Angeniet

[p. 129]

Het eerste bedrijf. Eerste uyt-komen.^†

Roosendaal, en Klaremondt

 

Ach Klaremont mijn vrou! mijn dunckt dat onse dagen

 

Allengsjens ons ontgaan, en voorts ten grave jaghen:²

 

Helaas! de grijse Tijdt die loopt veel snelder hier³

 

Dan 't swalpend' water van de ruyschende Rivier,

5

Dat stroomende met kracht komt schuymend afgedreven:

 

Doch gheen dingh is so vlugh als 's menschen vluchtigh leven!⁶

 

Want of men schoon een man hier tsestigh Jaren siet,⁷

 

Hy valt en stort daar heen en smeult en smelt tot niet:⁸

 

De Doot omcinghelt ons, wy zijn sijn na-ghebuuren,

10

En moeten na de Wet, en reghel der natuuren¹⁰

 

Ons onder sijn banier al gheven, soo wy sien¹¹

 

Aan jongh en jeughdigh Volck, aan ons ghelijcke li'en,

 

Aan maaghschap, en aan bloet, aan vrienden en bekenden¹³

 

Die by ons sijn verleeft, 't ghetal is sonder ende:¹⁴

15

Sy zijn nu in haar rust, en legghen in het stof,

 

En slapen d'ys're slaap; wy moetender oock of,¹⁶

 

Maar weten niet wanneer, dus laat ons onse saken

 

Tot dese laatste tocht ghereet en vaardigh maken,¹⁸

† bedrijf... uyt-komen: zie Inleiding blz. 34-42, en 50-52.

2 voorts: voorwaarts.

3 grijse Tijdt: tijd met grijze haren.*aant.

6 vluchtigh: snel voorbijgaand, onbestendig.

7 of men schoon: ook als men; tsestigh: zestig.*aant.

8 daar heen: naar beneden, neer; smeult: dooft (uit).

10 na: naar; Wet en reghel enz.: natuurwetten.

11 onder sijn banier enz: geheel en al achter zijn vaandel scharen. nl. dat van de dood; soo: zoals.

13 aan maagschap, en aan bloet: aan familie en kinderen.

14 by ons sijn verleeft: onder ons tot hun einde toe hebben geleefd*aant.; ghetal: aantal.

16 ys're slaap: niet te verstoren slaap, dus, doodsslaap; moetender oock of: moeten er van ontslagen worden, d.i. van het leven.

18 ghereet en vaardigh: klaar en geschikt.

[p. 130]

 

Wy moeten nu betre'en den seer bedwonghen padt,¹⁹

20

Ons kluwen is schier of; ick heb mijn tijdt ghehadt,²⁰

 

Ick moet verschijnen voor de grooten raadt der Goden,

 

Ick ben ghewaarschout vaack door teyckens en door boden

 

Die my vermaanden steets te dencken op dien dagh

 

Van 't alghemeene recht daar niemandt of en mach:²⁴

25

Eer dan de dorre doot met schrickelijcke stemmen²⁵

 

Ons onvoorsienlijck roept, eer ick my voel beklemmen²⁶

 

Van sijn killende handt, eer dat hy ons verrast²⁷

 

Soo laat ons nu voldoen ons op-gheleyde last:²⁸

 

Het tijdttelijcke goedt dat ons hier is ghebleven²⁹

30

Voor onse moeyt' en sorgh, laat ons dat wijs'lijck gheven

 

Aan een voorsichtigh man, en die ons eenigh kint³¹

 

Ghelijck zijnde van Staat te trouwen is ghesint,³²

 

Op dat wy voort gherust ons leven moghen leyden³³

 

En sonder achter-docht uyt dese werrelt scheyden,³⁴

35

Het welck wy schuldigh zijn met grooter neerstigheydt³⁵

 

Te vord'ren, 't is by ons wel dickwils aangheleyt,³⁶

 

Maar hieldent altoos op met slepen en met sloeren,³⁷

 

Het moet eens op een eyndt; wy moeten 't nu uyt-voeren,

 

Eer sy door slofheydt en door achteloosheydt groot³⁹

40

By vreemde Vooghden komt na onser beyder doot.⁴⁰

19 bedwonghen padt: pad (van het sterven) waarlangs te gaan wij gedwongen worden.*aant.

20 kluwen: levensdraad*aant.; of: (geheel) af (gewikkeld).*aant.

24 't alghemeene recht: rechtspraak die voor iedereen gelden zal; daar: waar; of en mach: van ontslagen kan worden.

25 dorre: uitgedroogde, d.i. van levenssappen verstoken (binnen de personificatie die uit het roept (vs. 26) blijkt); stemmen: stemgeluiden.

26 onvoorsienlijck: onverhoeds.

27 killende: koudmakende, verkillende.

28 voldoen: voltooien.

29 Het tijdttelijcke goedt: het aards bezit.

31 voorsichtigh: vooruitziende, en daarom: zorgzame; die: die.*aant.

32 Ghelijck zijnde van Staat: van gelijke stand zijnde; bijv. bep. bij die (vs. 31).

33 voort: voortaan, verder.

34 achter-docht: zorg, bekommernis.

35 Het welck: verwijst naar de vzn. 29-34; neerstigheydt: ijver.

36 te vor'dren: ten uitvoer te leggen; by ons: door ons; aangheleyt: begonnen.

37 sloeren: sleuren.

39 slofheydt: laksheid.

40 Vooghden: voogd en toeziend voogd.*aant.

[p. 131]

 

Veel beter soud mijn ziel verheugen en vernoeghen,

 

Dat sy haar nu althans, gehouwt zijnde, gingh voeghen⁴²

 

Te wonen op haer selfs in eyghen heerschappy,

 

So waar sy uyt het oogh en 's volcx klapperny:⁴⁴

45

Want geen mensch so volmaakt, noch niemant sal 't so raken⁴⁵

 

Dat hy 't de nijdige of elck te pas sal maken:⁴⁶

 

En tot beschuttingh van de Maaghdekens haar faam,⁴⁷

 

Is tijdich huwelijck voornaamelijck bequaam.⁴⁸

 

Wien is hier inde stadt die niet en sou behagen⁴⁹

50

Ons oud en groot geslacht van vrienden en van maghen?

 

Wien soude niet verblijt van harten, voor sijn deel⁵¹

 

Ontfangen tot sijn Bruyd ons kostelijck juweel,⁵²

 

In 't welck de gaven zijn van d'alderbeste menschen,

 

Of die een groote ziel sijn liefste lief kan wenschen,⁵⁴

55

Als eer, en weeslijckheyt, met schoonheyt fris verselt,⁵⁵

 

Met hooge af-komst, en met mogentheyt van gelt.⁵⁶

 

De goedighe natuur heeft haar met dese dingen⁵⁷

 

Ten alderhooghst versien, ja dat so sonderlingen⁵⁸

 

Dat ick noch Prins, noch Graef, noch niemand inde stadt

60

Souw wijcken in sijn bloed, in adel noch in schat,⁶⁰

 

Noch sy de schoonste vrouw in deeglijckheyt en deughden.⁶¹

42 Dat: indien; althans: terstond, (hier:) weldra, d.i. na haar huwelijk; voeghen: er toe zetten.

44 en 's volcx klapperny: nl. buiten de achterklap van het volk.

45 so volmaakt: hoe volmaakt ook; 't so raken: er zó in slagen (nl. te leven).

46 nijdige: jaloerse; te pas: naar de zin.

47 de Maaghdekens haar faam: de goede reputatie der ongetrouwde vrouwen.

48 bequaam: geschikt.

49 Wien; enz.: Wie *aant.; die: aan wie.

51 voor sijn deel: als voor hem bestemd.

52 kostelijck juweel: kostbaar kleinood, nl. de dochter.

54 Of die: de gaven die; sijn liefste lief: meew. vrwp.; wenschen: toewensen aan.

55 weeslijckheyt: betamelijkheid, Temperantia; fris: frisse; achtergepl. bijv. bep.

56 mogentheyt van gelt: geldelijk vermogen.

57 goedighe: liefderijke, welwillende.

58 ja dat so sonderlingen: en wel op zo bijzondere wijze.

60 bloed: afkomst.

61 deeglijckheyt: rechtschapenheid, deugdzaamheid.

[p. 132]

klaremondt

 

Laat haar, o Goden! voort soo leven t' onser vreughden,⁶²

 

s'Is vol en groot van geest, en wy seer machtigh rijck,⁶³

 

Dan waar vindmen een man haar waardigh of gelijck?⁶⁴

65

Doch dese sorch mijn Heer; wil ick u toe vertrouwen,⁶⁵

 

En wat ghy denckt of doet sal ick van waerden houwen,⁶⁶

 

So sal u dochter oock, die noch om lief noch leet⁶⁷

 

Sal wederstaan u wil, waar ghy haar oock besteet,⁶⁸

 

Ick kenn' haar dweegen aart, en sachtheyt van haar sinnen,⁶⁹

70

Sy is oprecht en slecht, en weet noch van geen minnen.⁷⁰

roosen-daal.

 

Ick weet geen beter als den heuschen Kloridon.⁷¹

klaremondt

 

En ick geen liever dan den rijcken Dimyon:⁷²

roosen-daal

 

De ware rijckdom lief, die leyt in 't hart gelegen.⁷³

klaremondt

 

Wat schaat de rijckdom die met eeren is verkregen?

62 voort soo leven: voortaan aldus (in rechtschapenheid en deugd) leven.

63 vol en groot van geest: verstandig en grootmoedig.

64 Dan: maar.

65 mijn Heer: d.i. Roosen-daal*aant.; de man had de taak, immers de voorsienicheyt (vgl. vs. 31), te zorgen voor de toekomst der kinderen; wil: sal.

66 houwen: achten.

67 noch om lief noch leet: om niets ter wereld.

68 besteet: uithuwelijkt.

69 dweegen: meegaande; sinnen: gemoed.

70 slecht: eenvoudig.

71 heuschen: wellevende.

72 En ick enz.: En ik weet enz.*aant.; Dimyon: Endimyon*aant..

73 leyt in 't hart gelegen: ligt in 't hart.

[p. 133]

roosen-daal

75

Niet: Kloridon is groot en treffelijck van moet;⁷⁵

klaremondt

 

Dats wint. Endimyon is dapper wel begoet.⁷⁶

roosen-daal

 

Maar Kloridon is jongh, vermakelijck en aardigh:⁷⁷

klaremondt

 

Jonckheyt vol sotheyt is niet eenen penningh waardigh.⁷⁸

roosen-daal

 

Nochtans trecktmen daar door meest aller menschen gunst.

klaremondt

80

Endimyon die kan daer toe een and're kunst.⁸⁰

roosen-daal

 

Liever wat kan hy doch?⁸¹

klaremondt

 

Gelt winnen en vergaren.

75 Niet: niets; groot en treffelijck van moet: vol zelfvertouwen, standvastig en voortreffelijk van inborst.

76 wint: kletspraat; dapper wel begoet: in hoge mate van goederen voorzien.

77 vermakelijck: opgewekt, plezierig.

78 penningh: in waarde de geringste der munten in de 17de eeuw (1/16 stuiver).*aant.

80 daer toe: voor dat doel.

81 Liever: liefje, eigenlijk: minnaar; doch: toch.

[p. 134]

roosen-daal

 

Het is noch grooter saack 't gewonnen te bewaren:

 

Rijck werden is geen kunst, maar deuchdelijck en goet,⁸³

 

Ick acht eer boven gout.

klaremondt

 

Het winnen dat is soet,

85

Wie 't meeste voordeel doet wert die niet meest gepresen?⁸⁵

 

Daar is geen meerder schand als sonder gelt te wesen.

roosen-daal

 

Kloridon is kloeck, en souw dit land regieren.⁸⁷

klaremondt

 

Men geeft geen vreemdelingh de staaten te bestieren.⁸⁸

roosen-daal

 

De deucht wert over al in groot aansien gestelt.⁸⁹

klaremondt

90

Wat vordert yemants deught, heeft hy geen goet noch gelt?⁹⁰

roosen-daal

 

De deught van klaar verstant brengt eener tot gebieden.⁹¹

83 werden: worden; voor het begrip leze men na goet óók werden.

