Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

[p. 233]

tekstkritische noten

Titel. H. Ene. - van over zee ontbr. Vs. 1. I. e. was een. 2. I. H. so ontbr.; I. wilen eere; H. wile ere. 3. I. cl. die w. 4. I. H. soe goet a. 7. H. hen. 8. I. Die clerck h. 9. I. Sine boucke heb ic. 10. I. wondere. 11. I. en oic m. 12. I. Van grooter w. 14. I. H. Meneghe groete vr.; H. vr. ende st. 15. H. Dier.

⁺Een prophecie hoet gaen sal metten heilighen lande van over zee. - I.

Een coninc, een groot heere,

Die so vraechde wilenneere
Enen clerc, was heydijn
Ende so groten astronomijn
Dat hi vele propheteerde
Ende den volke wijsheit leerde,
Die hi hem screef ende ooc sprac,
Ende die meester hiet Sydrac.
Sinen boec hebbic ghelesen,
Daer vele wondre in wesen
Van prophecien ende mede
Van uutnemender wijshede.

Die coninc vraechde den clerc

Menigherhande vraghe sterc,
Die hi hem berechte wale.

+ (I. Fol. CLII. r. 1.)

[p. 234]

tekstkritische noten

Ooc vraechde hi ten selven male
Mede onder andre vraghen hem
Om tlant van Jherusalem,
Hoet daer mede soude gaen voort
(Dit was voor Gods gheboort
Vele meer dan dusent jaer).
⁺Die clerc seide openbaer,
Dat Jherusalem sekerlike
Thooft ware van al aertrike,
Ende dat noch te menighen tiden
Vele liede souden aen striden
Om te regneren daer binnen,
Die die stat zouden winnen
Ende ooc verliesen, alst God woude;
Ende datter gheboren sijn zoude
Een kint van eenre maghet fijn,
⁺Dat God ende mensche soude sijn,
Die dat volc soude bekeren
Ende gherecht ghelove leren,
Ende met sijnre doot of dwaen
Dat Adaem hadde misdaen,
Die helle storen moghentlike
Ende ontsluten hemelrike;
Ende dat comen soude van desen

Vs. 16. I. vraechdi hem ten. 17. I. Met sconen vr.; H. ander. 18. I. dat lant; H. dlant. 19. H. daermet g. s'. v. 20. H. vore. 21. I. duust. 24. I. Ware thooft van eerderijke; H. al ontbr. 26. I. lieden; I. H. ane. 27. I. regeren; H. regneerne. 28. I. Ende die st.; H. de. 29. I. ooc ontbr. - als. 30. I. dat daer. 31. I. eere; I. H. ere maeght. 32. I. Die. 34. I. Ende trechte. 35. I. siere; H. sire; I. H. af. 37. I. scoren; H. moghendelike. 38. H. onsluten.

+ (E. Fol. CXI. v. 1.)

+ (I. Fol. CLII. r. 2.)

[p. 235]

tekstkritische noten

Van ghelove^(*) een nuwe wesen,
Ende dat aertrike mit allen
Aen hem bina soude vallen,
Ende die souden, meerre ende minder,
Heten des Gods zoons kinder;
Ende dat dese souden poghen
Hoe si winnen souden moghen
Van Jherusalem dat lant scone,
Daer^(†) haer here, die Gods zone,
Gheboren wort ende ooc sterf.

Ooc seide hi ter selver werf,

Hoe Mamet in sinen daghen
Gods soons kindre zoude verjaghen;
Hoe van Bulioen die vrome man
Tlant weder soude winnen dan;
Hoe Salladijn, alsic versta,
Tlant weder soude winnen daer na
Ende die kerstine daer uut verdriven.

Nu willic u voort scriven

Hoe dattet int einde sal vergaen,
Alse ons Sydrac doet verstaen.
Int einde seit Sydrac alsoe,

Vs. 40. I. Een niewe geloeve; H. Van gheloeve. 41. I. eerderike. 42. I. Bij na al an hem s. 43. I. meere. 44. H. des godsoens; I. sone. 45. I. dat ontbr. 47. I. Die stad van Jh. schone. 48. I. H. Daer; I. hare. 49. I. wert; H. wart; I. ooc ontbr. 50. H. tier. 51. I. Hoe Mamette. 52. I. soons ontbr. - kinder. 53. H. van Boilgoen; I. van Babyloen. 54. I. H. Dlant s. weder w. 56. I. H. Dlant. - weder ontbr. 57. I. daer ontbr. - ute driven. 58. I. wil ic - bescriven. 59. I. dat eynde; H. dat in dinde. 60. I. Als. 61. H. In dinde seeght; I. zeit S. daer toe.

(*) Het HS. heeft onghelove.

(†) Het HS. heeft Dat.

[p. 236]

tekstkritische noten

⁺Dat noch comen sal daer toe
Dat Noort volc met groten ghere
Trecken sal over dat meere,
Om te winnen dat heylighe lant;
Maer het sal hem so gaen in hant,
Datsi sullen discorderen
⁺Ende onghedaen weder keren,
Ende hem en sal na dat
Bliven mar ene stat
In al dat lant van over zee.

