Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Die disputacie tusschen den poorter ende des ridders zone. - XXVI.

Een poorter ende eens ridders zone

Waren wilen des ghewone
Datsi twisten onderlinghe
Dicwile om dese dinghe:

[p. 216]

tekstkritische noten

Die poorter seide openbare,
Dat des poorters leven ware
Reynre ende eersamer dan
Tleven van enen andren man
Die te dorpe te wonen plaghe;
Dander seide, dat ware al saghe
Dathi seide ende ooc ommate:
Een goet man, die te dorpe zate,
Ware vele meer verheven
⁺In reynen ende in eersamen leven
Dan een poorter in die stat.
Dus was stijf dat rebat,
Want elc toonder redene toe.

Dus sprac die portere doe:

‘Poorters die hebben ere
Ende ghevoechs vele meer
Van datmen drinct ende et
Ende ooc van cledren met
Ende ooc van neringhen mede.
Daer toe ooc so hebben si vrihede
Ende vele beschermenissen,
Dies si te dorpe missen.
Ghelt, ruste, eersaemheit
Ende alles goeds volheit
Volghen den poorter, twaren.

Vs. 7. I. Reyne e. eersaem. 8. H. Dleven; I. Dan tleven vanden anderen. 9. H. woenne; I. plagen. 10. I. dat al waren zagen. 11. I. ooc ontbr. 14. I. H. reyne - eersaem. 15. I. poirtere; H. poertre. 16. I. rabat; H. tebat. 17. I. elc die toechder; H. redenen. 18. I. H. Aldus; H. poerter. 20. I. ghevoughes; I. H. meere. 21. I. dr. off et. 22. I. ooc ontbr. - clederen. 23. I. H. ooc ontbr.; H. n. daer toe m. 24. I. H. Daer toe ontbr. 27. H. raste. 29. I. Volghet den poortere, te waren; H. poertren.

+ (I. Fol. CXLIX. r. 1.)

[p. 217]

tekstkritische noten

Men doet hem ere waer si varen.
Tgoet meest datmen te dorpe wint,
Ist coren, scaep, gans, hoen of rint,
Verteert die poorter, spade ende vroe,
Ende men bringhet hem thuus daer toe.
En wast goet, waerlike,
⁺In vier hoeken van aertrike,
Men bringhets hem voor sijn dore.
Dus heeft hijs sinen bore
Van goede dat wast in elc lant;
Ende ooc uut des poorters hant
Moet hijt copen die[t] hebben zal.
Ja, lands heren al over al
In alder werelde hoeken
Moeten tfinament zoeken
Aen die poortren vander stat,
Ende en connen ghedoen bat;
Ende ander liede, clein ende groot,
Moeten dies si hebben noot
Aen poorteren halen, spade ende vrooch,
⁺Ende elc vint daer sijn ghevoech.
Dits te dorpe onghereet;
Maer arbeit, zorghe ende leet
Heeft daer tfolc, spade ende vroe,
Ende ooc overlast daer toe

Vs. 30. H. hen. 32. I. Ist ontbr. - sc. coe off r.; H. hoen ontbr. - oft. 33. I. poortere; H. poertre. 35. I. Ende w. 36. I. In die v. - eerderike. 37. I. bringhet; I. H. sine. 38. I. Dus soe h. h.; H. hi. 40. H. ooc ontbr. 41. I. hij; I. H. diet. 42. I. Het eerste al ontbr. 43. I. werelt. 44. I. finament; H. finemente. 45. I. H. Ane; I. poirters; H. p. in die st. 46. I. Want sine c. 47. H. clene. 48. H. des. 49. I. H. Ane; I. poorters; H. poertren. 51. I. Dit es den dorpere. 52. I. Maer coeren, a. ende 1. 53. I. tvolc.

+ (E. Fol. CIX. r. 2.)

+ (I. Fol. CXLIX. r. 2.)