85 't meeste voordeel doet: (zichzelf) het meest bevoordeelt; of, neutraler: de meeste winst behaalt.

87 Kloridon enz.: Kloridon die enz.;*aant. souw: zou in staat zijn om.

88 vreemdelingh: vreemdelingen.

89 wert: wordt.

90 vordert: helpt.

91 eener: iemand.*aant.

[p. 135]

klaremondt

 

Verstant? o neen, het gelt maakt staat-waardige lieden.⁹²

roosen-daal

 

Dats dolheyt, en geen recht.

klaremondt

 

Maar wat een praat is dat,

 

En zijn de rijckste niet de beste vande stadt?

roosen-daal

95

Hy is best die best doet in goed'voorgang van leven.⁹⁵

klaremondt

 

Ja sonder gelt, en wort daer niemand om verheven:⁹⁶

 

Het gelt doet alle dingh, dies ick 't met reden prijs,

 

Die gelt heeft die is vroom, goet, deuchdelijck en wijs,

 

Al wert hy inder daat een guyt of geck bevonden.⁹⁹

roosen-daal

100

De rijckdom is hier veel een oorsaak van veel sonden,¹⁰⁰

 

De armoed let de Helden niet,¹⁰¹

 

In staat te stijgen: soomen siet¹⁰²

92 staat-waardige lieden: mensen die de eer en het aanzien, verbonden aan een hoog ambt, waardig zijn.

95 in goed' voorgang van leven: door een goed voorbeeld van leven te geven.

96 Ja: (hier:) wel zeker, maar...

99 wert; enz.: blijkt hij naar zijn daden beoordeeld een deugniet of gek te zijn.

100 veel: dikwijls.

101 De armoed enz.: de armoede enz.*aant.; let: belet.

102 staat: maatschappelijke stand.

[p. 136]

 

Aan Eumenes schalck en schrander:¹⁰³

 

Dees Voermans soone wel ter hant,¹⁰⁴

105

Quam door geswindheyd en verstant,¹⁰⁵

 

An 't swagerschap van Alexander.

 

Virgili die grooten Poët,¹⁰⁷

 

Die 't voorst van de Latijnen treet,¹⁰⁸

 

Was sone van een Potte-backer.¹⁰⁹

110

Horatj vader was een slaaf,¹¹⁰

 

Maar niettemin so was hy braaf,¹¹¹

 

En wel begeest aartigh en wacker.¹¹²

 

De Coningh Craesus machtigh rijck,¹¹³

 

Die niemand waande sijns gelijck,

115

Schoot Solons spreuck eerst in gedachten,¹¹⁵

 

Als hy gebonden lach op 't vyer,¹¹⁶

 

Te weten: datmen niemand hier

 

Voor dat hy sterf sal salich achten:¹¹⁸

 

Want Policrates die Tyran¹¹⁹

120

Waar soo luckige rijckeman¹²⁰

 

Dat hy noyt ong'luck heeft ontfangen:

 

Dees mensch die noyt in ramp en viel,¹²²

103 Eumenes: Eumenes van Cardia*aant.; schalck: listig.

104 wel ter hant: bijdehand.

105 geswindheyd en verstant: vlugge geest.*aant.

107 Virgili: Vergiliusaant.

108 't voorst enz.: als voorste der Latijnen (bedoeld: Latijnse dichters) stapt, de voorrang heeft, de beste is.

109 Potte-backer: pottenbakker.*aant.

110 Horatj vader: de vader van Horatius, de laatste een befaamd Latijns dichter (65-27 v. Chr.)*aant..

111 braaf: dapper.

112 wel begeest: goed van inborst; aartigh: beleefd; wacker: kloek.

113 De Coningh enz.: de koning*aant.; Craesus: Croesus of Craesus (595-526 v. Chr) laatste koning van Lydië, spreekwoordelijk befaamd om zijn rijkdom; machtigh: zeer.

115 Solons: van Solon (ong. 640-ong. 540 v. Chr.?), beroemd wetgever te Athene, ook auteur van literaire werken, met veelal staatkundige of wijsgerige inhoud; spreuck: zie vs. 117-118.

116 't vyer: het vuur, de brandstapel waartoe zijn overwinnaar Cyrus hem veroordeeld had.

118 salich: gelukkig.

119 Policrates: Polycrates, tiran van Samos.*aant.

120 Waar: was, zou zijn geweest; luckige: door het lot begunstigde.

122 en: deel van de ontkenning.

[p. 137]

 

Die liet noch 't leven (ookof de ziel¹²³

 

Daar 't lichaam an een koort bleef hangen.¹²⁴

125

Het is voor groote Heeren quaat¹²⁵

 

Te treffen of te houden maat,¹²⁶

 

Haar vryheyt doet haar schendich dolen.¹²⁷

 

Den schralen man so vaak niet dwaalt,¹²⁸

 

Vermitst aan macht van geld hem faalt,¹²⁹

130

Door armoed' blijft veel quaats verholen.¹³⁰

 

Daar hier den brassaert of den vraat¹³¹

 

Sijn holle maagh tot swalpens laat,¹³²

 

En 't eel vernuft in wijn verspillen.¹³³

 

Daar leeft den Armen heel ghesont,

135

Sijn oogh en twist niet met de mont,

 

Sijn rechter-handt met slinghsche willen:¹³⁶

 

De armen vinden kunst en raat,¹³⁷

 

Sy schrandriseren vroegh en laat¹³⁸

 

Als den Paf-sack weyd'lijck koppert¹³⁹

140

En smetst, en smult, en slempt en slaapt,¹⁴⁰

 

Of als hy na sijn aasem gaapt

 

Recht als een ruygh-ghevoeten Kroppert.¹⁴²

123 noch: toch ); of: oftewel.

124 Daar: terwijl.

125 quaat: lastig.

126 Te treffen enz.: het juiste midden, de juiste manier te vinden of te houden

127 Haar: hun; haar: hen; schendich: op eerloze wijze, jammerlijk.

128 schralen: armoedige, nooddruftige.

129 Vermitst: aangezien het.

130 verholen: verborgen (in de schoot van het Noodlot), dus: achterwege.

131 brassaert: gulzigaard, vooral wat het eten betreft.

132 tot swalpens laat: belaadt, in zulk een mate vult, dat de toestand ervan is als die van een golvend klotsend water.

133 eel: edel; verspillen: deze vorm i.p.v. verspilt, o.a. omwille van het rijm; betekenis: verteert, verkwist.*aant.

136 Sijn rechter-handt enz.: zijn rechterhand (twist niet) met de wil van zijn linkerhand; tevens: met slinkse, d.i. bedrieglijke wilsuitingen, neigingen.

137 kunst: vaardigheid.

138 schrandriseren: piekeren, denken vernuftig na.

139 Paf-sack: dikke veelvraat; weyd'lijck: uitbundig; koppert: feestviert.

140 smetst: schranst.

142 Recht: juist, precies zo als; ruygh-ghevoeten Kroppert: ruigpotige duif van het soort dat zijn krop zeer sterk kan opzetten.

[p. 138]

 

Sy hebben lust noch loof in 't lijf,¹⁴³

 

Haer hart en hooft dat is al stijf,¹⁴⁴

145

Haar ooghen bol doen niet dan staaren,¹⁴⁵

 

Haar ooren groeyen toe van smeer,

 

Sy kennen Godt, noch Wet, noch Leer,

 

Doch Bachus-feest sy vieren gaaren,¹⁴⁸

 

Dies sy steets buys en dorstigh zijn¹⁴⁹

150

Van sarpe en van geyle wijn¹⁵⁰

 

Dees doet verhit na boelen gijlen¹⁵¹

 

Daar 't lichaam licht'lijck van ontfanckt¹⁵²

 

Veel vuyle sucht, ja leempt of kranckt¹⁵³

 

Die 't met veel sweets we'er uyt moet quijlen.¹⁵⁴

155

De Armen zijn hier meest of vry,¹⁵⁵

 

Want stercken dranck noch leckerny

 

En port haar tot gheen boose lusten,

 

Want die sijn kost wint in sijn sweet,

 

En schar-bier drinckt, en droogh-broodt eet,¹⁵⁹

160

Die wenscht niet meer als wel te rusten.

 

De grootste quelt de grootste schrick,¹⁶¹

 

Want ruwen sy een ooghen-blick¹⁶²

 

Het minste dingh dat steurt haar slapen,

 

Sy vreesen voor haar Rijck, of Kroon,

165

Of datmen haar in 't bedt sal doo'n

 

Door list, of kracht van snoode Knapen.¹⁶⁶

 

Of als den Rijcken waackt en braackt¹⁶⁷

143 loof: fut.

144 Haer: hun; al: voortdurend, of óók: helemaal; stijf: koppig, stug, verstijfd.

145 bol: bolle; achtergepl. bijv. bep.

148 sy vieren gaaren: dat vieren zij graag.

149 Dies: derhalve, daarom; buys: dronken.

150 sarpe: zurige: geyle: vurige.

151 na boelen gijlen: wellustig lichamelijk naar minnaressen verlangen.

152 Daar ... van: van wie, nl. de boelen.

153 sucht: ziekte; leempt: verlamming, gebrek; kranckt: zwakte.

154 't: nl. het lichaam; uyt moet quijlen: af moet scheidenaant.

155 hier ... of: hiervan.

159 schar-bier: dun en schraal bier, van het minste soort.

161 grootste: grootsten, rijksten; vgl. sy (vs. 162) t.o. De Armen (vs. 155).

162 ruwen: rusten.

166 snoode Knapen: slechte kerels.

167 waackt en braackt: wakker en bezig is.

[p. 139]

 

Op dat gheen dief met list hem taackt¹⁶⁸

 

Sijn huys-raat, kleed'ren of juweelen,

170

Soo leyt den Kalis bar ghepongst¹⁷⁰

 

En ronckt soo sorgh'loos dat het gongst;¹⁷¹

 

Daar niet en is kanmen niet steelen:

 

Den Rijckaart licht sijn leven krenckt,¹⁷³

 

Met sorghen leyt hy staagh en denckt¹⁷⁴

175

Hoe dat hy dit of dat sal winnen,

 

Want goedt en stopt gheen gierigheyt,¹⁷⁶

 

Maar als den Armen neder-leyt

 

Soo rust sijn lijf, sijn ziel en sinnen.

 

Een Arm mensch, rijck van goet verstant,

180

Acht al de wer'lt sijn Vader-landt,¹⁸⁰

 

Al is hy ballingh 's landts ghebannen,¹⁸¹

 

Hy pelgrimeert in sijn ghemoedt,¹⁸²

 

Hout yder voor sijn naaste bloedt,¹⁸³

 

Zijn dat gheen rechte rijcke mannen?¹⁸⁴

185

Den schoeminck glat en vet besmeert¹⁸⁵

 

Wel louter singht en quinckeleert¹⁸⁶

 

Als hy het kosje maar mach winnen;

 

De koopmans gift heeft hem ghequelt,

 

Hy brocht hem we'er sijn sorgh'lijck ghelt:¹⁸⁹

190

Hoe minder goedt hoe bly'er sinnen,

 

Hoe meerder goedt hoe minder rust,

 

Dat is de Vroeden wel bewust,¹⁹²

168 taackt: ontsteelt.

170 Soo leyt enz.: dan ligt (onderwijl) de arme man schamel toegedekt*aant..

171 gongst: gonst, dreunt.

173 licht: gemakkelijk.

174 leyt hy enz.: ligt hij voortdurend te denken.

176 stopt: bevredigt.

180 al de wer'lt: de hele wereld.

181 ghebannen: plechtig verklaard tot.

182 pelgrimeert: bevindt zich buitenslands (niet als een balling, gedwongen dus, maar) als een pelgrim (d.w.z. vrijwillig).

