|
| |
Het IX. Capittel. Van de Water-sucht, een van de alder-gemeenste sieckten in Indien.
Dus verre hebben wy ten kortsten van de Apostematie des Levers gesproken: Want de genesinge moet voltrocken werden, niet door woorden, maer door de gauwe handt van een expert Chijrurgijn, ende het verstandt van een voorsichtigh Medicijn-Meester. Nu moeten wy komen tot de watersucht, de meest-geneene siekte in dese plaetsen.
De Water-sucht, gelijck alle geleerden gevoelen, ontstaet uyt een koude ongetempertheyt des Levers, de welcke dickwils uyt een langduyrige verstoptheyt zijn beginsel neemt, ende dese verstoppinge groeyt uyt spijsen van quaet voetsel, ende uyt de voor-genoemde vruchten: Hier door wert de bloedt-makinge bedorven, (want de Lever is een smisse des bloedts;) want dewijle de Levers het gijl, door de suyg-aderen tot hem over gevoert, niet en weet in bloedt te veranderen, baert sy in plaetse des selviges die wey-achtige ende water-achtige vochtigheyt, | |
| |
waer uyt dan (even gelijck in het Vaderlandt) of het gantsche lichaem, of den buyck alleen begint op te swellen, ende dat of door windt of door wey-achtige sucht; waer uyt die drie soo seer benaemde soorten van Watersucht, als Anasarca, Ascites ende Timpanites, hier in Indien, helaes al te overvloedigh zijn te vinden: Nochtans is het meest-besiekte deel de Lever dat edele ingewant, ende daeromme is dese sieckte vergeselschapt van een droogen hoest ende moyelijckheyt in 't aessemen, om dat de Lever door hare ingebore swaerte, die nu door de sieckte vry vermeerdert is, het dwersse middel-schot of diaphragma nederwaerts treckt, ende alsoo aen de borst ende longenen dese benautheyt aenbrenght. Meesten tijt is daer een traeghsame koortse by, ende de pisse is dun ende bleeck, om ende van wegen de swakheyt der natuyrlijcker uyt-werckingen, ende ongekoocktheyt der humeuren. Daer is mede een on-ophoudelijcken dorst by, vermidts die wey-achtige vochtigheyt heel zout is. Daer benevens zijn alle de leden van selfs so moede, als of sy door arbeydt vermoeyt waren. Dit zijn de voornaemste teyckenen van die soorte van Water-sucht, die tusschen vel ende vleesch leydt; indiender noch eenige andere min-gewichtige kunnen genoemt werden, die ga ick wetende voorby, want ick en hebbe niet voor-genomen een Medicijn-meester te maecken, maer eenen die het nu is te onderwijsen, wat men hier te Lande in de Practijcke van doen heeft.
Doch eer wy tot de genesinge van dese sieckte treden, soo moet men dit in 't rouwe weten, dat | |
| |
de Water-sucht hier lichter genesen werdt dan in het Nederlandtsche Clymaet. Oversulcks en sal een voorsichtigh Medicijn-meester niet loffelijcken zijn oordeel laten ontvallen, ende ten eersten aensien doodelijck noemen, 't gene een weynigh tijts daer na, niet sonder sijne groote bespottinge, van de Vrouwen, ja van de nature selfs, genesen wert, indien men maer eene goede ordre in eten ende drincken onderhout. Dog de voornaemste genesinge bestaet, eerst in de voorbereydinge, en dan in de ontlossinge van 't sieck-makende humeur, als oock in 't doen verdwijnen der overblijfselen, ten lesten in 't verbeteren van de ongetempertheyt die de Lever gevat heeft.
De spijse zy mede van goet voedtsel, als insonderheyt Hoenderen, (welck gevogelte hier overvloedigh is,) ende die veel liever gezoden als gebraden: maer onder anderen dient men die soorte uyt te kiesen, die swart van vleesch zijn; want by de Inwoonderen is door lange ervarentheyt bevonden, dat dese de kracht van een waterloosent Medicament hebben. In dit Hoendersap sal men Dille of Venckel zaet koken, als oock fijne Majeleyn, Basilicum, als oock de wortelen van Cychoreije, van welcke alle wy hier wel versien zijn. Het Geyte-vleesch mede also toegemaeckt zijnde, sal ons hier gelijckelijcken tot een Medicament ende tot spijse dienen: maer niet en is'er soo behulpelijck dan het dagelijcks gebruyck van een decoctie uyt de wortelen van China, Sarssa-parilla, insonderheyt wanneer men daer by doet de wortelen van Curcuma ende de | |
| |
kruiden, Duyvels-beet ende Scabiosa, welker kruideren kragt de Vrouwen ende Vroet-wijven van Malacca tot belacchens toe verheffen. Niet min dienstig is de Decoctie van Guajacum met des selviges basten. Wanneer de siek-makende stoffe door dusdanige Decoctien voor bereydt is, sal men die poogen uyt te drijven met stercke purgerende Medicamenten, op dat wy die quellende vochtigheyt niet alleen en souden bewegen, maer uyt-vegen. Onder soodanige Medicamenten munt het extract van Gutta Gamba uyt, het welcke van my in deser voegen gemaeckt werdt.
