|
| |
VI. t'Samen-spraeck. Van den Vruchten, Moes-kruyden ende andere Kruyden, die men tot Salada gebruyckt.
Meester Andries.
Hoe wel onse maeltijt ten eynde loopt, soo verwaght ick noch al een na-schotelinge die ons een bancketjen magh verstercken.
Bontius. Daer sal noch al wat komen: voor eerst wil ick u de vrughten laten op-schaffen, doch van de beste, want daer is dappere keur aen. De soodanige vrughten die een t'samentreckende smaeck hebben, zijn hier de beste ende de gesontste: maer die ons door hare soetigheyt bedriegen, zijn hier de arghste: de eerste die ick u voor set is de vrucht die men Manga noemt, dese wassen aen seer hooge breet-uytgespannen boomen, die den Nederlantschen Eicken-boom niet qualijck en zijn gelijckende: dese vruchten zijn overmaten suyr van smaeck, soo lange sy nogh onrijp zijn, van de selvige kookt men hier een papjen, dat heel suyr is, zijnde | |
| |
van eene smaeck als suyre gekoockte Appelen, ofte gekoockte Kruys-bessen, de buytenste schillen ende de binnenste kernen neemt men weg, ende uyt het middelste koockt men dit Manga-moes, dat de delicaetste tonge nauwlijcks van het voorgenoemde kan onderscheyden, ende so seer dienstigh is om de maegh ende de darmen te verstercken. De rijpe vrughten en zijn so gesont niet, maer sullen nochtans niemant schade aenbrengen, die de selvige soberlijck gebruyckt.
Mr: Andries. Wat oordeelt gy van de vrughten Durioenen, Jacassen, ende andere stekel-gewassen.
Bontius. Als men de Durioenen eerst proeft, soo is hy onaengenaem, ja walgelijck, om sijne loockachtige stanck, nochtans stelle ick hem, met recht, onder de aldergesontste vrugten van geheel Indien: want hy set dapper water af, ende doet wel sweeten, ende doet de winden scheyden. Noghtans te veel gebruyckt ontsteeckt hy, door sijne heete ende drooge kragt, het bloet ende de lever, ende doet puysten in 't aengesight komen, hieromme sullen wy dese vrucht mede stellen onder de Spijs-medicijnen: Van de welcke breeder gehandelt sal worden in mijne Indiaensche Genees-konst.
Mr: Andries. Ick neem hem daer voor aen: maer in wat graet stelt gy de Annanassen die so seer smaeckelijcke, ende dapper wel-rieckende vrughten;
Bontius. Indien de vordere qualiteyten met die nu van u voor-genoemde over een quamen, | |
| |
soo soude ick wel durven staende houden, datter geen edelder vrught ergens in de gantsche aerdbodem wassende is: maer sy zijn van sulcken in-bijtenden kracht, dat der selviger sap door yser ende stael bijt, oversulcks so souden sy het verhemelt des monts ende de tonge velleloos maken, ja eene vervaerlijcke Boors, ende dickwils een doodelijcke bloet-loop verwecken,'t en ware dat sy eenigen tijt in Wijn ofte Water geweeckt hadden.
Mr: Andries. De Jacassen meen ick sult gy om hare soetigheyt prijsen?
Bontius. Ick houde dat dese dapper ongesont zijn, alsoo sy taey en hard van stoffe zijn, ende soo onverteert en rauw gelijck sy ingenomen werden, dickmaels door den kamergang weder uytgeworpen werden, waer door sy groote rauwwigheden in de mage ende in de darmen maekt, die een moeyelijcken ende langduurenden loop veroorsaken, daer na een sweeringe in den aers-darm, waer op dan menigmael een doodelijcke bloet-loop volgt.
Mr: Andries. Wat waren 't dan voor vrughten die gy datelijck om hare t'samentreckende smake preest?
