Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

G.

Gaden, 3. p. enk. praes. gaet (var. I. H. gaedt) met den gen., I. c. 48. v. 64, eig. gadeslaan, acht geven op, vandaar zich bekommeren om, zich bekreunen over.

Gaden (gaedde) met den dat., I. c. 4. v. 24, gelegen komen, lusten, behagen. - Brab Yeesten, VI. 6964: Ridende van stede te steden, Daer hem dat gaedde ende vueghde Ende tsijnre herten best ghenueghde. Aldaar, vs. 8035: alsoet hem ghenoeghde Ende tsinen profite gaedde ende voeghde. Zie ook Limborch, I. 1231, Sacr. van Aemst.

[p. 420]

373, enz. Vandaar nog ons gading en 't adj. gadelijk, galijk, ongalijk, waarover huydec., Proeve, III. 219-223 handelt.

Gaderen, Gaederen, III. c. 25. v. 112 var., c. 26. v. 186 var., vergaderen, verzamelen.

Gadoot v., IV. c. 8. v. 40, schielijke, plotselijke dood, apoplexie. Zie mijne aant. in het Taalk. Mag. IV. 86 vlg. Sedert kwam mij het woord nog voor in Vanden levene ons heren, vs. 791: God, die duecht ende evel can versien, Gaf hem de gadoot daer hi sat. Over 't adj. ga is vooral graff (IV. 129-133) na te zien.

Gaen, Ganc (van den zondvloed). Zie Rinnen.

Gaen. Mit kinde gaen, I. c. 26. v. 1, of zwaer gaen mit (kinde), III. c. 19. v. 42, zwanger gaan.

Gaert, II. c. 36. v. 1637, geeselroede prikkel. Der Ystorien Bloeme, fol. 3. a.: Saulus, waer omme bestu mi Soe fel? nochtan seggic di Datti es al te haert Te stridene jegen den gaert. ‘Het is u hart de versenen tegen de prickels te slaen’ (Hand. IX. 5.) Zie verder mijne aant. op Warenar, bl. 193.

Galt. Zie Gout.

Ganc, Imperat. van. gaen, II. c. 36. v. 504, 1597, 1600 enz., ga. Zie de aang. bij Doch.

Gans, II. c. 37. v. 97, contr. uit gan des. Van gonnen. De zin is: gunt mij des, of indien mij dat gunt. Zie Ans, Jans enz.

Gansen (ganste) trans., I. c. 37. v. 119, II, c. 11. v. 79, c. 36. v. 37, 38, 1454, 1487, gene-

[p. 421]

zen, herstellen. Van gans of gansch, gelijk heelen van heel. Zie Prof. clarisse op de Heim. d. Heim. bl. 435 en de ald. aang.

Gapen na iets, III. c. 26. v. 84, 126, om iets, III, c. 26. v. 93, (er naar) begeerig zijn, dorsten. (Lat. inhiare).

Gare m., II. c. 13. v. 59, begeerte, hier in de bepaalde opvatting van ijver, aandrang. Elders ghere, even als gaarne en geeerne. Zie Ghere en

Garen (gaerde) met den gen. of acc., II. c. 21. v. 17, c. 36. v. 1661, begeeren. Zie Begaren.

Gat. In sinen gate trecken (var. te s. enz.), I. c. 34. v. 64, tot zich trekken, voor zich inpalmen.

Gaut. Zie Gout.

Geeste, in plur. geesten, I. c. 39. v. 37, II. c. 38. v. 79 var., gebeurtenissen, Lat. gesta. Die geeste, I. c. 41. v. 4 var., II. c. 36. Titel, var, de geschiedenis, het geschiedverhaal. Zie Jeeste.

Ghebaren (ghebaerde) intr., II. c. 22. v. 73, geraas, opschudding maken. Eig. zich aanstellen, en, in verschillende opvatting, hetzelfde als

Gheberen intr. Laten -, I. c. 6. v. 16, c. 7. v. 50, laten begaan, zijn gang laten gaan.

Gheblusschen trans., II. c. 14. v. 56 var., uitblusschen, uitdooven, hier in den zin van overschijnen.

Gheboornesse v., IV. c. 4. v. 80, geboorte.

Ghebreken (ghebrac) intr., met den dat., I. c. 9. v. 45, c. 21. v. 88, 96, c. 28. v. 25, II. c. 48. v. 189 (waar men met de var. wien leze), ontbreken. Ook als onpers, ww. met den gen.: en

[p. 422]

ghebrac nie nijts, I. c. 34. v. 15, er ontbrak nooit nijd, ghebrake sijns, III. c. 12. v. 159, zoo hij ontbrak. Hiertoe behoort ook III. c. 2. v. 139, waar de zin is: ‘Van hem mankeert het nooit, of, wanneer hij door den een belasterd wordt, verdedigt hem een ander.’ Vandaar, als intr., II. c. 8. v. 49, in gebreke blijven, en II. c. 5. v. 80, c. 61. v. 50, missen, feilen, mislukken, ook, II. c. 22. v. 42, als onpers. ww. met den gen.

Ghebreken trans., I. c. 32. v. 90, III. c. 2. v. 176, breken, verbreken.

Ghebruken met den gen., I. c. 3. v. 14, II. c. 4. v. 69, genieten. - Bediedenisse van der missen, fol. 9. a.: Die glorie, die euwelike Die heilegen gebruken in hemelrike. Ibid. fol, 9. c.: Dat hi ons moete geven Na dit leven hemelrike Ende dat gebruken ewelike. In het Hamburgsche HS. van 't Schaakspel, fol. 252, wordt zelfs den lezer toegewenscht, dat hij moge: ‘Gode naer volghen, hem gheliken ende eenwelijc ghebruken.’ Men ziet tevens uit deze pll., dat het zoo juiste gebruik van den genit. reeds vroeg is verloopen.

Ghebruuc o., I. c. 21. v. 91, genot.

Ghebughen (gheboghen) intr. (tote hem), II. c. 36. v. 1315, (voor hen) buigen.

Ghechissen. Zie Cissen. Ik verwijs nog naar Limborch, VI. 1906, waar ghesissen intr. voor ophouden, eindigen, voorkomt.

[p. 423]

Ghec .... Zie Ghek ....

Ghedaecht. So out -, II. c. 5. v. 67, zoo bedaagd, oud van, dagen. - Beatrijs, vs. 17: ‘een out ghedaghet man.’

Ghedaen (als dit of dat), I. c. 3. v. 6, 16, c. 10. v. 63, II. c. 36. v. 1402 enz., (gedaante hebbende), er uitziende als. Eens ghedaen, I. c. 36. v. 26, gelijkvormig. Na Cristum ghedaen, II. c. 45. v. 170, op C. gelijkende. Vgl. bij Dusghedaen.

Ghedaghen (var. I. H. bedaghen) intr., I. c. 25. v. 83, zich voordoen, gevonden worden, eig. opdagen. Ook de var. bedaghen is in dien zin niet ongewoon. Heelu, vs. 5770: Her grave Van Luthsenborch! u es bedaget Dat ghi lange hebt ghejaget. ‘Voor u is opgedaagd, verschenen,’ zegt willems te regt.

Ghedane v., I. c. 2. v. 34, 57, 65, c. 17. v. 19 enz., gedaante.

Ghedeghen, IV. c. 12. Besluit. v. 35, opgegroeid, part. van dighen, dat een andere vorm is van dien, part. ghedijt. Zie Dien.

Ghedichte adv., II. c. 8. v. 14, c. 34. v. 25, digt ineen, hier ziende op het licht, dat niet in verspreide stralen, maar in een digten stroom zich uitgoot. Elders staat het ook van digt op elkander volgende slagen, van een digten zwerm van pijlen, of van onafgebrokene tranen en zuchten, enz. Lancelot, vs. 46008: Doe waende die verman wesen doet, Ende versuchte harde gedichte.

[p. 424]

Zie voorts het Gloss. op Floris e. Blanc. - In een anderen zin leest men in der Vrouwen heimelijkheid, uitg. door blommaert, vs. 1548: Alse dat wijf anesiet gedichte. d.i. ‘van digt bij beziet.’

Ghedien, Ghedyen, I. c. 29. v. 13, groeijen, voortspruiten; III. c. 4. v. 356, 382, hetzelfde als ons gedijen d.i. voorspoedig zijn. Ter wijsheit ghedien, II. c. 23. v. 24, tot wijsheid opgroeijen; te clercscape ghedyen, II. c. 48. v. 215, tot den geestelijken stand geraken. Zie Dien.

Ghedijt. Zie Dien.

Ghedinc, - nke, III. c. 3. v. 783, gedachte. Van enen ghedinke, met eene enkele gedachte.

Ghedinkelecheit, III. c. 14. v. 10, geheugen

Ghedinckenes, - nisse v., II. c. 40. v. 95, c. 44. v. 480, gedachtenis.

