Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

Het III. Capittel. Van verscheyde soorten van Buyck-loop, ende voor eerst vande waerachtige Bloet-loop, ofte Roo-loop.

Alsoo hier, even gelijck in 't Vaderlandt, verscheyde soorten van buyck-loop gevonden werden, sullen wy van alle dese hier elck in 't bysonder handelen, ende sullen de besieckte deelen aenwijsen, ende de oorsaecken ondersoecken, ende de toevallen waernemende, sullen wy de Genesinge daer by voegen, ende voor eerst sullen wy van de waerachtige Bloet-loop spreken, die soo seer vervaerlijcke, ende in dese Landen soo gewoonlijcke sieckte, die

[p. 64]

hier meer menschen doodet, dan eenige andere quale.

De waerachtige Bloet-loop, dan is een versweringe der Darmen, met gestadigen af-ganck, die eerst slijm-achtigh, daer na bloedigh, ende ten laetsten etter-achtigh is, met af-schrapsel, ende eygen stoffe der darmen, vergeselschapt met onlijdelijcke pijne, ende krimpingen des buycks.

Dit gebreck wert eens-deels behaelt uyt de heete ende vochtige Lucht; want sy werden dapper bedrogen (om dit mede met een woort aen te roeren) die meenen, dat de Lucht hier heet ende droogh is, om dat wy de AEquinoctiale Linie so na zijn, waer van een onweder-leggelijcke bewijs-reden is, dat hier het Stael, het Yser, ende het Kooper, ende alle wercktuygh dat daer uyt bestaet, selfs oock op de alderdroogste tijt des Jaers, wanneer het hier noyt en regent, veel eer verroest ende in-eet, dan in 't Vaderlandt, op den alder-regenachtigsten Herfst-tijdt. Eensdeels mede wert 'er seer groote stoffe tot dese sieckte gegeven door de vruchten die hier groeyen, want naeulijcks sal yemandt oyt hier dese sieckte ontvluchten, die de selvige sonder de aldergrootste voorsichtigheyt, ende sonder Broot of Rijs ende een weynigh zouts eet, even gelijck het den genen gebeurt die in Vranckrijck of Hispanien gierighlijcken druyven sonder broot eten, de welcke mede den Buyckloop ofte Roo-loop krijgen. De Indiaensche vruchten die sulcks veroorsaken zijn dese: Indiaensche Vygen, die by de Inwoonders Bananassen ende Piessang genoemt wer-

[p. 65]

den; ende by Garcias ab Orta ende by Prosper Alpinus den naem van Musa voeren.

Daer na de Durioenen, Jacassen, Ananassen, ende die hier wel by-gevoeght dienen, de Comcommers en Water-meloenen, &c. welcker beschrijvinge men by den voornoemden Garceas, ende by Johannes van Linschoten vinden kan: Want dese vruchten, behalven datse licht bederffelijck zijn, soo zijn sy oock door hare vochtigheyt ende hitte aen onse temperature schadelijck; alleenlijk de Meloenen ende de Comcommers buyten gesloten zijnde, die benevens de koude, soo weynigh niet van de vochtigheyt mede deelen.

Doch de voornaemste oorsaecke deses sieckte is, het drincken van Brandewijn, die men Arac noemt, ende van die, de welcke de Chyneesen uyt Rijs ende Zee-quallen weten te maken Dese Zee-quallen hebben sulcke scharpe hitte by haer, dat sy door het aen-raecken alleen, de huyt doen bleynen, ende sweeren. Och of onse Boots-gesellen op desen dranck soo sly niet en waren, ick verseeckere u, wy en souden hier so veele siecken, ende dooden niet hebben. Nu tot de genesinge. Soo veel de genesienge aengaet: De alder-gemeenste remedie is hier, een infusie van Rhabarber toe gestelt, met water daer Tamarinden mede gekoockt zijn, om alsoo, gelijck sy seggen, dese scherpe vochtigheyt te verminderen ende te temperen: Maer men dient hier wel waer te nemen, dat dese remedie dickwils niet en helpt, maer de Siecken somwijlen in eene onvermoeyelijcke doodt werpt: Terwij-

[p. 66]

le, namentlijcken, die seer scharpe galle gaende gemaeckt is, ende even als siedende overloopt. Ende daer staet te vreesen, dat sy door een safte Purgatie meer geprickelt ende gaende gemaeckt soude werden, ende met meerder gewelt tot de besieckte leden soude gedreven werden, met ongelooffelijcke pijne des siecken, ende dickwils met een seecker verderf. Voegt hier vry by de over-groote swackheyt der krachten, die in dese voorvalligheyt meesten tijdt het quaet plagh te vergeselschappen, die meer versterckinge dan uyt-suyveringe van nooden heeft; Oversulck moet den Genees-meester hier voorsichtigh zijn, ende wel gade slaen, wat hy doen sal. Ick sal hier het geene ick door lange ondervindinge bevonden heb tot nut ende dienst der ellendigen te strecken, ront uyt te berde brengen.

Der sieken dagelijcks drincken sy dan, die decoctie van Rijs, die van de Indianen Candsje genoemt wert, met Cychroreye ende Endyvie, die hier in de Tuynen overvloedigh wast, van zaedt dat uyt het Vaderlandt over gestiert wert, daer by doende Scolopendria ofte Herts-tonge, die hier ontrent de loopende wateren overvloedigh wast, ende door sijne t'samentreckende kracht de lever ende de darmen versterckt, ende de scherpheyt van dat dollende ende woedende humeur verbreeckt. Doch indien de kortheyt des tijdts om de wreetheyt en hevigheyt der toe-vallen, insonderheyt der alderbitterste pijne, soo langen uytstel in de genesinge niet lijden en wil, so moet men datelijk tot het extractum Croci komen, ende sodanige genees-middel, derf ick seggen, dat alle

[p. 67]

menschelijcke vlijdt tot noch toe niets uyt-gelesender heeft kunnen versinnen, ende de welcke ick houde voor het opregte antidotum ofte tegen-gift van dese sieckte, die dickwils vergiftigh is. Maer mijn voornemen en is niet, hier voor den dag te halen alle remedien in 't besonder tot dese sieckte dienstigh: Ende ick verhale alleen die dingen, die niet alleen door hare eerste hoedanigheden, maer door eene uyt-besonderde eygenschap der substantie, tegen dese soo seer woedende sieckte strijdigh zijn, ende insonderheyt in dit Landt wassen. Soodanige zijn mede die vrugten, die wy Mangas noemen, de welck in-geleyt zijnde, om hare t'samen-treckinge ende suyrigheyt hier dapper profijtigh zijn ende onrijp zijnde hier mede geroert werden met Eyeren, even als in Hollandt de Cruys-bessen, ende in smaek van de nauwkeurigste proever niet en kunnen onderscheyden werden. Van de selvige maeckt men mede een ge-ley ofte vleesch, even gelijck men in het Vaderlandt van de Quepeeren doet, het welcke dit ons verstreckt, ja verre te boven gaet.

Doch tot vordere versterckinge der ingewanden, is ons hier dapper dienstigh de Syroop, die uyt het sap van versch-gepluckte Granaet-appelen gemaeckt wert: ende der selviger bloemen geconfijt zijn, een uytnemende remedie in dit quaet.