Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het XVIII. Capittel. Van de sieckten die Vrouwen en Kinderen gemeen zijn.

Doctor. Ick geloove dat door de veranderinge van heete dagen, ende koude nachten de Vrouwen en by gevolgh de Vrucht ende Kinderen veel qualen moeten onderworpen zijn: ende Sommige Onvruchtbaer blijven?

Magister. Dat is seecker, want hare Kinderen leven dickmaels niet langh. Hierby komt het drincken van seer koude dranck; die sy te huys van d' alderduurste Limoenen maecken, als mede het geduyrigh snoepen van licht bedervende Vruchten: soo dat hier door het bloed verkout wert en verdickt. Hier uyt volgen quade Maegen, Loop, Watersucht, en 't gestel des Baer-moeders wert mede ontstelt, waer uyt komt de Witte-vloed, ende de Stonden sijn onordentelijck; de Lijf-moeder komt

[p. 235]

haer oock uyt te hangen. Ick derf seggen dat d' onse soo wel als de Jodinnen (gaende in ontijdige baden, uyt Religie als anders verbonden) wel de helft de Vrouwe-vloed krijgen. Dat zy, het sy uyt schaemte ofte onachtsaemheyt verholen houden, dan bleyck werden, sonder bloed by na, droef-geestigh ende onaengenaem van de Mannen; welcke qualen allenskens verdubbelen.

Doctor. Men sal buyten twijffel die qualen met verwarmende dingen moeten te rechte helpen?

Magister. In alle manieren: want sy moeten sich dan van koude Vruchten wachten, van Saladen en koude en rauwe dranck. Des nachts moeten sy sich decken, ende warmen daerse van de Middenlandse wind vry sijn. Sommige hebben d' Ader-latingen van nooden, ende men geeft haer Purgatien van een Massa Panchymagoga, om de slijm af te setten. d' Overige Ewacuerende dingen, voornamentlijk dan, wanneer hare Vloeden haer wijse, tijdt ende koleur veranderen. Dit gedaen zijnde volgen daer Opiata op, waer door hare krachten merkelijck versterckt werden. Dan soo geeft men haer een Decoctie van de wortel Carcaparilla en de wortel Visqueira met Ubiradé om te doen Sweeten ende te doen Wateren, ende de Deelen te verstercken, het welcke sy eenige dagen continueren. Dese ende gene dingen voorgegaen hebbende, considereren sy de beledigde plaets: waer toe den wilden Honigh haer sonderlinge dienst aenbrenght, sijnde seer abster-

[p. 236]

gerende ende conforterende, digererende de rauwe vochten in de Maeg, Darmen, Baer-moeder, Nieren ende in andere Deelen. Men geeft dit Medicament enckel of gecomponeert nugteren in, met wat Spaensche wijn gemengt en Specerijen, als mede met Ajuin soo daer geen andere beletselen tegen waren, tot de dickte van wijn gekoockt.

Doctor. Ick heb vermaeck uw aen te hooren, gaet doch voort?

Magister. Hier by komt d' oefening. Soo een grooter noodsaeckelijckheyt aendringht, laet men haer eer men de voorschreve dranck in geeft, haer een half uur in 't Bad gaen van drie deelen Fonteyn water, ende een deel Wijn gemaeckt. met Myrthen, By-voet, bladen van lange Peper, Betele, Malva, Isca, wilde Kermille, Albahaca, Mentastrum, Jaborandi, ende dierge welcke in Brasil wasschen. Dit laet men soo tien of twaelf dagen continueren of langer na de saeck vereist, en het lichaem behoorlijck afgedrooght zijnde, geeft men haer een weynigh Spijse; sitten gekleed, ende soo sy van pijn in de Baer-moeder klagen, soo roockt men haer door een Trechter tot in de Lijf-moeder, gemaeckt van verwarmende ende verdroogende dingen, men laetse Pessaria ofte Moeder pillen gebruycken, als mede Syringatien wanneer sy getrouwt zijn. Oock is niet te versmaden de Olye die van gebrande Wormen is gemaeckt, welcke in de Palm-boomen groeyen, welcke op de Navel gestreecken seer veel voordeel bybrengt. Door dese ende gene mid-

[p. 237]

delen sijn goede effecten gesien, en die voor Onvruchtbaer gehouden waren sijn Vruchtbaer gesien. Uyt de Bevruchtingh volght een groote hulpe om de droogte ende de verdubbelde warmte.

Doctor. Gy hebt nu gesproocken van d' Onbeswangerde, seght nu eens yts van de reeds Bevruchte?

Magister. De Bevruchte, om dat sy menighmaels haren Appetijt wat te veel voldoen, en wat ongetoomt leven, vervallen sy mede in menigte sieckten, welcke men beswaerlijck kan te hulpe komen, om dat die of een swaeren arbeyd veroorsaecken, of een Misdraght doen komen.

Doctor. Hoe gaet het met d' Eerstgeboorene Kinderen?

Magister. Dese sterven door de minste sieckte, ende 't minste gedeelte werden vijf of ses Jaren oud. Hier by komt, dat sy door het al te sterck Swachtelen, niet weynigh te lijden hebben, al-hoe-wel d' Inwoonders ende de Portugijsen, achterlatende die saecken die grootelijcks de Perspiratie beletten, van haer Geboorte af met het bloote lichaem, voornamentlijck bloods Hoofs, hare Kinderen geluckigh opvoeden, en haer vroegh in koud water wasschen. De Brasiliaense en Aethiopische Minnen suygen veele onser Kinderen geluckigh. d' Inboorlingen achten dat men de Kinderen twee Jaren langh behoorde te suygen; want te tenger zijnde, en niet konnende die veranderingh verdragen, teren uyt; ende nauwlijcks

[p. 238]

twee Jaren zijnde, vervallen sy in groote sieckten; dan werden sy droefgeestigh, wanckoleurigh, waterachtigh, opgeblasen, swack van Ingewanden werden, met hardigheyt in haer sijden, allenskens uyt teeren.

Doctor. Maer heeft men daer geen middelen te Lande voor?

Magister. Ick heb van d' Omloopers geleert, dat sy smeeringen, wrijvingen, roockingen, wassingen, pappen, ende Pleysters die versachten, attenueren en astringeren gebruycken. Het beste hebbe ick bevonden, dat men als een Pleyster ofte Liniment kan gebruycken, gemaeckt van de wortels d' Erva de Capitaon, ende van Nymphea, met d' Oly van de kruyden Aninge, ende Kappers ende diergelijcke gemaeckt, ende langen tijd appliceren.

Doctor. Gebruycken sy geen innerlijcke middelen?

Magister. Het Extract uyt de bast Ubiraeé, het geene sy tot een dickte van Honigh de Krancke ingeven, sijnde aengenaem en veyligh.

Doctor. Ick geloove dat de Kinderen mede wel met Wormen gequollen worden?

Magister. Ja, behalven die in de Darmen, hebben sy die oock in de Maeg, sijnde een kleyne soort (gelijck ick dickmaels in d' openingh diergelijcker Kinderen gesien heb) die oock ouder Luyden wel hebben, ende door haer knagen licht komen te sterven.

Doctor. Sijn de Brasiliaense Inwoonders mede soo tenger?

[p. 239]

Magister. Geensins, want sy sijn stercker ende kloecker, het sy dat sy Swanger zijn, of Gebaert hebben; oock sijn hare Kinderen kloeker. In Paranambuk was in 't Jaer 1638, een Ethiopische Vrouw, welcke by een Portugees, twee Kinderen kreegh, d' een Blanck ende d' andere Swart, met gekrult Hair ende blauwe Oogen.