1705 En de vrou-achtigheydt terstonden an ghevat, De schalcke vrouwe loos die weten in te druckenGa naar voetnoot1707 Haar eygenschap en aart in 't kinderlijcke bloedt; So doen de Slanghen oock, want smijtmen haar aan stucken,Ga naar voetnoot1709 1710[regelnummer] De deelen willen we'er by die haar heeft ghevoedt:Ga naar voetnoot1710 Dit is de saak Jupijn, waarom de minnaars dwalen,Ga naar voetnoot1711 Sy willen an haar helft, sy willen an een wijf,Ga naar voetnoot1712 Elck heeft sijn Cupido als ick het mach verhalen,Ga naar voetnoot1713 d'Een heeft hem in 't oogh, en d'ander an het lijf.Ga naar voetnoot1714
[pagina 219]
jupyn, Minerve, Mercurius, En d'andere stomme GodenGa naar voetnoot†. 1715[regelnummer] Hoe nu geslangde God? waar toe dees boerteryen?Ga naar voetnoot1715 De ernstachtigheyt en grootheyt van 't beleydGa naar voetnoot1716 En mogen nu geen spel noch sottigheyden lyen, Maar statelijcke re'en, vol degelijck bescheyd.Ga naar voetnoot1718 Nu mannelijcke Maaght, Goddinne der wijsheyd,Ga naar voetnoot1719 1720[regelnummer] Mijn dochter van mijn hooft, u Vaders wel behagen, Vindersche vande krijgh, heldinne der aanslagen,Ga naar voetnoot1721 Hoe heeft u broeder dit of wel, of niet geseyt?Ga naar voetnoot1722 pallas Geduchten Donderaar, 't verdroot my te anhoorenGa naar voetnoot1723 De ydelheden van des stouten klapperts stem,Ga naar voetnoot1724 1725[regelnummer] En 't hitsten op mijn moet met rechtvaardige tooren,Ga naar voetnoot1725 My wondert, hoe dat ghy so langh mocht dulden hem. Sijn vruchteloose mond baart woorden sonder kooren,Ga naar voetnoot1727 En redens vol van kaf, en Wan van kracht of klem:Ga naar voetnoot1728
[pagina 220]
Treckt taal-man opter tril en soekt u sotte ooren,Ga naar voetnoot1729 1730[regelnummer] Want weet dat ick u kunst in 't minst niet wel en nem.Ga naar voetnoot1730 Ick vloeck u wetenschap, en machse oock wel vloeckenGa naar voetnoot1731 Vermits dat sy de mensch leyt van den waren God,Ga naar voetnoot1732 En maaktet groot vernuft van d'alder-eelste kloecken, Verduyvelt en verdut oock breyneloos en sot,Ga naar voetnoot1734 1735[regelnummer] Sulcx dat sy nimmer recht met oordeel ondersoekenGa naar voetnoot1735 De heylige Schriftuur en Goddelijcke boecken. Hoe souw der dieven-vaar die in sijn kintscheyt teerGa naar voetnoot1737 Neptunes Gaffel, en de Koeyen heeft ghestolen, Die Apoll' van Admeet te wachten was bevolen,Ga naar voetnoot1739 1740[regelnummer] De sachte vrouwtjes niet berooven van haar eer? Die selfs de strenge Mars dorst nemen sijn geweer,Ga naar voetnoot1741 En die sijn eygen Moer, en Susters heeft ontschoolenGa naar voetnoot1742 Haar hemden; en Vulkaan sijn hamers, tang, en koolen,Ga naar voetnoot1743 En Venus gordel, en Jupiters staf, dats meer,Ga naar voetnoot1744 1745[regelnummer] Hy had de blixem selfs gekregen in sijn handen,Ga naar voetnoot1745 En had hy niet gevreest voor blaren en voor branden: Hy! die een schoon Paart stal, en liet een seerich beestGa naar voetnoot1747 Hy! die een Bruydegom sijn Bruytjen heeft ontnomen,
[pagina 221]
En deed'er in de plaats een heel ouwt besjen komen.Ga naar voetnoot1749 1750[regelnummer] Waar voor meent ghy, O Goon! dat sulcken kaerel vreest? Souw die hem oock ontsien der eerelijcker vrouwen,Ga naar voetnoot1751 Hooch-prijselijcke lof te kladden met een klieck,Ga naar voetnoot1752 Den snoepert is haar wars, want was hy so vrouw-sieckGa naar voetnoot1753 Als hy wel eertijts plach, hy souw haar woort wel houwen,Ga naar voetnoot1754 1755[regelnummer] Sy mochten u haar saak als voor-spraak wel vertrouwen:Ga naar voetnoot1755 O taal-kundige tolck ghelooft vry dat ick rieckGa naar voetnoot1756 Dat ghy haar heymlijck haat, misschien dat om een pieckGa naar voetnoot1757 Van weygeringh of toot die ghy niet kont verdouwen.Ga naar voetnoot1758 Is dit welsprekentheyd, dat ghy 't vrouw'lijck geslacht 1760[regelnummer] Met sulcken schotsen mond so smadelijck veracht?Ga naar voetnoot1760 Die ongesnoerde tong waar nutter wat geteugeltGa naar voetnoot1761 Vluchtige Swerver! het is al gevlerckt datmen siet,Ga naar voetnoot1762 U hielen, en u hoed, u hooft en hart dat vliet,Ga naar voetnoot1763 U sinnen vliegen, ja u woorden zijn gevleugelt.Ga naar voetnoot1764 1765[regelnummer] Maar ghy doorsichtighe, al-wetende Jupijn,Ga naar voetnoot1765 Die met u helder oogh aenschout het wit der saken,Ga naar voetnoot1766 Van menschen en van Goon wilt onderscheyd doch maken,
[pagina 222]