Ghedoen (ghedede), I. c. 21. v. 52, II. c. 20. v. 36, c. 32. v. 17, c. 41. v. 127, c. 46. v. 55, III. c. 4. v. 500, c. 26. v. 46, IV. c. 10. v. 83, doen. Eerlijc ghedoen, zie E.

Ghedoochlike adv., II. c. 28. v. 57, gedwee.

Ghedout o., III. c. 3. v. 564 var., geduld. Zie Limborch, Gloss. op Ghedoude (cas. obl.) en Onghedout.

Ghedraghen trans., II. c. 31. v. 58 var., verdragen.

Gheduren intr., I. c. 15. v. 12 var., duurzaam verblijven; III. c. 15. v. 339, het uithouden, volharden. Zie Duren.

Ghedwade adj., III. c. 10. v. 169, hetzelfde als gedwee, dat uit dezen oorspronkelijken vorm des

[p. 425]

woords bij zamentrekking ontstaan is. Den tusschenvorm ghedwaey vermeldt kil., en zoo leest men: ‘so ghedwa als een schaep’ in de Spreuken enz. uitg. door Prof. meijer, bl. 80. Reeds het Ohd. kende het adj. giduadi, in eene onde glosse door modestus vertaald, door graff (V. 268) met een twijfelend vraagteeken opgenonaen maar thans door ons ghedwade volkomen bevestigd. De afleiding is onzeker, vooral zoolang het Ohd. ww. dwadjan nog duister blijft; docb dit althans staat vast, dat de vele gissingen, hier te lande omtrent de etymologie van gedwee geopperd, voor den ouden vorm ghedwade als kaf verstuiven.

Ghedwas maken, IV. Begin. v. 26, tot dwaaheid, te schande maken, aantoonen dat iets leugenachtig en valsch is. Vgl. c. 8. v. 13-17. Ofschoon bilderdijk (Verscheid. I. 164) het door te niet doen verklaart, en er bij aanteekent: ‘het is niet, als men zou mogen meenen, van dwaas, maar van dwaën, dat is wegvagen, afwisschen,’ zoo is het niettemin wel stellig van dwaas, en heeft met dwaen niets te maken. Ghedwas voor. dwaasheid, zotte praat of ijdel droombeeld, is genoeg bekend. Brab. Yeesten, II. 1554: Dits al loghene ende ghedwas. Der Ystorien Bloeme, fol. 24, b.: Dunket mi seker ende goet, So salicker ane keren minen moet; Ende ic saelt laten, eest ghedwas. Doch waartoe meer voorbeelden? Voldoende is het te verwijzen naar Prof. meijer op het Leven van

[p. 426]

Jezus, bl. 329 vlg. en naar de Gloss. op Hor. Belg. VI, Limborch en Minnen Loep.

Ghedwegen. Zie Dwaen.

Gheerde (tekst scherde, var. screde), II. c. 47. v. 78 var., schrede, als lengtemaat. In dien zin is het woord mij elders nog niet voorgekomen, maar het hangt noodwendig te zamen met het ww. gerden, ook gerdebeenen, d.i. schrijden, met de beenen vaneen staan. Zie de jager, Handl. tot den Staten-Bijbel, bl. 43 vlg.

Gheert, II. c. 44. v. 180, c. 48. v. 98, III. c. 5. v. 41, c. 8. v. 21, c. 10. v. 99, c. 23. v. 140 var., contr. uit geëerd.

Gheescht, III. c. 4. v. 514: geëischt, in den zin van ontboden, opgeroepen. Zie Heeschen.

Ghegaden. Manlike -, I. c. 42. v. 11, teelballen, klooten (testiculi). - Rose, vs. 5274: Doe Saturnus coninc was, Dien Jupiter beede gader Af sneet, al was hi sijn vader, Sine ghegade, al deet hem wee. Vs. 8229 (er wordt van pieter abailard gesproken): Daer na quam een ongheval Daer meester Pires zeere of qual, Want hem worden bi waerheden Sine ghegaden af ghesneden Up eenen nacht te Parijs, Doe wart hi moenc tSente Denijs. En vs. 6447 gewaagt de dichter van: den vede ende cullen ende gegaden. Dat sijn dinghen, die staen in staden Der naturen cracht te ontfane. Zie ook vs. 6623, enz. In de Heimelijkheden van Man en Vrouw (meermalen aang. door Prof. cla-

[p. 427]

risse op de Natuurkunde, enz.) komt het woord ontelbare malen voor, en o.a. vs. 601 vlgg. eene beschrijving, die omtrent de beteekenis geen twijfel overlaat, maar te uitvoerig is om hier aangehaald te worden. Dat de auteur ook (vs. 583 en elders) van vrouwelijke gegaden spreekt, zal wel eene anatomische vergissing zijn. De vermelde beteekenis des woords is echter niet de oudste en echte: zij is afgeleid. Oorspronkelijk één met gade, waaraan het voorvoegsel ge- de nadere kracht van te zamen bijzet, duidt het in den grond datgene aan, wat wij thans wedergade heeten. Zoo leest men. b.v. in de N.W.d.M.v.N. Lk. v. 2. bl. 4: Wijnbrauwen bruin zonder gegade. Gegaden zijn dus eigenlijk de ballen, als wedergaden van elkander (les pendants).

Ghegripen (ghegreep), II. c. 36. v. 1744 var., 2041, III. c. 16. v. 88 var., aangrijpen.

Ghehat adj., met den dat., I. c. 24. v. 24, II. c. 31. v. 68, c. 40. v. 80 var., III. c. 23. v. 191, vijandig. Het staat tot haten, als ghedwas tot dwasen enz. Elders geldt het ook wel voor het part. gehaat. Zie D. Doctr. Gloss., de jager, Verscheid. bl. 294, enz. Vgl. ook Hat.

Ghehaven (var. gheheven), part. van heffen, II. c. 23. v. 52 var., c. 36. v. 1156, geheven.

Ghehebben, I. c. 16. v. 50, hebben, bezitten.

Gheheelt, I. c. 19. v. 80, tot één geheel vereenigd. Hiertoe behoort de plaats uit den Claren Spieghel enz., aang. in de Fragment-Woordenlijst der M.v.

[p. 428]

N. Lk. bl. 80, waar gesproken wordt van een bebloed kleed, dat, droog geworden, ‘aan 't lijf is aangebakken ende geheylt.’

Gheheert, III. c. 23. v. 140 var., geëerd.

Ghehelen, III. c. 4. v. 276, helen, verzwijgen.

Ghehelpen (var. ghehulpen), II. c. 41. v. 174, c. 59. v. 98, helpen.

Ghehinc o., I. c. 7. v. 85, c. 18. v. 64, II. c. 1. v. 113, toestemming, verlof, wil. Der naturen ghehinc, II. c. 4. v. 30, c. 7. v. 78, hetgeen de natuur toelaat, de natuurlijke gang van zaken. Sijn ghehinc, II. c. 37. v. 21, al wat hij wilde, en, bij uitbreiding, I. c. 48. v. 107, hetgeen hij wilde en dan ook vermogt uit te werken. Zoo ook, II. c. 36. v. 1757, in dijn ghehinc, in uwen wil, in uw raadsbesluit (eig. ‘hoe dorst gij te gehengen, hoe kondt gij het van u verkrijgen, te’ enz.), Vandaar eindelijk, I. c. 19. v. 86, II. c. 44. v. 418, (sijn) ghehinc doen tot iets, iets toelaten, of liever, door zijnen wil tot stand brengen. Van

Ghehinghen (part. ghehingt) met den dat., I. c. 7. v. 77, c. 30. v. 31, c. 35. v. 13, II. c. 36. v. 1347, gehengen toestaan; I. c. 48. v. 151, willen, goedvinden, besluiten.

Ghehoren (ghehoirde) met den acc., I. c. 22. v. 53 var., (naar iemand) hooren, (naar zijn raad) luisteren. Vgl. gehoorzaam.

Ghehouden trans., III. c. 20. v. 79 var., houden, nakomen; II. c. 36. v. 1563, tegenhouden. Hem ghehouden, I. c. 40. v. 32, zich inhouden, zich bedwingen.

[p. 429]

Ghehout. Na desen ghehoude, I. c. 10. v. 37, op deze wijze, naar deze schikking. Van houden in den zin van zich voordoen, Lat. sese habere, vanwaar ook houding. Ghehout is dus zooveel als gesteldheid.

Gheins. Zie Haer.

Gheit, 3. p. enk. praes. van gaen, III. c. 10. v. 114, gaat.

Ghejonnen (hem des). I. c. 46. v. 6 var., gunnen. Zie Jonnen.

Ghekeren trans., I. c. 35. v. 22, keeren, te keer gaan.

Ghecreet. Zie Creten.

Ghecrighen (ghecreech), III. c. 2. v. 132 var., krijgen, verkrijgen; II. c. 36. v. 1039, (iemand tot iets) krijgen, overhalen.

Ghecrijsch (van tanden) o., I. c. 13. v. 10, 96, gekners.