[p. 218]

tekstkritische noten

Van meyeren ende haren knapen,
Die van hem plucken ende rapen
Wat sijs moghen ghewinnen.
Aldus, na mijn versinnen,
Heeft die poortere in allen keren
Beter leven, meerre eren
Ende reinre leven dan
Hevet enich ander man
Die te dorpe sijn wone heeft
Ende na den zede van daer leeft.’

Doe andwoorde des ridders zone,

Die te dorpe hadde sine wone
Ende des dorpers staet kinde wale:
‘Ic en volghe u niet te male
Der woorden die ghi nu spreect;
Want aen poortren ghebreect
Menich point, wildijt verstaen,
Die eersamen leven anegaen.
Ghi set voren in uwen prise
Goeden dranc ende goede spise,
Van cledren costelijcheit,
⁺Ghemac, weelde ende ledicheit.
In desen en leit min noch mere

Vs. 55. I. H. meyers; I. m. van h. 56. H. hen. 57. I. winnen. 58, 59. I. aldus: Aldus heeft, na m. v. Die p., alsoe ic leere. 59. H. poertre. 60. I. H. l. ende; H. meer; I. eere. 61. I. reyner. 62. I. Hevet ontbr.; H. Heeft. 63. I. Die in die stat sijn woninghe; H. sine. 64. I. na der stat z. l. 66. I. dorp; I. H. had. 67. I. des poirters zede k.; H. dorps. 68. I. Hine volghede n. deser tale; H. In volghu n. 69. I. Noch deser; I. H. woirde; I. nu ontbr. 70. I. poorteren. 71. I. pondt. 72. I. eersaem; H. levene; I. l. afgaen. 73. I. zedt; H. vore in u gheprise. 74. I. Dinen dieren dr. e. dire sp.; H. Dieren dr. e. diere sp. 75. I. clederen. 77. I. en ontbr.; I. H. leeght.

+ (E. Fol. CIX. v. 1.)

[p. 219]

tekstkritische noten

Reyne leven noch ere;
Maer het sijn pointen, wildijt weten,
Die den mensche doen vergheten
Alles des, voorwaer gheseit,
Daer reynicheit ende doghet in leit.
Eten, drincken, langhe slapen,
Altoos wachten ende gapen
Na wasdom ende na ghewin,
⁺Daer toe staet der poorters sin.
Voorcoop, perseme ende scalke neringhe
Ende vele ongheloofder dinghe
Hantieren poorters ghaerne.
Dobbelspel, overspel ende tavaerne,
Hovaerde ende ghiericheit mede,
Dits gherne der poorters zede.
Om ghewin gapen talre stont,
Ghelijc als een hongherich hont
Die sine begheerte ende al sine joye
Te legghene pleecht aen sine proye,
Als een swijn dat altoos gaet
Inden slike zoeken sinen aet,
Dat nemmermeer en wart zat,
Dit is die zede in die stat.
Een ridder ofte een knape met

Vs. 78. I. H. n. oic e. 79. H. poente. 81. H. Alle - gheseeght. 82. I. dueght; H. doeght in leeght. 85. I. Het tweede na ontbr. 86. I. des; H. poertre. 87. I. Voercoepe; I. H. ende ontbr.; I. valsche n. 88. I. dingen. 89. I. porteren; H. poertren. 90. I. H. Dobbelspel ontbr. 92. I. Dit es; H. Dit. 93. I. g. sij taller. 94. I. Gh. dat een ghierich hont. 95. I. Die ontbr. - al ontbr. 96. H. ligghene - ane. 97. I. Ofte als; H. Oft als. 98. I. In sl.; I. H. sijn. 99. I. Ende dat - werdt; H. nemmer en werdet. 100. H. is ontbr. - in de. 101. I. off; H. oft.

+ (I. Fol. CXLIX. v. 1.)