In't ware wesen en de weseloose schijn:Ga naar voetnoot1768 Dat is, in 't groot verschil van Mayas-Soon, en mijn,Ga naar voetnoot1769 1770[regelnummer] Al is hij wel geleert en vast in alle spraken,Ga naar voetnoot1770 So heeft hy gheen gelijck in 't lasteren en 't laken Der vrouwen, want ghy weet wat het voor lieden zijn: En of hy 't schoon een glans van waarheyd kan anstrijken,Ga naar voetnoot1773 De valscheyds sijnes tichts sal openbaarlijck blijckenGa naar voetnoot1774 1775[regelnummer] In 't ondersoecken, en bevindingh vande geen Die hy hem niet en schaamt so te verongelijcken,Ga naar voetnoot1776 Indien dat ghy met ernst te degen gaat bekijken Haar leven en haar aard by zijn te schampre re'en.Ga naar voetnoot1778 De lieden dien hy gaat so schandelijck verachten, 1780[regelnummer] Dat is een lieflijck volck vol uytgenomen krachten,Ga naar voetnoot1780 Wtmuntend' van verstant, groot-geestich, en volmaakt Van suyv're schoonheyd en van antrecklijckheyd naakt,Ga naar voetnoot1782 Van poeselachtich vel, van wack're frissche leden,Ga naar voetnoot1783 Van hooch-dragend gemoed, van uyt-stekende zeden,Ga naar voetnoot1784 1785[regelnummer] Aanminnich van gesicht, bekoorlijck van gelaat,Ga naar voetnoot1785 Van eerbre schamelheyd en vriendelijcke praat:Ga naar voetnoot1786 Ick acht hem voor een hout en sluyt hem vande menschen,Ga naar voetnoot1787 Die so een schepsel siet en 't selve niet souw wenschen, Want van al 't aartsche soet is dit het soetste dingh, 1790[regelnummer] Ten waar dit lieflijck volck de Wereld die vergingh,Ga naar voetnoot1790
[pagina 223]
Want 't mannelijck geslacht dat wert van haar geboren,Ga naar voetnoot1791 En sonder vrouwen waar de menschen-teelt verloren: Ten mocht geen hondert jaar in wesen blyven staan,Ga naar voetnoot1793 Of d'oeff'ning van Godsdienst en offer souw vergaan:Ga naar voetnoot1794 1795[regelnummer] Bedenckt dan eens, O Goon! hoe veel wy zijn gehouwenGa naar voetnoot1795 Aan die vrucht-barende en minnelijcke vrouwen, Die wijs lijck komen voor dat niet en gaat te nietGa naar voetnoot1797 De Godsvrucht, en oock al watmen daar sichtbaar siet.Ga naar voetnoot1798 Jupyn, Neptunus, Mercurius, Pallas. Goddin hoe dus verrockt van u gesonde reden?Ga naar voetnoot1799 1800[regelnummer] Voor uwe wijsheyd gaan u ongebondenheden:Ga naar voetnoot1800 Wat dulheyd komt u aan? ghy meld eens anders schand,Ga naar voetnoot1801 Voorwaar dits geen bewijs van een verlicht verstand: Een' hooch en groot gemoed dat sal sich matich breken,Ga naar voetnoot1803 En stichtich met bescheyt van alle saken spreken.Ga naar voetnoot1804 1805[regelnummer] De menschen storen haar door euvelheyd van moed,Ga naar voetnoot1805 Der Goden goetheyd duyd het quade steets ten goed. Ick hebbe by mijn selfs u wedersydich seggenGa naar voetnoot1807 Met oordeel vry van sucht getoetst, en we'er gaan leggenGa naar voetnoot1808 U redenkavelingh: Maar alst al is geseyt,Ga naar voetnoot1809
[pagina 224]
1810[regelnummer] Mercurius schort ernst en u geduldigheyd:Ga naar voetnoot1810 Ghy torent al te licht, en hy boert te besonder,Ga naar voetnoot1811 Doch 't is der vrouwen schult, dat sweer ick by de Donder. pallas Met oorelof: ghy doolt, want alsmen 't wel insiet, De vrouwen zijn, Jupijn, voorwaar de oorsaak niet 1815[regelnummer] Van 's mans onrijpe dood. Wijt dat de drie Godinnen,Ga naar voetnoot1815 Die 's menschen levens-draat na haar behagen spinnen:Ga naar voetnoot1816 Het sy dan kort of lang nae 't door de ving'ren slipt,Ga naar voetnoot1817 Of naa't Atropos dunckt nootwendich af-geknipt.Ga naar voetnoot1818 En of de mannen haar moetwillich gaan bederven,Ga naar voetnoot1819 1820[regelnummer] An eer, an goet of bloed, of met mistroostich sterven,Ga naar voetnoot1820 Is dat de dochters schuld? of sullen zijt verhoenGa naar voetnoot1821 Met stracx de sotte wil der minnaars te voldoen?Ga naar voetnoot1822 So moest de kuysheyd wech. De schoonste wierden hoeren,Ga naar voetnoot1823 De rijckste en de grootst voor beed'laars en voor boeren, 1825[regelnummer] De goedste voor de boost, de wijste voor de sotst, De miltste voor de vreckst, de dweegste voor de trotst;Ga naar voetnoot1826 En of u dese wijs van schicking mocht behagen,Ga naar voetnoot1827 Hoe waandy souden sy haar met den ander dragen?Ga naar voetnoot1828 Maar grouwelijck en woest. Ick meen men op den grondGa naar voetnoot1829
[pagina 225]
1830[regelnummer] Des werelds in een jaar geen levend' man en vond: 't Mocht onbequaam, of suf: 't zy door gebreck in 't baren,Ga naar voetnoot1831 Of dood'lijck gewond, of veroverlast van jaren.Ga naar voetnoot1832 mercurius Der vrouwen dreutscheyd preuts die ghy so spits veracht,Ga naar voetnoot1833 Is de behouwenis van 't manhaftich geslacht. 1835[regelnummer] Hier hebdy groote God met voorsicht op te letten,Ga naar voetnoot1835 Hanthaaft de suyverheyd met u heylsame wetten.Ga naar voetnoot1836 Godd'lijcke Majesteyt verhoort my, die u bidtGa naar voetnoot1837 Als oock de volle ry die hier vergadert sit, Dat ghy de vensters van u hooge Hemel-daken 1840[regelnummer] Ontwervelt, en ontkrampt, de grendels wilt ontslaken,Ga naar voetnoot1840 Treckt voort de luycken op, op dat plotslijck, in 't kortGa naar voetnoot1841 Met nieuwe water-vloed de wereld onder stort,Ga naar voetnoot1842 Tot straffe van al't quaat. Alleenelijck wilt sparenGa naar voetnoot1843 De jongelinghen oud ontrent de twintich jaren, 1845[regelnummer] Behoutse in een Tomb: maar 't vrouw-volck hoe 't oock is:Ga naar voetnoot1845 Doet dat vergaan, ja selfs haar snoo gedachtenis.Ga naar voetnoot1846 En gelijck ghy het vee, de visschen en de Byen, En ander dom gedierte haar teelingh wel doet dyen,Ga naar voetnoot1848 En leven sonder soch of toe-doen van een vrouw,Ga naar voetnoot1849 1850[regelnummer] So wild' ick dat ghy 't haar oock waardich maken wouw: Want ick verseker u so lange alsser wijven
[pagina 226]
