Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

[p. 246]

Het XXI. Capittel. Van de Wonden en Ulceratien.

Doctor. Ick ben nieuwsgierigh te weten hoe men met de Wonden ende Ulceratien handelt?

Magister. Al-hoe-wel de selve in meerderen deele soodanigh sijn als in ons Vaderland, soo kan ick uw echter niet weygeren te seggen waar in sy malkanderen verschelen. Want gelijck in veele innerlijcke sieckten te Considereren staet welcke onder de Lever zijn, ende welcke boven; Alsoo is't mede in d' uyterlijcke sieckten gelegen. Welcke boven zijn, voornamentlijck in 't Hooft, sijn veel beter ende gemackelijcker te genesen; maer die in d' onderste Deelen zijn, voornamentlijck aen 't Been, sijn seer swaer te genesen. En dit wert waer bevonden, wanneer de tijd des Jaers, te weten de hitte ende de warm te gunstigh zijn; want in een drooge Somer, werden sy geluckigh genesen ende dat wel van selver. Door lange ervarentheyt hebben d' Inwoonders geobserveert, dat men met Olyen, Salven ende Pleysters minder vordert dan in Europa, om dat d' uytwaseming belet wert. Sy willen oock niet genesen door gewassen welcke Constringeren; als oock dan, wanneer men om de Maligniteit tot den Egyptiacum, Precipitaat, gebrande Aluyn &c. Moet over treden. Evenwel van het begin af tot het eynd der Curatie

[p. 247]

toe, het sy om de bedervinge des beledigden deels, of om het wilde Vleis af te eten, gebruycken sy haer Inlandse astringerende en verdroogende kruyden harsten ende poederen. Het geene de beste, na dat zy gepurgeert hebben doen.

Doctor. Hoe gaet het met de di-eet toe?

Magister. Zy wacht sich van Wijn, en die vermaerde Vruchten d' Ananas, om dat niet alleen de Curatie der Wonden en der Ulceratien daer mede verlet werd, maer wert erger, ende maeckt dat die wederom komt, alsoo dat de selve door sijn groote warmte de vochten ontsteelt, daerom gebruycken sy een dunne en verkoelende di-eet. Voorts sijn daer twee dingen te observeren in die gene welcke eerst gewond sijn. Voor eerst dat sy de hitte des daegs vlieden, om dat hare krachten te seer vervliegen. Ten tweeden, dat sy niet des nachts onder den openen Hemel slapen, waer door sy Krampen ende Convulsien krijgen, ende sig van 't leven in de dood veranderen doen.

Doctor. Wat doen sy ontrent de genesinge?

Magister. Dewijl de meeste Portugijsen en Brasilianen door de langheyt van tijd ontrent de Wond-kruyden ervaren sijn geworden, ende die ten allen tijde des Jaers konnen hebben: soo sal ick van die spreecken, die van d' onse seer goed bevonden zijn. Sy gebruycken dan met goedt succes die welrieckende Balsemen Cubureiba ende Copaiba waer mede sy de wonden heelen. Ende stillen daer niet alleen de Bloedstortingh mede, maer innerlijck ende uy-

[p. 248]

terlijck ingegeven is de Zenuwen dienstigh. Oock is daer die schoone Gumme Icicariba (die wel na de Elemni gelicken) daer veel in gebruyck. Genesende de Hooft ende Zenuw-qualen boven alle andere middelen. Maer de Tipioca, welcke wanneer die gedroncken werd de Bloed-loop ende Dysenterie geneest ende verdickt: alsoo stilt sy het bloeden der Wonden, het sy gedroncken, het sy uyterlijck in gedaente van een Pleyster ofte Pap op de Wonden geleght, het suyvert, tempert ende geneest. Soo het enckelijck ingegeven niet komt te helpen, moet men daer eenigh Opiatum by doen. Vorders seggen sy dat het sap uyt de topjes van de boom Ambaiba geperst wonderlijcke dingen doet, want die in de swaerste Wonden gedruckt, geeft hulpe. Het is een gemeen middel dat versterckt, suyvert ende verdroogend is, 't gene gemaeckt wert uyt de Wortels Araca ende het sap van Limoenen bladen en Myrte bladen. Voorts sijn gemeene middelen, de bladen van Nymphaea, Lavapratos, Juripeba, ende des selver koocksels, Figuero d' Inferno, Herva de Nossa Senhora, Pagimirioba, Cuipouna, Ambaiba, Tapia, Folhos do Spinhera, Succus Bacoveira, ende meer duysent dingen. Met-doet 'er by, soo de voeten geswollen zijn, baden, of stovingen van de bast des booms Copipira, de topjes Aninga, de wilde Myrten, Pasourinha, Guabirabu, Camara &c.

Doctor. Maer soo daer. Nu een gangrene by was?

[p. 249]

Magister. Dan stoot men de versche Taback bladen, die meer uyt richten als eenigh ander ding in de gantsche wereld. De Bloed-vinnen ende Aposiematien, natuyreren sy met de bladen van degemeene Araticu, Bredos, Pulgera, Pagimirioba, Herva Mimosa ende met de bollen van de Brasiiliaense Lelie, Meeri geseght: ende dan mede met de Wortels van de Roode Peruviaense Wonder-bloem.