Bontius. Soodanige zijn voor eerst de Jambos, het welcke vrughten zijn van heele schoone koleure, streckende van 't wit na 't purper: ende zijn van smaeck de groene klauwieren der Wijngaert-rancken byna gelijcken, als Christoffel à Costa wel aenwijst. Sy zijn heel t'samentreckende, ende zijn oversulcks een heele bequame genees-middel voor de roo-loop ende voor het | |
| |
Boors, doch hier van breeder op een ander. Daer behalven wert ons mede gebragt een seekere vrught die sy Lances noemen, die aen trossen wast, even gelijck de druyven, zijnde ront van fuguur, soo groot als een pruym, hy heeft een steen in, die bekleet wert met witte stoffe, ende heeft een wijnachtige smaeck, heel na komende de Aelbessen in 't Vaderlant. Van de eygen smaeck is de vrught die de Javanen Boa Rampout noemen, 't welck hayr beteeckent, om dat den bast van de Vrught van buyten met veel veselachtige hayren bekleet is, sijne karn is van een fatsoen met het voorgaende Lancium, ende sy komen oock over een in koude krachten, nochtans soo werpt de schille Lancium een wit melckachtigh sap uyt, dat heel bitter en corosijf is. Wy hebben hier mede een vrught die de Inwoonders Bellingbing noemen, zijnde van fatsoen gelijck een kleyn aenkoment Komkommerken, dese Vrught is soo suyr, dat men die de suyrheyt selve wel mocht noemen. Doch het gene insonderheyt in dese Vrught aenmerckens waerdigh is, is, dat wanneer yemant de tanden eggigh zijn door het eten van eenige ampere vrughten, dese eggigheyt datelijck over gaet door het eten van dese Vrught; ick geloove dat sulcks geschiet door de selvige reden, door de welcke in de sieckten de meerdere pijn de mindere verdooft.
Mr: Andries. Wel wat seghje nu van onse Indiaensche Vijgen?
Bontius. Dese vrughten werden Van Pr: Alpinus, Musa genoemt. Die van Malacca noe- | |
| |
men die Banana. Die van Java Piessang. Sy sijn van aengename smaeck, de Nederlantsche suycker-peeren aldernaest komende, maer indien dese vrughten rauw gegeten werden, soo zijn sy heel walgelijck, ende wint aenbrengende, ja doen oock overgeven, ende keeren den Maeg om, den genen diese niet gewoon sijn te eten: daeromme is het beter dat sy met broodt ofte Rijs gekoockt werden, ende dan met kaes gegeten werden, andersins vervalt men hier door lichtelijcken in een bloet-loop, ofte in desen suster het Boorts, even gelijck in Vranckrijck ofte in Spangien plagh te geschieden, wanneer de nieuwelingen al te veel druyven sonder broot eten. Dese nu genoemde Vrughten met Eyeren in een panne geroostet, zijn noch veel gesonder, ende zijn, alsoo gegeten zijnde, dienstigh den genen die de Teeringe hebben, die aemborstigh zijn, ende andere gebreken van de Longen onderworpen zijn. Ende de selvige van buyten op het lichaem aengeleyt zijnde, brengen alle ontsteken geswellen tot rijpheyt.
Mr: Andries. Maer waer blijft gy nu met Mangostan, Jambo, ende de Quepeeren van Bengala?