Hier op de ronde ring des aartrijcx sullen blijven,Ga naar voetnoot1852 So sal de beste man hoe schoon van geest en schijn, Veel erger als een beest of als ellendich zijn, 1855[regelnummer] Om redenen, hoort toe. jupyn Ghy maaktet my te langh, Oock stem ick gantsch niet tot des menschen ondergangh. Beteutelt en beducht ben ick in dese swaarheyd,Ga naar voetnoot1857 En wensch nu sekerheyd en kennisse der waarheyd, Des wereldlijcken loops en hoe 't daer al mach gaan.Ga naar voetnoot1859 neptunus 1860[regelnummer] Hoe wel 't my niet en voeght u heyligheyd te raan,Ga naar voetnoot1860 Door dien der niet gebreeckt aan u almacht en Godheyd,Ga naar voetnoot1861 So kon u wijsheyd noch nut trecken uyt mijn sotheyd:Ga naar voetnoot1862 Waart Heer oock ongerijmt dat ghy eens derwaarts sontGa naar voetnoot1863 Yemand van dese Goon, doch onder streng verbontGa naar voetnoot1864 1865[regelnummer] Van eeuwige ballinghschap des Hemels hoogh van waarden, So verre sy haar last en grootheyd openbaarden.Ga naar voetnoot1866 jupyn Dat woort dat geef ick kracht: doch onder al de GoonGa naar voetnoot1867 Is geen bequamer als ghy selven, en mijn soon,
[pagina 227]
Daalt ne'er, ten dalewaarts en ick beveel u lieden,Ga naar voetnoot1869 1870[regelnummer] Melt geen geheyme of u vonnis sal geschieden,Ga naar voetnoot1870 So ghy verholenthe'en of onse dingen rept,Ga naar voetnoot1871 So denckt dat ghy al wegh u deel des Hemels hebt:Ga naar voetnoot1872 U stel ick by myn kind, om of hy heet mocht minnen,Ga naar voetnoot1873 Dat ghy dat maticht met u waterige sinnen:Ga naar voetnoot1874 1875[regelnummer] Vaart af Gesanten vaart, en wilt gedachtich zijn.Ga naar voetnoot1875 mercurius Vaart eeuwelijcken wel.Ga naar voetnoot1876 neptunus Vaart eeuwigh wel Jupijn. Wolcken schickt u nederwaart, Metter vaart, Rolt u onsichtbare touwenGa naar voetnoot1879 1880[regelnummer] Wat geswind en vaardich om, Want ick kom Om de wereld te beschouwen. mercurius Ick sie der hooghe bergen kruyn, Del en duyn,Ga naar voetnoot1884
[pagina 228]
1885[regelnummer] En het spits van kerck en toren.Ga naar voetnoot1885 Ay Neptunus komt en ooght,Ga naar voetnoot1886 Wat een hooghtGa naar voetnoot1887 Isser tusschen ons en 't koren. neptunus Ick verlies Hemel en licht,Ga naar voetnoot1889 1890[regelnummer] Wt ghesicht, 't Land begint hem op te heven.Ga naar voetnoot1891 O de Wolcken blyven staan, Dat wy gaanGa naar voetnoot1893 En nae binnen ons begheven. neptunus 1895[regelnummer] Scherpsinnige Mercur' doen ick was in het dalen, Liet ick mijn snel gesicht eens over 't aardrijck dwalen,Ga naar voetnoot1896 En sach het meeste deel des werelds onbewoond, Dies wil ick dat ghy my op 't spoedighste vertoond 't Volckrijckste deel daar van: want daar de meeste lieden 1900[regelnummer] Bewonen eenigh Land, daar sietmen oock geschieden De meeste wonderen, dus laat ons derwaarts gaan, Op dat der Goden wil werd na haar wil gedaan.Ga naar voetnoot1902
[pagina 229]
mercurius neptunus komt, ick sal, als bode vande Goden, U voeren daar ons komst is op het hooghst van noden.Ga naar voetnoot1904 G.A. Bredero 't Kan verkeeren.	voetnoot1479 Blinckende: stralende, lichtendeaant.; Keysers: (opper) heersers groot: achtergepl. bijv. bep. voetnoot1480 dwingelanden: machtige vorsten. voetnoot1481 onsachlijckheyd: gezag(wekkendheid); schrickelijck: op schrikaanjagende wijze. voetnoot1483 glinst'righe: glanzend getooide; vergaart: in vergadering bijeengeroepen. voetnoot1484 Hier in: hier, in; vergeten: nl. door de mensen: ze worden klaarblijkelijk niet meer geëerd of aangeroepen. voetnoot1485 volkomelijck in errenst: uit en te na op ernstige wijze. [tekstkritische noot]1488* 1638 wt 1489 1638, 1644, 1678 leelijck' 1490 1638 d'aerde die gaf 1499 1638 Coninck 1629, 1638, 1644, 1678 doet) 1504 1644, 1678 valscheyt: 1505 1638 wt-spreken, voetnoot1488 slick: slijk, grond (der aarde)aant. voetnoot1491 vlam-vorst: vorst der vlammen (zee), Hephaestus (Vulcanus)aant.; in een geswinde blick: in het tijdsverloop van de snelle blik der ogen, in een oogwenk. voetnoot1492 op het veld: op het aardoppervlak; mymerende: wrokkend, door sombere gedachten gekweld; waaren: spoken. voetnoot1493 loose lecker: listige bengel; kon: herkende; Oom: nl. Hephaestus (Vulcanus)aant.; strax: ogenblikkelijk; op een prick: tot in bijzonderheden nauwkeurig. voetnoot1495 Hel-heer: Vulcanusaant. voetnoot1496 wel: in hoge mate, zeer. voetnoot1497 eerbiedigheyd: eerbetoon; heuscheyd: wellevendheid. voetnoot1498 swarten: zwartberoete (door het smidswerk veroorzaakt); ootmoedelijck: nederig. voetnoot1500 bad syn Godheyd an: smeekte deze god (nl. om dat wat in vs. 1502b staat). voetnoot1501 treckjes: geestige zetten (ietwat depreciatief); bevalligheytjes: bewijzen van welgemanierdheid (evenzo met een ietwat negatieve gevoelswaarde); soet: achtergepl. bijv. bep. voetnoot1502 Dat hij enz.aant.; Dat: zodat; hy: Vulcanus; swoer: zwoer. voetnoot1503 voort: daarop, voorts; ick raas: ik ben woedend; besloten en besteken: besloten en overlegd. voetnoot1504 dies: daarover. voetnoot1505 dulligheyd: woestheid (van woede), dus grote gramschap; uyt-spreken: geheel en al onder woorden brengen. [tekstkritische noot]1506* 1644, 1678 vertel. 1509 1629, 1638, 1644, 1678 in de 1510 1678 geslacht, 1511 1638 raken. 