Oost- en West-Indische Warande

(1694)–Jac. Bontius– rechtenstatus

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het X. Capittel. Van de Indische Geel-sucht.

De Indische gout ofte geel-sucht wert met recht onder de dagelijckse Indiaensche sieckten getelt. Dese plagh mede andere sieckten

te vergeselschappen, die te volgen: als by exempel, de inflammatien, Schirrus, Apostematien des Levers; ende vermidts dese sieckte als dan meest anderen toevallende is, ende door gewelt van andere sieckten gesproten is, soo is hy oock bykants altijt doodelijck. Daer benevens, vermidts dese met andere voorname sieckten verknocht is, sullen wy van des selviges genesinge hier swijgen. Maer men vindt hier noch een andere soorte Geel-sucht, de welcke met die van het Vaderlandt over een komt, namentlijcken, daer het Galle-blaesjen verstopt zijnde, sijne vuyligheyt in de darmen niet uyt en stort, waer door oock de stront wit van coleure is, ende de pisse soo geel, dat sy het Linnen even als met Saffraen beverruwet: want de Galle wederomme nae de Lever te rugge keerende, wert daer met het bloet vermenght, ende daer na door de aderen ende slagh-aderen door het gantsche Lichaem verdeelt, ende besmet alsoo de gantsche huyt met een Saffraenachtige coleur, die oock selfs ten oogen uyt schijnt. Van dese sieckte staet ons hier te handelen. Somwijlen heeft die soo korten vlugh, dat sy binnen korten tijt begint ende eyndight, gelijck voor ettelijcke Maenden gebeurt is aen de Hoogh-geleerde ende seer Eerwaerdige Mannen, de Heer Justus Heurnius, ende de Heer Abraham de Roy, beyde mijne seer familiare vrienden, die na het innemen van eenige sweet-dranckjens, ende eenige hert-sterckende Medicamenten, binnen korten tijt genesen zijn. Maer de geel-sucht die langer

deurt, vereyscht in sijne genesinge naerstiger sorge, vermidts in de soodanige de verstoppinge verre grooter is: Ja soodanigh, dat'er yl-hoofdigheyt, ja volkome dolligheyt uyt ontstaet, de geele Galle deur metastasin tot de herssenen geruckt zijnde. Dese Geel-sucht veronachtsaemt zijnde, sal buyten alle twijffel een Water-sucht aenbrengen. Oversulcks moet men in dese de selvige Genees-middelen aenwenden, die hier voor in de verstoptheyt des Levers aengewesen zijn. De Inwoonders weten te seggen, dat die Vogeltjens, die sy Clorides noemen, door eene eygen ende verborgen kracht tegen dit ongeval dienstigh zijn. Hier is de Decoctie van China ende Sarsa-parilla, overmaten goet, om overvloedelijcken door 't sweeten de sieckmakende stoffe na buyten te jagen; Dan moet men tot de ontlossinge komen, hier toe sult ghy nemen.

Sene-bladeren	een once,
Rhabarber	ander half vierendeel loots.

Laet dit t'samen staen weecken in decoctie van Tamarinden. Maer indiender stercker Purgatie van nooden is om de geweldige verstoppinge, soo kan den siecken dit volgende Electuarie gebruycken, het welcke ick bekomen hebbe van mijn Broeder zaliger gedachtenisse Reynier Bontius, in sijn leven Opper-Medicijn-meester van Mauritius Prince van Orange, ende Professor der Medecijnen in de Academie van Leyden.

Neemt

Pock-hout	twee pont.
Sarsa parille	acht oncen.
Basten van Pock-hout	drie oncen.

Nae dat dit alles behoorlijcken den tijt van vierentwintigh uren in Revier-waters genoegh geweeckt heeft, soo kooktmen het soo veel genoegh is, ende nae datmen het deur-gekleynst heeft, doetmen by dit siedent deur-gekleynsde:

Uyt gelesen Sene-bladeren	een pont.
Polipodium	een half pont.
Anijs ende Venckel zaet	van elcks drie oncen.
Swarte Helleborus wortelen	ses oncen.
Aller soorten van Myrabalanen.
Thamarinden	van elcks twee pont.

Laet dit alles op-koocken in 't voor-genoemde gekleynste sap: Ende na dat dit wederomme op nieuws gekleynst is, soo doet daer vorders by.

Het mergh van Cassie fistel	twaelf oncen.
Poeder van Sene-bladeren.
Poeder van Rhabarber	van elcks tien oncen.
Poeder van de basten van Pock-hout	vier oncen.
Uyt-gelesen Scammony,	tot elck pont van het Electuarie een once.

Vande witste Suycker soo veel genoegh is om een saft Electuarie te maecken: wiens gewichte om t'savens in te nemen is van een loot tot een once.

Weet dat het meest al, dat tot dit Electuarie behoort, hier te vinden is, want het Polipodium wast hier grover ende sappiger op de

Mangas-boomen, dan op de eycke-boomen in 't Vaderlandt. Doch offer misschien swarten Helleborus ontbrack, soo gebruycken wy in plaetse van desen een soorte van witten Helleborus, by de Chynesen en de Javanen Potsiock genoemt, die by haer in groote waerde gehouden werdt. De Thamarinden ende de Cassi fistel wassen hier over al in de bossen: In plaetse van Scammony, die hier nochtans overvloedigh genoegh wast, gelijck alle andere soorten van Winde, magh men gevoegelijcken gebruycken de Gutta gamba, na dat die eenige dagen in Wijn-Azijn ofte Brandewijn gemacereert is, want alsdan leyt hy zijne braeckende, ende aen de Mage schadelijcke kracht gantschelijcken af, ende maeckt veel safter afganck dan de Scammonie. Tot zijn ordinaris drincken sal den siecken gebruycken.

De tweede decoctie van China-wortelen, daer by doende Curcuma, by de Portugijsen onder-aertsche Saffraen genoemt. Het poeder van Curcuma, met Honig vermengt ende tot de consistentie van een Electuarie gemaeckt, wert ingegeven in gewichte van een half vierendeel loots, als een toege-eygende Genees-middel aen dese sieckte, ende drijft de sieckmaeckende stoffe soo door het sweeten, als door het Water-loosen lustigh uyt. De Winden, die hier geduerigh by zijn, doet men verdwijnen door de Wint-brekende Zaden, Anijs, Venckel, etc. ende door Anijs-Olye. Want alle dese wassen hier by ons, ende werden tot soodanigen ende diergelijcken gebruyckt van de Javanen ende Chinesen bewaert.

Vorige Volgende