183 Hout yder; enz.: meent dat iedereen zijn naaste bloedverwant is.

184 rechte: echte.

185 schoeminck: schoenlapper.*aant.

186 louter: helder, zeer mooi.

189 sorgh'lijck: zorgbarend.

192 Vroeden: wijzen, verstandigen.

[p. 140]

 

Dies sy niet tijdelijcks verkiesen,¹⁹³

 

Maer houden 't al voor ebb' en vloedt,¹⁹⁴

195

En recht als 't is voor Godes goedt;¹⁹⁵

 

Die niet en eyghent, kan niet verliesen.¹⁹⁶

 

De schat die men met moeyt' verwerft,

 

Met sorgh besit, met droefheydt derft¹⁹⁸

 

Kan menich mensch tot quaat bekoren,

200

Tot dieft', onkuysheydt, twist of nijdt,

 

De edele ziel, en duure tijdt,²⁰¹

 

Laas! minst gheacht, werdt meest verloren?

 

De doot met bitt're smarte quelt

 

De Rijcke, die sijn harte stelt

205

Op der fortuyne blinde gaven,²⁰⁵

 

Geen bangher vrees, is hun, als 't graf;²⁰⁶

 

Maar den beroyden naackt en laf²⁰⁷

 

Dien is de doot een soete haven.

 

d'Armoede is ghewisselijck

210

Van zonden arm, van deughden rijck,

 

Dies is sy alder eeren waardigh,

 

Socrates maackt sy vroom en vroet,²¹²

 

Epaminonde strengh van moedt,²¹³

 

Homero kunst-rijck en goet-aardigh,²¹⁴

193 Dies: daarom; niet tijdelijcks: niets van tijdelijke aard.

194 voor ebb'en vloedt: voor iets dat verdwijnt en verschijnt, voorbijgaand is, als eb en vloed zijn.

195 recht als't is: naar waarheid, precies zoals 't in werkelijkheid is.

196 niet en eyghent: niets in eigendom heeft; niet: niets.

198 derft: verliest.

201 De edele enz.: de edele enz.*aant.

205 der fortuyne: van het lot; blinde: indirect gebruikt: niet de gaven maar het lot (vrouwe Fortuna) is blind.

206 hun: voor hen.

207 laf: krachteloze; zoals naackt een achtergepl. bijv. bep.

212 Socrates: 4e eeuws Grieks wijsgeer, de leermeester van Plato; sprak in zijn door de laatste overgeleverde Apologie van Socrates (zelfverdediging) over eigen armoede; vroom: dapper; vroet: verstandig.

213 Epaminonde: Epameinondas, gest. 362 v. Chr., veldheer die, als pythagoreeër, sober leefde; moedt: gemoed.

214 Homero: Homerus, Grieks episch dichter.*aant.

[p. 141]

215

Attalus en Diocletiaan²¹⁵

 

Zijn willigh uyt haar rijck ghegaan²¹⁶

 

In onghedwonghen Arremoede.²¹⁷

 

De Armen leven onbenijdt;

 

De Vorsten zijn niet sonder strijdt,

220

Noch sonder vrees of quaat vermoeden;²²⁰

 

De Trotsers die met macht ghebi'en

 

Zijn al gheen deghelijcke li'en,²²²

 

Hoe wel sy't veel-tijdts willen blijcken;²²³

 

De grootste dief, o 't is te snoot!

225

Verwijst de kleynste vaak ter doot:

 

Wat oordeel wil daar God opstrijken?²²⁶

 

Doch die in weelden is gewent,²²⁷

 

En plotst bedoven in ellent²²⁸

 

Laas! met veel broodeloose buyken,²²⁹

230

En sijn ellende morrend' draaght,

 

En over Goon en menschen klaaght,

 

Die kan sijn armoed' wel misbruycken.

klaremondt

 

Ick heb u reden uytgehoort²³³

 

En wel gelet op yder woort,

235

Dat nagedocht, en heb bevonden

 

Het selve vol welsprekentheyt:

 

Doch 't is meer schoon als waar geseyt,

215 Attalus: Attalos II Philadelphos (220-138 v. Chr.)*aant. Diocletiaan: Diocletianus (ong. 230-313 na Chr.) sinds 284 keizer van Rome*aant.

216 willigh: vrijwillig; haar: hun.

217 onghedwonghen: vrijwillige, niet afgedwongen.

220 quaat vermoeden: argwaan, achterdocht.

222 al gheen: geen van allen.

223 blijcken: schijnen.

226 opstrijken: over vellen.

227 in weelden is gewent: gewoon geraakt is aan weelde.

228 plotst: valt, neerploft; vgl. vs. 502; bedoven gedompeld in, overgeleverd aan.

229 met: tezamen met; buyken: mensen.*aant.

233 reden: toespraak; uytgehoort; ten einde toe gehoord.

[p. 142]

 

Want rijckdom, lief, en teelt geen sonden.²³⁸

 

De Hemel-vooght, die al wat leeft²³⁹

240

Den adem, kracht en voedsel geeft,

 

Houdy die niet voor d'alderrijckste?²⁴¹

 

Is rijckdom dan van sulcker aart

 

Dat sy de snoode sonden baart,²⁴³

 

Hoe blijft God dan de deuchdelijckste?

245

Die alles heeft wat hy begeert,

 

Die niet en siet dat hy ontbeert²⁴⁶

 

Die moet vernoeght in vrede leven,

 

So hy sijn selfs en Gode kent

 

En danckbaar lof den Gever sent:²⁴⁹

250

Wat quaat kan sulck de rijckdom geven?²⁵⁰

 

De rijcke van sijn overvloed

 

Zijn mind're even naasten voed²⁵²

 

Die hy sijn milde hand gaat bieden:

 

En geeft eer hun den honger praamt,²⁵⁴

255

Eer sy om broot veylen haar schaamt,²⁵⁵

 

Zijn dat geen God-gelijcke lieden?

 

Die de verarmde Weesen swack²⁵⁷

 

En wed'wen stijf van ongemack,²⁵⁸

 

Haar kommers-noot met hulp versoeten:²⁵⁹

260

Die den beroofden Boots-man kleet,²⁶⁰

238 en teelt geen: verwekt geen.

239 De Hemel-vooght, enz.: God enz.*aant.

241 Houdy die niet voor: acht gij die niet.

243 snoode: boosaardige.

246 niet en siet dat: niets ziet wat, nergens iets ziet wat.

249 danckbaar lof: lof uit dankbaarheid.

250 sulck: zo iemand.

252 mind're even naasten: minder met goederen begiftigde evennaaste(n).

254 geeft: deelt uit; eer hun: voordat hen (lijd. vrwp. afh. van praamt); praamt: kwelt, terneerdrukt.

255 veylen: letterlijk: te koop aanbieden; met betrekking tot haar schaamt is de betekenis derhalve: schaamteloos te werk gaan, met prijsgeving van hun schaamte (bijv. gaan bedelen, of veeleer: als prostituée gaan leven).

257 swack: zwakke; achtergepl. bijv. bep.

258 stijf van ongemack: stram door lichamelijke ongemakken.

259 kommers-noot: nood door gebrek.

260 Boots-man: schepeling, matroos.

[p. 143]

 

En so sijn overschot besteet,

 

Souw dat wel sonden wesen moeten?²⁶²

 

Die lant-loopers en prachers wilt²⁶³

 

Van 't swerven brenght in rust en stilt,

265

En van den troggel-sack kan trecken:²⁶⁵

 

Die bedelboeven heel verwent²⁶⁶

 

Op sijnen kost tot deughden ment,²⁶⁷

 

Souw dat yemand tot sonden strecken?²⁶⁸

 

Die huysen en herbergen bouwt,²⁶⁹

270

Voor lamme lieden out en kouwt,²⁷⁰

 

Of voor gequetste vremdelingen,²⁷¹

 

En haar gerack en hulp bestelt²⁷²

 

In raat en daat met macht van gelt,

 

Zijn dat geen nutte goede dingen?

275

De man die hier geen gelt en heeft,

 

Die is al doot dewijl hy leeft,²⁷⁶

 

Sijn lof wert vande faam vergeten:²⁷⁷

 

De rijcke leven na haar doot,²⁷⁸

 

Ten waar de schatten swaar en groot²⁷⁹

280

Men souw van Craesus nu niet weten.²⁸⁰

 

Een arm mans wijsheyd wert veracht:²⁸¹

262 sonden wesen moeten: zondigen moeten heten.

263 prachers wilt: zwervende bedelaars.

265 troggel-sack: bedelzak, dus ook: bedelarij.

266 heel verwent: van een volslagen verkeerde gewenning; achtergepl. bijv. bep.

267 Op sijnen kost: op zijn kosten; ment: brengt.

268 tot sonden strecken: dienen tot zondigen of zonden.

269 herbergen: verblijfplaatsen voor met name vreemdelingen.

270 lamme: gebrekkige.

271 gequetste: gewonde.

272 haar: aan hen; gerack en hulp bestelt: van het nodige voorziet en (zo) hulp biedt*aant.

276 dewijl: terwijl.

277 vande faam: door Fama, door de godin die iemands daden bekend maakt.

278 leven: leven voort (door hun roem); haar: hun.

279 Ten waar de: als het niet was om.

280 Craesus: zie vs. 113 en annotatie; niet: niets.

281 wert: wordt.

[p. 144]

 

Maar komt een rijckert hier an macht,

 

An heerschappy, en an gebieden,²⁸³

 

Hy blinckt van klaarheyt inde raat;

285

Hy soekt voor eer-loos eygen-baat,²⁸⁵

 

Het nutst, en 't best voor land en lieden.

 

De armen soeken twist en kijf,

 

De ziel die rammelt hun in 't lijf

 

Die sy in groot perijckel bringen,²⁸⁹

290

't Welck hem de rijcke wel ontsiet,²⁹⁰

 

De rijcke lie'n en vechten niet

 

Haar reden kan de gramschap dwinghen.²⁹²

 

De armoe vol gebreck, en noot

 

Maakt roovers loos, en schelmen snoot,²⁹⁴

295

Die de goeden knev'len en knellen,

 

En mennich door sijn wan-hoop groot

 

Moort sich selfs tot een tweede doot:²⁹⁷

 

Laas! inde swavel-poel der hellen.

 

Dat ons voor eeuwigh sterven vrijt²⁹⁹

300

En ziel en lijf na wensch verblijt,

 

Mach elck met eeren wel ontfanghen,³⁰¹

 

En recht gebruycken haaf en schat³⁰²

 

En hebben 't ofmen 't niet en hadt,

 

Dat is: sijn hart daar niet anhangen.

305

De vromen bruyckt sijn goet altoos³⁰⁵

283 gebieden: heersen over, gebieden over.

285 voor: in plaats van, boven.

289 perijckel: gevaar.

290 't Welck hem de rijcke wel ontsiet: waarvoor zich de rijke wel terdege wacht.

292 Haar reden: hun redelijkheid; dwinghen: bedwingen.

294 loos: listige; snoot: boosaardige; beide dus achtergepl. bijv. bep.

297 tweede doot: de ‘dood’ van de ziel, na de eerste, nl. die van het lichaam.

299 Dat: dat wat; voor eeuwigh sterven vrijt: van dood zijn voor altijd (nl. in de hel) vrijwaart.

301 met eeren: met eer- (en dank -) betuiging, nl. aan God, de uiteindelijke Gever; wel: in een goede gesteltenis.

302 recht: op de juiste wijze; haaf en schat: onroerende en roerende goederen, bezittingen; wij zouden in deze constructie vóór dit begrippenpaar iets als ‘te weten’ invoegen.

305 vromen: rechtschapen mens.