Voort spreect aldus Sydrac mee,

Dat dat Noortsche volc noch comen sal
Ende passen die zee zonder ghetal,
Ende sullen winnen al dat lant
Ende besetten van haerre hant;
Maer si sullen hebben viande,
Die al vaste bi haren lande
Sitten sullen aen den cant,
Die hem dicke sullen doen pant
Daer sise moghen belopen;
Maer tusschen hem sal lopen
Een riviere diep ende niet smal,
Die dat coude water heten sal;
Dese riviere salmen dan
Bevelen enen stouten man

Vs. 62. I. sal alsoe. 63. I. groten ontbr.; H. here. 64. I. H. dat ontbr. 65. H. winne theileghe. 66. I. hem ontbr.; H. hen; I. int. 68. I. onghevaen. 69. H. hen. 70. I. een. 71. I. H. al dlant. 72. I. Oec sprac S. mee; H. sprect Zidrac aldus mee. 73. H. Dat dNoertsche v. echt c.; I. noch ontbr. 75. I. alle dlant. 76. H. besette; I. besitten al v. hare. 77. I. sullen ontbr. 78. I. v. an h. 79. I. Selen zitten aen; H. ane. 80. H. hen; I. dicken. 82. H. hen. 83. I. H. Ene; I. d. et n. 84. I. Die teoude; H. dat ontbr. 85. I. H. Die r.

+ (E. Fol. CXI. v. 2.)

+ (I. Fol. CLII. v. 1.)

[p. 237]

tekstkritische noten

Te behoedene ende enen vromen
Jeghen der viande over comen;
Dan sal die man een vrouwe minnen
Daer int lant, die hi ghewinnen
Ghaerne zoude tenen wive,
Rike ende ooc scone van live;
Maer sijn here die dan dat lant
Daer sal hebben al in hant,
En sals niet willen ghedoghen;
Daer omme sal die man gaen poghen
Hoe hi tlant mach verraden;
Den vianden sal hi ghestaden
Datsi comen sullen schiere
Heymelijc over die riviere,
Ende sullen tlant destrueren dan
⁺Ende hem ofslaen menighen man,
Ende tlant winnen al ghemene
⁺Sonder Babylone allene;
Want die van Babylone,
Die hem aen den vraeyen Gods zone
Houden sullen stille ende luut,
Sullen jeghen hem comen uut
Ende sullen dandre sconfieren
Ende jaghen over der rivieren
Tusschen tgheberchte danen si quamen,

Vs. 87. I. Te houdene. 88. I. over ontbr. 89. H. ene. 92. I. ooc ontbr. 93. I. die dair dat. 94. I. Hebben sal in sine hant. 95. I. Ende saelt. 97. I. hijt dlant; H. dlant. 100. I. Heymelijke. 101. I. H. dlant strueren. 102. H. hen; I. H. af. 103. I. Ende w. dlant gh.; H. dlant. 105. I. Dit vers ontbr. (doch na het volgende is een regel wit gelaten); H. van binnen Bab. 106. H. hen; I. vraeyen ontbr.; H. godsone. 108. H. hen. 109. I. dandere; I. H. scoffieren. 110. I. die r.

+ (E. Fol. CXII. r. 1.)

+ (I. Fol. CLII. v. 2.)

[p. 238]

tekstkritische noten

Beide met scande ende met blamen;
Hem diese verriet sullen si vaen
Ende vele sullen sire verslaen;
Ende over enen tijt daer na,
Als ic in die prophecie versta,
Sullen Tarteren ende Grieken mede
Maken een eendrachtichede,
Die gheviande waren te voren,
Ende sullen vellen allen toren
Ende maken een groot ghespan
Op Gods zoons kindre dan;
Die riviere sullen si passen,
Hare hulpe die sal wassen,
Si sullen tlant winnen al,
So dat nietmeer bliven en sal
Den kerstenen thaerre pertyen
Dan allene Alexandrien;
Si sullen winnen mede
Jherusalem, die heilighe stede,
Ende grote rijcheit winnen daer:
Dit sal sijn Gods kindren zwaer;
Die viande sullen dat lant
Langhe tijt houden in hant,
Want Gods kindre met scanden
Sullen trecken te haren landen,

Vs. 112. I. H. scanden; I. e. m. scamen. 114. I. siere. 116. H. inde pr. 117. I. e. Griecxe; H. e. Griexe. 118. I. een ontbr.; H. ene. 119. I. viande. 120. I. zelen willen haren t. 121. I. Wreken ende. 122. I. Op die G. kinder. 123. I. rivieren. 124. H. Hoer. 125. H. selent; I. H. dlant. 126. H. nemmeer; I. nemmermeer. 127. I. k. met haerre. 129. I. w. wel m. 132. I. sal wesen G. kinderen; H. sijn Gods soens k. 134. I. H. Langhen; I. in de h. 135. H. Want Godssoens k.; I. kinder zelen met. 136. I. Sullen ontbr. - Tr. in h.; H. tr. thoren.

