Oost- en West-Indische Warande

Vervattende aldaar de leef- en genees-konst. Met een verhaal van de speceryen, boom- en aard-gewassen, dieren &c. in Oost- en West Indien voorvallende

[p. 68]

Het IV. Capittel. Van de Lever-loop.

Hoe wel de Lever-loop niet min periculeus en is dan de ware roo-loop, soo en is die nochtans met soo vele toevallen niet vergeselschapt, want hier en verneemt men soo grooten schrapsel van darmen niet, ja dickwils geene altoos: vermiets in dit geval meesten tijdt suyver bloet ontlost wert, ende sulcks geschiet, om ende van wegen de verswackte op-houdende kracht des Levers, of om de scherpheyt des bloedts de mondekens der Aderen door Mondtopeninge ontsluytende, ofte ten lesten om dat een grooten overvloedt des rauwe bloedts in de suyg-aderen te rugge keert, ende van daer in de darmen afvloeyt, ende alsoo door den afganck ontlast wert, ende dese laetste is de alderminst periculeuse Lever-loop van allen, ende brengt meer schrick dan schade aen. Wanneer dan de scherpheyt des bloedts desen Loop veroorsaeckt, soo moet men gebruycken decoctien die uyt koude zaden ontstaen, als uyt het zaet van Comcommers, Calabassen, Citrullen, Pomponen, ende Water-meloenen, de welcke hier alle in grooten overvloet te vinden zijn. Uyt de selvige maeckt men hier mede emulsien ofte zaedtmeckjens lickingen, ende poeders tot de selvige siekte dienstig zijnde. Men set oock koppen met prickinge op de lendenen en op de billen, om dat humeur, dat het quaet is uyt-rechtende te rugge te trecken, ende men maeckt de spijsen toe met Suycker ende met de hier bo-

[p. 69]

ven-genoemde waterloosende stoffen: Maer wanneer de siekte uyt al te groten overvloet van bloet bestaet, soo moet men sonder vertoeven de Mediana-ader openen, doch altijdt de krachten wel gade slaende; want in dese Landen werden de Menschen ende insonderheyt de siecken om ende van wegen de over-groote hitte van de omvangende Lucht, ende door de geduyrige uytdampinge der Geesten heel swack, oversulcks (om dit mede met een woort aen te voeren) en kome ick niet lichtelijck dan in de hoogste noot tot het Ader-laten, om dat onse weecke lichaemen, die door de voornoemde hitte nu ontmant zijn, dese ontlossinge niet wel en kunnen verdragen: Anders is het gestelt met die vaste lichamen der Javanen ende Portugijsen, de welcke in de hitte verhardt zijnde, wel ruymelijcken van haer bloedt mogen missen. Ick spreecke hier, gelooft het, uyt loutere ondervindinge. Maer altijdt moet men in de noodt, even als tot het leste Ancker, sijn toevlucht nemen tot dat edele Extract van Saffraen, nu menighmalen by ons verhaelt, wiens beschrijvinge ick hier onder stelle.

Extractum Croci.

Neemt van den besten ende uyt-gelesenste Opium of Heul-traen, die men Misri noemt, het welcke het Opium Thebaicum der Ouden is, want Misri is Egypten. Neemt insgelijcks Draecken-bloedt, de gumme Bensjuyn, Orientale Saffraen, die uyt Persia komt, van elcks even veel. Japonschen ofte swarten Amber een derde deel, doet dit alles in een glas, dat eenen langen ende nau-

[p. 70]

wen hals heeft; doet daer by soo veel van den alderstercksten Wijn-azijn, dat die ontrent drie of vier vingeren boven de gront van 't voorgaende ingeleyde komt te staen. Dit glas aldus versien ende wel gestopt zijnde, sal men setten daer het de Sonne wel beschijnen kan, die hier van wegen haren over-grooten brandt ons een Alchimisten vyer verstreckt. Dit alles door een lap gekleynst zijnde, ende sterck ende wel uytgeperst, sal men door het eyge vyer doen uytdampen, ende dick worden tot de matigheyt van een Extract.

De quantiteyt die men hier van in geeft, is 't gewichte van ses tot negen greynen, tot een pilleken gemaeckt, of in een lepel met Wijn of eenige andere gevoegelijcke vochtigheyt gedissolveert. Het moet insonderheyt ontrent de nacht in genomen werden, ontrent welcke tijt, na dat ick waergenomen hebbe, hier alle qualen der darmen gemeenlijck plachten te verswaren. Van de lienteria ofte gladtheyt der darmen, die gemeenlijcken na een langhduyrige roo-loop plach te volgen, als oock van de ordinaris loop swijge ick hier met voor-weten, om dat dese in 't Vaderlandt genoeghsaem bekent zijn, ende der selviger genesinge aen de voorgaende vast is, ende dickwils alleenlijcken bestaet in het verstercken des Maegs ende der darmen. Maer laet ons met de reste der buyck-vloeyende voort varen.