[p. 145]

 

Ten leven, maar de goddeloos

 

En wil sijn boose lust niet fnuyken:³⁰⁷

 

Hy bruyckt sijn inkomst al tot quaat,³⁰⁸

 

De sonden zijn, dat ghy't verstaat,³⁰⁹

310

In rijckdom niet: maar in 't misbruycken.

roosen-daal

 

De dingen diemen sichtbaar siet,³¹¹

 

En zijn voorseker anders niet³¹²

 

Alsmense neemt, of kan verhand'len,³¹³

 

Den reynen zijn sy alle reyn,

315

Den sotten doen sy in 't gemeyn³¹⁵

 

Op slimme dwael-wegen wand'len.³¹⁶

 

Nu isser Rijckdom van 't ghemoedt

 

Die niet bestaat in ghelt noch goedt,

 

Maar in 't gherust en Godlijck leven:³¹⁹

320

Hy is de rijckste die hier leeft

 

Die sich vernoeght met 't gheen hy heeft;³²¹

 

Dan die is elck een niet ghegheven,³²²

 

Diogénes hads' in sijn ton³²³

 

Dewelck hy wende na de son,³²⁴

325

Als hy vernuft'liseerde schrander³²⁵

307 fnuyken: intomen, kort houden (letterlijk: kortwieken).

308 sijn inkomst al: al zijn inkomsten, zijn gehele inkomen.

309 zijn: bestaan; dat: opdat.

311 De dingen: enz.: De zaken enz.*aant. sichtbaar: als zichtbaarheden.

312 anders niet: niets anders.

313 Alsmense neemt enz.: dan zoals men ze opvat of kan behandelen.

315 in 't gemeyn: in het algemeen.

316 slimme: slechte.*aant.

319 Godlijck: in overeenstemming met Gods wil.

321 sich vernoeght: genoegen neemt, tevreden is.

322 Dan die: maar die, nl. tevredenheid.

323 Diogénes: Diogenes (4de - 3de eeuw v. Chr.)*aant. hads': had die, nl. tevredenheid.

324 na: naar.

325 vernuft'liseerde: filosofeerde.

[p. 146]

 

De Werrelt-winner sot en slecht,³²⁶

 

Die noemden hy, der knechten knecht³²⁷

 

Der Vorsten dwingh-landt Alexander.³²⁸

klaremondt

 

En denckt niet dat ick laat³²⁹

330

Cloridon om sijn staat³³⁰

 

(Als is sy vry wat lagher)³³¹

 

Te kiesen tot een swagher,³³²

 

O neen, mijn Troost! o neen,

 

Ick heb noch and're re'en

335

Die my daar toe beweghen,

 

Dat ick meer ben gheneghen

 

Tot mijn Endimion

 

Als tot u Cloridon

 

Die 'k met geen goede ooghen³³⁹

340

Kan aansien, noch ghedoghen³⁴⁰

 

Hoe seer ick my bedwingh,

 

Want 't is een vreemdelingh,

 

Een Hovelingh daar boven,³⁴³

 

Wat komt'er uyt de Hoven?

345

Een Volckjen dat door-trapt,

 

Gheveynst en dubbelt klapt³⁴⁶

 

En dat met listigheden

 

Haer boevery bekleden:³⁴⁸

326 Werrelt-winner: veroveraar/overwinnaar van de ‘gehele’ toenmalig bekende wereld, d.i. Alexander de Grote; sot en slecht: (in Diogenes'ogen:) dwaas en dom.

327 der knechten knecht: knecht bij uitstek.*aant.

328 Der Vorsten dwingh-landt: de bedwinger van (alle) vorsten.

329 laat: ervan af zie.

330 staat: maatschappelijke stand.

331 Als: ook al (zie WNT II, kolom 238).

332 swagher: schoonzoon.

339 goede: welwillende.

340 ghedoghen: dulden, verduren.

343 daar boven: bovendien.

346 dubbelt: op sluwe, listige wijze, met twee tongen; klapt: kletst.

348 Haer: hun; boevery: schurkachtigheid; bekleden: vermomt, verbergt.*aant.

[p. 147]

 

Of 't schoon u vrund'lijck groet,³⁴⁹

350

Het spot u in 't ghemoedt,³⁵⁰

 

Het sijn god'loose menschen

 

Die met de monde wenschen

 

U wel-vaart, maar het hart

 

Dat vloeckt u wit en swart³⁵⁴

355

U teghenspoet en schande:

 

Sy kussen vaack de handen

 

Met lieffelijcker feest³⁵⁷

 

Van die sy haten meest.

 

Wanneer de Edel-lieden

360

Haar dienst aan yemandt bieden³⁶⁰

 

Hoe seer 't met jonst gheschiet³⁶¹

 

'T en is voorseecker niet

 

Dan om u te verrassen³⁶³

 

En door u val te wassen;³⁶⁴

365

Wy hebben uyt het Hof

 

Daar versche proeven of.³⁶⁶

 

De Princen en de Heeren

 

Die eener daar vereeren³⁶⁸

 

Met treflijckheyd van staat,³⁶⁹

370

Sulcx dat hy met hun gaat³⁷⁰

 

Ter tafel, en ten eten;

 

Die deught wert haast vergeten,³⁷²

 

Het loon van die weldaat

349 Of 't schoon: of het, nl. het volkje, ook.

350 in 't ghemoedt: innerlijk, tgo. het uiterlijke groeten.

354 vloeckt u enz.: wenst u op boosaardige wijze in alle opzichten u(w) tegenspoed en schande toe.*aant.

357 met lieffelijcker feest: met liefelijk betoon van vreugde, met betoon van vreugde in liefde.*aant.

360 Haar: hun.

361 jonst: welwillendheid.

363 verrassen: overvallen.

364 wassen: groeien, nl. in aanzien en eer.

366 versche proeven: recente bewijzen, voorbeelden; of: van.

368 eener: iemand; vgl. vs. 91 en Aant.

369 treflijckheyd van staat: aanzienlijke luister.

370 Sulcx: op zodanige wijze.

372 deught: weldaad; haast: spoedig.

[p. 148]

 

Is moorden of verraat,

375

Gelijck wy korts bevonden³⁷⁵

 

An sommige bloet-honden.³⁷⁶

 

Wee hem die hun vertrouwt

 

Die eer noch eet en houwt:³⁷⁸

 

Wat trouw souw sulck volck houwen

380

Aan haar uyt-landsche vrouwen?³⁸⁰

 

Oock staat myn tegen 't hart³⁸¹

 

Dat mijn dochter, soo vart³⁸²

 

Gelijck als land-verdreven³⁸³

 

By vremde lien souw leven,

385

Dat in ghenade, van³⁸⁵

 

Een wispelturich man

 

Die haar daar na mocht haten,³⁸⁷

 

Ja lichtelijck verlaten³⁸⁸

 

En nemen weer een aar.³⁸⁹

390

Endimyon 'tis waer

 

Die is wel ouwt van jaren,

 

Maar satich en ervaren:³⁹²

 

Voorts in sijn handel kloeck,³⁹³

 

Dies ghy hem sijn versoeck³⁹⁴

395

Niet af sult konnen seggen:³⁹⁵

 

Als ghy wilt over-legghen

375 korts: onlangs, kortelings; bevonden: ervaren hebben.

376 An: met betrekking tot, in het geval van.

378 eer noch eet en houwt: (zijn) eer niet in stand houdt en (zijn) eed niet gestand doet.*aant.

380 uyt-landsche: uit een ander land afkomstige.

381 staat myn tegen 't hart: staat het mij tegen.

382 vart: verweg.

383 Gelijck als: als was zij; land-verdreven: (een die) uit het land verbannen (is).

385 Dat: en dat nog wel; in ghenade: aan de willekeur overgelaten.

387 daar na: na die tijd; mocht: zou kunnen.

388 lichtelijck: gemakkelijk, (en) lichtvaardig.

389 aar: ander.

392 satich: bezadigd.

393 handel: doen en laten, gedrag, gedragingen.

394 Dies: reden waarom, zodat.

395 af sult konnen seggen: af zult kunnen slaan.

[p. 149]

 

Hoe minnelijck en trouw³⁹⁷

 

Hy waar sijn eerste vrouw,³⁹⁸

 

Dien hy verhief en eerde,

400

En gaf wat sy begeerde.

 

Mijn Heere siet dit in:

 

Dan doch doet ghy u sin⁴⁰²

 

Ick salt niet weder spreken.⁴⁰³

roosen-daal

 

Mijn vrouwe dats een teken

405

Van u bescheydenheyd,⁴⁰⁵

 

Ick hebt wel overleyt

 

En bender in beladen:⁴⁰⁷

 

Doch ick vind niet geraden

 

Dat sy den grijsen trouwt,

410

Want hy is out en kouwt

 

En sonder soetigheden⁴¹¹

 

Van prickelende leden,

 

Waar op de jonge lien

 

Van weder-syden sien.⁴¹⁴

415

Wat souw hier uyt gebeuren?⁴¹⁵

 

Mijn dochters stadich treuren

 

Een leven sonder lust,

 

Een droefheyt sonder rust,⁴¹⁸

 

Een sterven sonder sterven,

420

Een hebben en een derven,

 

En dat om 't werelts goet?

397 minnelijck: vol liefde.

398 waar: was voor

402 Dan doch: maar voorwaar.

403 salt: wil het, nl. het doorzetten van uw wil.

405 bescheydenheyd: inzicht

407 bender in beladen: ben er bezorgd over.

411 sonder soetigheden... leden: en heeft geen lust (meer) in vrijen.

414 Van weder-syden: van weerskanten, wederkerig; sien: letten.

415 gebeuren: voortvloeien.

418 sonder rust: zonder rustpauze, dus: constante.

[p. 150]

 

Dat ben ick niet gemoet.⁴²²

 

Die om 't gelts wil hier verkiesen,⁴²³

 

't Alderbeste goet verliesen,

425

Dat 's de smaak van alle dingh,⁴²⁵

 

De vrede, en de soete ruste,

 

De vrientschap, en de lieve lusten,⁴²⁷

 

d'Onverdeylde vereenigingh:⁴²⁸

 

Hier op volgen stadich knagen,⁴²⁹

430

Na-berou, en droeve dagen,⁴³⁰

 

Harten-leet, en lang-gequel,

 

De twisten straf, de quade vloeken,⁴³²

 

Het over-spel, en 't boos versoeken,⁴³³

 

De rasery, op 't lest de hel.⁴³⁴

435

Ick wil mijn kint gaan vragen

 

Voor eerst haar wel-behagen,⁴³⁶

 

En diese meest bemint⁴³⁷

 

Die ben ick oock gesint

 

Na wensch haar te doen trouwen,⁴³⁹

440

Gelijck ick ben gehouwen,⁴⁴⁰

 

Al schuylt sy onder my⁴⁴¹

 

Het kiesen staat haar vry:

 

De rechten en de wetten

422 gemoet: van zins, nl. te laten gebeuren.

423 Die om't geltswil enz.: Zij die omwille van 't geld.*aant. verkiesen: de huwelijkskeuze bepalen.

425 Dat's enz.: namelijk wat aan alles zijn smaak verleent.

427 lieve lusten: liefde, liefdes hartstocht(en)*aant.

428 d'Onverdeylde enz.: de twee-eenheid.

429 stadich: voortdurend, gestaag, gestadig.

430 Na-berou:; berouw.

432 straf: vinnige; achtergepl. bijv. bep.; vloeken: verwensingen.

433 versoeken: verleiden.

434 rasery: waanzin.

436 Voor eerst: als eerste (en dus belangrijkste) vraag; wel-behagen: degene op wie zij haar zin heeft laten vallen, wie haar goed dunkt.

437 diese: wie zij.

439 Na wensch haar: naar (haar) wens met haar.

440 Gelijck ick ben gehouwen: zoals ik verplicht ben (als vader nl.) te doen.

441 Al schuylt sy onder my: ook al staat zij onder mijn bescherming (en zo: mijn bevoogding).

[p. 151]

 

De keur an yder setten.⁴⁴⁴

445

Vaart wel lief ick sal gaan

 

En my met haar beraan.⁴⁴⁶

444 keur: keuze (lijd. vrwp.); yder: iedereen, elk; setten: laten ... over

446 my met haar beraan: met haar overleg plegen.

