Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

[p. 94]

Het XI. Capittel. Van een soorte van Teeringe, quynende ofte slytende Sieckte, die in Oost-Indyen heel gemeen is, ontstaende uyt verstoppinge der Ingewanden, ende insonderheydt als Darm-scheytsels.

De siecken teeren hier dickwils sonder eenige bekende oorsake gantsch uyt, ende werden mager sonder eenigh groot gevoelen van pijn, daer geen koortse, ofte ten minsten eene geheel traeghsame onder vermenght is: daer wert maer alleenlijck eenige swaerte ontrent den Navel ende onder de korte Ribben gevoelt. Dit quaet heeft dickwils behalven de verstoppinge der ingewanden, oock een oorsake die in de Aderen des Darm-scheytsels verborgen leyt, of in de stoffe des Darm-scheytsels selfs, de welke dickwils groote Apostematien onderworpen is: 't welck meermaels in geopende doode Lichamen van ons waergenomen is; Ja ick hebbe somwijlen gevonden dat het geheele Darm-scheytsel verteert was; ende nochtans de Darmen aen een hingen, of veel eer onder elckander verwarret waren sonder eenige ordre, ende alleen aen dunne velletjens ofte vliesjens vast gegroeyt waren: Aldus verscheyden die ellendige Menschen, nu tot de uyterste magerheyt uyt-geteert zijnde, na dat hare ingebore

[p. 95]

warmte verdwenen is, ende zy nu meer een geraemte, ende een schimme dan bevleesighde Lichamen mogen genoemt werden, uyt dit leven.

Doch dit is aenmerckens waerdigh, dat by dese sieckte gemeenlijck de Wolf, ofte den Honts-honger vergeselschapt is; waer by dan noch de Lienteria, ofte gladdigheyt der Darmen komt, waer door de spijse niet of weynigh verandert, ende ongekoockt zijnde, van onderen wederomme geloost wert, al hoewel de soodanige, die aldus besieckt zijn, meesten tijt komen te sterven, soo dientmen nochtans liever yetwes te doen dan niemendal, op datmen niet en schijne gantschelijcken te wanhopen. Of misschien de goede nature van buyten door aengename medicamenten geholpen zijnde, nieuwe krachten mocht bekomen, ende van een buyten-hoopigh een geneselijck quaet mocht maken. Wy sullen dan hier toe gebruycken soodanige middelen, die matelijcken verwarmende ende pijn stillende zijn, ende die safjens sonder groote hitte de verstoppinge weg nemen: Soodanige zijn de decoctien ende Confijten diemen uyt Anijs, Fenckel, ende Carruey maeckt, ende uyt de andere wint-brekende exempelen hier voor verhaelt. Hier benevens wast by ons een sekere soorte van Gras, wiens benaminge ende beschrijvinge By Prosper Alpinus in sijn Boeck van de Egyptische Planten, aen het veertighste Capittel te vinden is, het welke met recht Kruys-gras genoemt wert, want het werpt vier Aren boven de steel uyt, die

[p. 96]

volkomentlijck een kruys maken. De Wortel van dit Gras, die alleenlijck in 't gebruyck is, heeft een heel Aromatijcke reuck, die de Gariophilaten, ofte ruyck-wortelkens heel na komt, ende een soet-bittere smaeck. Ick hebbe wonderlijcke effecten van dese gekoockte Wortelen gesien in den steen der Nieren, ende in andere langhduerige verstoppingen, gelijck dese is, daer wy nu van spreecken. De Becabum, die hier met sijne seer aengename witte Bloemekens op de Oevers der revieren is wassende, is in dese gelegentheyt mede seer dienstig. Tortel-duyven ende Vincken die hier van de Mooren ende Soldaten geschoten werden, ende in Stadt te koop gebraght werden, tot spijse der siecken genut, zijn heel vordelijck. Geyte melck is hier mede wonderlijcken behulpelijck, dewijle sy door hare amperheyt, die in de Wey is, de Aderen des Darmscheytsels afvaeght, ende van de verstoppinge ontlast.

Ten laetsten moet men sich onthouden van purgeerende medicamenten, op dat wy door de scherpe hitte, die by soodanige medicamenten plagh te wesen, de verstoppinge niet en komen te vermeerderen, terwijle wy de humeuren met gewelt willen te rugge trecken. Als oock om dat in dat geval, door gebreck van voetsel, de krachten altijt dapper swack zijn.