|
| |
| |
| |
Het VII. Capittel. Van de Lever-sieckten, ende voor eerst van des selvighes verstoppinge ende inflammatie ofte ontsteeckinge.
Geene der ingewanden, de darmen alleen uyt-gesondert zijnde, werdt dickwilder in dese landen met sieckten gequelt, als de Lever; de welcke, voorby slaende het gene nu soo menighmael geseydt is, door een quade manierie van leven, door het drincken van dien vermaledyden Arack, niet alleen in sijn temperament verandert en wert, maer in sijne substantie selfs bedorven: want wanneer die dronckaerts door het innemen des selviges verhit zijn, soo swelgen sy ongeloofelijcke menigte kout waters in, om die ontsteecke hitte te lessen, ende dan vallen sy op het aertrijck als besten neder, ende op de Schepen geven sy haer voor den overvloedigen nacht-dauw bloot, waer door sy de venynige dampen die uyt het aertrijck op-steygeren binnen haer lichaem vatten, ende alsoo heel lichtelijcken in een verstoppinge des Levers vallen, by de welcke dan is een spannende swaerheyt, ende een doove pijn onder de korte ribben van de rechter syde, die even als een gewichte is perssende. Daer is mede een kort-ademheyt by, om dat de swaerheydt des Levers het Diaphragma ofte dwersse midder-schot des lichaems nederwaerts treckt, aen het welcke de Lever door behulp van een | |
| |
op-hangende bandt verknogt ende vast gemaeckt is: Indien dese opvullinge ende verstoppinge des Levers langh is duerende, soo komt dit humeur, dat de Lever verstoppende is, lichtelijck te rotten, mitsdien het niet verlucht en wert, waer uyt dan een koortse ontstaet, ende een inflammatie in de Lever, met een scherpe ende steeckende pijne, welcke koortse dan toenemende, in een brandende koortse verandert, die met sich brenght eenen onlijdelijcken dorst, groote roodicheydt in 't aengesicht, ende moeyelijckheydt in 't aessemen, welcke alle toe-vallen uyt de voorgenoemde oorsaecken in dese verstoppinge ontstaen. Dese twee qualen, alsoo sy onderscheyden ende even als aen een getekent zijn, ende de eene bykans altijt uyt de andere ontstaet, dienen wel in een Capittel verhandelt, daeromme sullen wy beyde deser genesinge aen een knoopen, beginnende (als billick is) van de verstoppinge. Men moet dan in dese voor eerst waernemen, dat men in 't begin der genesinge niet al te heete Medicamenten en gebruyckt, op dat die kleyne ende hayr-gelijcke aderkens des Levers door die uyt-droogende hitte niet meer verstopt en werden, ende wy door desen middel niet en komen olye in 't vyer te gieten, gelijck men gemeynlijck seyt. Soo heeft men dan van nooden soodanige, die matighlijcken warm zijn, ende dien volgende safjens openen, endie die de sieckmaeckende stoffe weten te verdunnen, ende een seeckere gemeensaemheydt met onse natuere hebben. Soodanige zijn die zaden, | |
| |
die by de Practisijns carminativa, dat is, wint-breeckende genoemt werden, namentlijcken Anijs-zaet, Venckel, Cumijn, welcke alle hier wel te vinden zijn Als oock de wortelen van een seecker speceryachtigh gras, het welcke den reuck heeft van nagel-bloemen. Doet hier noch by den oprechten Calmus. (die ick voor eerst behoorde gestelt te hebben) want dese wast hier overvloedig, ende wert van Garcias ab Orta Camelen-voer genoemt, doch wert van de Inwoonderen tot een aengename toebereydinge der spijsen, ende insonderheyt des Visch gebruyckt: vorders doet men daer by eenige andere dingen die door hare safte, warmte, pisse doen loosen. De sieckmakende stoffe aldus voor-bereyt zijnde, soo sal men die met een purgerende Medicament, niet eens ofte tseffens, maer nu ende dan pogen te ontlossen. De Medicamenten hier toe dienstigh zijn: Thamarinden, het merch van Cassie fistel, daer by doende het poeder van Terpentijn, dat te voren na de kunst gekoockt is, want het is verwonderens waerdigh hoe saftelijcken dit soo door den stoel-gangh als door de urine de sieckmakende stoffe ontlost, ende indien men dit wat stercker begeert, soo doet men daer by een vierendeel loots Rabarber, ende men mengt het te samen tot een Bolus. Nu tot de inflammatie. Wanneer men gewaer wert datter een inflammatie voor-handen is, het welcke door het toenemen ende vermeerderen des koortse, ende door de heviger ende meer stekende pijne onderkent werdt, soo sal men | |