[p. 220]

tekstkritische noten

Ofte een ander man die set
Op dat dorp in sire hoeven,
Ende van dies men mach behoeven
Hem te tide wel voorsien can,
Ic segghe voorwaer dattie man
Bat ende eerliker leeft
Dan die poortere diet al heeft.
Want van coorne ende frute,
Dat God doet wassen ute
Haren lande, haren erve,
Thaerre noot, tharen bederve,
Nemen si hare nootdorftichede
Ende van haren beesten mede,
Dat God selve al dien doet.
⁺Dit is goet gherecht goet,
Dat God selve heeft ghegheven,
Daer si alt jaer of leven.
Ende alse dene vrome is ghetast,
So staet die andre in daerde ende wast.
Gode gheven si ooc gheheel
⁺Van dat hi hem gheeft dat tiende deel;
Vanden andren leven si voort
Wijslike alse daer toe hoort.
Alse die poorter leit ende slaept,
Et of drinct of na wasdom gaept,

Vs. 102. H. Oft; I. zedt. 103. I. Opt dorp. 104. I. van dat hem mach; H. des. 105. I. Wel te t. v. c.; H. versien. 106. I. H. dat die. 108. H. poertre; I. die al. 109. I. e. van fr. 111. I. H. l. ende h. 112. I. Te haerre - te haren. 113. I. haren nootdorstichede. 115. I. s. an d. d. 118. I. alle djaer bij l.; H. al djaer af. 119. I. Ende ontbr. 120. I. So ontbr. - dandere; H. stat dandre. 122. H. hen; I. H. gh. tienden. 123. I. anderen. 124. I. Wijselike als; H. alsoe. 125. I. leecht; H. leeght. 126. I. H. Et ontbr.; I. Off; H. Oft - oft.

+ (E. Fol. CIX. v. 2.)

+ (I. Fol. CXLIX. v. 2.)

[p. 221]

tekstkritische noten

So varen ridders ende knapen
Met haren here te wapen
Ofte mit vrienden of mit maghen,
Ofte si beiten of si jaghen.
Ander liede om haer ghevoech
Gaen opt velt mit haerre ploech,
Ofte si egghen ofte si zaeyen
Dat si te oechste zullen maeyen,
Daer al die werelt, jonc ende out,
Af^(*) moet nemen sijn onthout.
Dats reinre leven, sijts ghewes,
Dant van enen poorter es,
Die in sinen setel is gheseten
Ende sinen buuc so vol heeft gheten
Dat hem dunct dat hi raest
Ende als een ghent sit ende blaest
Ende peinst om wijn vanden besten
Ende hout hem binnen vesten
In sijn ruste, in sijn ghemac,
Ende peinst om sinen penninc zac:
Dat sijn sine vriende ende sine maghe;
Tandren oorbaer sijn si traghe.

Vs. 127. H. riddren. 128. H. ten. 129. I. Off; H. Oft m. vr. ende m. m. 130. I. Off sij beeten; H. Oft - oft. 131. I: l. na h.; H. hore. 132. I. metter pl. 133. I. Off zij eeghden of; H. Oft - oft. 134. H. toechste; I. thougste mogen m. 135. I. al ontbr. 136. I. H. Af; I. n. haer o. 137. I. Dit is reyne; H. Dits reinder - sijds. 138. I. poertere; H. poertre. 139. I. H. inden zetel. 140. I. so ontbr. 142. I. Ende ontbr. - gh. die sidt; H. alse en. 143, 144. I. in omgekeerde volgorde. 144. H. houdt. 145. H. sine raste. 146. I. peynsen om den p. 148. I. Tanderen dingen sijn; H. orboren.

(*) Het HS. heeft Al.

[p. 222]

tekstkritische noten

Binnen vesten sijn si stout
In haren woorden menichfout
Ende connen vreemden lieden wale
Op lopen mit harder tale,
Dies si hem hoeden souden wel,
Waren si daer ghedeelt waer tspel.’

