|
| |
M.
| Maghedoem, Maghedom (var. maechdom), - me, I. c. 25. Titel, v. 19, 41, 79, ongehuwde staat. |
| Maisniede, - en v., III. c. 5. v. 94, huis- en hofhouding; plur. m., III. c. 12. v. 90, de personen daartoe behoorende, het gevolg. - Van het Midd. Lat. mansionada, Oud-Fr. maisnie. Zie clignett, Bijdr. bl. 256 vlgg., de Gloss. op Floris e. Bl., Limborch, enz., en de schier bij allen aang. verh. van Mr. ackersdijck. |
| Maken intr., III. c. 15. v. 93, in den zin van dichten, schrijven. Vgl. het Gr. ποιεῖν, ποιητής. |
| Male. Te -, adv. III. c. 9. v. 34, c. 14. v. 124, te gader, te zamen, en vandaar, III. c. 26. v. 68, geheel en al. |
| Mamme v., III. c. 10. v. 11 var., voedster, minne. Kil. en v.h. ald. |
| Man. Een merkwaardig gebruik van dit woord in den L. Sp. en elders verdient hier aangeteekend te worden. Wanneer er namelijk van eene deugd, ondeugd of gemoedsaandoening gesproken wordt, en men dengenen wil aanduiden, die ze bezit of bij
|
| |
| |
wien zij huisvest, dan wordt die persoon kortweg haer man geheeten, als zijnde de vazal, die zich aan hare dienst heeft toegewijd (b.v. miltheit bidt voor haren man). Zoo I. Prol. v. 25, III. c. 3. v. 704, c. 23. v. 135, 138, 145, 179 (in de laatste pl. merke men op, dat haren man niet in acc., maar in dat. staat. De zin is: ‘Mildheid maakt dat men voor haren man (d.i. voor den milde) wijkt’).
Men vgl. ook II. c. 60. v. 90, waar tote sinen man zooveel is als tot dengenen die zijne partij gekozen had, dus tot zijn aanhanger.
Ook heer wordt op dezelfde wijze gebruikt, als I. c. 27. v. 42 (nijt en spaert sinen heer niet), waar het straks afgewisseld wordt met diene draecht. |
| Man plur., I. c. 26. v. 142, mannen, lieden. |
| Maniere (ook mainiere), - ren v., I. c. 4. v. 2, c. 18. v. 33, 39, 47, c. 20. v. 21, 47, II. c. 18. v. 9, c. 59. v. 100, III. c. 4. v. 403 enz., soort. Vgl. Minnen Loep, Gloss. |
| Manslacht, - te, II. c. 36. v. 577, manslag, moord. Vgl. Prof. clarisse op de Natuurkunde enz. bl. 396, het Uitl. Woordenb. op hooft, enz. Men had er ook het adj. manslachtich van. |
| Marche (tekst onjuist marthe), III. c. 26. v. 183 var., mark, gewone benaming der grenslanden in het Duitsche rijk, vanwaar de titel van Markgraaf, Markies. Zie van wijn op heelu, bl. 184. |
| Mare subst. v., II. c. 48. v. 444, vermaardheid,
|
| |
| |
| faam. Van quader mare sijn, in een kwaden naam staan, slecht befaamd zijn. |
Mare maken, II. c. 1. v. 109, c. 36. v. 951, 1031, ruchtbaar maken, het gerucht verspreiden. Men zou mare in deze spreekwijze als subst. kunnen opvatten, als ware 't het gerucht maken; doch liever houd ik het voor een adj., en verklaar het door ruchtbaar maken, rondvertellen, in overeenstemming met mare worden, IV. c. 7. v. 59, ruchtbaar, vermaard worden. Zie mijne aant. in het Taalk. Mag. IV. 86.