Ghecrisel, I. c. 13. v. 10 var., hetzelfde.

Ghecrite o., I. c. 14. v. 43, gekrijt, gekrijsch.

Ghelaeschvensteren, II. c. 51. v. 69 var., glazen vensteren, gelijk de tekst heeft. Ghelas voor glas was destijds de gewone vorm, en bleef nog tot in de 17^e eeuw in gebruik.

Ghelaet, - ate, uiterlijk voorkomen. Met ghelate, II. c. 59. v. 89, ook met ghelaten, II. c. 28. v. 38, 87, met uiterlijke teekenen, door houding en manieren uitgedrukt. In ghelate, III. c. 12. v. 100, in houding en manieren. Van wijfliken ghelate, III. c. 4. v. 475, die zich verwijfd aanstellen. Van het ww. (zich) gelaten, d.i. zich voordoen, zich aanstellen, dat, van elders genoeg bekend, ook III. c. 4. v. 217, 223,

[p. 430]

464 enz. voorkomt. Weiland leidt gelaat, in den hedendaagschen zin, van glad af. Had hij Mnl. verstaan, dan had hij die fraaijigheid, met zoovele andere, voor zich gehouden.

Ghelaten intr., II. c. 56. v. 12, nalaten, zich bedwingen (van iets).

Gheleghen (van gramschap), III. c. 4. v. 428, bedaard. Eig. van den wind, die is gaan liggen, zoo als men zegt.

Gheleren trans., II. c. 23. v. 31, leeren, onderwijzen.

Ghelesen, IV. c. 12. v. 17, lezen. Vgl. bij Lesse.

Gheliden (den tijd), II. c. 41. v. 42, doorbrengen, passeren. Zie Liden. De var. gheleeden levert geen zin op.

Ghelieven intr., met den dat., III. c. 3. v. 12, lief zijn, behagen.

Gheligghen (ghelach), I. c. 38. v. 80, van een datum gesproken, waar wij thans invallen bezigen. Desgelijks, II. c. 3. v. 158, c. 7. v. 140 var., c. 39. v. 114, 206, ‘opten achtenden dach, die in December ghelach’ enz., d.i. op den achtsten dier maand, enz. Zie Ligghen.

Gheligghen (ghelach), in de spreekwijze: dat aen Cristum vele ghelach, II. c. 36. v. 1226, dat aan C. veel gelegen was. Zoo ook: het ghelach (hem) daer aen, II. c. 8. v. 60, c. 46. v. 87, c. 47. v. 46, het was (hem) daaraan gelegen, het was er (voor hem) aan verbonden. Zie Ligghen.

Gheligghen (ghelach) van een kind, II. c. 10. v. 74, 98, verlossen, bevallen. Zie Ligghen.

[p. 431]

Ghelijc adv., met den dat. gebruikt, volgens de bestendige gewoonte der ouden, die echter tot heden toe door niemand opgemerkt is, I. c. 2. v. 62, c. 3. v. 12, II. c. 17. v. 106, c. 36. v. 1260, c. 39. v. 64, c. 41. v. 160, c. 48. v. 124, c. 59. v. 66, III. c. 11. v. 39, c. 15. v. 3, c. 20. v. 49, IV. c. 11. v. 22.

Ghelijt. Zie Lien.

Ghelike, - en v., I. c. 11. v. 16, II. c. 35. v. 86, III. c. 7. v. 8, c. 19. v. 6, gelijkenis, welgelijkend beeld; I. c. 5. v. 25, afbeelding.

Gheliken. Te -, adv., III. c. 11. v. 55, gelijkelijk, met een gelijken maatstaf voor allen.

Gheliken intr. (daer bi), I. c. 21. v. 132, (daarop) gelijken, (er mede) vergeleken kunnen worden. Hem - (daer met), I. c. 39. v. 92, hetzelfde. Doch de var. (Bijl. A.) heeft het ww. als trans. en met de praep. bi.

Gheliken trans., met dubbelen dat., I. c. 21. v. 81, 105, (iets met iets anders) vergelijken. Doch de vergelekene zaak zal wel in acc. moeten staan. In vs. 105 leze men dan: die fonteyne, ofschoon ook de var. (Bijl. A.) den dat. heeft.

Ghelinghen trans., I. c. 27. v. 87 var. (Bijl. A.), II. c. 29. v. 27, verlengen.

Ghelof o., II. c. 3. v. 154 var., III. c. 3. v. 114 var., 231 var. enz., belofte. Sijn - doen (met den dat.), II. c. 17. v. 126, vgl. III. c. 3. v. 111, zijne belofte vervullen (jegens iemand). II. c. 6. v. 102, c. 49. v. 101, gelofte.

Gheloven, II. c. 4. v. 9, c. 9. v. 43, c. 36. v. 1365, III. c. 3. v. 107 var., c. 4. v. 171, IV. c. 7. v. 7, beloven.

[p. 432]

Ghemaecht (var. ghemaghet), I. c. 24. v. 73, met magen of bloedverwanten bedeeld.

Ghemac. Te ghemake zijn, III. c. 23. v. 13, in zijn schik, tevreden zijn. Zie Hor. Belg. VI. Gloss., enz.

Ghemanc. Mans -, II. c. 7. v. 49, het te zamen zijn, de omgang met een man. De Heer de jager (Archief, I. 48) vat ghemanc als een adv. op, en verklaart het: ‘maagden hadden zich te wachten voor mans en mans aanschouwen te gader.’ Doch, ofschoon het gebruik als adv. in een aantal plaatsen door d.J. voldingend bewezen is, meen ik toch het woord op deze plaats als subst. te moeten opvatten. Mij dunkt, zoowel het enk. zoude, dat zich met het meerv. mans niet laat vereenigen, als ook de zin, die naar de verklaring van d.J. in tautologie zou vervallen, laat naauwelijks twijfel over. Doch er zweeft over dit geheele woord nog iets nevelachtigs, dat voor het licht van nadere plaatsen zal moeten wijken. Misschien kom ik er elders op terug; doch voeg hier alleen nog bij, dat ik ook in den Reinaert, vs. 2308, ghemanc als subst. opvat, in den zin van te zamen zijn, bijeenkomst, oploop. Vgl. d.J. t.a. pl. bl. 52.

Ghemartelijt, Ghemartilijt. Zie Martilien.

Ghemeen adj., Prol. v. 13, I. c. 44. v. 61, 68, 72, 76, 81, 94 enz., algemeen, vooral in de spreekwijzen: ghemene oorbaer, ghemene bate enz. Een ghemene gheselle, I. c. 27. v. 39, een gezel, waarvan niemand verschoond blijft. Int ghemeen, III. c. 4. v. 551, IV. c. 2. v. 84,

[p. 433]

in het algemeen of door elkander. Valt in dat ghemeen, III. c. 4. v. 308, val tusschen de beide partijen in, verzet u tegen beide te zamen.

Ghemeen, Ghemene adv., I. c. 29. v. 64, II. c. 19. v. 11 enz., in het algemeen, allen te zamen; I. c. 22. v. 5, gezamenlijk, door elkander; II. c. 35. v. 72, allen te zamen, hier dus achtereenvolgens.

Ghemeenlijc, - ike adv., I. c. 25, v. 37, c. 34. v. 2, IV. c. 3. v. 9 enz., algemeen, allen te zamen.

Ghemerken, I. c. 10. v. 26, c. 28. v. 33, II. c. 19. v. 120, niet toevallig bespeueren, zoo als merken thans, maar nagaan, opmaken, inzien.

Ghemic. Mijn -, III. c. 6. v. 19, c. 17. v. 11. Dezelfde verzen, die blijkbaar spreekwoordelijk waren, leest men in de D. Doctr. II. 275: Mijn vrient hi es mijn ghemic, Want hi es een ander ic. waarachter in HS. R. nog vier verzen volgen, die uit den Leken Sp. ontleend zijn. Desgelijks wordt II. 1018 ook van een getrouwden vriend gezegd: Wats beter, seght mi dat, Oft wats beter mijn ghemic Dan te hebbene enen anderen ic? De beteekenis kan niet twijfelachtig zijn. Bekend is het adj. ghemic in den zin van juist van pas, geschikt, en dus, naar iemands zin. Zie b.v. Vanden houte en Minnen Loep Gloss., D. Doctr. II. 3013, enz. Mijn ghemic is dus hetgeen mij te pas komt, voor mij geschikt of mij naar den zin is. Zoo Karel de Gr. II. 386: Dat wale was sijn gemic Dat hi daer ontfoer alsoe.

[p. 434]

‘Het kwam hem best te pas, was hem naar den zin.’ Limhorch, XII. 953: Here, u kint ben ic, Wat ghi beghert es mijn ghemic. ‘Uw wil is ook mijn verlangen.’ Zie verder 't Gloss. ald. Zoo ook der Vrouwen Heimel. vs. 761: tGhenoeten es wel haer ghemicke, Want zij ghenoechte daer in ontfaen. Ten onregte vat blommaert dit als doel, doelwit op. De auteur meent: ‘de coitus is haar naar den zin, zij scheppen er behagen in.’ Dat voor 't overige ghemic van micken d.i. bedoelen afkomt, lijdt wel geen twijfel.