1514 1638 wt-gemergelt 1515 1638 wterlijck 1519 1629 ick laes! 1638, 1644, 1678 ick laes al ramp! 1522 ding, gaet'er wel; 1526 1678 verraets, 1527 1638 in t 1528 1644, 1678 over siet 1530 1678 in de voetnoot1506 nauw: amper; so veel machts: zoveel macht over mijzelf, zoveel zelfbeheersing. voetnoot1507 opstel: opzet. voetnoot1508 plach: pleegt, gewoon is. voetnoot1509 bestaan: de moed hebben, wagen. voetnoot1515 uyterlijck: zichtbaar; gemoet: (liefdes) hartstocht. voetnoot1517 Die: aan hem; Poel-geest: (ond.) hellegeest; wrschl. hier bedoeld: Hadesaant. voetnoot1518 van schat: in rijkdom. voetnoot1519 al ramp: allemaal rampspoed; ongelijck vergaren: het in huwelijk samenkomen van mensen van ongelijke leeftijd en stand. voetnoot1520 bel: bolaant. voetnoot1521 daar: waar; sich paren: een paar vormen. voetnoot1527 lesen: opmerken. voetnoot1529 nieuwers dan: nergens (anders) dan, alleen maar; geresen: (op)gekomen. voetnoot1530 Swavel-put: helle(vlammen) poel, hel; mocht: kon. [tekstkritische noot]1532 1629, 1644, 1678 teuter quaatje 1678 stout, 1533 1678 hofgesin 1629, 1638, 1644, 1678 vyer pijlen 1537 1638, 1644, 1678 sinnen, 1541 1678 uytgeseyt: sagh men 1544 1678 wicht, 1545 1644, 1678 beraat, gegeven vs. 1547 springt in ed. pr. ten onrechte niet in. 1548 1678 vertrouwen, voetnoot1531 hiet: heet. voetnoot1532 teuter-quaatje stout: dapper kwaadsprekertje; durfdy: durft ge. voetnoot1533 't helsche hof gesin: de hofhouding van de hel; schiet: beschiet. voetnoot1534 in: op; vyerighe: van (liefdes)vuur vervulde. voetnoot1535 prick: prikkeling. voetnoot1536 schichtich: (pijl)snel (van schrik). voetnoot1537 ruyschen: bewegen met licht geruis. voetnoot1538 voocht: heerser; heyloose Goon: onzalige goden, van heil verstoken goden (van de onderwereld). voetnoot1539 nare: sombere, benauwde. voetnoot1540 flux: terstond; sullepher: zwavel ((Lat. sulp(h)ur). voetnoot1541 uytgeseyt: (de toegang) ontzegd, dus: verbannen. voetnoot1542 Onder de hemel enz.: nl. uit de hemel gegooid (zie vs. 1488) en uit de hel (binnen de aardbol gesitueerd) verbannen. voetnoot1543 guyt: deugniet, tegelijk: minnegodje; heel: volslagen. voetnoot1544 wicht: wezen, schepsel (depreciatief gebruikt). voetnoot1545 ter sluyp: al sluipende, in 't verborgene, tersluiks; wip: sprong, dus met een wip: zeer snel; hem ... gegeven: zich ... begeven. voetnoot1546 gesicht: (het kijken van de)ogen. voetnoot1547 licht: wispelturig. voetnoot1548 swaarlijck: moeilijk. voetnoot1549 moeytens: moeilijkheden. [tekstkritische noot]1550 1644, 1678 van de 1552 1678 tijdt-verdrijf, 1553 1629, 1638, 1644 schaam O 1678 Goden! ontfouwen, 1556 1678 schelms, 1557 1678 bent, 1563 1644, 1678 eygen wille 1568 1644, 1678 voornaemlijck 1678 opmerck 1570 1678 gildt, voetnoot1550 niet dan: niets anders dan; vande: over de. voetnoot1551 loosheyt: listigheid, bedrog; anhouwen: vasthouden. voetnoot1554 dit heylich huys: nl. de hemel; daar me: daardoor, door dat ontvouwen. voetnoot1557 meest sekerst: zo veilig mogelijk. voetnoot1558 vuylheyt: schandelijkheid; weten: kennen. voetnoot1561 wel spijtich: zeer jaloers; gesleten: van u (hebt) afgeschoven, de laan hebt uitgestuurd. voetnoot1563 eygen-wille: eigenzinnigheid; dwangh: dwong. voetnoot1564 dier en hoochlijck: duur en plechtig; versworen: valselijk gezworen. voetnoot1565 't Vil licht: 't zou gemakkelijk (kunnen) gebeuren; in 't kort: binnenkort; sangh: zong, zou zingen. voetnoot1567 breeden raat: voltallige vergadering; geschoren: bijeengeroepen. voetnoot1568 op merck: oogmerk, bedoeling. voetnoot1569 voorsichtigheid: beleid; te schoren: te niet te doen, op te doen houden. voetnoot1570 dat enz.: waarmee het slecht schijnt gesteld. voetnoot1571 Door dien dat: aangezien, omdat. [tekstkritische noot]1575 1644, 1678 drincken oft 1576 1678 voedsel, 1577 1629, 1638, 1644, 1678 Mercurij 1678 Minerve, 1578 1678 bewijs, 1579 1678 zijn, 1580 1644, 1678 aert, en 1581 1678 afgrijs, 1585 1678 u, 1586 1638, 1644, 1678 vloed 1678 dapp're 1588 1638 aarijck 1678 dieren, voetnoot1572 voor haar besteck: vóór de hun gezette, vastgestelde tijd. voetnoot1573 mistroostigheyd: (erotische) melancholie, zwaarmoedigheidaant. voetnoot1574 duysterleye: duizenderlei, allerhande; list en vindinge: listige uitvinding (manier van). voetnoot1576 levend' onderhoud: wat het levende in stand houdt, levensonderhoudaant. voetnoot1577 Mercurj: Mercurius (aangespr. pers.), god van o.a. listaant.; Minerve: Minerva (aangespr. pers.) godin (-maagd) der wijsheid. voetnoot1578 eerlijck: op gepaste wijze; redelijck bewijs: welsprekende èn verstandige bewijsvoering. voetnoot1581 snevels snoot: boosaardige misdaden; grouwels en afgrijs: afgrijselijke gruwelenaant. voetnoot1582 dat sy: dat het moge wezen. voetnoot* Mercurius Antwoordt: Mercurius geeft antwoord. voetnoot1583 ghebieden: gebod. voetnoot1584 eerwaardigheyt: eerbied. voetnoot1585 haar: nl. der vrouwen; bedieden: verklaren. voetnoot1586 Als eerst: toen voor het eerst; dap're: sterke. voetnoot1587 leger: bedding; de Nyl wordt als persoon voorgesteld. voetnoot1588 metsten: vruchtbaar (vgl. vet) maakte, mestte; of verstevigde (en dan vet als achtergepl. bijv. bep.)