Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het XIV. Capittel. Van de Koortsen in Indyen.

De Koortsen die in Indien in swang gaen, zijn meest uyt andere sieckten ontstaende, die men oversulks Symptomatica ofte toe-vallige plag te noemen, of het zijn continueele koortsen, die uyt eygen aerdt sonder tusschen tijdt gedurig den siecken quellen, of het zijn Synochi die uyt verrottinge ontstaen. Maer mijn en heught niet, dat ick oyt eenige gesien hebbe die eenen vasten loop ende cours hiel met eenige tusschen-tijt, of die eenigen goeden dagh tusschen beyden hadde, als een of twee vierden-daegse koortsen, die met de ziecken uyt het Vaderlandt overgebracht waren, die hier seer ellendelijcken in een water-sucht, ende daer na in een sekere doodt eyndigden. Oversulcks vint men hier meesten-tijdt dwalende koortsen, die sonder ordre ende regel zijn, welcke alle indien yemandt eygen namen wilde geven, die hadde Oëdipus verstant wel van

[p. 105]

nooden. Ick en wil nochtans niet ontkennen, dat men hier wel eenige derdendaeghse koortsen vint, maer dese zijn soo weynige, dat men hier met recht, volgens het oude spreeckwoort, wel magh seggen, dat eene Bonte-kray geene kouwe Winter en maeckt. Ende mijne meeninge is alleen van soodanige sieckten te schrijven, die meest ende dagelijcks voorvallen. Dit is immers in 't algemeen waer, dat de sieckten, op dewelcke de koortsen volgen, hier meer periculeus zijn, dan de soodanige, die van haer beginsel af koortsen tot geselschap hebben.Wy en sullen dan hier niet handelen van de genesinge deser koortsen, ende der selviger toevallen, want die aen de genesinge vande voornaemste en de voorgaende sieckte verknocht is. Maer ons staet hier toe, te schrijven van de continuele koortsen, die hier met sulcken hevigheyt de Menschen overvallen, dat sy even als van den Blixem geslagen zijnde, reden ende verstant verliesen, ende dickwils binnen weynigh dagen, ja somwijlen in weynigh uyren met dolligheyt ende een geduerige rasernye uyt dit leven geruckt werden. De toevallen deser koortsen zijn, gantsch niet te kunnen slapen, braeckingen van slijm ende vuyligheyt, dat van verscheyde koleuren is, ende insonderheyt van groene ende loockachtige galle: van buyten lijden sy eene bevende koude, van binnen versmachten zy door over groote hitte ende dorst, die de natuerlijcke ende levend-makende krachten verslindt. Alsoo dan dese koortse een soorte is van die Syno-

[p. 106]

chus, die uyt verrottinge ontstaet, in dewelcke het bloet soo in qualiteyt als in quantiteyt ongeregelt is, soo en magh men niet twijffelen, of die twee van outs soo seer beroemde remedien, zijn hier nootsakelijck: maer men soude in questie kunnen trecken, welcke van de twee behoorde voor te gaen, wy verby gaende de subtijle school-disputen, zijn van dat gevoelen, dat de purgatie de voor-tocht behoorde te hebben, op datter geene grooter ontsteltenisse in de aderen ontstae, d' ander uyt de voorgaende bloet-latinge voordeel te verwachten is. Ende op dat die vermenghde humeuren geene vande voornaemste deelen door hare beweginge en komen te overweldigen, ende seer vervaerlijcke toevallen te verwecken: Oversulcks sal men de siecken in 't begintsel safjens purgeren, namentlijcken met Tamarinden, ende het merg van Cassia: Ende men kan hem mede klysteren met eene gemeene klystery, daer by doende een once van het hier voor-schreven Electuarie. Dit gedaen zijnde, mach men veyliglijcken overvloedig bloet laten: ende sulcks somwijlen tot verscheyde reysen, het welcke wy aen het oordeel van den Medicijn-meester laten, dan sal men het gantsche lichaem met de Borbory-salf bestrijcken. Indien den siecken niet slapen en kan, ende met ylhoofdigheyt gequelt wert, sal men voorsichtiglijcken de ader des voorhoofts ofte Vena frontis openen, ende men sal gantsch en al zijn devoyr doen om den slaep te verwecken, met het Philonium dat sonder Euphorbium toe-gemaeckt is, met

[p. 107]

Requies Nicolay, met Metridaet, dat hier versch toegemaeckt is, &c. Maer in tijden des noots, soo sal men even als tot het leste Ancker, zijn toe-vlucht nemen tot ons Laudanum, dat uyt Saffraen gemaeckt wert, dat in dese contreyen noyt genoegh gepresen kan worden. De vordere, nu genoemde dwalende koortsen, moet men genesen even gelijck die op hare gesette tijden komen, het welcke alsoo bekent genoeg is uyt de schriften van anderen, soo en past het in dit kort begrijp niet, hier breeder van te handelen.