Ghemissen met den gen., II. c. 35. v. 98 var., (ergens in) missen, feilen.

Ghemoet. In hoer - comen, II. c. 36. v. 1916, hun te gemoet komen.

Ghenaem, - ame adj., III. c. 4. v. 460, aangenaam. Hoogd. genehm. Vgl. Gloss. op Flor. e. Blanc., Minnen Loep, enz.

Ghenant, I. c. 44. v. 23, III. c. 14. v. 121, IV. c. 4. v. 11, 31, genaamd, geheeten. Hoogd, genannt. Zie Gloss. op Karel d. Gr.

Ghenende. Zie Gheninde.

Gheneren (zijn leven), I. c. 16. v. 32, onderhouden. Ook hem -, I. c. 34. v. 5, III. c. 2. v. 85 enz., in den hedendaagschen zin, zich onderhouden, den kost winnen. Hoogd. nähren, ons nering enz.

Ghenesen intr., met den gen., I. c. 46. v. 108, (bij iets) behouden blijven. Zie Limborch, Gloss. en Prof, siegenbeek op Wap. Mart. bl. 150.

[p. 435]

Ghenesen (ghenas) intr., II. c. 9. v. 127, des kints -, II. Begin. v. 11, c. 8. v. 18, van enen kinde -, II. c. 3. v. 95, c. 6. v. 196, (daer of) II. c. 3. v. 161, verlossen, bevallen, als nog in 't Hoogd, Zie clignett, Bijdragen, bl. 58 vlg., Prof. clarisse op de Heim. d. Heim. bl. 464 vlg., enz.

Gheneven, III. c. 4. v. 306, onderling neven. Vgl. gebroeders, gezusters enz.

Ghenieden, onpers. ww., met den dat. Mi gheniedt, III. c. 4. v. 321, het behaagt mij, ik verwaardig mij. Bilderdijk, door de slechte lezing van HS. I. misleid, zag den datief voorbij, en schreef, op den klank af: ‘genieden, of geneeden, is verwant met genade, en beteekent gunst of genade doen.’ (Zie Verscheid. I. 159). Buiten twijfel echter is deze verklaring valsch, en de vorm geneeden, die bij B. tot overgang dient, uit de lucht gegrepen. Genieden behoort tot het Ohd. ww. nieden, bij schilter oblectare, en waarvan de Mnl. uitdrukking met niede, die ik in het Taalk. Mag. IV. 79 vlg. toegelicht heb. Met genade heeft het niets te maken, want dat is van een geheel anderen stam. Men vergelijke slechts graff, II. 1048 vlg. met II. 1025 vlgg.

Gheniet o., II. c. 36. v. 959, c. 37. v. 55, III. c. 5. v. 85, c. 10. v. 182, c. 11. v. 76, c. 13. v. 81, c. 15. v. 329, c. 17. v. 49, des ghelts gheniet, III. c. 26. v. 172, hetgeen men geniet, dus loon, winst. Veelal gezegd van het geld, dat tot prijs van omkooping verstrekt, of anders onbetamelijk gewonnen wordt. De verklaring van

[p. 436]

Prof. jonckbloet in Gloss. op de D. Doctr. is niet volledig.

Ghenieten, III. c. 10. v. 178, c. 16. v. 129, geld winnen, zijn voordeel doen. Zie 't voorgaande. Elders (met den gen.), II. c. 36. v. 486, 801, 802 enz., in den hedendaagschen zin.

Gheninde (ghenende) o., II. c. 48. v. 8, III. c. 2. V. 123, vertrouwen, moed, stoutheid. Mitgheninde, II. c. 29. v. 26, c. 58. v. 37, IV. c. 3. V. 54, met kracht; III. c. 3. v. 356, met spoed, met haast. Zie huydec. op stoke, II. bl. 328-336, enz. enz.

Ghenindich, -ighe adj., IV. c. 4. v. 17, stoutmoedig.

Ghenoechte v., III. c. 8. v. 32, c. 9. v. 107, geneugte, wellust.

Ghenoeghen intr., met den dat., I. c. 14. v. 14, behagen. Ook, III. c. 3. v. 287, genoeg zijn, voldoen. Hem laten -, III. c. 23. v. 99, zich vergenoegen, tevreden zijn.

Ghenoet, - ote subst., III. c. 4. v. 488, c. 12. v. 106, gelijke, in rang of stand enz. Hore ghenote, huns gelijken, als men thans zegt. Zie clignett, Bijdr. bl. 197, enz.

Ghenoeten intr., met den dat., III. c. 10. v. 142, (iemands) gelijke zijn.

Ghent m., III. c. 26. v. 142, manlijke gans.

Gheonnen (hem des), I. c. 46. v. 6, (hem dat) gunnen.

Ghepassijt, II. c. 40. v. 103, c. 43. v. 8, ter passie, ter dood gebragt, als martelaar.

Ghepeins,-se o., I. c. 23. v. 19, c. 25. v. 82, gedachte.

[p. 437]

Ghepeinsen trans., I. c. 12. v. 77, c. 19. v. 71, zich voorstellen, zich een denkbeeld maken (vaniets).

Gheploen, II. c. 44. v. 482 var., III. c. 4. v. 424, part. van plien, dat evenzoo uit pleghen, als het part. uit gheploghen, is zamengetrokken. De beteekenis is dezelfde als ons plegen, gewoon zijn. Vgl. huydec. op stoke, III. bl. 297 vlgg.

Ghepointelic. Zie Pointelijc.

Gheprent, Gheprint. Zie Prenten.

Gheprijs, - ise o., III. c. 26. v. 73 var., lof, lofspraak.

Gheprisen, I. c. 21. v. 26, prijzen.

Gheraden met den dat., II. c. 36. v. 565, III. c. 12. v. 62, c. 22. v. 16, raden, raad geven.

Gheraect adj., II. c. 48. v. 723, 806, doorgaans wel gheraect, van een man gezegd, II, c. 44. v. 150, c. 48. v. 868, van een ridder, II. c. 49. v. 35, van een dichter of schrijver, II. c. 48. v. 126, III. c. 15. v. 241, van een leven, I. c. 25. v. 16, van wetten en zeden, II. c. 50. v. 121, van 't verstand, III. c. 14. v. 245, voortreffelijk, uitmuntend. Zie Prof. clarisse op de Heim. d. Heim. bl. 257-261 en 473. Van

Gheraken trans., I. c. 2. v. 61, c. 15. v. 87, c. 17. v. 64, raken, aanraken. Elders, I. c. 5. v. 32, III. c. 11. v. 28, van een werk gesproken, treffen, juist en naar den eisch klaar krijgen, er in slagen. Vgl. Gloss. op Karel d. Gr.

Ghere, Gere m., II. c. 36. v. 1522, begeerte. Ook, I. c. 15. v. 93 (var. v.), II. c. 13. v. 59 var., c. 19. v. 33, c. 36. v. 703, IV. c. 1. v. 63, ijver,

[p. 438]

aandrang, vooral in de spreekwijze: met groten ghere. Zie Gare.

Gherecht adj., I. c. 12. v. 55, c. 18. v. 88, c. 19. v. 55, c. 27. v. 98 enz., regtvaardig; I. c. 17. v. 4, c. 26. v. 43, 59, c. 29. v. 100, 137 enz., geregtig, deugdzaam, elders gherechtich (vooral in var. I.) en vandaar gherechticheit, beiden nog heden in gebruik. Ook, I. c. 14. v. 15, c. 19. v. 18 var., c. 26. v. 111 enz., naar regt toekomende, regtmatig, wettig. Verder, van 't geloof of van de waarheid gesproken, I. c. 14. v. 46, c. 27. v. 6 var., regt, waarachtig, echt; gherechte balseme, II. c. 19. v. 94, echt onvervalscht; gherecht vier, I. c. 17. v. 38, het echte, ware vuur.

Gherechtelike adv., I. c. 25. v. 89, c. 31. v. 77 enz., geregtig, deugdzaam.

Gherede. Zie Ghereet.

Ghereden. Zie Ghereiden.

Ghereeken, Ghereiken trans., II. c. 29. v. 20 var., reiken tot aan, bereiken.

Ghereet, Ghereit adv., I. c. 8. v. 15, snel; doch gewoonlijk, I. c. 11. v. 71 var., c. 42. v. 27, II. c. 3. v. 189, c. 5. v. 69, c. 6. v. 181, c. 9. v. 157 enz., terstond. Gherede, II. c. 17. v. 69, gereedelijk, zoo terstond.

Ghereiden trans., II. c. 16. v. 69, c. 36. v. 1517, III. c. 1. v. 82 enz., ook ghereden, II. c. 17. v. 176 var., c. 36. v. 1476 enz., in gereedheid brengen, klaarmaken, bereiden.