Het tweede uyt-komen, in 't eerste bedrijf.

Angniet, en Kloridon.

 

Hoe mooghdy Kloridon die lichtheyt mijn vertrouwen?⁴⁴⁷

 

Mijn minne die en sal verkoelen noch verkouwen,

 

Noch nimmermeer vergaan. Mijn lieve Kloridon!⁴⁴⁹

450

Mijn huys-waert van mijn hart! mijn zieltje! ach mijn Son!⁴⁵⁰

 

Ay hoort u hellifje doch een kleyn luttel spreken:⁴⁵¹

 

En kan ick u, mijn troost! soo veel jonst niet ontsmeken,⁴⁵²

 

Dat ghy u wat bedaart? wat sal ick u doch doen?⁴⁵³

 

Ach dat ick u, mijn lief, niet sier noch doot en soen:⁴⁵⁴

455

Maar souder so veel soets wel inden Hemel wesen

 

Als ick bevalligheyts kan uyt u aansicht lesen?⁴⁵⁶

 

O neen; dat denck ick niet; het aldersoetste soet

 

Is by die soetigheyt puur gal en bitter roet.

 

Ach lieffelijcke mont! sal ick u oock vermoeyen?⁴⁵⁹

460

O vriendelijcke tongh! van wien de redens vloeyen

447 mooghdy: kun je; lichtheyt: wispelturigheid; mijn vertrouwen: bij mijn veronderstellen

449 Noch nimmermeer: en ook niet ooit.

450 huys-waert: heer des huizes; zieltje: liefkozende verkleinvorm van ziel, als levensbeginsel*aant.

451 hellifje: liefkozende diminutiefvorm van hellif: helft*aant.

452 jonst: welwillendheid; ontsmeken: afsmeken.

453 doch: toch.

454 sier: zeer (zelfst. nwd.), pijn; dus niet sier noch doot en soen: niet pijn(lijk) en evenmin dood(lijk) zoen.*aant.

456 bevalligheyts: aan schoonheid; aansicht: aangezicht, gelaat*aant.

459 oock vermoeyen: soms vermoeien nl. door u te laten kussen en spreken.

[p. 152]

 

Vol honichs, en vol krachts, hoe geefdy nu niet uyt⁴⁶¹

 

U hemels-klaar verstant, met goddelijck geluyt?⁴⁶²

 

Maar wat verslagentheyt? wat woelen? en wat woeden?⁴⁶³

 

Wat is de oorsaak doch? helaes! een quaat vermoeden,

465

Gegront op enckel waan: Mijn Heere laat dat na,

 

Ick wens dat my Iupijn met sijnen blixem slae,⁴⁶⁶

 

En brant tot as en stof, indien ick van mijn leven

 

Mijn hart aan yemand als an Kloridon sal geven,⁴⁶⁸

 

Dus weest doch wel gerust. Maar soud ick immermeer

470

Een ander lieven? neen: Ghy zijt mijn hart! mijn Heer,

 

Met wien oock dat ick heb mijn schoone tijt versleten⁴⁷¹

 

Twee heele jaren langh, ach souw ick soo vergeten

 

Ons minnelijck bedrijf, en vrije vriend'lijckheyt,⁴⁷³

 

Die beter is gedocht, geswegen, dan geseyt:

475

Wat sek'rheyt wildy meer? laat ick niet in u handen⁴⁷⁵

 

Mijn vryheyt, en mijn eer, myn kostelijckste panden?⁴⁷⁶

 

En wouw ick anders, och! ick vreese dat u pen

 

Souw levend' schildren af hoe eerlijck dat ick ben.⁴⁷⁸

461 hoe geefdy nu niet uyt: hoe laat ge nu niet horen, hoe uit ge nu niet (lijd. vrwp.: U ... verstant).

462 hemels-klaar: helder als de (onbewolkte) hemel; of: heerlijk helder (hemels dus een bijw. bep.); verstant: verstandige uitlatingen.

463 woelen: lawaai maken, dus: lawaai; woeden: razen, dus: geraas, getier, tierend geluid.

466 Jupijn: Jupiter, opperste der goden.

468 yemand als: iemand anders dan, iemand behalve.

471 versleten: doorgebracht (zonder ongunstige bijbetekenis).

473 minnelijck bedrijf: doen en laten in verliefdheid; vrije vriend'lijckheyt: vrijmoedige (met name in eroticis) vriendschap.

475 wildy: wilt ge.

476 vryheyt: vrijheid van beweging door onbesproken gedrag; panden: schatten, kostbare bezittingen.

478 levend': op levendige wijze; schildren af: uitschilderen; eerlijck: eerbaar (hier ironisch bedoeld).

[p. 153]

kloridon

 

Mijn Angenietje lief; al hebmen schoon al borgen,⁴⁷⁹

480

Gemeenlijck sal de mensch het alderquaatste sorghen,⁴⁸⁰

 

En dat met goet gelijck. Want geen vrouw is so goet,⁴⁸¹

 

Of sy speelt met een treck licht-hartich banckeroet.⁴⁸²

 

Ick hebbet selfs versocht, en inder daat ervaren,⁴⁸³

 

Aan vrouw-lien die mijn liefst, en schoonst voor oogen waren,⁴⁸⁴

485

En tot my meest gesint na uyterlijcken schijn.⁴⁸⁵

angeniet

 

't Waar jammer souden daar geen goede vrouwen zijn.⁴⁸⁶

kloridon

 

Sy zijnder, maar heel dun, en swaarelijck te vinden.⁴⁸⁷

angeniet

 

Maar waar toe komdy noch? mijn eygen! mijn beminde!⁴⁸⁸

 

Ghy lastert en ghy schelt het vrouwelijck gheslacht

490

Van wien de vroomste man, en ghy zijt voortgebracht:⁴⁹⁰

 

U moeder ghy veracht van wie ghy zijt gheboren,

479 al hebmen schoon: ook al heeft men; al: alle; borgen: beschermers, toeverlaten, mensen die voor iemand instaan.

480 sorghen: duchten, vrezen.

481 met goet gelijck: op goede gronden, terecht.

482 met een treck: op handige, listige wijze; speelt ... banckeroet: doet iets verkeerds, iets dat niet deugt (letterlijk; gaat bankroet).

483 versocht: ondervonden, veelal als gevolg van beproeven.

484 mijn: voor mij, naar mijn mening.

485 gesint: welwillend gestemd.

486 daar: er.

487 dun: dun gezaaid; swaarelijck: moeilijk.

488 waar toe: met welk doel, waarvoor; komdy: kan zowel letterlijk als figuurlijk, dàn met betekenis: doelt ge (op), worden opgevat.

490 Van wien: door wie, nl. het vrouwelijk geslacht.

[p. 154]

kloridon

 

Ick kent, het is mijn schult, mijn waarde uytverkoren,⁴⁹²

 

Vergeeftet mijn Jofvrouw!

angeniet

 

Ick sal, indien ghy set⁴⁹³

 

't Mistrouwen uyt u ziel. geeft mijn u tafellet,⁴⁹⁴

495

Daer komt my wat in 't sin, want ick soud garen schrijven

 

Een tuytertje of twee, wildy so lang wel blijven?⁴⁹⁶

kloridon

 

Soo lange niet alleen: maer al mijn leven langh.⁴⁹⁷

angeniet

 

Komt kust mijn eerst noch wat.

kloridon

 

noch eentje an die wangh.

Sy schrijft, en naat lesen seyt of singht sy dit.

 

Wat onvertelbre vreught, en wat verwonderinghen,

500

Wat lieffelijck onthaal! wat heughelijcker feest!⁵⁰⁰

492 kent: beken het.

493 sal: toe te voegen: het u vergeven.

494 tafellet: zakboekje, opschrijfboekje.aant.

496 tuytertje: (schertsend) synoniem van klinckertje, d.i. sonnet(je); hier, blijkens wat volgt, (een reeks) couplet(ten);*aant. wildy: wilt ge.

497 niet alleen: niet slechts.

500 heughelijcker: een heuglijk; feest: genoegen, blijdschap.

[p. 155]

 

Komt my dus onbewaant met een getuymel dringhen,⁵⁰¹

 

En plotsen al ghelijck op mijn verdeelde geest?⁵⁰²

 

O vriendelijcke vreught van uyt-ghenomen krachten!⁵⁰³

 

Hoe sweefdy van mijn ziel tot in mijn harsen-pan,⁵⁰⁴

505

Die ghy alsoo beroert dat ick met mijn ghedachten

 

U niet begrijpen, en veel min uytdrucken kan.⁵⁰⁶

 

Ach d'oorsaeck van mijn vreugt! zyn u vergode sinnen⁵⁰⁷

 

En u ghebleeckt vernuft, en hel door-sond ghemoet,⁵⁰⁸

 

Waer met ghy zijt ghewent in wijsheyt te verwinnen

510

De oordeel-rijckste en de suyverste van bloet.⁵¹⁰

 

De klaerheyt van u geest, en u verstandelheden⁵¹¹

 

Die blincken in u werck ghelijck een Sonne-schijn!⁵¹²

 

O volheyt van mijn vreught! O leyd-ster van de reden!⁵¹³

 

Waar voor het klaartste licht schijnt duysternis te zijn.⁵¹⁴

515

Hoe dickwils souw mijn tongh u groote kennis loven,

 

Indien ick waar geleert Goddinne na mijn wensch,⁵¹⁶

 

Maar u waardyen gaan de aartsche lof te boven,⁵¹⁷

Roosendal uyt.

501 onbewaant: onverwachts, plotseling; getuymel: rumoer.

502 plotsen: (verspreid) neervallen; vgl. vs. 228; al ghelijck: alle (d.i. vreught, verwonderinghen etc.) gelijktijdig; verdeelde: door tegengestelde krachten verscheurde.

503 uyt-ghenomen: uitnemende, uitgelezen.

504 sweefdy: zweeft ge.

506 U: u, nl. de vreught (vs. 503).

507 u vergode sinnen:: uw goddelijk gemoed, nl. van Kloridon.

508 ghebleeckt: verhelderd; door-sond: door de zon in alle hoeken beschenen.

510 suyverste van bloet: met bloed dat zuiver is in optimale graad; of: van allervoortreffelijkste afkomst, geslacht*aant.

511 verstandelheden: scherpzinnigheid, gaven des onderscheids.

512 werck: manier van doen; eventueel ook: geschriften.

513 leyd-ster: ‘pool’-ster, waarop men zich op reis richt; de ‘men’ is hier de reden, het verstand van Angeniet.

514 klaartste: pas in de editie 1678 leest men dit woord met maar één (de tweede) t. Het Lied-boeck geeft: klaerste

516 Indien ick waar: als ik zou zijn*aant.

517 u waardyen: uw waarden.

[p. 156]

 

Hoe veel te meer dan van mijn onvermogen mensch?⁵¹⁸

 

Ay over-schoone ziel! ay over-lieve leden!⁵¹⁹

520

Van omme-treck soo eel, soo poes'lich en soo sacht:⁵²⁰

 

Van goddelijck gesicht, en so vol properheden⁵²¹

 

Als immermeer de kunst sou toonen, spijt haar kracht.⁵²²

kloridon

 

Maar wijse Angeneet 't is myn te seer gepresen,⁵²³

 

Dies ick met Hector spreeckt (hoe wel met soeten dwangh)⁵²⁴

525

't Is loffelijck gelooft van geloofden te wesen:⁵²⁵

 

Maar ick heb anders niet als ick van u ontfangh.⁵²⁶

 

Och siet u vader komt, waar sal ick my versteken?⁵²⁷

angeniet

 

Loopt achter inden hof, en komt my strax weer spreken.⁵²⁸

518 van mijn onvermogen mensch: (de lof) van mij, machteloze mens die ik ben.

519 over-: uitermate; leden: lichaam.