Mare sijn met Gode, III. c. 3. v. 707, is zooveel als Gode lief en welgevallig zijn, volgens de afgeleide beteekenis, reeds verklaard door de jager, Nalezing op 't Gloss. van Prof. lulofs, bl. 28 vlg. Het opp. ghehadt met Gode d.i. bij God gehaat, Gode ongevallig, leest men in de D. Doctr. III. 372. |
| Marthe. Zie Marche. |
| Martilie, Martelie, - en v., II. c. 44. v. 352 var., 481 var., martelaarschap. Martilie ontfaen, ibid. v. 101, 125, of martelie ghewinnen, IV. c. 5. v. 2, den martelaarsdood sterven, hetgeen als een zegen werd aangemerkt, vanwaar ook de uitdrukking: martelie wart hem ghegheven, II. c. 44. v. 394, hij stierf als martelaar. |
| Martilien (ghemartilijt) trans., II. c. 44. v. 179, c. 48. v. 1003, als martelaar ter dood brengen. |
| Mate adj., I. c. 34. v. 88 var., II. c. 9. v. 149, c. 12. v. 50, c. 16. v. 87, c. 44. v. 346, III. c. 3. v. 277, 315, c. 10. v. 145, c. 11. v. 42, c.
|
| |
| |
12. v. 55, c. 17. v. 6, 23, 25, c. 22. v. 8, IV. c. 7. v. 10, arm, gering. Zie Prof. jonckbloet, Gloss. op de D. Doctr. en de aldaar aang., alsmede de jager, Nalezing op 't Gloss. van Prof.
lulofs, bl. 30 vlg.
Of in I. c. 44. v. 67 deze beteekenis geldt, of wel mate als subst. staat in den zin van gematigdheid, is niet te beslissen. |
| Mate subst. Te maten, III. c. 3. v. 7 var., c. 10. v. 43, eig. naar de juiste maat, dus van pas, behoorlijk, niet te veel noch te weinig. Huydec. op stoke (III. bl. 129) verklaart het door zeer, clignett (Bijdr. bl. 73 vlg.) door tamelijk, matig, niet zeer. Het eerste zegt te veel, het laatste te weinig: de waarheid ligt in het midden. Vgl. ook Minnen Loep, Gloss. |
| Maten intr., III. c. 3. v. 7, zich matigen, zich inhouden; trans., III. c. 3. v. 37, matigen, inhouden, bedwingen. Vgl. Limborch, Gloss. |
| Mee adj., I. c. 33. v. 4 enz., adv., I. c. 13. v. 98, c. 16. v. 7 enz., meer. Zoo ee, bet, min, voor eer (eerder), beter, minder. |
| Meensaemheit, - ede, II. c. 41. v. 55, c. 43. v. 20, III. c. 3. v. 458, c. 26. v. 174, gemeenzaamheid, gemeenschap. |
| Meer, Meereo., IV. c. 1. v. 64, 158, zee. Hoogd. das Meer. |
| Meer, meerre adj., II. c. 40. v. 144, grooter, tegenover minder, ibid. v. 143, kleiner. Elders staan die beide woorden veelal in den zin van ouder en jonger, vanwaar de twee gelijknamige
|
| |
| |
| Apostelen doorgaans ter onderscheiding die meerre Jacob, II. c. 2. v. 40, en Jacob die minder, ibid. v. 30, geheeten worden. Zoo ook meere ende minder, I. c. 19. v. 64, c. 29. v. 83 enz., ouderen en jongeren, d.i. allen te zamen. |
| Meerren (meerrede, meerde) intr., II. c. 15. v. 34, 36, c. 45. v. 149, vermeerderen, zich uitbreiden, toenemen in bloei en luister; trans., J. c. 25. v. 28, II. c. 15. v. 39, c. 48. v. 808, vermeerderen, uitbreiden. |
| Meerren, II. c. 34. v. 19. Zie Merren. |
| Meest adj. Die meeste, I. c. 7. v. 5, c. 24. v. 30, c. 41. v. 3 enz., de voornaamste, grootste, magtigste; dat meeste, I. c. 39. v. 168 enz., het voornaamste. Vgl. clignett, Bijdr. bl. 266 vlgg. |
| Meyen. Hem -, II. c. 36. v. 1776, zich vermaken, zich verlustigen. Zie de jager, Verscheid. bl. 238. |
| Meyer, III. c. 4. v. 176, c. 26. v. 55, pachter, rentmeester. Midd. Lat. major. Zie D. Doctr. Gloss. en weiland in v. |
| Mekel. Zie Michel. |
Mecken, Micken, eig. zijne gedachten op iets, als op een mikpunt, vestigen. Vandaar de volgende wijzigingen:
Intr., I. c. 30. v. 21, opletten, nagaan; III. c. 10. v. 101, inzien, begrijpen; I. c. 22. v. 67, III. c. 15. v. 265, toezien, zorgen; II. c. 1. v. 107, ook gevolgd door te met een ww., II. c. 13. v. 72, plan maken, beramen, of wel, II. c. 17. v. 49, het er op toeleggen. |
| |
| |
Met den gen., III. c. 4. v. 422, opletten, opmerken; op iets - (in de var. ook om iets), I. c. 19. v. 88, c. 46. v. 121, II. c. 7. v. 18, c. 38. v. 30, opletten; I. c. 33. v. 23, oplettendheid betoonen of zorg dragen voor iets.