Ghereit adj., III. c. 27. v. 44 enz., gereed.

[p. 439]

Ghereke. Te -, I. c. 15. v. 50, in orde, in goeden staat. In de Brab. Yeesten wordt gesproken van amelijs, die zijne beide kinderen vermoord had, kort daarna weder in hunne slaapkamer trad, en, bij mirakel (II. 601), Ende vant die kindere daer ter stat Spelende ende te ghereke bat Dan hise noit te voren sach. Hij vond ze, juist niet ‘beter geraekt, beter getroffen, nog welgemaekter, naer den lichame, dan te voren,’ zoo als willems, naar eene verkeerde afleiding, het verklaart, maar nog beter in orde, in nog volmaakter welstand. Zoo ook in de Cluyte van Playerwater, vs. 186: Nu benic properlic recht te ghereke! ‘Nu ben ik in orde, nu ben ik klaar’ Ferguut, vs. 2687:. Si waren te gereke saen, Ende gingen op Ferguut slaen. ‘Zij waren spoedig in orde, klaar, uitgerust.’ Uit de laatste plaats ziet men, hoe gemakkelijk uit de grondbeteekenis van te ghereke zich die van uitgerust, uitgedost ontwikkelen kon, en hoe juist killaen ghereke door ordo en ornatus, apparatus vertaalde. Kennelijk is de laatstgemelde kracht des woords b.v. in Vanden derden Edewaert, vs. 1141: Met vele volcx wel te gereke. Zie ook Limborch, Gloss. Ook behoort hiertoe de spreekwijze uten ghereke d.i. in onmagt, in flaauwte (eig. niet in orde, buiten welstand), kortelijk vermeld in mijn Brief aan Dr. J. bl. 36, en door

[p. 440]

Prof. meijer (Leven van Jezus, bl. 296) niet geheel naauwkeurig door kwalijk, onpasselijk verklaard.

Ghereken trans., II. c. 36. v. 358, in orde, in goeden staat brengen. Zie Reeken.

Gheren (gheerde), I. c. 48. v. 20 var., II. c. 28. v. 81, c. 44. v. 415, III. c. 4. v. 392 var., c. 23. v. 59, c. 24. v. 31, c. 26. v. 186, begeeren.

Gherinen (ghereen) trans., II. c. 14. v. 12 var. (var. I. ghereinen), c. 22. v. 78, c. 36. v. 610, aanraken. Tormente gherinen, I. c. 46. v. 152, kwelling aanvaarden, op zich nemen. Uitvoerig heb ik over dit woord gehandeld in de jager's Archief, I. 65-69. Vgl. ook Limborch, Gloss., Rose, vs. 1847, enz.

Gherisen, in de spreekwijze: te lanc gherisen, III. c. 18. v. 4, te lang vallen. Werkelijk was vallen de oorspronkelijke beteekenis van rijzen, en ook stijgen heeft dezelfde wisseling van op en neder doorloopen. Zie graff, II. 536-539.

Gherne adv., III. c. 17. v. 58 enz., niet ons gaarne, maar het daaraan naauw verwante ligtelijk, en dus veelal, doorgaans. In III. c. 3. v. 156 b.v. is het alles behalve gaarne. Maar ook in 't Latijn worden solet en amat verwisseld.

Gheroen, III. c. 3. v. 844, gewoonlijk intr., rusten, gerust zijn, Hoogd. ruhen, doch hier trans., geruststellen; tenzij men laet u als een vorm van den Imperat. mag opvatten. Laat mij, laat hem gheroen is zooveel als ik of hij moet rusten: welnu, dan is ook laet u gheroen hetzelfde als gij moet gerust zijn, of weest gerust. Doch ik durf voorshands

[p. 441]

niet beslissen, of die vorm wel met den 2den pers. bestaanbaar is. - Voorbeelden van gheroen bij huydec. op stoke, II. bl. 499, 526 vlg., Limborch, Gloss. enz.

Gheronnen. Zie Rennen en Rinnen.

Gheroven (iemand van iets), I. c. 27. v. 18, berooven.

Gherucht zijn, II. c. 50. v. 93 var., ter sprake, in opspraak komen. Doch de tekst heeft gheruert, en de lezing der var. is dus niet vrij van verdenking. Is zij houdbaar, dan vatte men gherucht als part. op, in den zin van door 't gerucht verbreid, gelijk inderdaad het subst. gerucht niet anders is dan een part. van roepen. Zie bij Berucht.

Gherwen (part. ghegherwet, var. ghegheerwet), II. c. 60. v. 50, aankleeden, met name het aantrekken van het misgewaad door den priester. Zie de aant. op maerlant, Sp. Hist. III. Aant. bl. 20-22. Het uitkleeden heette ontgherwen. Leven van S. Amand, I. 2266: Amand, die helighe vader, Vulhende sijn messe algader, Ende daer hi hem ontgheerwen soude, Enz. Gherwen, Hoogd. gerben, waarvan ook 't Eng. a garb, heette reeds in 't Ohd. garawjan, oorspronkelijk toebereiden, vandaar uitrusten, uitdossen. Zie graff, IV. 243 vlgg. En nog wordt hier en daar de kleedkamer van den geestelijke de garfkamer genoemd. Zie Taalk. Mag. I. 95.

Ghesaedt. Zie Saden.

Ghesant. Zie Senden.

Ghescal o., II. c. 22. v. 70, c. 40. v. 121, IV. c. 9. v. 21, geschreeuw, geraas, rumoer. Zie

[p. 442]

Prof. clarisse op de Heim. d. Heim. bl. 261, die het echter in de pl. uit den Lek. Sp., III. c. 15. v. 136, onjuist door leugenachtig en lasterlijk verhaal verklaart. Daar luidt de spreekwijze: ghescal maken, en dit staat altijd òf in den eigenlijken zin van rumoer maken, òf, zoo als hier, in den afgeleiden van iets met ophef luide verkondigen. Zoo ook in de pll. uit maerlant, door cl. aang. Het ghescal bij stoke (III. 465) staat met ons gerel, gesnor enz., in overdragt van beteekenis, op ééne lijn.

Ghescandelt, I. c. 22. v. 78, geschandvlekt.

Ghescant. Zie Schenden.

Ghescelt, Gheschelt, - lde o., II. c. 36. v. 1750, III. c. 3. v. 1118, het uitschelden, smadelijke berisping. Ghescelt houden. (jeghen, of, op iemand), III. c. 3. v. 440, 1226, iemand uitschelden, smadelijk berispen.

Gheschint. Zie Schenden.

Ghescouwe o., I. c. 46. v. 44, het aanschouwen.

Gheseedt adj. Wel -, III. c. 14. v. 191, goed van zeden. Zie D. Doctr. Gloss. - en Prof. siegenbeek op de Heim. d. Heim. bl. 472.

Ghesegghen (gheseide), I. c. 21. v. 92, c. 41. v. 72, II. c. 9. v. 103 enz., ten volle zeggen.

Ghesellen (met iemand) intr., I. c. 18. v. 103, in gezelschap treden van iemand, zich met hem vereenigen. Zoo ook D. Doctr. II. 595, doch elders trans. hem ghesellen. Zie clignett, Bijdr. bl. 44, waar men echter in de pl. uit maerlant

[p. 443]

niet aan het ww., maar aan 't meerv. van ghesel denke. Vgl. ook Minnen Loep, Gloss.

Ghesent. Zie Senden.

Ghesetten, II. c. 39. v. 87 enz., zetten. Zie bij Point.

Ghesien, II. c. 58. v. 10, III. c. 22. v. 30, zien; II. c. 24. v. 113, inzien, begrijpen.

Ghesijn, part. van sijn, met het hulpwerkwoord hebben, I. c. 25. v. 41, II. c. 24. v. 101, c. 44. v. 461 enz., geweest.

Ghesint. Zie Senden.

Gheslach (van handen) o., I. c. 13. v. 9, 95, het slaan (met de handen), als teeken van wanhoop.

Gheslacht, - te, I. c. 40. v. 34, slagting, moord, of wel naar de gewone beteekenis, zoodat de zin zij: ‘geslacht tegen geslacht, partij tegen partij.’

Gheslaen, I. c. 37. v. 27 enz., slaan. Te gronde gheslaen, zie Gronde.

Ghesmaken met den gen., I. c. 21. v. 95, smaken, proeven.

Ghesmouten. Zie Smelten.

Ghesonde v., II. c. 36. v. 1634, III. c. 3. v. 390, IV. c. 12. Besluit. v. 42, gezondheid.

Ghespan o., IV. c. 1. v. 121, zamenspanning, verbond. Thans slechts in zamenstelling gebruikelijk, als eedgespan, vloekgespan. Vgl. Minnen Loep, Gloss.

Ghespoeden intr., met den dat., III. c. 3. v. 871, gebeuren, overkomen. Vgl. voorspoed, tegenspoed enz.

