Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het III. Capittel. Van de qualen der Oogen.

Doctor. Is men in Brasil niet met qualen der Oogen gequelt, want ick hebbe wel vernomen, in Oost-indien zijnde, dat de gene die na Amboyna, Banda ende de Molucse Eylanden vaeren met blindtheyt en swackheyt des gesichts gequollen werden.

[p. 187]

Magister. Onder de Brasilianen sijn d' Oogh-sieckten onder de minste qualen niet te reeckenen, voornamentlijck ontrent de Soldaten, en by die gene daer het schrael om komt. Onder dese sijnder eenige konnen niet sien als de Sonne onder gaet, om dat sy te weinigh lichts ontfangen, voornamelijck als het Volle Maen is: ende andere sijn blind als des ochtens den Dageraedt sal aenkomen. Sijnde het eerste Nyctalopia ende het laetste Hemeralopia by de Griecken genoemt: by welcke soo daer een swaere hooft-pijn by komt, ende niet by tijts met bequame middelen werdt geholpen, soo is 'er vrees dat sy blind werden, en dat wert dan Heldere drop, Gutta Serena en Amaurosis genoemt.

Doctor. Op wat tijdt van 't Jaer heeft men dese quale der Oogen meest.

Magister. Het geheele Jaer door, maer meest in een drooge Somer als 'er weynigh water is; dan werden de Vreemdelingen, Jongelingen ende Ingesetenen meest met dese oog-qualen gequollen, doch nu soo seer niet meer als wel eer. Om dat d' onse wel eer hier komende, onkundig waren ontrent d' Americaense saken, ende d' oorsprong veeler sieckten niet voorsagen, diese naderhand hebben leeren vlieden, en de beginselen daer van te mijden.

Doctor. Hoe geneest gy de Nyctalopia?

Magister. Dese geneest van selver allenskens; in andere wert die in ses weecken, ja wel in soo veel maenden eerst herstelt, ende komt niet selden wederom. Dese quael is tweeder-

[p. 188]

ley. Uyterlijck wanneer men doorschijnige ofte duistere Wolcktjes voor d' Ogen schijnt te sien: en innerlijck, wanneer uyterlijck niets in ‘t Oog zich vertoont: het laetste komt meer te gebeuren dan het eerste, ende is moeyelijcker te genesen. Beyde hebben sy een uyterlijcke en innerlijcke oorsaeck die haer voedt. d' Arme Luyden en gemeene Soldaten eten veel bedorven soute Vleis en andere soute kost: daer en boven drincken sy stilstaende wateren; slechte vernende en droesenachtige Wijn ende Brandewijn.

Doctor. Doet de stercke Son tot dese blindheid niet veel toe?

Magister. In alle manieren, want men heeft de Son boven het hooft, en aen de heete strand, waer door de voetsolen niet selden gebrand werden: ende dese stercke repercussie verblindt d' Oogen, ende maeckt die swack, soo dat het niet veylig is langhs de strandt te wandelen dan met een groene bril op de neus, voornamentlijck des middaghs. Hier by komt, dat men door dese vaste landt streecken reysende, men door dese seer groote hitte gebrand wert, de geesten, welcke door d' oogsemulen gaen verswackt werden; ende sinkingen ontrent d' Oogen komen op te houden zijnde vermoeyt, en de pijpjes geopent, ende soo veel nachten onder den blauwen Hemel, ten tijde als het Volle Maen is, slaepende, terwijl de Windt van 't binnenste des Landts wayt &c. werden de sinkingen gefigeert.

Doctor. Wat valt hier nu tegens te doen in die Landstreken?

[p. 189]

Magister. Dese ongemackelijckheyt en duysterheyt der Oogen wert op de wijse der Inwoonders aldus geluckigh genesen en verbetert. Voor eerst, verboden zijnde alle spijse welcke in de spijs-kamers lang sijn bewaert geweest, rons ende schimmelig sijn geworden; soo gebiedt men in der selver plaetse versche te gebruycken, die droogh zijn ende getempert. daer en boven moeten zy sich van de hitte des daeghs ende alle voorwerp dat te sterck is, onthouden, eerder dan van de koude des nachts.

Doctor. Purgeren sy in dese occasie niet, alsoo daer door veel slijm wert uytgeloost, ende de lichaemen anders gesondt sijn, welcke het wel konnen verdragen, gelijck wy in Europa doen?

Magister. Sy gebruycken stercke hooft purgerende middelen, die sy somtijts herhalen, ende dan openen sy d' Aderen in den slaep des hoofs, ende daer na achter d' ooren: daer na raseren sy het hair af, gebruycken besprengingen, en Cucupha'as ofte kruydt-mutsjes op het Hooft. Oock gebruycken sy Nies-poeder gemaeckt van de boom Guabiraba ende een weynigh Masticatorien van een wortel Jaborandi, die van een groot gebruyck zijn: Wanneer sy maer by tijts gebruyckt werden, konnende door haer kittelinge geen schaede bij brengen. Het gebruyck van de hoorne koppen, en der Bloedt-zuygers in de neck is mede favorabel. Als med Setonnen in de neck, Spaense vliegen, ende ein-

[p. 190]

delijck Fontenellen, even op de selve wijse als in Europa, om het gesicht te verstercken, ende de hitte der Oogen te doen verdwijnen. Ontrent dese innerlijcke ende uyterlijcke quael ende in andere oogh-sieckten meer gebruycken zy het water van de seer wel rieckende bloem van den boom Guabiraba, en die uyt het versche Suyckerriet gedistilleert is, het welck van groote kracht is, gelijck wy dagelijcks ervaeren. Als mede d' enckele dauw, en oock wel met ceruis ende lood-wit gemenght; ende voorts dat deftige vocht uyt de doorns des booms Zamouna geperst, dat in d' Oogen gedrupt wert, ofte daer ontrent gestreken, het welck het gesichte sterckt ende scherpt. Ontrent d' uyterlijcke oogh-qualen met een wolck gebruyckt men een versch Ey dat hart gekoockt is, waer by men Kandy-suycker drie deelen doet ende soo veel van het poeder Guabiraba ende een deel witte Uitriool. Uyt welcke een vocht wert geperst, het welcke in d' Oogen wert gedrupt, als men na bed toe gaet. Het selve doet mede het water van Manipuera uyt de wortel Mandiboca, welcke, al hoe wel gedronken zijnde een fenijn is, nochtans dienstigh voor d' Oogen, ende verbetert het gesicht.

Doctor. Maer soo men het gesicht hier niet mede konde helpen, gelijck het gebeuren kan, hebben sy dan geen beter middelen?

Magister. Ja, Mijn Heer, sy gebruycken dan de roock van een gestoote kool uyt de bast Guabiraba ende Taback gemaeckt, het welcke zy in d' Oogen van de patient blasen: dan soo

[p. 191]

kouwen zy met een nuchtere mont Loock, ende leggen op de Tong de assche van Guabiraba, ende licken dan d' oogschelen.