Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Van ledicheden ende onledicheden. - XXV.

Een mensche en sal niet leyden

Sinen tijt mit ledicheyden;
Want dat God den tijt gheeft,
Dats om dat elc die leeft
Sinen tijt al over al
Nuttelijc bestaden sal.
Wat wi hebben in dit leven,
Dat moet ons die tijt gheven,
Maer smenschen arbeit moeter toe;
Ende meer noch min ist alsoe.

[p. 210]

tekstkritische noten

Salmen ghinder loon ontfaen,
Men moet in deser tijt begaen;
Salmen ghinder maeyen,
So moet men hier zaeyen.
Dus is hi dwaes, des sijt vroet,
Die sinen tijt qualijc verdoet;
Want den ledenen tijt en can
Nemmermeer verhalen man.
Daer bi sal elc, nacht ende dach,
⁺Arbeiden wat hi mach
Die wile dathi den tijt heeft,
Want die mensche onlanghe leeft;
Ende dats ons een groot verhoghen,
Dat wi in corter tijt moghen
Verdienen so lichtelike
⁺Blijsscap die duert ewelike.

Alse een mensche, sijts ghewes,

Vanden live ghescheiden es,
En mach hi voort niet goets begaen;
Maer dathi dan hier heeft ghedaen,
Voert hi voor hem, tsi goet tsi quaet,
Daer men van elken loon ontfaet.

Ledicheit te menighen stonden

Is voedster van vele zonden;
Want die viant vint dan stade

Vs. 12. I. H. desen. 13. I. Want salmen. 14. I. Men moet h. emmer z. 15. I. dw., sijts. 16. I. qualike; H. quaellec. 20. I. Arb. soe hij meest m.; H. Arb. soe w. 23. I. dat es; H. en. 24. I. in so c. 26. I. H. Blijscap. 27. I. Als; H. sijds. 28. I. verscheden. 29. I. v. yet g. 30. H. dat hi hier dan heeft; I. dan ontbr. 31. H. vore h., si g. si q.; I. g. of q. 32. I. Daer hij v. 33. I. te vele st.; H. tallen st. 34. I. Es verdomnesse van. - vele ontbr.; H. voederse. 35. I. vindt.

+ (I. Fol. CXLVIII. r. 1.)

+ (E. Fol. CVIII. r. 2.)

[p. 211]

tekstkritische noten

Ende werpt daer in van zinen zade
Die wile dat hijt ledich vint,
Daer hi dicke vele aen wint.

Coninc Kaerle, als ic las,

Die here van kerstenheit was,
Dede sinen dochtren leren
Naeyen ende daer toe hanteren
Wollenwerc ende daer toe mede spinnen,
Om datsi hare zinnen
Te bat mids der onleden
Keerden vander ydelheden.
Hier aen so souden leren
Beide poorters ende ander heren,
Hoe si wive ende dochtren zouden
In goeder onleden altoos houden,
So dattie duvel niet en vonde
Stede, stade noch ooc stonde,
Daer hi tfleesch mochte beroeren bi,
Daer cume yement onbesmet of si.

Een ledich mensche, waerlijc,

⁺Is den dorren bome ghelijc,
Die loof noch vrucht en draecht.
Die scrifture ons ooc ghewaecht,

Vs. 36. I. H. Ende zayt d.; H. in ontbr. 38. I. d. soe v. ane; H. d. sere an. 39. I. Die coninc. 40. I. kerstenhede. 41. I. Dede hij s. dochteren; H. sine dochtre. 42. I. H. ende oic h. 43. I. H. Wollewerck; H. ende oec m.; I. daer toe mede ontbr. 44. H. datsi dan h. 45. I. badt overmidts. - der ontbr.; H. onlede. 46. I. der ontbr.; H. idelhede. 47. I. H. ane; I. so ontbr. 48. I. poorteren; H. poertren; I. ander ontbr. 49. H. wijf e. dochtre; I. dochteren. 50. H. onlede; I. altoos ontbr. 51. I. dat die; H. niene v. 52. I. St. no st. no st. 53. I. H. tvleesch. 54. I. Daert c. af besmedt zij; H. ieman - af. 55. H. mensch. 56. I. boem.

+ (I. Fol. CXLVIII. r. 2.)

[p. 212]

tekstkritische noten

Datmen den boom sal roden uut
Die altoos sal bringhen quaet fruut:
Dat zijn die ghene, zonder waen,
Die met quaden werken omme gaen,
Diemen werpt int langhe verdriet,
Dat ewelijc te dueren pliet.

En is coninc, grave noch hertoghe,

⁺Noch mensche so neder noch so hoghe,
Die hem ter ledicheit tien,
Sine hebben scade [ende] scande van dien.
Ledicheit van allen rechte
En hoort toe here noch knechte,
Noch vrouwen noch joncfrouwen mede,
Maer menigherhande is onlede:
Sulke is goet ende sulke is quaet
Ende sulke ooc tusschen beiden gaet.

Grote heren die arbeiden

Om hare liede te bescheiden,
Ende ooc om menigherhande
Oorbaer van haren lande,
Ende om paeys ende vrede te maken,
Ofte om der heyligher kerken saken,
Ofte om te beschermen haer lant,
Dese, dat si u becant,
Arbeiden harde nuttelike.

Vs. 60. I. a. brinct q. cruut; H. a. bringt. 61. I. Dit. 62. I. H. om. 63. H. lanc. 64. I. duerene; H. duurne. 65. I. coninc ontbr. 67. I. Maer eist dat sij ter; H. Maer die hen. 68. I. H. sc. ende sc. 71. I. Noch ontbr. 72. I. es hare o. 73. I. Selc - selc. 74. I. selc; I. H. beide. 75. I. Gr. lieden d. 76. H. haer; I. lieden. 77. I. ooc ontbr. - omme. 78. I. Orbare vanden l. 79. I. Off om; H. Oft om. 80. I. Off; H. Oft. 81. I. Off; H. Oft; I. H. beschermene. 82. I. Dese daet es goet, sij u b. 83, 84. I. in omgekeerde volgorde. 83. I. Die arbeyden n.