Ghestade adj., III. c. 2. v. 14 var., c. 13. v. 2, gestadig, standvastig. Elders wordt het ook wel,

[p. 444]

bij uitbreiding, gezegd van hem, die zich zelven gelijk blijft, dus bedaard, kalm of ingetogen is, en vandaar weder, III. c. 12. v. 88, vriendelijk, minzaam, bij gelijke overdragt van beteekenis als het Lat. aequus. Voorbeelden zie men in de Gloss. op Floris e. Blanc., Limborch, enz. Vgl. ook Prof. clarisse op de Natuurkunde enz., bl. 387 vlg. Doch Mr. v.d. bergh (N.W.d.M.v.N. Lk. V. 2. bl. 74) gaat te ver, als hij bij de woorden: Die oghen blide ende ghestade, aanteekent: ‘waarschijnlijk mild, hulpvaardig, van stade, hulp. Het komt ook voor in maerl. Heim. d. Heim. 724.’ Ik heb daar drie dingen op aan te merken: 1^o. Wat zijn hulpvaardige oogen? 2^o. Stade heeft niet per se de beteekenis van hulp, maar neemt die slechts aan in de spreekwijzen: te stade komen, in staden staen enz. 3^o. In de plaats uit de Heim. d. Heim. geldt, buiten allen twijfel, de beteekenis van standvastig. Behoef ik er nog bij te voegen, dat de dichter van ‘vrolijke en vriendelijke oogen’ spreekt, en dat ghestade, afkomstig van stat, stade, in den grond het standvastige aanduidt, d.i. wat vast op zijne plaats staat?

Ghestadelijc (var. - like) adv., III. c. 3. v. 23, bedaard, kalm.

Ghestaden, I. c. 44. v. 80, II. c. 53. v. 20, toelaten, veroorloven, een zeer gewoon woord, dat door alle uitleggers naar behooren verklaard werd (zie slechts de Gloss. op heelu, Limborch, Leven van Jezus, enz. enz.), behalve door blommaert

[p. 445]

(in Gloss. op Theoph.), die het door helpen vertolkt, en door bilderdijk (op huygens, V. 190), die er de beteekenis van bevestigen aan toekent, ofschoon, blijkens het vervolg zijner aant., de ware opvatting hem voor den geest zweefde. Ons ghestaden beantwoordt ten volle aan het Hoogd. gestatten, en de beteekenis heeft zich uit de afleiding en oorspronkelijke kracht zeer natuurlijk ontwikkeld. Afkomstig van stade d.i. de juiste plaats, gelegenheid, duidt het in den grond aan: (iemand tot iets) gelegenheid geven, en in dien zin moet het ook, IV. c. 1. v. 98, worden opgevat. Vandaar dan ook de spreekwijze: des ghestaed sijn, daarvoor de gelegenheid hebben, als III. c. 4. v. 452, waar de zin is: ‘of uwe komst hem gelegen komt.’ Zoo ook in de D. Doctr. II. 67: Daer omme sal elc, sijds ghewes, Gheven na dat hi ghestaedt es. En straks, vs. 73: Daer omme gheeft in alre tijt Na dat ghijs ghestaedt sijt. Prof. jonckbloet (in Gloss.) verstond die uitdrukking slechts ten halve, als hij het verklaarde: ‘naardat zijne middelen het toelaten;’ maar als hij er bijvoegt: ‘misschien beteekent het ook: naarmate hij van zekeren staat of stand in de maatschappij is; van stade of state,’: dan dwaalt hij geheel af. Blijkbaar is de meening: ‘naardat het hem (of u) gelegen komt.’

Ghestaen (ghestoet) intr., staan, doch steeds met het bijdenkbeeld, hetzij van bijeen staan, als

[p. 446]

IV. c. 10. v. 70, hetzij van voortduring en dus zelfstandigheid, als I. c. 25. v. 56, 70, II. c. 24. v. 126, en IV. c. 9. v. 50 var., waar het met ons staande blijven overeenkomt. Vandaar de gewone spreekwijze: ghestaen sijn, I. c. 13. v. 34, c. 21. v. 24, 42, II. c. 4. v. 13, c. 12. v. 6 var., c. 13. v. 7, IV. c. 1. v. 199, staan, in dezelfde opvatting als gelegen zijn en gezeten zijn tegenover liggen en zitten.

Ghesteken. Zie Steken.

Ghestelpen (eene behoefte) trans., III. c. 22. v. 26, stelpen, stillen, doen ophouden. Zie Stelpen.

Ghesterken trans., III. c. 10. v. 274, sterken, versterken.

Ghestoet. Zie Ghestaen.

Ghestoort, Ghestoert, II. c. 7. v. 43, c. 17. v. 45, III. c. 3. v. 20, c. 4. v. 425, c. 6. v. 3, verstoord, vertoornd.

Ghetaken, II. c. 16. v. 10 var., nemen, vangen, in zijne magt krijgen. Kil. capere. Het is het Eng. to take, en luidde later ook bij ons taken, dat in de kluchtspelen der 17^e eeuw zeer gewoon is. Zie mijne aant. op Warenar, bl. 95 vlg. Hier ter pl. verdient evenwel de lezing van E. en H., gheraken, de voorkeur.

Ghetal, in de spreekwijze: int ghetal, III. c. 21. v. 1, IV. c. 1. v. 196, in het geheel, alles te zamen genomen. Zonder ghetal, IV. c. 1. v. 74, c. 4. v. 5, c. 5. v. 31, in tallooze menigte, of ook, van niet telbare zaken gesproken (als wijsheid, jammer, leed), III. c. 12. v. 60, IV. Begin.

[p. 447]

v. 15, c. 5. v. 56, oneindig groot, eindeloos, als adj. gebruikt.

Gheteghen. Zie Tien.

Gheten, III. c. 4. v. 318 var., c. 26. v. 140, contr. uit gheëten, thans gegeten.

Ghetes adj., I. c. 45. v. 48, waarschijnlijk goedgunstig, genegen. Meer gewoon is het woord als subst., in den zin van verzorging, verpleging (goedgunstige behandeling?). Zie de jager, Verscheid. bl. 274 vlgg., die het t.d. pl. door gewoon, gemeenzaam verklaart, en een tweede voorbeeld van 't gebruik als adj. aanhaalt, dat met het onze moeilijk te rijmen is. Alles en alles wel beschouwd, blijft het woord in zijnen zamenhang mij nog duister, en ik waag het niet, daarover te beslissen.

Ghetympert, - rde, III. c. 19. v. 16, getemperd, gematigd.

Ghetoghe o., I. c. 5. v. 45, het zich vertoonen, de vertooning. Van toghen, hetzelfde als toonen.

Ghetoghen. Zie Uutghetoghen.

Ghetoghenlec, - like adv., II. c. 28. v. 57 var., c. 36. v. 67 var., gedwee, bescheiden. Bij graff (V. 605 vlg.) gazoganlîh, modestus, ungazoganlîh, immodestus, indisciplinatus. Het is afkomstig van ziuhan, gaziuhan (Hoogd. erziehen) d.i. opvoeden, en duidt dus in den grond aan, zoo als ziemann te regt opgeeft, feiner erziehung gemäss, dus beleefd, hoffelijk, of wel ordelijk, ingetogen bescheiden. Zie verder Prof. jonckbloet, Gloss. op Karel d. Gr.

Ghetraecht (var. ghetraghet), II. Prol. v. 90, vertraagd, langzamer geworden.

[p. 448]

Ghetroesten. Hem -, gevolgd door te met den dat., II. c. 36. v. 224, vertrouwen (op iemand). Ons troost is hetzelfde als het Eng. trust, en had dus oorspronkelijk de beteekenis van vertrorouwen, waaruit zich alle verdere opvattingen des woords gemakkelijk laten verklaren. Zie tideman, Gloss. op Vanden houte, in v. Troest, enz.

Ghetroken. Zie Utetrecken.

Ghetrouwen ww., II. c. 7. v. 50 var., III. c. 3. v. 241, 475, ook ghetruwen, III. c. 3. v. 920, vertrouwen. Des wilt ghetrouwen, IV. c. 9. v. 13, of ghetrout dies, III. c. 3. v. 967, vertrouw daarop, wees daarvan verzekerd, gewone bevestigingsformule.

Ghevaen trans., II. c. 36. v. 910, vatten, gevangen, nemen. Zie Vaen.

Gheval o., I. c. 10. v. 53, III. c. 10. v. 127, geluk, het tegenovergestelde van ongeval.

Ghevallen intr., IV. c. 9. v. 12 var. (Bijl. A.), vallen.

Ghevel, Imperf. van ghevallen, II. c. 10. v. 40, c. 25. v. 5 enz. enz., geviel, gebeurde.

Gheviande plur., III. c. 3. v. 1149, IV. c. 1. v. 119, onderling vijanden. Vgl. Gheneven en Ghevriende.