Bontius. Ick bewaerde die tot bancket, op dat wy te gelijckelijck met dese ende met den dranck der Chynesen, die men The noemt, ende Tchia by de Japonesen, ons gastmael souden sluyten, ende u Syrij Pynagh, gelijck hier de manier is, soude voor setten. Aengaende dan voor eerst den Jambo, dese is een boom van eene groote met den pruyme-boom, ende ten ware | |
| |
des selfs bladeren wat scherper ende smalder waren, soude den pruymen-boom gantsch gelijck zijn, hy heeft roode bloesem, ende seer schoone vrughten, tusschen wit ende purperachtigh van coleure: van smaeck zijn sy heel wrangh ende t'samen treckende, ende mogen wel by de clauwieren der Wijngaerden, aengaende de smaeck vergeleecken werden, ende belooven over sulcks meer door hare coleure, dan sy uytleveren: sy zijn van kouden aert, ende sijn over sulcks heel goet den genen die bangh van hitte zijn, het sy door arbeyt of door de koortse. De Quepeeren van Bengala werden beschreven door Garcias ab orto in het tweede Boeck aen het veertiende Capittel. Over sucks sullen wy deser aengaende, hier dit alleen by voegen, dat sy uyt dese Quepeeren of Queappelen de klockhuysen weten uyt te halen, ende zulten of confijten de selvige soo heel zijnde met peekel ende azijn, of met suycker, dewelke wy alhier bekomen uyt de veroverde Schepen der Portugijsen die van Zuratte ende de Oevers van Chormandel na Malacca toe willen varen: want daer en is geene Natie in de gantsche werelt die dusdanige confitueren soo veel plachten te gebruycken, als de Portugijsen, alsoo dattet door gantsch Indien een gemeen spreeckwoort is: Dat de Indiaenen door aengenaem Reuck-werck, ende de Portugijsen door de Confitueren al haer goet verdoen. Dese Quepeeren smaeken even gelijck de Winter-peeren in Hollant. Maer de vrughten die men Mangostan noemt, zijn van soo een uytnemende smaeck, dat sy volgens mijn | |
| |
oordeel alle andere vrughten in Indien verre overtreffen. Hare schille is even als de schille van een Granaet-appel, doch verschilt hier in alleenlijcken, dat sy aen 't bovenste eynde een crans heeft, gelijck de heul-bollen doen, ende na de menigvuldigheyt der tacken die dese crans heeft, vint men oock het getal der karnen. De stoffe van dese vrught is witter dan de sneeuw, zijnde van smaeck wijnachtigh, na 't soete treckende, verre de Aertbeyen ende de Annanassen in Indien overtreffende.
Mr: Andries. Gy maeckte mede mentie van die Chyneeschen dranck die sy The noemen, wat is u gevoelen van de selvige?
Bontius. Dat kruydeken daer men de The mede maeckt, heeft bladerkens gelijck de bladeren van Matelieven ofte kleyne Consolida, rontom de kanten gekerft hebbende; van dit gedroogde kruyt nemen sy een hant vol, ende werpen 't in een daer toegemaeckte Ketel met siedent heet water, ende laten het sijne behoorlijcken tijt koocken, ende dese vocht die in smake wat bitterachtigh is, slorpen sy al heet zijnde uyt. Dogh desen dranck houden sy geheyligt, ende aen China toe-gewijt te wesen, ende hier mede ontfangen ende tracteren sy hare komende ende wegh gaende Gasten, ende sy en gelooven niet, dat sy recht van Gastbaerheyt voldaen hebben, ten zy sy u desen dranck toegebracht hebben, even gelijck de Mahometisten van haren Caveah gevoelen. De The is van verdroogende ende een weynigh t'samen treckende krachten, ende belet den slaep, dewijle hy de | |
| |
krop van de mage toesluyt, ende de dampen die uyt de mage na de herssenen plachten op te stijgen, verteert. Hier benevens is hy behulpelijck den genen die dampigh, deun, ofte kort van adem zijn. Wat wil ick hier nu vorder verhalen? de Oranjen-appelen, Citroenen, Granaet appelen ende andere diergelijcke vrugten, daer wy hier den overvloet van hebben, dewijle de selvige in 't Vaderlant genoeg bekent zijn, van dese maecken wy hier Zyropen, de welcke met water vermengt zijnde, in plaetse van Juleppen, soo voor de gesonde, als voor de siecken, by ons verstreckende zijn. Ick verswijge onder en tusschen de Wijngaerden, dewelke indien sy eenen bequamen snoeyer ende naerstigen voortqueecker bekomen, hier viermael in 't jaer rijpe vrughten uytleveren. In somma, indien de geduyrige hitte ons niet en verveelde, soo souden wy hier om de altijt-duurende groente een eeuwige Lente, ende een recht aerts Paradijs hebben.
|
|
Auteursrechtvrij