[p. 239]

tekstkritische noten

Alse die ghene die sijn verwonnen
Ende hem niet verweren en connen.

Hier na, so seit die prophecie,

⁺So sal echt die Noordsche pertie -
(Dat sijn die ghene, wildijt weten,
⁺Die van Romen sijn gheseten
Nederwaert also voort,
Oost, Noortoost ende Noort
Ende Noortwest, dat ghijt wet.
Si heten ooc Latine met,
Om datsi houden die wet
Die de Roomsche kerke set.
Also verre ooc alsmen doet
Die misse, des sijt vroet,
Ende die ghetiden in Latijn,
Weet datsi Latine sijn
Na der ouder boeken zede.
Occidenten heten si ooc mede:
Dit is tgherechte kerstenheit.
Nu hoort wat die prophecie seit:) -
Van desen sal een groot deel
Over tmeer trecken gheheel,
Ende sullen dan alte hant
Den vianden of winnen tlant,
Ende hem na volghen na dat

Vs. 137. I. Als. 138. H. hen; I. en ontbr. 139. I. H. so ontbr.; H. seeght. 142. H. v. Rome. 144. I. ende ontbr. 145. I. wedt. 146 en 147. I. Deze beide verzen ontbr. 148. I. zedt. 149. I. ooc ontbr. 150. I. m. s. d. vr. 152. I. Weedt. 153. I. o. lieder z. 154. I. H. heetet. - si ontbr.; H. ooc ontbr. 155. I. es rechte. 158. I. meer; H. mere tr. al gh. 160. I. aff; H. af; I. H. dlant. 161. H. hen; I. v. om d.

+ (I. Fol. CLIII. r. 1.)

+ (E. Fol. CXII. r. 2.)

[p. 240]

tekstkritische noten

Tote Baldach der groter stat;
Ende dan so sullen si daer
Ligghende bliven twee jaer.
Hier en binnen so sal dan
Den vianden wassen an
So grote hulpe van allen ziden,
Datsi dan sullen bestriden
Sterkelijc des Gods zoons kinder;
Maer die viande sullen ghinder
Ghesconfiert worden mit ghewelt,
Ende Gods zoons kindre zullen tfelt
Dien nacht behouden daer;
Ende des anders daghes daer naer
Sullen die viande recoevereren
Ende tes Gods zoons kindre keren
Met so groten moede dat
⁺Sise sullen optie stat
Sconfieren daer scandelike
Ende jaghense uten rike,
Vele doden ende verminken
⁺Ende vele salre verdrincken
In die riviere van dien
Daer si over wanen vlien;
Tlant sullen si ter vaert

Vs. 162. I. goeder. 163. I. so ontbr. 165. I. en ontbr. - so ontbr. 166. H. Dien. 167. I. groot goet ende h. in a. 168. I. Dat sise selen dan b. 169. I. Sterckelike; H. Starclike die G. 171. I. H. Ghescoffiert; H. werden. 172. I. Ende die G. kinder z. tvelt; H. kinder. 174. H. des naest daeghs; I. anders ontbr. - daechs. 175. I. vercoevereren; H. recovreren. 176. I. des - kindren; H. kinder. 178, 179. I. aldus: Sij bliven selen op die stat Ghescoffiert jammerlike. 179. H. Scoffieren. 181. I. Ende vele. 184. I. waenden. 185, 186. I. aldus: Dlant zelen rumen ter vaert Ende trecken ten lande waert. 185. H. Dlant s. si metter v.

+ (I. Fol. CLIII. r. 2.)

+ (E. Fol. CXII. v. 1.)

[p. 241]

tekstkritische noten

Rumen ende trecken thuus waert
In Occidenten danen si quamen,
Met groten jammer ende blamen.
Dan sullen dese trecken schiere
Anderwerf over die riviere,
Ende winnen altehant
Dat heilighe Gods zoons lant,
Jherusalem ende Babylone
Ende ander steden groot ende scone,
So dat Gods zoons kindere en sal
Niemeer daer bliven int ghetal
Dan Alexandrien allene
Ende noch een vestkijn clene,
Is in dat gheberchte ghestaen.
Dus zwaerlijc selt daer vergaen
Gods zoons kindren, als ghi hoort:
Nu hoort hoet varen sal voort.

Vs. 187. I. daen. 188. I. Met j. e. met groter bl.; H. jammere e. met bl. 191. I. H. Ende weder w.; I. al ontbr. 192. I. Des helichs. 194. H. staede. 195. I. zoons ontbr. - kinder; H. kindren. 196. I. Nemmermeer; H. Nemmer; I. H. daer ontbr. 197. H. Dan Alexandrie. 198. I. eene veste. 199. I. Ende in. 200. I. H. swaerlike saelt. 201. I. kinder. 202. I. hoet vergaen sal.