520 omme-treck: vorm, gestalte; poes'lich: mollig en rond.*aant.

521 Van goddelijck gesicht: met goddelijke blik; properheden: liefelijkheden, sierlijkheden.

522 spijt: ondanks, ten spijt van*aant.

523 myn: mij (lijd. vwrp.)*aant.

524 Hector: Trojaans held*aant.

525 gelooft: geprezen; van: door.

526 anders niet als: niets anders dan wat.

527 versteken: verbergen.

528 hof: tuin.

Derde uytkomste, in het eerste bedrijf.

Roosendaal en Angeniet.

 

Soo ick niet bet verstont waar in de eer bestaat⁵²⁹

530

Als ghy de minne doet, die rueckloos ghy aengaat,⁵³⁰

529 bet: beter; verstont: zou begrijpen.

530 Als ghy de minne doet: als jij begrijpt waarin de liefde bestaat; die rueckloos ghy aengaat: waarmee je onbezonnen begint.

[p. 157]

 

Ick had u dadelijck met strafheyt doen aenhooren⁵³¹

 

Dat my gantsch niet vernoeght, dat ghy soo licht dyn ooren⁵³²

 

An de geveynsde re'en van desen Eelman leent,

 

Hoe wel ghy veeltyts dat my te ontmomp'len meent,⁵³⁴

535

En hout my voor verdacht in u vergaederingen:⁵³⁵

 

Ghy sult myn niet (ick sweert!) uytstrycken in die dingen,⁵³⁶

 

Ick weet so wel als ghy, dat de verliefde lien

 

Dit hebben voor ghebruyck dat sy na and're sien,

 

Om met die kouwden schijn 't geselschap te bedrieghen,⁵³⁹

540

Maar toch de ware gonst en kan niet altoos liegen,⁵⁴⁰

 

Sy openbaart haar selfs voor die daer wel op let:

 

Gelijck de domme snip barst onvoorsiens in 't net⁵⁴²

 

Dat voor sijn blint gesicht met voorraet is gehanghen,⁵⁴³

 

So wert den minnaar oock heel onverwacht gevangen.⁵⁴⁴

545

Dat ick de eere kan blijckt door ervarentheyt,⁵⁴⁵

 

Hoewel ick u voorheen niet eens en heb geseyt⁵⁴⁶

 

Na welcken reghel ghy soud hebben u te voeghen,

 

Maar gaf u los den toom om minder te mis-noegen,⁵⁴⁸

 

Den Jonck-heer Kloridon, die sich u dienaar veynst;

550

Het welck ghy licht gelooft, door dien ghy niet en peynst⁵⁵⁰

 

Dat ghy u selfs bedrieght, so wel door eygen wanen⁵⁵¹

 

Als door sijn vleyerij met toegemaackte tranen:⁵⁵²

531 met strafheyt: op gestrenge wijze.

532 Dat: dat het.

534 ontmomp'len: uit het hoofd praten, aan de aandacht onttrekken.

535 verdacht in: argwanend ten opzichte van; vergaederingen: samenkomsten, rendezvous.

536 uytstrycken: bedriegen.

539 kouwden schijn: schijn van koelheid (nl. inzake de liefde).

540 gonst: toegenegenheid, liefde; niet altoos: volstrekt niet.

542 barst: plotseling raakt; hier: valt of vliegt.

543 blint gesicht: blinde blik; met voorraet: met voorbedachten rade.

544 wert: wordt.

545 kan: ken; ervarentheyt: ondervinding.

546 eens: éénmaal.

548 gaf u los den toom: vierde bij u de teugels (der straffe, strenge opvoeding).

550 niet en peynst: niet realiseert.

551 eygen wanen: uw eigen foutieve denken.

552 toegemaackte: gehuichelde, erbij gemaakte, toegevoegde.

[p. 158]

 

Of mog'lijck dat hy u betoovert door de lof,⁵⁵³

 

Die yeglijck gaeren hoort, insonderheyt in 't Hof:⁵⁵⁴

555

Hy is een hovelingh dit moet ghy over-legghen,

 

Wiens hooghste konst bestaat in wel te konnen seggen⁵⁵⁶

 

Van 't geen men niet en meent, al is hy wel ter taal,

 

Bescheyden en gheschickt, en vol beleeft onthaal,⁵⁵⁸

 

En yv'rich in u dienst: ghy moet nochtans vertrouwen⁵⁵⁹

560

Dat hy die oeffeningh ghebruyckt by alle vrouwen,⁵⁶⁰

 

En niet voor u alleen, hoe seer hy't hem gelaat:⁵⁶¹

 

Ick neem nu, of het waar al waarheyt inder daat,⁵⁶²

 

Dat hy u gantsch en gaar uyt goeder harten dienden,⁵⁶³

 

Wat soud in 't eynde zijn? hy komt hier om zijn vrienden

565

Te groeten en te sien, het welck hy heeft gedaan,⁵⁶⁵

 

En staat nu op 't vertreck om we'er van hier te gaan,

 

(So hy myn heeft vertelt) vermits sijn eygen saken,

 

Niet willen dat hy hem hier langer sal vermaken⁵⁶⁸

 

In ydelheyt en spel, en trecken niets ter hand,⁵⁶⁹

570

Daar hem de noot-saak roept in 't waardigh Vader-land:⁵⁷⁰

 

Waar heen dat hy de reys heeft vast-lijck voorgenomen.

 

Gelooft: hy sal so haast niet in sijn huysingh komen⁵⁷²

 

Of ghy sult, also vart als 't lichaam van hem is,⁵⁷³

 

Sijn ballingh van sijn hart en sijn gedachtenis.⁵⁷⁴

553 Of mog'lijck dat: ofwel is het mogelijk (dat ghy licht gelooft (vs. 550)) omdat.

554 yeglijck: iedereen; insonderheyt: met name, vooral.

556 wel: goed, fraai.

558 Bescheyden: verstandig; beleeft onthaal: vriendelijke bejegening.

559 vertrouwen: geloven, er verzekerd van zijn.

560 oeffeningh: praktijken.

561 't hem gelaat: doet alsof.

562 neem nu, of: veronderstel nu maar dat; waar: zou wezen.

563 gantsch en gaar: geheel en al.

565 het welck: en dat alles.

568 hem enz.: zich hier langer zal ontspannen, onledig houden met.

569 trecken niets ter hant: niets ondernemen, met niets beginnen.

570 Daar: terwijl; waardigh: waardevol, dus: dierbaar.

572 huysingh: (deftige) woning.

573 also vart enz.: zo verre als (uw) lichaam van hem (verwijderd) is, (in diezelfde mate...).

574 Sijn: wezen (ww.); ballingh: verbannene; gedachtenis: herinnering, gedachten.

[p. 159]

575

Daarom so segh ick u, dat ghy u wilt regieren⁵⁷⁵

 

Soo wel; dat hy bekent an u heusche manieren⁵⁷⁶

 

Dat ghy hem meer festeert om sijn hooghwaardigheyt,⁵⁷⁷

 

Als om de minne die hy heeft op u geleyt,⁵⁷⁸

 

Die 'k wel souw mogen sien, en nimmer teghen houwen,⁵⁷⁹

580

Indien ick waar verwust dat hy u socht te trouwen.⁵⁸⁰

angeniet

 

Waar 't sake datter waar soo veel verschil in mijn⁵⁸¹

 

Gestaltenis van staat, en Kloridon de zijn,⁵⁸²

 

Dat ghy gelooven kond, of eenichsins vermercken⁵⁸³

 

Dat hy geveynstheyt pleeght in sijn ghelaat en wercken:⁵⁸⁴

585

Of soo sijn waardigheyt niet waarlijck waar erkent⁵⁸⁵

 

Van al de gene die sijn wandel zijn gewent,⁵⁸⁶

 

Ick souw bekennen dat ick ongelijck an dede⁵⁸⁷

 

U vaderlijcke sorgh en goe genegenthede:

 

Maar nu hy van sijn jonst my so veel proeven geeft,⁵⁸⁹

590

't Is billich dat hy oock deel inde mijnen heeft:⁵⁹⁰

 

Doch waart dat ghy my niets, of hem, valscheyt vertrouwde,⁵⁹¹

575 regieren: gedragen, in acht nemen.

576 bekent: bemerkt; heusche: hoofse, bevallig-ingetogen.

577 festeert: eer bewijst.

578 heeft op u geleyt: u toedraagt.

579 wel: welwillend, met instemming; mogen: kunnen.

580 waar verwust: er zeker van zou zijn.

581 Waar 't sake datter waar: indien er zou zijn.

582 Gestaltenis van staat: rang, stand (letterlijk: aanzien van stand); Kloridon de zijn: die van Kloridon*aant.

583 vermercken: bemerken.

584 ghelaat en wercken: vóórkomen en daden, doen en laten.

585 waar: zou zijn.

586 wandel: omgang met de mensen; zijn gewent: ervaren hebben, ondervonden hebben.

587 ongelijck an dede: miskende.

589 jonst: toegenegenheid, liefde; proeven: bewijzen

590 billich: redelijk, billijk; inde mijnen: aan mijn (genegenheid).

591 waart: ware het; my niets (vertrouwde): mij geen vertrouwen schonk; hem, valscheyt vertrouwde: bij hem valsheid vermoedde.

[p. 160]

 

So mocht ghy voor verdacht ons t'samen-komste houde:⁵⁹²

 

Dan dit en heb ick noyt an u vruntschap gesien,⁵⁹³

 

Mits ghy my't selschap gunt van d'alder-kloeckste lien,⁵⁹⁴

595

Die my met haer versoeck vered'len en vereeren:⁵⁹⁵

 

Doch onder al de geen die noch by my verkeeren

 

Is Kloridon voor al de treff'lijckst', de voornaamst',⁵⁹⁷

 

d'Ansienelijckste, de beredenst', en bequaamst',⁵⁹⁸

 

Om met bevalligheyt sijn grootscheyt te bewijsen.⁵⁹⁹

600

Helaes! wat port mijn nu sijn deuchden dus te prijsen?⁶⁰⁰

 

Die ghy my voormaals selfs so hoogelijck an preest,

 

Als ghy hem soo veel ciers, en so veel eers beweest,⁶⁰²

 

Als immermeer een mensch sijn waartste vrund kan bieden:

 

Ghy selve ginght met hem by de vermaartste lieden;

605

Dies hebt ghy oock de schult soo 'k hem te vry ontfangh,

 

Want waar hy uws niet waart: of waar sijn ommegang⁶⁰⁶

 

Gevaarelijck geweest: of waar hy quaat van leven,

 

Ghy had my in 't begin wel sulck een wet gegeven⁶⁰⁸

 

Daar ick gevoeg'lijckst na my had te stellen aan:⁶⁰⁹

610

En had ghy my verbot van sijn persoon gedaan,⁶¹⁰

 

Ick had; heer vader! u met kinderlijcker vreesen,⁶¹¹

 

Na mijn schuldige plicht, gehoorsaamheyt bewesen.⁶¹²

 

Maar 't is heden twee jaar dat ick hem eerst vernam,⁶¹³

592 mocht ghy enz.: zoudt gij kunnen menen dat ons rendez-vous niet te vertrouwen is.

593 Dan: maar; vruntschap: vriendelijke omgang (met mij).

594 Mits: daar, aangezien; -kloeckste: aanzienlijkste, wijste, flinkste.

595 versoeck: bezoek.

597 voor al: boven allen.

598 beredenst': meest welbespraakte.

599 grootscheyt: (ziele)grootheid.

600 port mijn: noopt mij, brengt mij ertoe

602 soo veel enz.: met zoveel onderscheiding ontving.

606 waar: zou zijn; sijn ommegang: de omgang met hem.

608 in 't begin: van meet af aan.

609 Daar... na: waarnaar, in overeenstemming waarmee; my had te stellen aan: mij zou moeten gedragen.

610 verbot enz.: een verbod met hem om te gaan opgelegd.