Doe elc^(*) dus hadde ghesproken

⁺Ende sine redene uut ghetroken,
Bleven sijs an clerken drien,
⁺Ende datsi souden versien
Welc van hem int scoonste ware
Ende dat uut gheven openbare.
Die clerke berieden hem doe
Ende seiden hem dus daer toe:

‘Doe ridders ende knapen plaghen

Te wonen in ouden daghen
Op dorpe na haren zede,
Doe so was edelhede
Met hem sere verhaven;
Ende doe si elc andren gaven
Hare kinder in huwelike,
Waren si van eren rike.
Maer zeder datsi sijn ghetiet

Vs. 149. I. Binnen haren v. 151. I. vremde. 152. I. haerder. 153. H. Des - hen. 154. H. Warens d. gh. ware; I. d. ware g. spel. 155. I. H. elc. 156. I. r. ontploken. 157. I. zij; I. H. in. 158. I. besien. 159. H. hen. 160. H. ute. 161. I. clercken; H. hen. 162. I. H. hem ontbr.; H. aldus. 164. I. wonene; H. woenne. 165. I. H. Opt dorp; I. hare. 167. H. hen. 168. I. H. si ontbr.; I. anderen. 169. H. Hoer; I. kindere. 170. I. Doen waren. 171. I. Maer zij dus sijn; H. sider.

(*) Het HS. heeft elcs.

+ (E. Fol. CX. r. 1.)

+ (I. Fol. CL. r. 1.)

[p. 223]

tekstkritische noten

Ter stat waert om des ghelts gheniet,
Ende edelheit ende ghiericheit
Te gadre hadden meensaemheit,
So hevet tfenijn der ghierichede
Die onnosele edelhede
Ondervoet algader ghedaen:
En weet wanneer si op sal staen.

Van wapenen die edele voeren,

Die wilen stoeden in roeren
Over zee int heilighe lant
Ende ooc hier omme onsen cant,
Daer men die marthen visiteerde
Ende men spel van wapene leerde,
Is al of gheleit, weet wel dat,
Seder die edele liede gheerden scat
Ende weelde ende ghemac aen namen,
Daer uut spruten alle blamen.
Vermaledijt si die stont
Dat eerst vonden wart die vont,
Daer edel ende scamel leven
Uut den lande mede sijn verdreven!’

Die clerke daden ooc bekint,

⁺Die dorp man die sijn lant wint
Ende Gode wel sijn recht gheeft,

Vs. 172. I. om ghels; H. om sghelds. 173. I. H. ende onnoselheyt. 174. I. H. gader; I. gemeensaemheit. 175. I. H. heeft. 176. I. onnosel. 177. I. gader ontbr. 178. I. H. In. 179. I. die de edele voren; H. w. dedele. 180. I. Waren dicwijle in. 181. I. in heydene l. 182. I. om den kant; H. om. 183. H. marchen; I. die dinc viseerde. 184. I. Ende tspel; H. Daermen; I. H. wapenen. 185. I. Dat af gh. es, weedt; H. af. 186. H. Sider dedel; I. Sint dat edelheit gaderde sc. 187. I. ane. 191. I. ende der sc. 192. I. H. Uten l.; H. met; I. m. es v. 193. I. clerken - becant. 194. I. die w. s. l.

+ (I. Fol. CL. r. 2.)

[p. 224]

tekstkritische noten

⁺Dathi een edel leven leeft
Ende ooc een reynre, des sijt vroet,
Dan menich rike poorter doet.
Niet daer bi, op dorpe, in stade
Wonen beide goede ende quade.
Weet dat niement en leeft met eren,
Dan die die hulde ons heren
Behouden can tallen stonden
Met hoeden wel van zonden.

Dus vielen die drie clerke aldaer

Mit des ridders zone al claer:
Nu sie elc, lude ende stille,
Met wien hijs vallen wille.

Vs. 196. I. heeft. 197. H. reindre; I. reyne, sijts. 198. I. H. rijc; I. poortere. 199. l. Daer bij niet, in d. ende in staden; H. dorp. 200. I. Woenen die g. metten quaden. 201. I. Weedt d. niemen; H. nieman; I. en ontbr. 202. I. H. die de h. 204. I. Ende hem h. wil v.; H. hoedene. 205. I. H. cl. daer. 206. I. sone, voirwaer.

+ (E. Fol. CX. r. 2.)

Titel. I. (Cap. 28) Een d. - poirtere; H. De d. - poertre. Vs. 1. I. poortere. 3. H. twiden. 4. I. H. Dicw. zeere om.