? [tekstkritische noot]1590 1629, 1638, 1644, 1678 na bye 1592 1678 verstant, 1593 1629 natuere 1594 1638, 1644, 1678 water, 1595 1629, 1638, 1644, 1678 krachtigh 1596 1629, 1638, 1644, 1678 om of 1598 1678 heeft'et 1599 1623 het vers springt ten onrechte in 1600 1629, 1638, 1644, 1678 Krijghs-paert 1638, 1644, 1678 Herte 1601 1629, 1638, 1644, 1678 in den 1629 verstanden (1602 1629, 1644, 1678 en de 1678 hebben 't 1629, 1644, 1678 in de 1604 1629, 1638, 1644, 1678 slechjes 1644, 1678 gelaat, 1605 1644, 1678 bedwongh, 1607 1678 verstelt: voetnoot1590 tieren: gedijen, zich vermenigvuldigen (Slangh wordt als collectivum opgevat). voetnoot1591 by-woonders: bewoners van de oevers, bij de rivier; versieren: fantaseren. voetnoot1592 met goet gelijck: met een goede kans gelijk te hebben, waarschijnlijk dicht bij de waarheid; nae menschelijck verstant: naar menselijk begrip. voetnoot1594 Verschillighe: onderling verschillende. voetnoot1595 haar krachten: hun (organen die hun het) vermogen (verlenen). voetnoot1596 an te randen: aan te vallen. voetnoot1597 den ed'len: de edeleaant. voetnoot1600 Krijs-paart: oorlogspaard; Harte: hert. voetnoot1603 goet: slag, soort wezens, nl. Serpent* en Vrouw. voetnoot1604 slechtjes: nogal eenvoudig; gelaat: doen en laten, uiterlijk. voetnoot1607 verstelt: verandert. voetnoot1608 hem: zich. voetnoot1609 onderwijs: overreden; voorsienich beleden: vooruitziend beleid. Dus: met goet enz.: met goede raad en daad. voetnoot1610 te stieren: naar zijn hand te zetten, besturen; komtet enz.: pakt het verkeerd voor hem uit. [tekstkritische noot]1611 1638, 1644, 1678 Och al 1644, 1678 van, 1612 1678 quaat-aerdigh; 1615 1678 Is 't dat men 't smeeckt, 1616 1644, 1678 nijt, 1638, 1644, 1678 lichtvaardigh 1618 1638, 1644, 1678 de oevel 1621 1623, 1629 drukfout: slechtse 1678 mijt, 1623 1629 heel verklaren 1638, 1644, 1678 heel wel verklaren 1625 1644're by 1626 1644 hadt: 1627 1644 verstont 1678 verstont, 1630 1644, 1678 vertrouwen, 1631 1638, 1644, 1678 werelt 1678 bedroch, 1644, 1678 Vrouwen: voetnoot1611 helpter haar niet van: kan er hen (nl. de mannen) niet van verlossen. voetnoot1612 eenrinstich: eigenzinnig. voetnoot1613 spijt: een grief. voetnoot1615 smeeckt: vleit. voetnoot1616 swoegtet: zucht het; strax: weldra. voetnoot1617 speelt de Man een treck: zet de mannen een hak, bakt de mannen een poets; Man hier gebruikt als collectivum. voetnoot1618 te oevel: in zeer hoge mate; stout: brutaal; soo: indien; lijt: geduld heeft. voetnoot1619 slechtste: eenvoudigste. voetnoot1621 niet een mijt: geen zier, volstrekt nietsaant. voetnoot1622 heym'lijck: geheime. voetnoot1623 sware: moeilijke, belangrijke; licht: gemakkelijk, onbelangrijk; verklaren: oordelen te zijn. voetnoot1624 ghevaarlijckheydt: moeilijke omstandigheden; rat: snel, vaardig. voetnoot1627 hem: zich. voetnoot1629 tot een overvloet: ten overvloede. voetnoot1631 loose: listige, sluwe. voetnoot1632 buyten: naar buiten toe; schoon: weliswaar; ghelaat: uiterlijk. [tekstkritische noot]1635* 1644, 1678 daer men 1638 wt wt 1638-1639 deze vzn. verstoren de inspringingsregelmaat, vgl. Inl. blz. 55 1643 1629, 1638, 1644, 1678 kroon dragers 1645 1678 waer't ging, 1647 1678 waer't 1650 1678 gelijckt voetnoot1633 nechtigh: ijverig. voetnoot1634 't ghesicht: de ogen. voetnoot1635 daarmen uyt: waaruit men; licht: gemakkelijk. voetnoot1636 Die: betr. vwnd. dat verwijst naar Vrouwen (vs. 1631), tegelijk ook naar spieghel (vs. 1635); verbeeldingh: voorstelling (van het Man-volck); strackx: direct. voetnoot1637 op een nieu: opnieuw; aan-slaat: zich toeëigent; ond. hiervan is het wrschl. vóór weder in te voegen, samengetrokken Die, betr. vnwd. met o.a. het antecedent spieghelaant. voetnoot1638 billich: redelijk. voetnoot1639 versaat: verzadigd. voetnoot1640 vermeten: aanmatigend, driest. voetnoot1641 daar: daarbeneden, dus op de aarde. voetnoot1642 Phenix: mythologische vogel, waarvan maar één exemplaar bestondaant.; schoon: achtergepl. bijv. bep. voetnoot1643 daar... toe: ervoor; kroon-draghers: koningen, vorsten; raat noch middel enz.: geen wijze raad of materiële middelen voor weten (nl. om de Phenix of een andere buitengewone zeldzaamheid in bezit te krijgen). voetnoot1644 Noch: en evenmin ooit; dat: wat (antecedent: dingh). voetnoot1645 Dat: voor dit woord leze men ook (het dus samengetrokken) Noch, uit vs. 1644; al waart: al was het, al zou het zijn; gingh En socht: ging zoeken. voetnoot1647 doch: toch; te: zeer; sonderlingh: zeldzaam, bijzonder, ongewoon. voetnoot1648 Lamperay: konijntje; malsem: mals. voetnoot1650 ghelijck 't: lijkt op; wel: zeer goed. [tekstkritische noot]1651 1644 soetjes 1655 1678 deught, snell, 1656 1629 eendrachtighblijven; 1644 een drachtich 1678 blijven? 1657 1678 hou't schrijven, 1658 1629 Lucreers' 1678 seydt. (waarschijnlijk een. maar mógelijk een,) 1659 1678 recht, 1660 1678 bereydt, 1661 1644, 1678 gestorven 1678 kastyen. Vanaf 1661 is inspringingsregelmaat verstoord; vgl. Inl. blz. 55 1662 1638, 1644, 1678 ernst 1678 opgeleydt 1663 1629, 1644 vande 1644, 1678 lyen. 1664 1644, 1678 Goon? 1665 1629, 1638 onder scheydt 1666 1678 honighbyen. 