611 met kinderlijcker vreesen: met eerbiedige gehoorzaamheid als een kind verschuldigd is.

612 Na: volgens; schuldige: verschuldigde.

613 vernam: leerde kennen, zag.

[p. 161]

 

Doen hy met u verlof hier t'onsen huyse quam:

615

Hy quam'er en hy komt, en is steets wel ghekomen,⁶¹⁵

 

Ontfanghen, wel ghewilt; noch noyt hebb'ick vernomen,⁶¹⁶

 

Als teghenwoordigh nu, dat ghy hem yets wan-trouw't;⁶¹⁷

 

Voorwaar ghy hebt gheen saack daar ghy aen twijff'len souw't;⁶¹⁸

 

Al schijnt de vryigheydt al wat te vry en veyligh,⁶¹⁹

620

De wil van Kloridon die is op recht en heyligh,⁶²⁰

 

Ghesproten uyt een gul-hartigh hart, en de mijn

 

En is oock anders niet, als u, of moeders zijn.⁶²²

 

Wel als hy u versoeckt, laat hy u dan ontdecken⁶²³

 

Tot welken eynde dat sijn sinlijckheden strecken?⁶²⁴

625

Ghebiedt my wat ghy wilt, ghy sult my strackx sien staan⁶²⁵

 

Bereydt om u ghebodt te wesen onderdaan:

 

Al toon ick met mijn oogh veel vriendelijcke gunsjens

 

Dat is een aartje van de vrouw'tjens toover-kunsjens,⁶²⁸

 

Niet als verlieft op hem, of door sijn min verdooft;⁶²⁹

630

Doch wil ick wel dat hy het selve soo ghelooft,⁶³⁰

 

Want 't is der dochters Eer, de harten en de sinnen

 

Der mannen wel ghemoedt te trecken en te winnen.⁶³²

roosen-daal

 

Wel Dochter, lief, dat 's wel, dat ghy daar hebt gheseyt,⁶³³

615 wel ghekomen: welkom geweest.

616 wel ghewilt: goed en gaarne gezien.

617 yets: in enig opzicht.

618 gheen saack daar enz.: geen uiterlijke omstandigheden op grond waarvan gij zoudt moeten twijfelen.

619 al wat: wat al; veyligh: zorgeloos.

620 heyligh: deugdzaam.

622 als u, of moeders zijn: dan uw wil of moeders wil is.

623 versoeckt: bezoekt; ontdecken: duidelijk maken, onthullen.

624 Tot welcken eynde... strecken: op welk doel zich richten; sinlijckheden: neigingen.

625 strackx: ogenblikkelijk.

628 aartje: eigenaardigheid, trekje.

629 Niet als verlieft: niet (doe ik dat, nl. het tonen van gunsjes) omdat ik verliefd op hem ben; verdooft: in de war gebracht.

630 Doch: toch.

632 wel ghemoedt: met een goede inborst; achtergepl. bijv. bep.

633 dat ghy: wat gij.

[p. 162]

 

Doch acht ick voor het grootst' u goe ghehoorigheydt:⁶³⁴

635

Tot Kloridon, ick lijdt, ben ick oock meest gheneghen.⁶³⁵

 

Maar wat? u Moeder is den Edelingh seer teghen,⁶³⁶

 

En sach u liever aan Endimyon besteet;⁶³⁷

 

Ick ga: maar denckt'er op dat ghy u niet vergheet.⁶³⁸

634 acht ick voor het grootst': waardeer ik het meest; ghehoorigheydt: gehoorzaamheid.

635 lijdt: beken het.

636 Maar wat?: maar ja,...

637 besteet: ten huwelijk gegeven.

638 denckt' er op: let erop; niet vergheet: je zelfbeheersing niet verliest; niet vergeet wat je aan jezelf verplicht bent.

Vierde handelingh; in 't eerste bedrijf.

anna de Nicht, en Angeniet.

 

Fy Angeniet! ick merck de valscheyt van u kunsten,⁶³⁹

640

Ghy kuyffelt en ghy kaatst met wayffelighe gunsten⁶⁴⁰

 

Wien sich u slaaf ghelaat, en maar sijn dienst aenbiedt,

 

Dien zydy vriendelijck. seght my, en komtet niet⁶⁴²

 

Om oft u by gheval ter eener mocht ghebreken⁶⁴³

 

Dat ghy ter anderer u niet en saaght versteken?⁶⁴⁴

645

Ghy zijt met een ghetrouw' en goet dienaar versien⁶⁴⁵

 

En wilt licht-hartigh noch meer andere ghebie'n.

 

Bedenckt ghy niet, o maaght! wien dat sijn gheest laat vallen⁶⁴⁷

 

Op alle dingh ghelijck, die heefts' in gheen van allen?⁶⁴⁸

639 Fy: foei.

640 kuyffelt: kaatsebalt, dus: handelt wispelturig*aant.; wayffelighe: wispelturige.

642 en komtet niet Om oft u... Dat ghy: komt het niet (dus: doet ge dat niet) opdat - als ge enz. - ge.

643 ter eener: aan de ene zijde.

644 ter anderer: aan de andere zijde; versteken: verstoken (worden). dus: geweigerd.

645 met: van.

647 sijn gheest laten vallen: zijn zinnen laten vallen.

648 die heefts' in gheen van allen?: die bezit ze (nl. alle dingh) helemaal niet?

[p. 163]

angeniet

 

Wat schaat dat niet en schaat?

650

De voorbaat is niet quaat,⁶⁵⁰

 

Die wil ick niet verliesen.

 

Wt velen machmen kiesen.⁶⁵²

 

Wat gaat'er voor de ruymt?⁶⁵³

 

Ick hebt wel eer versuymt,

655

Maer 'k leer met scha of schanden:

 

En heb ick geen twee handen,

 

Twee oogjes, lipjes twee,

 

Borsjes, en voetjes mee,⁶⁵⁸

 

En noch meer ander dingen,

660

Waerom souw ick my dwinghen⁶⁶⁰

 

An een? wel bin ick mal?

 

Een is een kleen getal:⁶⁶²

 

Een kleet is haest versleten,⁶⁶³

 

Een spijs wert beu in 't eten,⁶⁶⁴

665

Een tuygh die wert gewraakt,⁶⁶⁵

 

Een kray geen winter maakt:

 

Hoe liet ick my so leyden?

 

'k Wil sonder onderscheyden

 

Mijn jonst an yder een⁶⁶⁹

670

Bewijsen in 't gemeen:⁶⁷⁰

 

Wert een lieftalich wesen⁶⁷¹

 

Van yeglijck niet gepresen?

650 voorbaat: voorzorg; quaat: slecht.

652 Wt velen enz.: als er veel zijn, kan men kiezen.

653 voor de ruymt: boven ruimheid (van keuze).

658 mee: ook, eveneens.

660 dwinghen An een: bedwingen tot (de ‘keuze’ van) een.

662 Een: één.

663 haest: spoedig, snel.

664 beu: onaantrekkelijk.

665 tuygh: getuige in de rechtspraak; gewraakt: niet toegelaten*aant.

669 jonst: genegenheid, liefde.

670 in 't gemeen: op algemene wijze.

671 Wert: wordt; lieftalich: lieftallig; (mogelijk) met bijgedachte: lief in spraak*aant.

[p. 164]

anna

 

Spraacksaamheyt mach wel deur:⁶⁷³

 

Maar het gaet met de keur

675

Van mannen, of van saken

 

Alleens, ofmen liet maken⁶⁷⁶

 

Twee doosen even groot,

 

Van swaart, van gout en loot:⁶⁷⁸

 

Soudy niet lang staan temen,⁶⁷⁹

680

Om 't een voor 't aar te nemen?

 

Kloridon is gout,

 

Endimyon is kout

 

Als loot, of mog'lijck kouwer:

angeniet

 

'k Ben garen by mijn ouwer.⁶⁸⁴

anna

685

Maar ghy verhaalt hier niet

 

O wufte Angeniet,

 

Dat sy haer selven pranghen⁶⁸⁷

 

Die al te veel omvangen.

 

Aenmerckt eens, en bevroet⁶⁸⁹

690

Te deghen wat ghy doet;⁶⁹⁰

 

Ghy soeckt met valsche saken

 

U seer gelieft te maken,

 

Doch u minn'lijck gelaat,⁶⁹³

673 mach wel deur: kan welwillend worden toegelaten, aangenomen.

676 Alleens: precies zo.

678 swaart: gewicht, zwaarte.

679 Soudy: zoudt ge; temen: treuzelen, aarzelen.

684 mijn ouwer: iemand die ouder is dan ik.

687 pranghen: in het nauw brengen.

689 bevroet: overdenk.

690 Te deghen: terdege.

693 gelaat: doen, vóórkomen.

[p. 165]

 

U vriendelijcke praat,

695

U lachen en u jocken,⁶⁹⁵

 

En u aanminnich locken,

 

En u verbloemde schijn⁶⁹⁷

 

Yder bekent al zijn:⁶⁹⁸

 

Hier door mocht u, u gissen⁶⁹⁹

700

Wel seer komen te missen.⁷⁰⁰

 

Of schoon een groot getal

 

Van Jonghmans over al

 

U volgen en u dienen,

 

Met snackjes sonder mienen,⁷⁰⁴

705

Met monden sonder hart,

 

Met sterven sonder smart,

 

Gelijck de vryers treuren,

 

So kond heel licht gebeuren⁷⁰⁸

 

Dat ghy van alle dien

710

Verlaten u soud sien:

 

Want so ghy niet wilt soeken⁷¹¹

 

Dan hoogh-dragende kloeken,⁷¹²

 

En daar toe machtich rijck,

 

U staat en aart gelijck,⁷¹⁴

715

Ghy sulter luttel vinnen⁷¹⁵

 

Die u dan sullen minnen.

 

Een groot-hartigh gemoet

 

Van preutsch en edel bloet,⁷¹⁸

695 jocken: speels, opgewekt doen, flirten.

697 verbloemde: mooi voorgestelde.

698 Yder bekent al zijn: zijn aan iedereen ten volle bekend.

699 u, u gissen: u (meew. vrwp) uw maken van veronderstellingen.

700 seer komen te missen: erg verkeerd uitkomen, aflopen.

704 snackjes: praatjes; sonder mienen: niet gemeende, onoprechte.

708 kond: zou het kunnen.

711 niet wilt soecken Dan: niets wilt zoeken dan, geen andere wilt zoeken dan.

712 hoogh-dragende: trotse, hooghartige; kloeken: flinkerds.

714 U staat: uw stand.

715 luttel: weinig.

718 preutsch: fier.

[p. 166]

 

En mach toch in sijn vryen⁷¹⁹

720

Geen mede-macker lyen,

 

Veel liever ist benijd

 

Om 't gene dattet vrijd,

 

Dan dat het kan verdragen

 

Dat yemant sijn aanslagen⁷²⁴

725

Of voor-bedencken raat⁷²⁵

 

En loos'lijck onder gaat.⁷²⁶

 

O wulpsche Angenete!

 

Ghy sult eer langh wel weten,⁷²⁸

 

En oord'len, hoemen acht

730

Een schoonigheyt, diens kracht⁷³⁰

 

Hier wert gedeelt an velen⁷³¹

 

En in besond're deelen;⁷³²

 

Daar by sult ghy verstaan⁷³³

 

Hoe veel ghy hebt misdaan

735

De geen, die al sijn dagen

 

Niet socht dan u behagen,⁷³⁶

 

En die niet anders leeft

 

Dan by dat ghy hem geeft:⁷³⁸

 

En die wed'rom sijn leven

740

Gewillich u sou geven,

 

Ick meen u Kloridon:⁷⁴¹

 

En nu Endimyon

 

De vryer hier komt veynsen,⁷⁴³

 

Nu keerdy u gepeynsen,⁷⁴⁴

719 mach: kan.

724 aanslagen: ondernemingen.

725 voor-bedencken: bekommernissen; raat: raadt, te weten komt.