Trans., I. c. 11. v. 39, nagaan, inzien, begrijpen.
Zie huydec. op stoke, III. bl. 306 vlg., Prof. clarisse op de Heim. d. Heim. bl. 446 vlg., enz. |
| Melt, Melde adj., III. c. 12. v. 22, 111 enz., mild. |
| Meltheit, ibid. v. 113 enz., mildheid. |
| Menich. Die menighe, gevolgd door een enk., III. c. 15. v. 308, c. 18. v. 27, c. 23. v. 191, den menighen, I. c. 28. v. 16, III. c. 20. v. 51, c. 23. v. 177, menigeen. |
| Menichfouden intr., I. c. 25. v. 10, zich vermenigvuldigen, of, III. c. 4. v. 407, grooter worden, toenemen; trans., I. c. 30. v. 56, doen vermenigvuldigen. |
| Menichfout, adv., II. c. 3. v. 133, grootelijks, zeer. |
| Menighertiere, III. c. 23. v. 68, menigerhande, velerlei. |
| Menistreel, - ele, bekende benaming der Middeleenwsche zangers en muzikanten in het gevolg der edelen, van 't Lat. ministeriales. Zie vooral hoffmann v.f., Hor. Belg. VI. 193 vlg. Des duvels menistrele, III. c. 4 v. 440, noemt onze dichter diegenen, die zich op hunne zonden beroemen; omdat de lofzang op het kwade een zang des duivels is. |
| |
| |
| Menschelicheit, - ede, Prol. v. 69 var., I. c. 16. v. 40, II. c. 19. v. 71, III. c. 19. v. 102 var., c. 27. v. 43, de menschelijke natuur, of wel, I. c. 1. v. 34, c. 15. v. 9, het menschelijk geslacht, het menschdom. |
| Merken, in de spreekwijze: alsic merke, III. c. 14. v. 235 enz., zoo als ik kan nagaan, gelijk mij gebleken is. |
| Merre v., II. c. 3. v. 131, vertoef, uitblijven. Van |
| Merren (merrede, ghemerret) intr., I. c. 8. v. 14, II. c. 16. v. 24, III. c. 1. v. 43, c. 3. v. 906, c. 4. v. 210 enz., ook meerren, II. c. 34. v. 19, marren, toeven, talmen, uitblijven. Zonder merren, I. c. 46. v. 70, II. c. 12. v. 28 enz., onverwijld. |
| Mes, - sse, I. c. 23. v. 89, III. c. 19. v. 50 var. (waar de tekst misch, - ssche heeft), mest, drek, vuil. Vgl. velthem, bl. 12, 13, Ferguut, vs. 401, 545, enz. Een mes, I. c. 2. v. 39, gelijk 't art. een bij stofnamen plagt gebruikt te worden. Vgl. Messen. |
| Mesgaen, - ane, intr., III. c. 10. v. 26, den verkeerden weg opgaan, zich slecht gedragen. |
| Mesgripen (mesgrepen) intr., I. c. 46. v. 25, zich vergrijpen, misdrijven, misdoen. |
| Meshopen intr., III. c. 3. v. 581, wanhopen. |
| Mescomen intr., met den dat., III. c. 4. v. 229, overkomen (van kwaad), wedervaren. Vgl. Mesquame. |
| Meslijc (var. messelijc), of Misselijc adj., III. c. 3. v. 417, c. 13. v. 58, en adv., III. c. 15.
