Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het VI. Capittel. Van de Cholera, ofte het Boors.

Nevens de voorverhaelde buyck-loopen, plag de Boors hier mede de siecken overvloedelijcken te quellen, wiens oorsaken, teyckenen, toevallen, als oock ten lesten des selviges genesinge wy voorgenomen hebben in dit Capittel af te handelen. De Boors dan wert gemaeckt, wanneer een galachtige ende verbrande stoffe de Mage ende de darmen quellende, gelijckelijcken door de Keel ende door den Aers, bykans geduyrighlijcken, ende in grooten overvloet, uytgeworpen werdt. Het is eene seer scherpe sieckte, ende oversulcks heeft hy dagelijcks remedie van nooden. De voornaemste oorsake deses quaedts is, benevens de heete ende vochtige gestaltenisse des Luchts, de al te groote toelatinge

[p. 75]

om hier vruchten te mogen eten; de welcke om dat sy meest al weeck ende onduyrsaem sijn, ende verrottinge onderworpen, soo sijn sy oock door hare overtollige vochtigheyt aen onse Magen ongewoon en schadelijck, ende baren dese groene galle. Dese ontlossinge soude yemanden, ende niet sonder reden, mogen schijnen gesont te wesen, om datter soodanege saecken ontlast werden, alsser behoorden ontlost te werden: om dat nochtans de natuyrlijcke ende levend-makende Geesten gelijckelijcken in soo grooten overvloet mede uytgestort worden, en door de vuyle dampen het herte, dat een Fonteyne van alle warmte, ende des levens is, verswackt werdt, soo sterven meesten tijt de siecken, ende dat seer haestelijcken, als de welcke binnen vier-en-twintigh uyren ende minder de geest geven, gelijck onder andere seer veele gebeurt is aen Cornolis van Royen, Binne-vader in het Ziecken gast-huys, desen des avonts te ses uyren noch gesont zijnde, wort schielijcken van het Boors bevangen, ende gelijckelijcken braeckende ende van onderen ontlossende, is met grouwelijcke pijne, en de stuypen voor twaelf uren des nachts ellendelijken verscheiden, terwijle de snelheyt ende de wreetheyt van de sieckte alle soorten van remedien overwan: Indien nochtans de sieckte sich boven den tijdt van vier-en-twintigh uren uytstreckt, soo is 'er grote hoop van genesinge: den pols-slagh is hier heel swack, het aessemen moeyelijck; de leden zijn van buyten kout, van binnen quelt een grooten brandt met onlijdelijcke dorst vergeselschapt; ende daer is een geduyrigh waken by. Een groo-

[p. 76]

te ongerustigheyt ende een gestadigh woelen is by den siecken, by het welcke, indien een kout ende stinckende sweet komt, soo is het vast ende seecker, dat de doot naby is, ende op de lippen staet. In dese sieckte moet men voor eerst sijn devoyr doen, dat dit soo seer scherpe humeur, dat met sulcken gewelt, ende ongestuymigheyt gaende gemaeckt is, gestilt ende versaft werde, het welcke insonderheyt te wege gebracht sal kunnen werden door t'samen-treckende Medicamenten, ende die de Mage ende de darmen verstercken, ende gelijckelijcken door hare matige koude het op-wellen van de sieckmakende stoffe betoomen. Hier inne steeckt de Zyroop van Billinbing uyt, als oock des selviges vruchten met Suycker ende Saffraen geconfijt: hier benevens gaet de Zyroop die gemaeckt wert uyt het sap van versche Limoenen. Hier in Java wast een seeckere soorte Bastert-Myrobalanen, die de Bellerijcken van fatsoen gelijck zijn, ende in grooten overvloet van de Swarten inde stadt te koop gebracht wert, ende alleen in sijne astringerende kracht uytsteeckende is, daer nochtans de andere soorten van Myrobalanen mede yetwes by haer hebben, dat uytdrijvende ofte purgerende is. Dese voornoemde Bastert-Myrobalanen geconfijt zijnde, en zijn niet alleen veel dienstigh tegen het Boorts, maer oock tegen alderley soorte van overtollige buyck-loop, indien de selvige met gebrant Hertshoorn, met Bezoar-steen, met schaefsel van Rhinoceros-hoorns, ofte met bereyde Paerlen gebruyckt werden.