| |
datelijcken bloet in overvloet ter ader uyt-laten, doch alles na de krachten des siecken: Ende men sal verkoelende spijsen, Zyropen ende Conserven, hier voor nu menighmael genoemt, gebruycken, die ick hier, om geene vergeefsche moeyten te doen, geerne oversla. Men maeckt hier een Conserve toe, uyt vruchten die wy Poma amoriis, dat is, Appelen van liefde, noemen; de Italianen seggen Bella dona, ende de Portugijsen Poma d'oro. Sekerlijcken het is een soorte van Mandragora. De Chinesen planten dit kruyt in hare Hoven om voor Salade te eten, dat sy onder de assche bradende met Azijn ende Peper nuttigen, hoewel dese plante kout is tot in den derden graet, soo geeft sy nochtans een seer goede ende aengename verkoelinge, in dit soo heete Clymaet, wanneer die seer scherpe Galle de overhant heeft aen de Lever, ende aen de andere Ingewanden, die door mede-sucht besieckt zijn. Dit kruyt sultmen mede met Pekel ende Azijn, Peper ende andere specerijen: Welcke soorte van zultinge by de Indianen Atsjar genoemt wert. Ten laetsten, soo moet men de syden onder de korte ribben besmeeren, ende insonderheyt de rechter zijde met die edele Salve, die hier van de Indiaensche Vrouwen gemaeckt wert, ende insonderheyt uyt dese navolgende stoffe bestaet: als namentlijcken uyt de wortelen van Curcuma, Borborry, by de Inwoonderen genoemt, waer uyt dese heele compositie sijnen naem bekomen heeft. Uyt alle de soorten van Sandel-hout, daer Caphuria by is, ende | |
| |
verschen oly van Cocus-nooten, of oly van Roosen, die wy uyt Persia krijgen. Dit alles wert op een wrijf-steen vermenght, tot dat het de dickte ende het fatsoen van een salve bekomt. Met desen olye besmeeren so Mannen als Vrouwen haer gantsche lichaem tegen de groote hitte, ende om dat dese compositie van wegen de Curcuma geel is, so siender dese luyden uyt als of sy met Saffraen besmeert waren, is nochtans van seer aengenamen reuck, die de herssenen vorderlijck is. Hier benevens maeckt men hier noch tegen dit quaet eenen Oly uyt de bloemen van eenen seeckeren Boom, die niet heel hoogh en is, hebbende bladeren den Persick-boom heel gelijck zijnde, bleeck-groen ofte zee-groen van coleur, welckers bloemen, ten eersten aensien, een bosjen bladeren schijnen te wesen, maer die kleyne veesickjens ende luys-zaetjens die men in haren kelck vindt, even gelijck men in de Rosen siet, die getuygen genoeghsaem dat het bloemen zijn. Den naem van desen Boom, als oock insgelijcks der bloemen, is by de Ingelanden Sampaga, die sy in grooter waerde houden: want de Indianen, zijn immers soo verlieft op aengename reucken, als eenige Natie onder de Mahometisten: hier komt het van daen, dat men bykans noyt eenige Vrouwen op de straten sien en sal, die met dese ofte diergelijcke bloemekens het hayr niet opgeciert en hebben, om alsoo te aengenamer te verschijnen voor hare Mans ofte Boeltjens: maer om weder te keeren, daer wy van gescheyden zijn: Indien gebeurt, het gene somwijlen plagh te geschieden, dat de pijne in | |
| |
de Lever ende in des selviges banden onlijdelijck zy, soo sal men de oorsaecke soo lange aen de eene sijde settende, sijn devoir doen, om desen toeval te weeren; het welcke men sal te wege brengen door het gouwe extract van Saffraen, met het welke alleen (ick derf sulcks wel sweeren) ick seer vele dusdanige siecken genesen hebbe, mitsdien de natuyre door de rust tot sich selven quam, ende de sieck-makende stoffe door den afgangh, door het waterloosen, ende sweeten uyt-dreef.
|
|
Auteursrechtvrij