|
| |
| |
| v. 94 var., eig. wat missen of falen kan, dus onzeker, hagehelijk. Zie de jager, Taalk. Mag. IV. 353 vlg. |
| Meslove o., II. c. 9. v. 152, ongeloof. |
| Mesnieden (var. meysniede, maisniede) plur., I. c. 35. v. 65, de personen tot de hofhouding behoorende, de hofstoet, het gevolg. Men rangschikke den zin aldus: ‘dat hij zelf en zijne mesnieden van zijne renten zouden leven.’ Zine staat in nom., tegenover sinen in dat., als voorafgegaan door van. Zie verder bij Maisniede. |
| Mesquame v., I. c. 23. v. 116, ongeval, wedervaren. Zie Mescomen. |
| Mesraect, II. c. 21. v. 10 var., slechte lezing voor messaect, van |
| Messaken (messaecte, messaect), met den gen., I. c. 48. v. 11, II. c. 21. v. 10, verzaken; II. c. 38. v. 59, c. 44. v. 550, verloochenen. Reeds stoke (VI. 332, VIII. 899, IX. 455) en anderen gebruiken het ook in verzwakten zin, als niet meer dan loochenen, ontkennen, en als zoodanig bleef het nog lang in gebruik, doch met verloop van den gen. Zie Uitl. Woordenb. op hooft, en de jager, Handl. tot den Staten-Bijbel, bl. 67 vlg. |
| Messchien, onpers. ww., met den dat. Mi messchiet, I. c. 5. v. 36, II. c. 18. v. 16, c. 56. v. 110, III. c. 3. v. 874, c. 4. v. 496, c. 19. v. 28, mij geschiedt iets kwaads, mij overkomt een ongeval. Vgl. D. Doctr. Gloss. Latere schrijvers kennen ook het subst. misschienis voor ongeval. |
| |
| |
| Messelgier, I. c. 15. v. 90, bode. Fr. messager. |
| Messen (tekst misschen) trans., III. c. 18. v. 23 var., mesten. |
| Mesval, III. c. 3. v. 291, ongeval, tegenspoed. |
| Mesvallen, onpers. ww., met den dat. Mi mesvalt, I. c. 5. v. 36, mij overkomt een ongeval, mij treft tegenspoed. Zie Messchien. |
| Mesvaren (hi heeft mesvaren) intr., III. c. 3. v. 1206, c. 16. v. 77, kwalijk varen, ongeluk of tegenspoed ondervinden. |
| Meswende v., I. c. 19. v. 89, III. c. 4. v. 19, ook meswinde, II. c. 6. v. 198, of meswint, II. Prol. v. 14, eig. slechte wending van zaken, ommekeer ten kwade, dus ongeval, onheil. Zie clignett, Voorrede voor den Teuth. bl. xxxvi, Beatrijs, Limborch, Minnen Loep enz., Gloss. |
| Meswrachte (beter ware meswrochte), II. c. 19. v. 170 var., Imperf. van meswerken (iemand iets), misdoen. Vgl. bij Ghewracht. |
| Met desen. Zie Mittien. |
| Metael, III. c. 14. v. 119, hier in den bijzonderen zin van koper, terwijl het algemeene begrip, dat men gewoonlijk aan metaal hecht, door mine wordt uitgedrukt. De Teuthonista (bl. 90) geeft niet alleen metallum, maar ook aes, chulcus op. |
| Meter, plur. metren, II. c. 44. v. 186 var., peet, doopmoeder. Lat. mater. Nog niet geheel in onbruik. |
| Mettenen (var. mettenne, mattenen) plur., II. c. 53. v. 7, 13, 21, de vroegdienst in de R.C. kerk. Lat. matutinae (horae). Vgl. huydec.
