Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het XVII. Capittel. Van d' Ulceratie ende Inflammatie des Aers-darms.

Doctor. Wat is het voor een sieckte die de Portugijsen Bicho del Culo noemen?

Magister. Dat is een Ulceratie ende Inflammatie in den Aers-darm. Andere noemen die Bietos, doch niet recht, en dit is of om dat een jeuckende pijn in 't begin gevoeld wert, of om datse een gangrene, gelijck als de Wor-

[p. 230]

men der Beenen, veroorsaeckt. Ick mein niet dat ymamd gewaeght dat dese elders soo seer in swangh is dan in Brasil. Het is niet anders dan een brand ende bedervinge des Aers-darms, met een voort etende sweer, met ofte sonder pijnelijcke Bloed-vloed. Voor deze sieckte sijn geweest Dysenterien met hitten der Gedarmten; ofte sy komt van selver ende sonder eenige voorgaende sieckte. Soo daer een Dysenterie heeft voorgegaen, ende door Medicinen de toevallen met de Vloed sijn opgehouden, soo behoeft men echter niet al te gerust te sijn: ten ware daer misschien een warm sweet ende dat veel, en de Pols met alle andere saecken wel in staet waren: want d' overgeblevene scherpe stoffe door al te veel hitte nu ontsteecken zijnde, maeckt een groote scherpigheyt, waer door heftige pijn ende Inflammatie voort komt, die de sluyt-spier van den Aers, met des selfs Bloed-vaten terstont door eet: waer uyt een Bloed-vloed ontstaet, ende klimt naer om hoogh na de Darm-vliesen; ende dat met soo leelijcken vertooningh, dat wanneer den Aers verwyd wert, blauw ende lood-verwigh van binnen is.

Doctor. Maer als nu dese plaegh van selver komt?

Magister. Dit komt door pijn, sonder afgang te hebben, welcke verharde dreck, niet sonder groote pijne uytgeloost wert, en vuyligheden sijn swart: ende al is 't dat'er somtijds groote pogingh om af te gaen is, nochtans te vergeefs (gelijck ick in mijn eygen selven be-

[p. 231]

vonden heb) daer nochtans den Anus veel buyten quam. Uyt dese opgehoude dreck spruyten dan dese Cruelle pijnen, waer dan volgen koorts, woelingen in 't bed, geduyrigh waken, heftige Pols, ontstelde Maeg, brandend ende pijnlijck Hooft &c. Daerom eer het quaed verder inkruypt, gelijck het doet, moet men innerlijcke ende uyterlijcke laxative ende refrigerende middelen in 't werck stellen. Men moet Klysteren van die soort een en andermael gebruycken; Suppositorien, smeeringen, wassingen, baden, roockingen &c. Dienen geduyrigh gedaen te werden.

Doctor. Is het Aderlaten dan niet dienstig?

Magister. Dese moeten voor al niet versuymt werden. Ende soo de sieckte dan in 't kort niet wegh gaet, soo is de Patient in gevaer van sterven. 't Gebeurt oock dickwils, dat sonder eenige Darm-sieckte, ofte eenigh ander voorgaende teyckenen, in eenigh deel, dat van weynigh gevoelen is, dit saed sich ingeboesemt heeft, ende voor de sieckte ende Medicijn in 't begin verscholen blijft. Het welcke om dat het niet selden een gangrend voortbrenght, voor ongeensbaer gehouden werdt. Soo het quaed sich ontdeckt, soo heeft men dese voorgaende teykenen: daer is een van selfs komende vermoeytheyt, pijn in 't Hooft ende Leden, slappen lust tot eten, hitte over het geheele lichaem, waken, ongelijcke en al te snellen Pols, sonder eenige moeyelijckheyt aen den Aers gewaer te werden, of alleen wat jeuckte, ende een vergeefse neygingh tot af-

[p. 232]

gaen. Daerom sijn de Medicijns in alle Darm-sieckte, voornamelijck vragende na den Aers.

Doctor. Was het gesicht daer by niet noodigh, alsoo de siecken dickwils sefs niet konden daer van oordeelen, ende de Medicijn daer door kan verleid werden?

Magister. d' Inlandsche Quack-salvers besien en bevoelen het met de Vingers, of'er yts quaeds mochte wesen; dan soo wrijven sy met het Merg der Limoenen, ende verwecken pijn.

Doctor. Maer soude het niet een soort sijn van onse Haemorrhoides?

Magister. Het scheelt daer van met dese teykenen. Daer is groote Hooft-pijn, ende den Aers is wyd open. Ende wat aengaet de voorsegginge, dat dese sieckte somtijdts een haestige dood aenbrenght, maer in de Haemorrhoides is dat soo niet, die men hier somtijdts geneest als die in Europa, ja alleenigh wel met Brasiliaense Bloed-suygers, ende het verrotte vocht van de Cocos-noot, daer dickwils mede gebet.

Doctor. Maer soude men sich daer niet konnen voor wachten?

Magister. Alleen met koude ofte warm Zee-water ende versch sap van Limoenen, waer mede hy den Aers wast, soo menighmael hy afgangh heeft gehad. Maer als het quaed wat dieper is ingevreten volgens de voorige teyckenen, soo lijd de over groote pijne niet dat men scherpe dingen sal gebruycken, het sy van onder als van boven, maer saghte. Soo de

[p. 233]

krachten geen Ader-openingh konnen veelen, sal men onder de Rugh koppen setten. Dan gaet men over tot verkoelende, heelende ende astringerende Klysteren, in welcke anodijne dingen ende verdovende in komen.

Doctor. Hebben d' Inwoonders selfs niet yts?

Magister. Die gebruycken Suyker-water, Gum Dragant, Stijfsel van Tipioca de Mandihoca, hier mede wassen beyde Vingeren van onderen inbrengende. Na dese, neemt men Ceruis, Rose-water ende water van de bloem van Guabiraba, roode Suycker, wit van Ey ende Vrouwe melck met een weynigh Opium, in welcke men een Set-pil in nat maeckt, ende van onderen in duwt, het welcke dickwils herdaen wert. Het selve doen by na d' Inlandse kruyden, als beyder bladen ende bloemen van de boom Pagimirioba ende Tapia, waer by men doet Erva Moira, het welcke men daer soo dickwils in doet, als de Pil daer uyt gaet. Soo de beledigde plaets nu met de handen niet wil aengetast zijn, gebruyckt men roockingen van Emallierende ende droogende dingen.

Doctor. Wat di-eet wert daer by gehouden?

Magister. Men gebruyckt verkoelende en versterckende dingen, maer geensins scherpe die men als de Pest moet vlieden. Oock moet men het lichaem weynigh bewegen. 't Gebruyck van den Opium is voor dese quael ten uytersten bekent, als mede in alle andere scherpe siecktens ten uytersten door geheel Indien door bekent. Ende is best met een lege Maeg in-

[p. 234]

genomen, ende daer op te vasten; ende daer oock na de generale uytledingen der lichamen, anders beset sy de Borst, ende de Vyandt blijft binnen. By aldien een heftige pijn uyt d' overblijfsels alleen van een heete ende bijtende stoffe overgebleven sy, soo sullen de Opiata en de sieckte ende de toevallen wegh nemen. Ende sulcks geschiedt om drie saecken, voor het nacht waecken, de stercke Loop, ende 't groot verlies van krachten door de groote pijn.