Ghevinden trans., II. c. 36. v. 300, vinden.

Ghevloen. Zie Vloe.

Ghevoech o., eigenlijk wat voegt of te pas komt, wat dienstig of nuttig is. Vandaar, II. c. 9. v. 14, nooddruft, behoefte; II. c. 8. v. 44, III. Prol. v. 52, c. 4. v. 542, c. 17. v. 74, c. 26. v. 20, voordeel; zelfs, I. c. 31. v. 11, gemak, of wel

[p. 449]

sieraad. Op al deze pll. zou men het door 't Lat. commodum kunnen wedergeven. Zoo ook in de spreekwijzen: om haer ghevoech, III. c. 26. v. 131, voor hunnen behoeften; na haer ghevoech, II. c. 19. v. 103, naar hare behoefte, naardat zij het noodig had, doch, II. c. 48. v. 1118, staat dezelfde spreekwijze meer in den zin van naar hare begeerte, naardat zij het dienstig achtte; sijn ghevoech, II. c. 18. v. 67, III. c. 26. v. 50, zooveel hij noodig heeft, zijn genoegen, zijne bekomst, vanwaar na sijn ghevoech, III. c. 9. v. 21, naar hartelust. Verder: int ghevoech, II. c. 17. v. 12, III. c. 16. v. 7, c. 23. v. 90, en in goet ghevoech, III. c. 3. v. 838, gevoegelijk, naar behooren. Doch in de var. op de laatste plaats vatte men het als behoefte op.

Ghevoechlijc adv., III. c. 24. v. 8, naar de behoefte, naar de juiste maat.

Ghevoechlijchede, in de spreekwijze: in goeder -, III. c. 20. v. 56, en met groter ghevoechlicheden, III. c. 21. v. 12, hetzelfde als Ghevoechlijc.

Ghevoeghen ww., hetzelfde als ghevoech, in de spreekwijzen: al haer -, II. c. 60. v. 97, al wat zij noodig hadden, hun volle genoegen; na sijn -, IV. c. 10. v. 88, naar zijne begeerte, naar het hem goeddunkt. Het bovenstaande omtrent ghevoech enz. moge strekken, om de aantt. van clignett, Bijdr. bl. 169, en Prof. clarisse op de Heim. d. Heim. bl. 355-359, aan te vullen en in logische orde te rangschikken.

[p. 450]

Ghevoclen ww., als subst. gebezigd, I. c. 18. v. 21, 32, het gevoel, als zintuig. Vandaar, van den wind gesproken, sijn ghevoelen, I. c. 17. v. 54, het gevoel dat de wind veroorzaakt. Wij zouden zeggen: ‘hij is zacht op het gevoel.’

Ghevout. Na desen ghevoude, I. c. 10. v. 37 var., op deze wijze, naar deze schikking. Van vouden d.i. vouwen, plooijen, schikken. Zie Voude.

Ghevreeschen (3. p. enk. praes. ghevreest) trans., elders gewoonlijk vernemen, verstaan, doch hier, I. c. 7. v. 63, in de gewijzigde opvatting van op het denkbeeld komen, vermoeden, en, III. c. 3. v. 827, in die van inzien, erkennen. Het part. ghevreescht, III. c. 4. v. 513, kan zoowel tot ghevreeschen als tot vreeschen behooren, doch altijd in den gewonen zin van vernemen, verstaan. Men zie over dit woord de aant. op de Heim. d. Heim. bl. 492 vlg. en huydec. aldaar aang., alsmede 't Gloss. op Floris e. Blanc. enz. Vgl. ook Verheeschen, waaruit vreeschen bij zamentrekking ontstaan is.

Ghevriende plur., II. c. 40. v. 82, onderling vrienden. Vgl. Gheviande.

Ghevroeden intr., II. c. 11. v. 36 var., redelijk verstand hebben. Zie Vroeden.

Ghewaerden intr., II. c. 41. v. 15, geschieden. Klankwisseling van ghewerden, gheworden, ons worden.

Ghewaerdighen, Ghewerdeghen, gevolgd door dat, II. c. 36. v. 1099 (var. gheweerden), III. c. 7. v. 7, zich verzwaardigen, de goedheid hebben

[p. 451]

(van iets te doen). Elders ghewerden, ook gevolgd door te met den Intinitief. Prof. jonckbloet in Gloss. op Karel d. Gr. en Mr. v.d. bergh op Limborch hadden niet aan gheweren behoeven te denken noch aan hunne verklaring te twijfelen. Ghewerdediit in den Limborch is ghewerdet ghijt (als haddijt = hadt ghijt enz.), en van het pron. di of van een onpersoonlijk ww. is hier dus geen spoor aanwezig.

Ghewaerlijc, - like adv., I. c. 2. v. 64, 72 enz., waarlijk, inderdaad.

Ghewaert, I. c. 9. v. 43, klankwisseling van ghewert, Imperf. van gheworden, in den zin van worden of zijn.

Ghewaghen, IV. c. 7. v. 51, part. van ghewaghen of gheweghen, eig. bewegen, of op weg doen, dus zenden, wegsturen. Zie Gloss. op Limborch, Brab. Yeesten, III. 1980, en de voorbeelden, door mij aang. in het Taalk. Mag. IV. 85. Ik heb daar echter verzuimd op te merken, dat in onze pl. het ww. sterk verbogen is, terwijl het overal elders als zwak gebezigd wordt, en werkelijk, als afgeleid, zwak wezen moet. Trouwens, ook bewegen, dat oorspronkelijk en te regt zwak was, wordt thans sterk gebruikt. Over de vorming des woords en zijne aanverwanten zie men graff (I. 655-663), die bij arwagjan de beteekenis opgeeft van praecipitare, removere, welke op onze plaats volkomen sluit.

Ghewan. Zie Ghewinnen.

Ghewant, III. c. 18. v. 38, kleedingstof, of ook

[p. 452]

wel kleed, gewaad, als nog in 't Hoogd. De eerste beteekenis geldt hier, alsmede in de beide pll., aang. in het Gloss. op D.I. der Brab. Yeesten. Voor de tweede zie men kil. en van hasselt ald. Vgl. ook stoke, III. 423 enz. Zoo in de boven (bij Alve) aang. verzen: Nu. trect hi ane een linen gewant, Dat een alve es ghenant. Belg. Mus., 1838, bl. 434, vs. 92: Ic wille den wiele mijn, Ende mijn nonne ghewant, Ende cloester al te male In gloede ware verbrant. Vandaar het gewone ridders ghewant d.i. ridderlijke kleeding, riddergewaad, als in Caerl e. Eleg. vs. 107, 1285, enz.

Ghewarich adj., I. c. 20. v. 25, II. c. 13. v. 28, waarachtig, wezenlijk.

Gheweerden. Zie Ghewaerdighen.

Gheweldelike adv., I. c. 44. v. 1, III. c. 23. v. 153, magtig.

Gheweldich adj., gevolgd door van, II. c. 40. v 13, magtig (over).

Ghewelt v. (doch op de eerst aang. pl., o.), I. c. 41. v. 75, c. 42. v. 137, II. c. 23. v. 60, c. 39. v. 223, III. c. 3. v. 274, IV. c. 6. v. 45 enz., magt, volgens de oudtijds gewone kracht des woords, waaraan het denkbeeld van hevigheid en misbruik van magt nog niet verbonden was. Zamenhangende met willen; is het in den grond het vermogen om aan zijn wil te voldoen.

[p. 453]

Ghewerden intr., I. c. 32. v. 11 var., worden.

Ghewerc, - rke, II. c. 49. v. 70 var., werk.

Ghewerpen trans., III. c. 7. v. 16, werpen.

Ghewes adj. (passim), gewis, zeker, veelal in de spreekwijze: sijts ghewes, I. c. 3. v. 35 enz. enz., wees er verzekerd van, gewone bevestigingsformule.

Men maect ons ghewes, III. c. 8. v. 51 enz., men verzekert ons.

Gheweten ww., I. c. 23. v. 79, c. 29. v. 54 var., II. c. 47. v. 81, III. c. 6. v. 40, c. 15. v. 154 enz., weten.

Ghewijdt, I. c. 9. v. 84, verwijd, wijde of breeder gemaakt.

Ghewijst, I. c. 18. v. 86 enz., verwezen, veroordeeld. Part. van wisen. Zie aldaar en vgl. mijne aant. in het Taalk. Mag. IV. 72.

Ghewinnen (hi ghewan, ghi ghewont) trans., III. c. 22. v. 10, in den gewonen zin van winnen, verdienen; III. c. 4. v. 543, in dien van winnen, gedaan krijgen; doch doorgaans in den zin van krijgen, verkrijgen, in de algemeenste en ruimste opvatting, zoodat het de verschillendste objekten bij zich kan hebben, als b.v. niet alleen: magt, III. c. 12. v. 49; voorspoed, III. c. 14. v. 192; of wel, een advokaat, III. c. 3. v. 74; eene vrouw, III. c. 9. v. 60, IV. c. 1. v. 90; eene minnares, III. c. 15. v. 326; maar ook, een gebrek, I. c. 9. v. 44; eene smet, II. c. 58. v. 166; schuld, III. c. 15. v. 98; berouw, I. c. 47. v. 22; het martelaarschap, IV. c. 5. v. 2, enz. Verstand -, II. c. 11. v. 45, is zooveel als verstand hebben, er mede bedeeld zijn.