|
| |
| |
| op stoke, II. bl. 497. Het leeft nog in onze spreekwijze korte metten maken. |
| Mettien. Zie Mittien. |
| Michel (var. mekel) adj., II. c. 51. v. 151, bijna niet verschillende van het volgende groot. De meest gewone vorm was mekel, doch men zeide ook mechel en migel. Het woord is in alle Duitsche talen bekend, en volkomen hetzelfde als het Gr. μεγάλ-η. Uitvoerig handelde daarover clignett, Aant. op maerlant's Spieg. Hist. II. Aant. bl. 87-93; vgl. ook Taalk. Mag. I. 97 vlg., Prof. meijer op het Leven van Jezus, bl. 309 en 322, Reinaert, vs. 718, enz. |
| Middelen (een gedicht) trans., III. c. 15. v. 23, tot het midden brengen, een middelwoord tusschen beginnen en eindigen. |
| Middelheit houden, III. c. 20. v. 66, de middelmaat houden. Zie D. Doctr. Gloss. |
| Midel adj., II. c. 7. v. 52, bedeesd, ingetogen, van miden, vermijden. Met schamel verbonden komt het ook voor in de Spreuken enz. uitg. door Prof. meijer, bl. 71:
‘Om het rijm, voor midere, vermijder,’ zegt M., alsof het rijm elke taalverkrachting wettigde. Doch de adj. op - el zijn te bekend om hier langer bij stil te staan. |
| Mids (passim) praep., met, door, ten gevolge van;
mids dat, omdat, dewijl. |
| Miede subst., I. c. 28. v. 10, c. 34. v. 36, c. 35.
|
| |
| |
v. 72, IV. c. 7. v. 6, loon, betaling, vooral gezegd van den prijs der omkooping. Zie clignett, Bijdr. bl. 52-55.
II. c. 40. v. 138 is het woord misplaatst. Men leze naar de var. met niede, en het vorige rijmwoord liede. Zie Niede. |
| Micken. Zie Mecken. |
| Minder. Zie Meer. |
| Mine, III. c. 14. v. 120, metaal, of liever erts, uit de mijn opgegraven. |
| Minghen (gheminct) trans., I. c. 16. v. 64, III. c. 10. v. 264, mengen. |
| Mincke, I. c. 9. v. 44, gebrek of mankement, als men thans zegt. Zie |
| Mincken intr. Zonder -, I. c. 13. v. 68, zonder ophouden, zonder mankéren. Klankwisseling voor mencken, van mank, het Fr. manquer, Lat. mancus. |
| Mis ..... De woorden, met dit voorvoegsel beginnende, zijn in den L. Sp. nu eens mis..., dan eens (en wel meestal) mes... gespeld. Gemakshalve heb ik ze alle onder Mes... gerangschikt. |
| Misch, Misschen. Zie Mes, Messen. |
| Misselijc. Zie Meslijc. |
| Mittien adv., I. c. 36. v. 34, c. 37. v. 21 enz., mettien, II. c. 6. v. 119, 121, mit dien, II. c. 9. v. 52, ook met desen, II. c. 9. v. 48, c. 33. v. 14, c. 36. v. 1131, 2081, of met deser dinc, II. c. 36. v. 626, eig. te gelijk daarmede, dus terzelfder tijd, terstond daarop, meteen. |
| Moeden (3 pers. enk. praes. moet, Imp. moeden of moedden), met den gen., I. c. 16. v.
|
| |
| |
9, II. c. 4. v. 20, iets vermoeden, (er op) bedacht zijn.
II. c. 40. v. 121 staat moeden (iets op iemand) als trans., in den zin van toepassen, eig. vermoeden dat iets op iemand van toepassing is. De zin is: ‘De Christenen vermoedden, dat dit geroep hunne Apostelen betrof.’ |
| Moeyen (var. moyen) trans., III. c. 14. v. 151, vermoeijen. |
Moet, moede m., I. c. 19. v. 19 (waar de cas. obl. moete rijmshalve staat voor moede), c. 24. v. 64, c. 32. v. 94, c. 39. v. 98 enz., gemoed. In moede, III. c. 3. v. 898, in de gedachten, doorgaans in sinen (minen enz.) moede of moet, II. c. 36. v. 138, c. 37. v. 70, III. c. 4. v. 206, c. 5. v. 28, in zijne (mijne) gedachten, bij zichzelven.