Neemt Aloë Sacatorina.
Gutta gamba.
Gummi Ammoniacum, van elcks even veel. Dissolveert die in den alderstercksten wijn-azijn, ende stelt die in een glas tegen de stralen van de sonne, ende na dat dit sterckelijcken deur-gekleinst is, soo set het weder in de Sonne, tot dat het de dickte ofte consistentie van pillen bekomen heeft. Het gewicht om 't seffens in te nemen, is van een half vierendeel loots tot een heel vierendeel loots.
Hier wassen mede in grooten overvloet de Ezel-Comcommers, uyt de welcke wy menighmael dat opgedroogde sap gemaeckt hebben, dat men Elaterium noemt, van het welcke wy dickwils de sieckten met groot voordeel 't gewichte van twintigh greynen swarte, tot een half vierendeel loots toe ingegeven hebben. Want men mach hier wel gevoegelijcken van het extractum Ezula tien of vijftien greynen in eenigh behoorlijck nat ingeven.
| |
| |
Ende alsoo wy dickwils gewagh gemaeckt hebben van Gutta Cambodja, of Gutta gamba, ende van het Javaensche Esula, soo ontfanght hier nu beyde deser beschrijvinge.
Hier wast een soorte van Tithymallus, dewelcke in sulcken hooghte opklimt, dat sy de toppen vande alderhooghste boomen, dewelcke sy, even als in Hollant de Klim, omhelst, volkomentlijcken kan bereycken, ja verre daer boven loopen: sijn dickte is als eens menschen arm. Wanneer deses steel gequetst is, soo vloeyter overvloedigh een melck-achtige vochtigheyt uyt, dewelcke vergadert zijnde, ende tot de consistentie van een extract gebraght zijnde, tot het gebruyck bewaert werdt.
Die plante die de Gutta gamba voortbrengt, ofte die geele Gom, die men in 't Vaderlant heeft, is met dese voor-genoemde seer gelijck, maer en wast soo hooge niet, alsoo dat beyde dese sappen alleenlijcken in coleure onderscheyden zijn. Dese plante, gelijck oock den Aloë, wast seer overvloedelijcken in Cambodja, een Landschap heel na aen China palende, waer van sy oock haer naem voert.
Ick en wil hier nu geen woorden maken van de paracentesis, ofte de door-booringe des navels met een Lancet, niet om dat die hier niet in 't werck gestelt en wert: Maer om dat dese manier van doen by de Medecijns ende Chirurgijns wel bekent is. Want ick hebbe alleen voor-genomen van die genesinge te handelen, die in dese Landen meest gemeen is, ende mijne nakomelingen met hulp der practijcke | |
| |
by te staen, ende niet met onnodige dispuyten te paeyen; ende dit derf ick wel verseeckeren, (indien maer mijn seggen geleden mach werden) dat de Medecijns ende Chirurgijns niet verre buyten het wit sullen schieten, die dese Methode sullen volgen.
Wanneer nu dese wey-achtige vochtigheyt ten meestendeele uytgelost is, soo moet men de overblijfselen deser sieckte doen verdwijnen, ende de Lever wederomme op sijn getempertheyt, ende soo veel als mogelijck is, op sijn ouwe ploy sien te brengen, op dat de siecken niet wederomme op nieuws en souden instorten, het welcke andersints dickwils gebeurt, ende die hier weder instorten, genesen bykans nimmermeer daer na. Om dan dit voor te komen, ende het lichaem gantsch op sijn dreef te helpen, moet men, behalven de ordinaire Antidoten, die doen sweeten, als Veneetsche Theriakel, Methridaet. etc. eenige dagen continueren met een luchtige Dicoctie van Salsa parilla, Radix China, ende Ligni guajaci, het welcke niet alleen in dese, maer oock in andere lange sieckten, verre de beste ende sekerste genees-middel is.
|
|
Auteursrechtvrij