Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het IX. Capittel. Van de verstoppinge des Levers en Milts.

Doctor. Heeft men daer te Lande geen Obstructien in Lever ofte Milt?

Magister. Ja, Mijn Heer, ende dat is daer een sieckte die Volckeren eygen. Zijnde een ontbreeckinge van voedingh met engborstigheyt, moeyelijcken Adem ende van selfs komende vermoeytheyt, voort komende uyt een verstoppinge van Lever ende Milt: ende dese qualen heeft men meest in ons Gast-huys vernomen, voornamentlijck in de Regen-tijdt. Hy ontfonckt heymelijck, ende dese sieckte komt allenskens aen, soo dat men nauwlijcks sijn oorspronck weet. Is van sich selven niet

[p. 207]

altijdt doodelijck, ten sy door langhwijligheyt van tijdt daer een Water-sucht op volgde, of te verwachten stondt, of dat een voorgaende sieckte wederom ontklaeckte: gelijck als Jight sieckten, ten ware dat die te rijckelijck leven daer mede bevangen wierden, ende daerom werden het rijcke Luyden sieckte genaemt; alsoo is dese verstoppinge alleen de Arme aentastende. Men siet Soldaten die soo mager sijn als de doodt hier en daer swerven, die bleick ende wanckoleurigh zijn, die op Spijse hunckeren. Soodanigh als of sy haer leven niet gegeten hadden. Alsoo haer de Maeg swack is, sonder behoorlijcke warmte, neemt gemeenlijck lichter in als sy geluckigh verduwen kan, soo dat sy haer plicht niet kan volbrengen: soo dat'er alleen een dicke, taeye en goore Gijl gebooren wert, waer uyt Lever ende Milt, als mede de Scheyl-klieren &c. verstopt geraecken.

Doctor. Wat oorsaecken zijnder meer?

Magister. De voorgaende oorsaeck is de binnenwaerts geslope koude, steutende de doorwasemingh en den omloop der sappen; waer by den ongeregelde levens wijse by komt. Wanneer sy veel in de heete Son gegaen hebben en van dorst ende hitte haest sticken, drincken sy gulsich d' alder kouste Fonteyn-waters om den dorst ende hitte te stillen: ende dan by de Wijn-huysen komen, drincken sy op dit koude den dranck Gurapa ende des selfs geest, waer door d' Ingewanden geen kleyne schaede lijden. Daer benevens eten sy rot,

[p. 208]

garstigh Vleis dat met eenen swaer te verteeren is; als mede rans en qualijck rieckend Spek. Sy leggen dan met Borst en Buyck naeckt op de koude Aerde neder, gaende des nachts in Regen ende Windt. Het is dan geen wonder dat de Borst qualijck Adem, ende d' overige Ingewanden verstopt geraecken.

Doctor. Ik geloof dat haer koleur loodtverwig moet wesen, met een geduyrige moeheyt, beswaert Ademen, beledight gesicht, dat d' arterien in de slaepen ende neck meer slaen als ordinaris, dat'er hardigheden in beyde zijden onder de korte Ribben is, met binnenkoorts verselt, soo dat my dunckt, dat dese sieckte een soorte van Scheurbuyck gelijckent?

Magister. Dat is waer, alsoo de selve met diergelijcke Medicamenten somtijdts oock geholpen wert. Soo dese sieckte diep ingewortelt is, ontrent een jaer, geduyrt die gemeenlijck langer. Selden werden daer oude Luyden ende Mannen mede bevangen. Dese quael is voor Suygelingen, Kinderen ende voornamentlijk die eerst hier komen alsoo erg als voor Jongelingen: hebbende byna geen hoop van opkomen, maer van gene wel.

Doctor. Wat middelen gebruycken sy daer toe?

Magister. Ick heb my na de gewoonte ende disciplina van dat Land moeten voegen, echter soodanigh, dat met de pharmacie een goede di-eet moet gehouden werden: want men doet anders wat men wil, al was 't d' ervarenste van de werelt, kan hy met de Scheur-

[p. 209]

buycks middelen en water purgerende middelen niets uytwercken, of ten minsten sy vorderen weynigh; om dat de zaden des quaedts na de sieckte achter gelaten zijnde, is d'oorsaeck dat die op nieuws begint uyt te botten. Vorders eer d' Inwoonders tot de generale middelen komen, soo schrijven zy de siecken acht ofte tien dagen min of meer een goeden levens regel voor. Sy gebieden hen op een hooge gesonde plaetse te gaen, in huysen die tegens het Westen ende de middagh haer uytsicht hebben, sluytende de Zuyde windt buyten. Dese huysen moeten oock wel dicht van dack zijn, om geen tocht t' ontfangen. Vorders eten zy Saladen, en dingen welcke in den Edick hebben gelegen als Percelein voornamelijck ende versche Soldonelle, oock versch gebraden Vleis; Fonteyn-water met ofte sonder Anijs en Soethout is haer dranck: vooral moeten sy sich bewegen alsoo sy om de moeyelijcken Adem genegen sijn te sitten. En dit observeren sy twee maenden langh seer naukeurigh. Na dat dese di-eet dan alsoo uyt gehouden is, soo geven sy aen de stercke Antimonie ofte Roomsche Vitriool in, waer na eenige bereidende en inciderende Syropen volgen, om de materie dun te maecken; en dan geven zy, als een Antidotum deses quaeds, dertigh, ende somtijdts veertigh dagen langh, na dat hertneckigheydt en den aert deser sieckte vereist, het volgende.

Neemt het Poeder Ubizacé sijnde de Cortex Guajaci, (van welcke oock enckelijck tussen

[p. 210]

tijdts met een schulp-ey soo veel kan genomen werden als men tusschen drie vingeren kan grijpen) Hamerslagh van elcks twee oncen. Indische Milie een once, kleyne boontjes, bittere kawoerden Saed en pulpe, Sene bladen van elcks een once. Dit wert tot een fijn Poeder gestooten ende een once ingegeven des ochtens en des avondts soo veel van Tipioca met Suycker. Waer door de krachten allenskens herstelt werden. Sy vermoeyen het lichaem met exercitie, soo dickmaels sy een Dosis van gemelde Poeder gebruycken. Daer na verquycken sy haer weder met versche ende licht verterende Spijsen.

Doctor. Behalven dat in alle Medicamenten daer Stael ofte Hamer-slagh in komt de beweginge des lichaems noodigh schijnt te zijn, soo wil het oock besonderlijck in dese sieckte wesen soo my toe schijnt, als mede in de Scheurbuyck.

Magister. Dat is waer. Voort na dat sy haer Pap genuttigt hebben, klagen de Siecken van pack in 't Lijf, om dat beyde de Pis ende het Sweeten hare behoorlijcke voortgangh niet hebben. Nu door de voorschreve middelen sijn der veele geholpen, ten ware daer iets wat ergers in de Lever schuylde, waer door die sieckte lichtelijck weder komt, daerom vind ick geraden een Decoctum van Salsa parilla daer na te gebruycken.