Sinen moet setten, gevolgd door te (ook om te), I. c. 26. v. 44, II. c. 15. v. 16, III. c. 10. v. 97, c. 25. v. 111, eig. zijne gedachten vestigen (op iets), dus zich toeleggen op, streven naar, en vandaar: mi staet die (of mijn) moet daer toe, I. c. 28. v. 30, III. c. 23. v. 55, ik leg mij daarop toe, ik streef daarnaar. |
| Moete v. Mit goeder moeten (ook moete), II. c. 6. v. 54, c. 28. v. 31, c. 39. v. 69, op zijn gemak, bij kil., otiose, cunctanter, commode; van moete, bij kil. otium, het Hoogd. musze. Zie huydec. op stoke, III. bl. 58, de aant. op de Proeve, I. bl. 10, en vgl. graff, II. 907. Men zeide ook met groter moete, als in der Ystorien Bloeme, fol. 20. c.:
|
| |
| |
Doen Matheus begonste naken,
Doen vielen die draken met groter moete
In slape vor Sint Matheus voete.
Moete, afkomstig van moeten in den ouden zin van mogen (zie het volgende art.), beteekent dus eigenlijk licentia, otium. |
| Moeten (in den conj.), Prol. v. 6, II. c. 53. v. 93 enz., bij wenschen, waar wij thans mogen bezigen. Graff (II. 905) geeft als oorspronkelijke beteekenis possum, licet mihi op, en nog heden worden moeten en mogen in sommige dialekten, met name in het Zeeuwsche, verwisseld. In het Mnl. beantwoordt moghen doorgaans aan ons vermogen, kunnen vanwaar |
| Moghentheit, - ede, I. c. 2. v. 27, c. 3. v. 19, c. 29. v. 28, c. 32. v. 46 enz., magt. Uwe -, II. c. 36. v. 60, c. 37. v. 66, als eeretitel. |
| Moghentlike (var. ook moghendelike) adv., I. c. 40. v. 4, II. c. 36. v. 1741, c. 48. v. 1042 enz., met magt, magtig. |
| van Monde slaen. Zie Slaen. |
| Monighen (monichde, var. muenechde) trans., II. c. 38. v. 8, 24, 42, de communie toedienen (aan iemand); van het Lat. (com)municare. Zie huydec. op stoke, III. bl. 143, de aant. op maerlant, Sp. Hist. II. bl. 238, enz. |
| Moordelike slaen (var. mordelinghe), III. c. 3. v. 627, doodslaan, vermoorden. |
| Moort, III. c. 15. v. 175, doodschuldige en dus zware misdaad, schanddaad. Vgl. D. Doctr., Karel de Gr., Minnen Loep, enz. Gloss. |
| |
| |
| Morghen. Ghenen - hebben, III. c. 3. v. 305, niet verzekerd zijn van den dag van morgen. Vgl. D. Doctr. Gloss. |
| Morseel o., I. c. 28. v. 62, III. c. 4. v. 504, stuk, brok. Fr. morceau. |
| Mortere (var. moertre), II. c. 48. v. 398, kalk, thans mortel. Fr. mortier, van 't Lat. mortarium. |
| Moude v., I. c. 37. v. 89, II. c. 39. v. 14, stof, aarde, vooral van het graf gezegd. Zoo is in de eerst aang. pl. zonder moude zooveel als: zonder dat er aan begraven behoefde gedacht te worden. Huydec. op stoke, II. bl. 418 vlgg. en clignett, Bijdr. bl. 38 hebben over dit woord en zijne verwanten uitvoerig gehandeld. Daartoe behoort ook |
| Mul, II. c. 43. v. 43, stofje (in het oog). In den Reinaert leest men mul en mol beide, vs. 7108 en 6999. |
|
|
Auteursrechtvrij