1667 1629, 1644 mensch'lijck he'en 1668-1669 Vgl. Inl. blz. 15 1670 1629, 1638, 1644, 1678 harderende 1671 1644, 1678 huys der 1629, 1638, 1644 Coninginne 1678 Koninginne, voetnoot1651 in 't oogh: om te zien. voetnoot1652 haar: hun, d.i. van de wezels. voetnoot1654 goedigheydt: goedheid, deugdzaamheid. voetnoot1655 lichte: wufte, lichtzinnige; snel: vergankelijke; achtergepl. bijv. bep. voetnoot1657 beusel schrijven: leugenachtige beweringen. voetnoot1658 van: over; Lucreets': Lucretia, legendarische echtgenote van L. Tarquinius Collatinusaant.; Casandra: Cassandra (of Alexandra), mooiste der dochters van de Trojaanse koning Priamusaant. voetnoot1659 besluyt: concludeer; recht: terecht; wet'lijck dryven: met kennis van zaken staande houden (als voor een rechtbank). voetnoot1660 haar roeden al: al haar geselroeden. voetnoot1661 schaduwen: schimmen; ghesturven: gestorvenen. voetnoot1662 op-gheleyt: opgedragen, bevolen. voetnoot1664 by: vergeleken met (ook in vzn. 1666 en 1667). voetnoot1665 Maar: wel (nu),...aant. voetnoot1667 mensch'lijckhe'en: mensen, het mensdom. voetnoot1668 snoo ghesworen: vervloekte, slechte. voetnoot1669 soeckt: tracht, probeert. voetnoot1670 hadderende: kijvende. [tekstkritische noot]1674* 1678 vervallen is: siet, sy 1675 1638, 1644, 1678 elck 1678 1638, 1644 dinck 1678 doen, 1680 1678 vriendschap, 1687 1678 doen, 1688-1689 Vgl. Inl. blz. 55 1678 gestoort, 1689 1678 selver, 1693 1678 vrede, 1695 hier blijkt inspringingsregelmaat verstoord; vlg. Inl. blz. 55 voetnoot1672 straffer sinnen: barse gemoedsbewegingen. voetnoot1673 meer als het Vee stief-moederlijck: op een meer stiefmoederlijke wijze dan het Vee; versien: voorzien van (met, uit vs. 1672). voetnoot1675 Daar: terwijl; nochtans: daarentegen. voetnoot1677 onghereghelt: zonder (redelijke) regelmaat, inconsequent; voor-stellen: in hun hoofd halen. voetnoot1678 dan datmen haar verbi'en: dan wat men hun verbiedt (ond. is men, in betekenis meerv.). voetnoot1682 ontsegh: weigeren, tarten; lellen: kletsen. voetnoot1683 geemlijckheydt: ontevredenheid. voetnoot1684 dubbelheydt: dubbelhartigheid. voetnoot1685 onschamelheden: schaamteloos handelen. voetnoot1688 ghestoort: verstoord, ontstemd; ghepeyt: tevreden gesteld. voetnoot1690 deden: zou doen. voetnoot1691 raat: gist; 't ooghe blijck'lijck seyt: het oog onmiskenbaar zegt (= aan de zinnen meldt als duidelijk gezien). voetnoot1692 haar: hen, d.i. het slach van Lie'n (vs. 1676), de Vrouwen (vs. 1664). voetnoot1694 Als: dan; wellustigheydt: wellust (niét depreciërend). [tekstkritische noot]1674 1678 vervallen is: siet, sy 1675 1638, 1644, 1678 elck 1678 1638, 1644 dinck 1678 doen, 1680 1678 vriendschap, 1687 1678 doen, 1688-1689 Vgl. Inl. blz. 55 1678 gestoort, 1689 1678 selver, 1693 1678 vrede, 1695 hier blijkt inspringingsregelmaat verstoord; vlg. Inl. blz. 55 voetnoot1695 besporen: nazoeken. voetnoot1697 spits-sinnigh: scherpzinnig. voetnoot1698 selfs: eigener beweging; brood-droncken: uitgelaten op lust bedacht. voetnoot1699 Reden: oorzaak; haer: hen (die het spits-sinnigh volck vormen). voetnoot1700 het: d.i. dat volck; van: door; nam: tot zich nam. voetnoot1701 gheweyde: ingewand; gheboren: geboren, in de betekenis van: ontstaanaant. voetnoot1702 op-ghequeeckt: opgevoed; ghevoetstert: gevoed (zijn, uit vs. 1701); mam: borst. voetnoot1703 kroonde: van een krans omgevenaant.; togen: trokken (aan de borsjes en kroonde tepels). voetnoot1704 lurckten: slurpten, hoorbaar zogen. voetnoot1705 leempten: gebrekkigheden, ziekten. voetnoot1707 schalcke: bedrieglijke, boze; vrouwe: vrouw in het algemeen, in collectieve betekenis blijkens het gebruik van weten; loos: listige, achtergepl. bijv. bep. voetnoot1709 smijtmen: slaat men. voetnoot1710 die haar heeft gevoedt: nl. de kopaant. voetnoot1711 saak: oorzaak. voetnoot1712 haar: hun; helft: (weder-)helft, vrouwaant. voetnoot1713 als enz.: als ik het zo eens mag zeggen (nl. in het volgende vers, dus:) te weten voetnoot1714 heeft: ‘bezit’; in het oogh: door het zien; an het lijf: door lichamelijk contactaant. [tekstkritische noot](scène-kop)* 1644, 1678 Jupyn. Minerve. Mercurius. 1716 1678 beleydt, 1719 1638, 1644, 1678 Macht, 1644 Godinne 1720 1629 behagen 1721 1644, 1678 van de 1723 1638, 1644, 1678 aenhoren voetnoot† stomme: niet aan de dialoog deelnemende (in dit geval). voetnoot1715 geslangde: van (twee) slangen voorziene (op Mercurius' staf waren twee slangen)aant.; boerteryen: spotternijen. voetnoot1716 ernstachtigheyt: ernst; beleyd: zaak waar het om gaat. voetnoot1718 statelijcke: verheven, niet-alledaagse; bescheyd: overleg. voetnoot1719 mannelijcke Maaght: mangelijke maagd, d.i. Minerva, ofwel (Grieks) Pallas Atheneaant. voetnoot1721 Vindersche: uitvindster; de klemtoon ligt op de tweede lettergreepaant.; krijgh: oorlog, hier wel bedoeld als: succesvolle oorlogstactiek; aanslagen: ondernemingen, (oorlogs) daden. voetnoot1722 of wel, of niet: goed dan wel slecht. voetnoot1723 Pallas: Griekse godin, identiek met de Romeinse Minerva (Minerve uit scènekop); Donderaar: een der toenamen van Jupiter luidt Tonans, Tonitrualis: donderend, donderaaraant. voetnoot1724 ydelheden: nietszeggendheden; des stouten klapperts: van de dappere kwaadspreker, nl. Mercurius. voetnoot1725 moet: gemoed; tooren: toorn. voetnoot1727 vruchteloose: onvruchtbare; sonder kooren: zonder nut; letterlijk: zonder graankorrelsaant. voetnoot1728 redens: argumenten; Wan: leegaant.; klem: overtuigingskracht. [tekstkritische noot]1730 1678 vervallen is dat 1638, 1644, 1678 ne'm 1731 1678 vloecken, 1733 1678 maeckt'et 1734 1678 verdut, 1737 1644 dieven vaer 1678 dieven vaer, teer, 1743 1678 hembden; 1744 1644, 1678 dat's 1747 1644, 1678 beest. voetnoot1729 Treckt taal-man opter tril: gaat heen (gebiedende wijs), pleiter, advocaataant.; u: voor u (datief); ooren: hoordersaant. voetnoot1730 nem: neemaant. voetnoot1731 u: uw; machse: kan haar (terecht). voetnoot1732 leyt: leidtaant. voetnoot1734 Verduyvelt: bedremmeld, verdut: suf, slaperig. voetnoot1735 Sulcx: op zodanige wijze. voetnoot1737 Hoe souw enz.: Hoe zou enz.aant.; der dievenvaar: de vader van de dievenaant.; in sijn kintscheit teer...: in zijn tedere kinderjaren; Neptunes Gaffel: de drietand van de godheid der zee Neptunus (= Poseidon) voetnoot1739 van: door; Admeet: Admetus, Koning van Pherae (Thessalië, landstreek in Griekenland)aant. voetnoot1741 Mars: god van de oorlog; sijn geweer: zijn wapen, nl. een heilige lans. voetnoot1742 Moer: moeder, nl. Maia; Susters: ? ; ontschoolen: weggemoffeld voetnoot1743 Vulkaan: Vulcanus (Hephaestus), de smid van de goden, de god van het vuur. voetnoot1744 Venus: Aphrodite, de godin van de liefde; Venus gordel: de gordel van Venusaant.; Jupiters staf: de scepter, symbool van de heerschappij, van Jupiter; dats meer: ja, wat meer is. voetnoot1745 had: zou hebben; selfs: zelf (bij blixem). voetnoot1747 liet: achterliet (daarvoor in de plaats?); seerich: ziekelijk. [tekstkritische noot]1751 1623 drukfout vrouwe n, 1754 1644, 1678 plach, 1755 1638, 1644, 1678 betrouwen: 1756 1678 tolck, 1757 1678 heymelijck 1758 1678 toot, 1762 1678 dat men 1763 1678 u is vóór: hooft vervallen 1767 1678 Goon, wil 't voetnoot1749 besjen: oud vrouwtje. voetnoot1751 hem: zich; ontsien: generen voor; der eerelijcker vrouwen: van de eerzame vrouwen (geen vergr. trap, maar genitief). voetnoot1752 klieck: smet. voetnoot1753 haar wars: van hen afkerig. voetnoot1754 plach: placht te zijn; haar woort wel houwen: hun voorspreker wel zijn. voetnoot1755 mochten: zouden kunnen; u haar saak als voor-spraak: aan u als advocaat hun rechtszaak. voetnoot1756 taal-kundige: welbespraakte; vgl. vs. 1729; tolck: zegsman; vry: rustig; rieck: met zekerheid opmaak uit kleinigheden (letterlijk: ruik, de reuk ervan hebben). voetnoot1757 misschien dat: en dat mogelijk; pieck: persoonlijk gevoel van wrok. voetnoot1758 Van: door, op grond van; toot: voor de gek houderij; verdouwen: verdragen, verduren. voetnoot1760 schotsen: schampere, aanmatigende. voetnoot1761 waar: zou zijn. voetnoot1762 Vluchtige: vlugge; Swerver: zwerver, nl. als bode der Goden, met name van Jupiter, dan hier, dan daar heen gezonden. voetnoot1763 U hielen en u hoed: Mercurius werd aan hielen en helm gevleugeld voorgesteld; u: uw; vliet: vliegt. voetnoot1764 zijn gevleugelt: vliegen er maar op los (letterlijk: zijn bevleugeld), en zo: missen iedere grond. voetnoot1765 doorsichtighe: scherpziende, doorzicht bezittende. voetnoot1766 wit: kern; mogelijk ook: bedoeling. [tekstkritische noot]1773 1678 aenstrijcken, 1775 1678 van de geen, 1780 1629 uyt genomen 1638 wt genomen 1644 lieflijck 1781 1678 Uytmuntend' 1784 1638 wt-stekende 1785 1644, 1678 Aen-minnigh 1786 1678 eerb're 1787 1678 hout, van de 1788 1678 siet, 1790 1678 volck, voetnoot1768 weseloose: geen wezen bezittende, zinledige. voetnoot1769 van: tussen; Mayas-Soon: Mercurius (Hermes)aant.; mijn: mijzelf. voetnoot1770 vast: onderlegd, ervaren. voetnoot1773 of hy 't schoon: en ofschoon hij er; anstrijken: aanhechten. voetnoot1774 sijnes tichts: van zijn beschuldiging, aantijging voetnoot1776 hem: zich. voetnoot1778 by: vergeleken met; te: zeer. voetnoot1780 uytgenomen: uitstekende. voetnoot1782 antreckelijckheyd naakt: onverholen schoonheid, tegelijk: aantrekkelijke naaktheid (naakte schoonheid)aant. voetnoot1783 poeselachtich: zacht, mollig; wack're: flinke. voetnoot1784 hooch-dragend: verheven, edel. voetnoot1785 gesicht: oogopslag; gelaat: uiterlijk. voetnoot1786 schamelheyd: zedigheid. voetnoot1787 hout: stuk hout; sluyt hem van: sluit hem uit, reken hem niet tot. voetnoot1790 Ten waar dit lieflijck volck: als dit lieflijk volk (de vrouwen) er niet was. [tekstkritische noot]1794 1638, 1644 vergaen, 1678 vergaen. 1796 1638, 1644, 1678 vruchtbarende 1797 1644 wijslijck 1798 1644 Godsvruch, ten 1678 wat men (scène-kop) 1629 Mercurins, 1799 1678 verruckt 1802 1678 dit's 1803 1678 Een hoogh 1809 1678 als't voetnoot1791 van: uit. voetnoot1793 Ten mocht: het (nl. 