726 loos'lijck: op listige wijze; onder gaat: verhindert, belet.

728 eer langh: binnenkort.

730 schoonigheyt: schoonheid, (tegelijk:) een mooi meisje; diens: waarvan de, (tegelijk: van wie).

731 gedeelt an: uitgedeeld, geschonken, gegund.

732 besond're deelen: afzonderlijke onderdelen.

733 Daar by: daardoor.

736 Niet: niets (anders).

738 by dat: door middel van wat.

741 u: uw.

743 De enz.: zich hier aanstelt als uw minnaar.

744 keerdy u gepeynsen: verandert gij van gedachten.

[p. 167]

745

En laat u eerste lief met groot verlanghen staan:

angeniet

 

Wel wacht ick hem te lang? so mach hy thuys-waart gaan.⁷⁴⁶

 

Gaat henen Anna nicht secht hem van mijnent wegen

 

Dat het voor dese reys my niet en komt gelegen,⁷⁴⁸

 

Maar ist dat hem gelieft hy kome t'achternoen.⁷⁴⁹

anna

750

Ick wil den Edelman de bootschap garen doen.

746 wacht ick hem te lang: vindt hij dat ik hem te lang laat wachten; of: vindt hij dat ik te lang wacht, nl. met beslissen.

748 voor dese reys: deze keer.

749 dat: dat het; t'achternoen: in de namiddag.

Speltekst: fractuur; máár: eerste woord van de onderscheiden scène's in romein, en wel: sierletter behalve op H2r (= blz. 267), V, 5, en verder in groot kapitaal; eigennamen: romein; Sierletter A over 9 regels (= 8 verzen)
(scène-kop) 1638, 1678 Roosen-dal
2 1678 voort, 3 1678 hier, 7 1629, 1638 t'sestigh 8 1678 heen, 13 1638, 1644 bekende 1678 bekende, 17 1638, 1644, 1678 wanneer!

21 1638 den grooten 22 1678 boden, 24 1678 recht, 25 1678 stemmen, 26 1638, 1644 onvoorsienelijck 27 1678 verrast, 28 1638, 1644, 1678 opgheleyde 29 1629 tijdttelijck goedt 31 1678 kind, 32 1678 staet, 34 1638, 1644, 1678 werelt 39 1638 achterloosheyt 1678 groot,

45 1678 raken, 49 1678 stadt, 56 1678 en mogentheydt 58 1638 alder hooghst 1678 sonderlingen,

65 1678 Heer, 70 1678 minne.

76 1678 Dat's 78 1678 waerdigh, 79 1678 treckt men

84 1678 goudt Claer. 85 1678 doet, 87 1629, 1638, 1644 dit langh

92 1638 neen! 93 1638 dat 1678 Dat's 96 1678 verheven,

103 1638, 1644, 1678 Eumenus 106 1638 Alexander 110 1644 Horati 1678 Horatie 112 1678 begeest, 113, 1638, 1644, 1678 Croesus 117 1629, 1638, 1644 datmen 1678 dat men hier, 118 1644 sterft 1678 sterft, 119 1678 Tyran, 120 1629, 1638 rijcke-man 1644 rycke man 1678 rycke man,

123 1678 leven, ziel, 124 1678 aen 126 1638, 1644, 1678 houwen 129 1638, 1644 Vermist 1678 Vermits't 130 1629, 1638, 1644, 1678 quaat 132 1678 laad, 140 1678 slempt, 141 1678 gaapt,

148 1678 vyeren gaaren. 150 1678 wijn, 151 1678 gijlen, 153 1678 kranckt, 156 1678 leckerny, 162 1678 oogen-blick, 166 1678 knapen.

171 1638, 1644 gonst; 1678 gonst, 172 1678 is, 179 (van) 1623 vau drukfout voor van 185 1629, 1638, 1644, 1678 schoe-minck 1678 besmeert, 186 1678 quinckeleert,

197 1638,1644, 1678 moeyt 198 1678 derft, 202 1629, 1638, 1644, 1678 verloren. 206 1629, 1638, 1644, 1678 graf: 207 1678 laf, 213 1678 Fpaminonde

215 1678 Diocletiaan, 216 1678 gegaan, 219 1638 strijdt 220 1678 vrees, 221 1678 gebi'en, 225 1629, 1644, 1678 kleyne 229 1629, 1644, 1678 broddeloose 233 1629, 1638, 1644, 1678 uyt-gehoort 236 1629, 1638, 1644, 1678 wel-sprekentheyt

239 1629 leeft. 242 1678 aard, 246 1644 wat hij 1678 ontbeert, 252 1678 voed, 257 1678 zwack, 259 1678 versoeten,

263 1629 lant loopers 1638, 1644, 1678 landtloopers en prachters 1678 wild, 266 1629, 1638, 1644 bedelboeven 268 1638 ytmand 271 1678 vreemdelingen, 272 1678 bestelt, 278 1678 dood. 279 1678 groot, 280 1638, 1644, 1678 Croesus 1678 weten,

288 1678 lijf, 289 1629 prijckel 291 1678 niet, 292 1678 dwingen, 293 1678 noot, 298 1678 in de 299 1678 vrijd, 302 1678 schat, 303 1678 of men

307 1629, 1638, 1644, 1678 fuyken 309 1638, 1644 ghy verstaat 313 1678 Als mense 317 l678 gemoedt, 320 1629, 1638, 1644 die daer 1678 die daer leeft, 322 1678 gegeven. 323 1629, 1644, 1678 Diogenes 1638 Diogènes 1678 had s' ton,

326 1629, 1638, 1644, 1678 Werelt-winner 327 1678 knecht, 331 1644, 1678 (Al is 1644 is hy 337 1629 Endimyon 1644 Endymion, 338 1678 Kloridon, 340 1638, 1644 aansien noch 1678 gedoogen, 346 1678 klapt, 347 1678 listigheden,

349 1678 Oft vriend'lijck 351 1678 menschen, 355 1629, 1638, 1644, 1678 en schande 357 1678 feest, 360 1678 bieden, 361 1678 geschiet; 362 1629 Ten 363 1678 verrassen, 367 1678 Heeren,

383 1678 land-verdreven, 385 1678 genade van 386 1678 man, 388 1678 verlaten, 390 1678 Endimyon, waer, 395 1638, 1678 segghen, 1644 seggen 396 1638, 1644 overlegghen 1678 over leggen,

400 1638, 1644, begheerde 1678 begeerde, 402 1678 sin, 406 1678 heb't overleyd, 407 1629 Ende bender 410 1678 kout, 413 1678 die jonge 414 1629, 1638, 1644, 1678 weder-zijde sien. 416 1678 treuren, 421 1678 om's

423 1629, 1644, 1678 verkiesen 426 1638, 1644, 1678 vrede en 427 1638, 1644, 1678 vriendschap en 430 1629, 1638, 1644, 1678 Nu-berou 431 1678 Harten-leet en 437 1678 bemind, 439 1638, 1644 trouwen 441 1678 my,

445 1678 lief, gaen,
Sierletter H over 9 regels (= 8 verzen)
450 1638, 1644, 1678 hert 451 1629 Hy 1644, 1678 Ey 1638, 1644, 1678 hellefje 454 1678 u myn 1629, 1638 mijn lijf 455 1678 in den wesen,

466 1644, 1678 mijn Iupijn 474 1638, 1644 ghesweghen dan 1678 geseyt,

479 1678 heb men 481 1678 goedt 483 1629, 1644, 1678 versocht en 1678 in der 486 1638 vrouwe n zijn 487 1629 zijnder maar 1678 zijnder; maar 1629, 1638 vinden 1644, 1678 vinden, 488 1629 Maer toe 1638, 1644, 1678 Waar toe 490 1629, 1638 voort gebracht 1644, 1678 voortgebracht. 491 1678 veracht, wien geboren.

492 1638, 1644 kent het 1678 ken't het 493 1678 Vergeeft'et Juffrouw! (regie-aanduiding) 1629 naar lesen 1638, 1644, 1678 naar't 1678 dit: 499 1629, 1638, 1644 vreucht en 1678 onvertelb're

505 1678 beroert, 507 1678 sinnen, 509 1678 Daer 511 1678 verstandelheden, 512 1629, 1638, 1644 Sonne schijn 513 1638, 1644, 1678 leydster 514 1678 klaerste 516 1638, 1644, 1678 wensch:

520 1678 poes'ligh, 521 1678 properheden, 522 1678 nimmermeer 523 1638 Angneet 1678 Angeneet, 525 1629 looffelijck 528 1678 in den,
Sierletter S over 9 regels (= 8 verzen)
(scène-kop) 1678 uytkomst, Roosendal 530 1678 reuckeloos 1638 aatgaat,

532 1678 ooren, 533 1644 Aen de 536 1678 zweer 't!) 537 1678 lien, 538 1678 gebruyck, 539 1678 de 542 1644 onversiens 1678 net, 546 1678 voor heen 551 1678 wanen,

555 1678 hovelingh, 559 1629 vertrouwenn 567 1638 vermitse 1644, 1678 vermitst, 568 1638 vermaken. 571 1678 vastlijck 1629 voorgenomen 1644 voor genomen 1678 voor genomen, 572 1678 komen,

576 1678 wel, 583 1678 vermercken, 585 1678 waarlijck erkent 590 1678 in de 591 1638, 1644, 1678 niet,

592 1678 't samen-komste 593 1678 vrientschap 598 1638 d'Ansinelijckste 601 1678 voormael 603 1678 waerste vriend 604 1638, 1644, 1678 vermaerste 606 1629, 1638, 1644, 1678 uwes 608 1678 gegeven, 611 1629, 1638, 1644, 1678 had heer 1638, 1644 vreesen.

617 1629 wantrouw't; 1678 wantrout; 1638, 1644 waentrouw't 618 1678 soudt; 621 1629, 1638, 1644, 1678 gul-hertich 622 1678 ander niet, 624 1678 welcke eynde 625 1678 staen, 627 1678 gunsjes, 628 1678 vrouwtjens 631 1678 de dochters

635 1638, 1644 Kloridon ick 637 1678 Endimion
Sierletter F over 9 regels (= 9 verzen)
640 1629, 1638, 1644, 1678 wayfelighe 641 1678 Wie sich 642 1678 kont'et 643 1678 gebreken, 644 1678 versteken: 645 1678 versien, 646 1629 wi lt 1638, 1644, 1678 ghebien. 648 1678 allen.

650 1678 voorbaer 652 1678 Uyt mach men 653 1638 gaat'r 655 l638 Maar k'leer 656 1678 handen: 658 1638 Borsies 1678 mee? 665 1638 ghewraakt 666 1638 maakt 672 1638, 1644, 1678 yeghelijck

677 1678 doosen, groot 678 1678 swaert', 685 1678 niet, 686 1638, 1644 Angeniet 687 1678 prangen,

697 1678 schijn, 698 1638, 1644, 1678 bekent sal 699 1678 gissen, 704 1678 snackjens 708 1678 geburen 712 1629, 1638, 1644, 1678 hooghdraghende

722 1678 dat 'et 723 1678 verdragen, 724 1678 aenslagen, 725 1678 raet, 726 1678 ondergaet 728 1629, 1638, 1644, 1678 eerlangh 1629, 1678 weten, 731 1678 velen, 742 1638, 1644, 1678 Endimion

745 1638, 1644, 1678 staan. 746 1678 t'huys-waert 747 1638, 1644, 1678 nicht, 1678 wegen, 749 1678 is 't gelieft, 1629 't achter noen. 1644, 1678 achter noen. (scène-kop) 1629, 1638, 1644, 1678, het derde 1638, 1644, 1678 uytkomen 1638, 1644, 1678 Angeniet, Endimion.
Sierletter M over 9 regels (= 9 verzen)
751 1638, 1644, 1678 Endimion gekomen, 754 1629, 1638, 1644, 1678 welsprekentheyt 755 1678 zijt' et 1629, 1638, 1644, 1678 doch 1678 koutjes, 757 1678 reên