+ (E. Fol. CVIII. v. 1.)

[p. 213]

tekstkritische noten

Ende liede die niet en sijn rike,
Die arbeiden om broot
Ofte om anders dies si hebben noot,
Dat is een salich arbeit,
Alse David inden souter seit.
Maer heren die pinen omme dat
Si vergaderen willen scat
Ende haer volc reimeren daer bi,
⁺Wedert recht of onrecht si,
Ofte die setten hare joyen
In tafelronden ende in tornoyen,
Ofte in sconen vrouwen spreken,
Ofte om andren of te breken
Sijn lant ofte sine pale,
Dese en arbeiden niet wale;
Want al haer leven is tijt verlies,
Bidien haer werken die sijn ries.

Ander liede, dats waerhede,

Verliesen den tijt ooc mede:
Die arbeiden, riden ende lopen
Om persem ende voor copen
Ende om andren te bedrieghene
⁺Met haren subtilen lieghene,
Ofte die haren tijt gaerne

Vs. 85. I. om haer br. 86. I. Off om ander zaken d.; H. Oft - des. 88. I. Als. 89. I. H. om. 90. I. Dat sij. - willen ontbr. 92. I. Weder; H. oft. 93. I. die ontbr.; I. H. s. willen; I. haer; H. hoer joye. 94. I. tafelronde oft in; H. tornoye. 95. I. Off; H. Oft; I. H. scone. 96. H. Oft; I. Off om anderen; I. H. af; H. te ontbr. 97. H. 1. ende s.; I. l. ende sijn principale. 100, I. Bedy; H. werke; I. die ontbr. 101. I. dat es. 103. I. ende ontbr. 104. I. persen; H. persemen; I. H. ende om; I. vercoepen. 105. I. H. anderen; I. bedriegten. 106. I. lieghen.

+ (I. Fol. CXLVIII. v. 1.)

+ (E. Fol. CVIII. v. 2.)

[p. 214]

tekstkritische noten

Versliten in tavaerne
Ofte ooc mit dobbelspele,
Daer archs of coomt vele,
Ofte die setten al haren moet
Om te vergadren dit verganclijc goet,
Ende des ewichs goets daer bi
Vergheten: weet wel dat si
Haren tijt op aertrike
Verliesen harde dwaeslike;
Nochtan verliesen si, des seker sijt,
Tleven dat duert sonder tijt.

Noch vintmen onlede, dat verstaet,

Die goet en is noch quaet:
Alse souds spel ende ooc tsollen,
Scaec spel ende mit cloten rollen;
Nochtan lietment bat, sijts ghewes,
Want alle wedde spel zonde es;
Nochtan ist der lieden zede
Datsi den tijt corten daer mede.

Die ghene is zot, sonder wanc,

⁺Dien den tijt dunct te lanc;
Want al dat goet, meerre ende minder,
Datmen heeft hier ende ghinder,
Moet in desen tijt sijn bejaecht.
Daer omme is hi wel zot die claecht

Vs. 108. I. in die t. 109. H. Oft; I. ooc ontbr. 110. I. Daer quaets; I. H. af. 111. H. Oft die al s. h.; I. die ontbr. 112. H. Om gaederen; I. vergaderne verganckelic. 113. H. e. Gods d. 115. I. eerderijke. 116. I. h. zwaerlijke. 117. H. verliesens, des; I. des ontbr. 118. I. Dat leven; H. Dleven. 119. I. vindt men. 120. I. Die som g. es ende som q. 121. I. H. soutspel; I. ooc ontbr. 123. H. sijds. 124. H. wedspel. 125. I. lieder; H. liede. 127. I. gh. sot sijn, s.; H. sonden. 128. H. die tijt. 129. I. meere. 131. I. tijt ontbr. 132. I. wel ontbr.

+ (I. Fol. CXLVIII. v. 2.)

[p. 215]

tekstkritische noten

Over den tijt, zonder waen:
Hi is so cort met ons ghedaen.
Daer bi is die ghene allene vroet,
Die den corten tijt hier verdoet
So nuttelijc dat hire om hevet
Blijsscap daer hi ewelijc in levet.
Ende ware een mensche eens wevers zone,
Ende regeerde hi hem so scone
Dathi coninc worde in Vranckerike,
Ende leefde hi so zondelike
Dathi hemelrike verlore,
Hi hadde gheleeft als een dore.
Daer omme so en is niement vroet
⁺Dan hi die Gods wille doet
Ende den corten tijt besteedt also
Dathi ewelijc blive vro.

Vs. 134. H. Hijs so - ons vergaen. 135. I. Daer omme es. - allene ontbr. 136. I. hier ontbr. 137. I. hiere om levet; H. heeft. 138. I. In die blijscap die gheen ende hevet; H. Blijscap d. h. ewelike leeft. 139. I. Al ware; I. H. een man. 140. I. so ontbr. 141. I. hij werde c. van Vr. 142. I. so ontbr. 145. I. so ontbr.; H. soe nes nieman. 146. I. hi ontbr. 147. I. H. bestaedt; I. soe. 148. H. ewelike; I. eeuwelijke blijft.

+ (E. Fol. CIX. r. 1.)

Titel. I. (Cap. 27) ende van onl. Vs. 4. I. Dat es om elken. 6. I. Nuttelijke besteden. 7. I. Want dat wij. 10. I. Noch min no meer dan alsoe; H. Ende no min no meer eest alsoe.