[p. 454]

Ghewonse, III. c. 2. v. 132, staat voor ghewonnese, en is dus de 3. p. enk. imperf. conj. - Zie verder bij Winnen.

Ghewoeghe, 1. p. enk. imperf. conj. van ghewaghen, III. c. 4. v. 240, gewaagde. De zin is: ‘dan dat ik er ooit van zou gewagen.’ - Zie mijn Brief aan Dr. J., bl. 36, enz.

Ghewout, III. c. 12. v. 48, magt, gezag. Zie clignett, Bijdr. bl. 361, enz.

Ghewracht, rijmshalve voor ghewrocht, part. van werken, I. c. 8. v. 22, thans nog gewrocht. Hiertoe behoort ook

Ghewrochte, Imperf. van ghewerken, III. c. 1. v. 80 var., wrocht, schiep. Zie Dr. brill, Holl. Spraakleer, bl. 607 en vgl. ook Wrachte, Wrochte.

Ghichte v., II. c. 10. v. 50 var., c. 12. Titel. var., c. 12. v. 9 var., c. 36. v. 1029, 1370, gift.

Ghichtech, - eghe adj., II. c. 35. v. 61 var., ook Gychtich, II. c. 36. v. 1486, jichtig.

Ghien, Ghyen ww., I. c 36. v. 52 var., II. c. 13. v. 66, c. 36. v. 629 var., erkennen, een woord, door vele uitleggers verkeerd verklaard, doch uitstekend te regt gebragt door de jager, Verscheid. bl. 278-282.

Ghier adj., III. c. 10. v. 195, c. 13. v. 81 (var. ghierich), begeerig, inhalig, hebzuchtig. Zie mijne aant. in de N.W.d.M.v.N. Lk. VI. 166.

Ghiericheit, - ede, III. c. 13. v. 85, c. 14. v. 251 enz., inhaligheid, hebzucht.

Ghile. Sonder ghilen, IV. Begin. v. 35, zonder spot, zonder bedrog. Over deze beteekenis van

[p. 455]

ghile, die ook aan 't oud-Fr. guille, Eng. guile, to beguile, eigen is, zie men huydec. op stoke, II. bl. 208 vlgg., en de aant. op maerlant, Sp. Hist. III. bl. 198. Dat echter aldaar in het vers van velthem, II. c. 29. v. 14, sine gile door zijne vrolijkheid verklaard wordt, is even verkeerd als wat lelong aanteekent: synen ouden toon. Ook daar is de zin: ‘hij bleef nog altijd den spot drijven.’

Ghissen, II. c. 52. v. 5 var. Schrijffout voor hissen, gelijk de tekst heeft. Zie aldaar.

Ghone. Zie Gone.

Gijste, - en, II. c. 18. v. 84, rustplaats. Zoo ook in de de Brab. Yeesten, II. 180: Die pelgrim is wech ghegaen, Van sinen cleede vroe ende blide, Ende quam ten avent tide In eene gijste, sijt seker das, Daer Amijs te herberghen was. Althans zoo hebben de meeste HSS., en die lezing had in den tekst moeten opgenomen worden; terwijl het verschil der varianten, zoowel hier (huse, geeste), als in den L. Sp., slechts bewijst, dat de afschrijvers het woord niet meer verstonden. Het is intusschen niets anders dan het Fr. gîte, dus lig - of rustplaats, huisvesting, herberg. Het Middeleeuwsch Latijn kende gista of gistum, de benaming van het regt der leenheeren om in de woningen hunner vazallen hunnen intrek te nemen. Zie du cange, ook in het Suppl. - Dat het een en ander; zoowel als het Fransche gésir, uit het Lat. jacere verbasterd is, behoeft geen betoog.

[p. 456]

Gnoech, II. c. 17. v. 11 var., c. 24. v. 38 var. enz., genoeg. Alleen in HS. H.

Godermachte. Zie de aant. op II. c. 44. v. 168. Het is eene schrijffout.

Goeden (goedde) trans., I. c. 26. v. 143, met goed begiftigen, van goed voorzien. Vandaar nog ons adj. gegoed.

Gomen, I. c. 48. v. 132, opmerken, acht slaan op, hier in den zin van er gewigt aan hechten, er geloof aan slaan. Vandaar de gewone verzekeringsformule: alsict gome, of, alsic gome, I. c. 41. v. 17, II. c. 44. v. 511, c. 48. v. 1158, 1192, c. 50. v. 141, c. 59. v. 40, III. c. 5. v. 37, IV. c. 2. v. 88, c. 9. v. 23, zoo als ik bemerk, naar mijn bevinden. Zie Begomen en Goom, en vgl. nog de aant. op huydec., Proeve, II. 205 vlg.

Gone, ook Ghone of Ghene (de h kan hier voor o staan, omdat de o in dit woord met e afwisselt), gewoon aanwijzend voornaamwoord, steeds met het bepalend lidwoord verbonden, als: die gone, II. c. 6. v. 70, III. c. 5. v. 57, of die ghene, II. c. 61. v. 24, 36, 61 enz., hij van wien gesproken wordt, die persoon, Fr. celui-là; tgone, II. c. 36. v. 27, c. 48. v. 1071, datgene waarvan sprake is, dat, Fr. cela; aent ghone, II. c. 48. v. 75, daaraan; door dat ghone, I. c. 42. v. 25, of om dat gone, II. c. 37. v. 26, daarom, om die reden; na tghone, I. c. 42. v. 25 var., daarna. Men ziet, dat het gebruik des woords aanmerkelijk verschilt van dat van ons degene, dat alleen als bepalend voornaamwoord gebezigd wordt.

[p. 457]

Goom nemen, IV. c. 2. v. 90, met den gen., II. c. 15. v. 135, ook met te, gevolgd door den dat., II. c. 18. v. 58, III. c. 3. v. 654, IV. c. 3. v. 18, acht slaan, de aandacht vestigen op. Zie Gomen.

Gore (var. guere) m., II. c. 9. v. 102, geur.

Gout, I. c. 23. v. 112, c. 37. v. 57, II. c. 47. v. 118, in den conj. goude, I. c. 26. v. 79, Imperf. van ghelden, betalen, voldoen. Het staat voor golt, als zoude voor zolde, smout voor smolt enz. Elders luidt het Imperf. galt en de bijvorm gaut, als III. c. 4. v. 188 en var., waar de zin is: ‘Te huis moest hij zijne vertering betalen.’

Gracht v., II. c. 44. v. 354, grafstede. Van graven, vanwaar ook graf en groeve.

Gramarie v., III. c. 14. v. 13, c. 15. v. 15, 40, taalkunde, met dien verstande dat er, volgens de verklaring van den dichter zelven, de redekunst onder begrepen worde.

Gramarijn m., III. c. 15. v. 11, 38, 46, 283, taalkundige, in den straks genoemden zin.

Graven (groef, ghegraven), I. c. 42. v. 156, II. c. 36. v. 817, c. 40. v. 105, c. 44. v. 491, c. 48. v. 800, 811, 970, begraven, ter aarde bestellen.

Grieken, IV. c. 5. v. 3, Griekenland. Nog tot in de 17^e eeuw de gewone benaming.

Gronde. Van gronde, III. bl. 14. v. 27, c. 15. v. 103, van binnen, in het gemoed, inwendig. Nog bij cats en zijne tidgenooten was grond zeer gewoon in den zin van gemoed, karakter, eig. de bodem des harten. Vgl. Minnen Loep, Gloss.

[p. 458]

Gronde. Te gronde slaen (of gheslaen), I. c. 2. v. 91, II. c. 60. v. 34, III. c. 14. v. 43, doorgronden, tot den grond toe begrijpen. De lezing verslaen in de var. op de laatstgen. pl. is aan misverstand te wijten.

Gronden trans., II. c. 36. v. 1811, doorgronden, doorzoeken; intr., na iets -, III. c. 3. v. 480, (er naar) vorschen, onderzoek doen.

Groot gaen (metten kinde), II. c. 9. v. 1, zwanger gaan (van het kind). Zie Gaen.

Gulde, III. c. 16. v. 133, hetzelfde als gilde. Zie kil. Die stat gulde, het stadsgilde, is de vereeniging of het ligchaam der burgerij, met hare bijzondere wetten en voorregten.

Guldijn adj., I. c. 3. v. 17, gouden, van goud, hier, als meermalen, praedicatief gebezigd, in strijd met het tegenwoordige gebruik. Zie Dr. brill, Holl. Spraakleer, bl. 383.