't mannelijck geslacht) zou niet kunnen. voetnoot1794 Of: oftewel. voetnoot1795 gehouwen: verplicht. voetnoot1797 komen voor: voorkómen. voetnoot1798 daar: nl. daar beneden, op aarde. voetnoot1799 verrockt van: ontrukt aan. voetnoot1800 Voor uwe wijsheyd gaan: aan uw wijsheid gaan vóóraf, uw wijsheid gaan te boven; van uw wijsheid winnen het; ongebondenheden: onbeschoftheden, uitgelatenheden. voetnoot1801 dulheyd: dwaasheid; komt u aan: bevangt u. voetnoot1803 sich matich breken: zich bedwingen tot matigheid. voetnoot1804 stichtich: opbouwend, positief gezind; bescheyt: onderscheidingsvermogen, verstand; van: over. voetnoot1805 storen haar: maken zich boos; euvelheyd van moed: kwade luim, gemoedsverontwaardiging. voetnoot1807 wedersydich: van weerskanten (en), tegenstrijdig. voetnoot1808 sucht: partijdigheid, voorkeur. voetnoot1809 redenkavelingh: redenering. [tekstkritische noot]1810 1638 ernst' (de t' is beschadigd) 1644 ernst' 1678 ernst', 1813 1638, 1644, 1678 oorlof 1678 als men 1644 in siet, 1816 1678 spinnen, 1817 1678 langh, 1820 1638, 1644, 1678 Aen, aen 1821 1638, 1644, 1678 zy't 1823 1678 moeste hoeren; 1825 1678 boost', sotst', 1826 1678 vreckst', trotst', voetnoot1810 schort: schort het aan; geduldigheyd: verdraagzaamheid (tgo. Mercurius). voetnoot1811 torent: bent toornig; licht: gemakkelijk; te besonder: in zeer hoge mate, al te zeer. voetnoot1815 onrijpe: te vroege; de drie Godinnen: de Parcen. Zie vs. 19 en annotatie. voetnoot1816 na haar: volgens hun; behagen: lustaant. voetnoot1817 nae: al naargelang (zo ook naa* in vs. 1818). voetnoot1818 Atropos: een der Parcen; nootwendich: als door het Noodlot vastgesteld. voetnoot1819 haar: zichzelven. voetnoot1820 An: met betrekking tot (zo ook an). voetnoot1821 de dochters schuld: de schuld van de meisjes. voetnoot1822 stracx: direct. voetnoot1823 wierden: werden. voetnoot1826 dweegste: de meest gedweeë. voetnoot1827 En of: en indien al. voetnoot1828 waandy: meent ge; met den ander: met elkaar; haar...dragen: zich gedragen, omgaan. voetnoot1829 Maar: slechts; grouwelijck: angstaanjagend; op den grond: op de oppervlakte (vanuit de hemel gezien). [tekstkritische noot]1833 1678 dreuscheyt 1840 1629, 1638, 1644, 1678 ontkramt, 1844, 1678 omtrent 1845 1638, 1644, is 1678 is, voetnoot1831 't Mocht: of misschien, desnoods; onbequaam: machteloos, tot niets in staat; gebreck in 't baren; een aangeboren gebrek. voetnoot1832 veroverlast: overbelast; van: door. voetnoot1833 dreutscheyd preuts: stugge ontoeschietelijkheid; spits: op vinnige wijze. voetnoot1835 voorsicht: vooruitziende blik. voetnoot1836 suyverheyd: kuisheid, ingetogenheid. voetnoot1837 verhoort: luistert goed naar; bidt: verzoekt. voetnoot1840 ontwervelt, en ontkrampt: van... grendels ontdoet en van de hengsels wegneemt; ontslaken: losmaken. voetnoot1841 op: open; in 't kort: in korte tijd. voetnoot1842 nieuwe water-vloed: nieuwe zondvloedaant. voetnoot1843 van: voor. voetnoot1845 Tomb: grafkelder. voetnoot1846 snoo: boze. voetnoot1848 teelingh: voortplanting; dyen: voortgang vinden (letterlijk: groeien). voetnoot1849 sonder soch: zonder (het) zogen; van: door. [tekstkritische noot]1852* 1638, 1644, 1678 rinck 1678 der aartrijck, 1853 1678 man, 1854 1678 beest, 1855 1678 maeckt 't 1859 1678 loops, 1863 1678 Waer't ongerijmt, 1868 1629, 1638, 1644, 1678 soon: voetnoot1852 ronde ring: ronde kring, voor de aarde gezien als een platte schijf, afgesloten rondom door de horizonaant. voetnoot1857 Beteutelt: verlegen, beteuterd. voetnoot1859 't daer al: alles daar. voetnoot1860 te raan: raad te geven. voetnoot1861 der niet: er niets. voetnoot1862 kon: zou kunnen. voetnoot1863 Waart: zou het zijn. voetnoot1864 verbont: voorwaarde. voetnoot1866 So verre sy: in geval zij zo ver zouden gaan dat zij; haar: hun; last en grootheyd: belangrijke opdracht, of: opdracht en (eigen) voornaamheid (d.i. goddelijke status?)aant. voetnoot1867 dat geef ick kracht: dat bekrachtig ik, daar stel ik mij achter. [tekstkritische noot]1869 1644, 1678 dalewaerts, 1870 1678 geheyme, 1871 1678 verholenthe'en, 1883 1644, 1678 vóór dit vers ontbreekt Merc. als de sprekersaanduiding 1884 1678 Dal voetnoot1869 ten dalewaarts: naar beneden; (van de Olympus-top) dalwaarts. voetnoot1870 geschieden: voorvallen, hier: ten uitvoer gelegd worden. voetnoot1871 rept: gewaagt van. voetnoot1872 al wegh enz.: uw gehele aandeel in, recht op de hemel verloren hebt. voetnoot1873 om of... Dat: opdat, in het geval dat; heet: vurig. voetnoot1874 waterige sinnen: gemoed vol water: Neptunus is immers de god van de (zee)wateren. voetnoot1875 wilt gedachtich zijn: wilt er aan denken. voetnoot1876 Vaart eeuwelijcken wel: het ga u in alle eeuwen goed. voetnoot1879 Rolt... om: wikkelt van de (toneeltoestel-)- katrol(len) af. voetnoot1884 Del: dal, of dalen. [tekstkritische noot]1890 1678 Uyt 1895 1678 Scherpsinnige Mercur', 1899 1644 't Volck rijckste 1900 1644, 1678 siet men 1902 1678 Goder voetnoot1885 kerck en toren: toren(hoge) kerken, of: kerktorensaant. voetnoot1886 ooght: let op, zie nauwkeurig toe. voetnoot1887 hooght: hoogteverschil. voetnoot1889 Hemel en licht: de lichtende hemel (het godenverblijf)aant. voetnoot1891 hem op te heven: zich te verheffen. voetnoot1893 Dat wy gaan: laten wij gaan. voetnoot1896 snel gesicht: snelle blik der ogen. voetnoot1902 werd: worde; na haar wil: volgens hun wil. [tekstkritische noot]1903 1644, 1678 van de 1904 1678 ná dit vers ontbreekt G.A. Bredero 't Kan verkeeren. voetnoot1904 op het hooghst van noden: het allernodigst.

Vorige Volgende

Angeniet

Het derde deel, eerste handelingh.

Over het gehele werk

organisaties

Over dit hoofdstuk/artikel

lied