Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het XX. Capittel. Van de Venus sieckte ofte Pocken.

Doctor. De Venus Pocken sullen sonder twijfel daer mede regeren?

Magister. In alle manieren, voort spruytende niet alleen uyt een vuyle By-slaep, ofte door een Erf-sieckte van de Ouders behaelt, maer selfs oock door een lichte aenrakende. d' Oorsaeck schijnt stinckende en soute kost te wesen, quade ende bedorve drank &c. Men heeft die niet alleen in Africa ende Indien, maer de Portugijsen en Nederlanders sijn dear mede besmet, krijgende scirrheure puysten ende stinckende sweeren over het geheele lichaem, sijnde hier een Land sieckte werden van de Spanjaers ende Brasilianen Bubas genaemt. En gelijck die rasser genesen wert van Inlandse gewassen alleen; alsoo besmet die oock te eerder, als die welcke men de Franse pocken gemeenlijck noemt, ende tot d' Inwoonders alhier overgebracht werde. Wy sullen alleen

[p. 242]

sprecken hoe d' eene met d' andere over eenkomt.

Doctor. Ick ben daer seer nieuwsgierigh na.

Magister. Sy verscheelt in Curatie ende toevallen seer veel. De Quacksalvers versuymen die in 't begin alwillens, want sy seggen dat de Curatie, voor de vijfde of seste maendt, na dat men die gekregen heeft, te vergeefs is, wetende dat de tayheyt des vochts, waer in de Fonteyn van het geheele quaed bestaet soo veel maenden van nooden tot preparatie heeft. Onderwijlen gebieden sy dat men gereguleert leve; wassingen met warm water hebbe; de koude des nachts vlieden, om de vrye doorwasemingh niet te beletten. Gebieden alle jongh Vleis ende dat wilde ende gebraden, (buyten eenige Visch te gebruycken) eten. Wijn laten zy toe, het welcke het sweet door de huyd doet drijven. En die dese wijse van Medicinen niet navolgen, soo sullen sy wel voor een tijd verlichtenisse van toevallen hebben, maer weten te verseeckeren, dat de pijn in de gewrichten wederom sal komen. Nu dan eyndelijck het lichaem dus geprepareert zijnde, evacueren sy: dan, voornamelijck die het niet betalen konnen, laten zy in de Suycker-molens wercken, ende ontrent het koken van Suycker besich wesen; ende alleen met de dranck, welckers in gredienten sijn Caaroba ende Carcaparilla, genesen sy op de Europeische wijse.

Doctor Gebruycken zy oock uyterlijcke Deelen tegens de Ulceratien?

[p. 243]

Magister. Dese genesen zy alleen met het wrijven ende wasschen met het sap van de Caaroba met andere verdroogende kruyden die met eenen abstergeren. d' Indianen gebruycken de bladen van Caaroba soo gekoockt voor een bad, als nuchteren gekauwt, met welcke zy d' Ulceratien wrijven ende doen verdwijnen, verdroogen, ende trecken het Fenijn daer mede uyt. Het welck aen de Chirurgijns in 't Gasthuys dickwils bevolen heb na te doen, ende het heeft ons wel geluckt. Op dat niemandt bedrogen werde, dese smet het zy uyt de Spaense gemenght, gelijck dickwils gebeurt; het sy dat sy enckel en alhier een Volck sieckte is, is die voornamelijck voor de Europiers soo seer niet te achten, het sy die in 't begin is, ofte in haer voortgangh, ende sy is tussen de Tropici niet lichter, om de menigvuldige uytwasemingh, ende alleen swaerder in de Noorder Landen. Want soo de koude des nachts d' uytwasemende Deelen na binnen na het Beenvlies joegh, soude daer groote pijnen moeten ontstaen, het welcke dagelijcks, het sy door onachtsaemheyt des siecken, als des Medicijns, die geen onderscheyt van dagh en nacht willen maecken. Ende hier door komt dan een Caries in de Beenen ende meer andere toevallen, gelijck in ons Vaderland geschiet.

Doctor. Regeert daer geen Gonorrhea ofte Druppert?

Magister. Dese noemen de Portugijsen, Scantamento, ende sal daer van seggen 't gene aenteyckens waerdigh is. Een enckele Gonorrhaea

[p. 244]

gelijck die licht te genesen is, alsoo kan men die oock lichtelijck bekomen, ende dat alleennigh maer van het rijden onder de Zuydelijcke hitte. Van Purgeer-middelen wachten sy sich wel in alle Gonorrhea, en geven nauwelijcks een sachte van Manna, Cassia, laxerende Syropen &c. Om geen Cacochymische vochten gaende te maecken. Sy hebben aldaer sulcke bequame Inlandse middelen, dat sy niet behoeven vreemde te soecken. Sy prefereren de Guabipoiocaiba, dat de Portugijsen Pao Podre noemen, ende ick noem die Arbor Siliquosa ofte Peuldragende-boom. Des selfs Wortel snyd men in Schijfjes, ende men weyckt die in 't water van Suyckerriet, men leghtse in de Logt, ende krijght een afvegende en Pisdryvende kracht, welcke des ochtens ende des avondts gedroncken, de Parastaten ende de Nieren wonderlijck suyvert. Men moet sich nochtans wachten dat men dit stercke Medicament niet te veel gebruycke, om dat men dan Bloedt soude wateren. Hier by komt de Juripeba, het wilde riet Jacuacanga, als mede de wortel Jaborandi, welcke des nachts in Fonteyn-water geweyckt onder den Hemel, soo geeft men van dat Water vier oncen ontrent vijftien dagen ontrent langh, waer door de Nieren ende Blaes gesuyvert werden. Daer na gebruycken zy door den dagh een Decoctie van wild Suycker-riet. Ende overhands om de verweckte warmte, drincken zy een Ptisane van Tipioca, oock eenigh koocksel van de wortel van Malva Isco, Pagimirioba, Fedagoso, Canpo-

[p. 245]

monga, Emulsien van Tipioca, verse Cocos-noten ende de verkoelende saden, met het water van Suycker-riet bereyd, ende dit sijn hare familiare remedien.

Doctor. Wat doen sy tegens het ophouden der Pis, en de brandige Pis?

Magister. Na dat sy de rugh en het Perinaum met koude strijckingen hebben besmeert, soo stoven zy de Teel-leden met Emollierende dingen, namentlijck met een Dococtie van de topjes van Basurinba ende Imbaiba, ende de bloemen van d' Americaense Malva ende van gemeene boomen &c.

Doctor. Gebruycken zy geen verwarmende dingen?

Magister. Geensins, maer hebbe oock wel gesien dat het gebruyck van te veel verkoelende dingen schade heeft bygebracht, om dat de Teel-deelen daer door te veel verswackten. Men moet daer d' Empyrici altijdt toegeven, alsoo sy ervarender sijn om Medicamenten te geven, als om de sieckte te onderscheyden, want sy maecken geen onderscheyt tussen een Saed-loop en een vuyle af-loop des Zaeds. Daerom die ervarender zijn, sullen stil staen, wanneer de Virulentie is afgedreven, want het dan tijdt is te astringeren, te consolideren ende te droogen, ende dit gescheid best met de Balsamum Copaiba met Suycker of Olie van Oliven gedissolveert ende ingegeven als mede in de Schagt gespeut.