Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Hoe goet ghetrouwicheit is. - XVI.

Een man vraechde, als ic las,

Enen clerc die meester was,
Welc hem dat beste dinc dochte
Dattie mensche hebben mochte?
Die clerc seide openbare
Dat dat ghetrouheit ware;
Want die ghetrouwe waer int ghevoech,
Dade altoos sinen scepper ghenoech,
Hem selven ende den mensche mede.

[p. 173]

tekstkritische noten

Ende dat mids ghetrouwichede
⁺Dynghele staende bleven
Hier boven int ewelike leven,
Doe die quade yngle vielen
Neder in die helsche wielen,
Om die ontrouwe van overdaden
Die si haren scepper daden.
Ende dat^(*) Noe ooc bleef te live,
Sine drie zonen ende hare wive,
Doet al verdranc, clene ende groot,
Ende een nuwe werelt van hem sproot;
Dat onse heilighe vader Abraham
Toter groter eren quam;
Dat ooc Moyses, in waerre dinc,
Van onsen here die wet ontfinc;
Dattie Joden ooc voort mee
Droghe ghinghen over die zee;
Dattie propheten propheteerden
Ende ons heren toecoomst leerden;
Dat Maria also scone
Ontfinc den edelen Gods zone,
Ende om ons aenden cruce sterf,
Daer hi ons hemelrike mede verwerf;
Dat hem die heilighen doden lieten

Vs. 10. I. Ende al d.; H. m. der gh. 11. I. Dinghelen; H. Dingle. 12. I. H. in deeuwelike. 13. I. inghelen. 14. I. inder helscher; H. inden helschen. 15. H. Om dontrouwe; I. Ende dontrouwe vander o. 16. I. sceppere; H. sceppre. 17. H. dat; I. doen. - ooc ontbr. 18. H. hoer. 19. I. cleen. 20. H. ene - hen. 23. I. Daer oic - ware. 25. I. H. Dat die. 27. I. Dat die. 30. I. den heyligen; H. godsone. 31. I. H. Die om; I. aent cr.; H. starf. 32. H. met verwarf. 33. H. hen; I. heilige.

+ (I. Fol. CXLI. v. 2.)

(*) Het HS. heeft doe.

[p. 174]

tekstkritische noten

Om tghelove, sonder verdrieten:
Dit heeft algader toe bracht
⁺Ghetrouheit mit haerre macht.

Dat ooc die goede in hemelrike

Ten joncsten daghe salichlike
Comen sullen in godlijc scouwen,
Dat sal al comen mids trouwen
Die elc sinen scepper dede
Ende sinen evenkersten mede.
Trouwe is scoonre of also scone
Alse die zonne aenden trone;
Trouwe scuwet alle zaken
Die den mensche arch maken;
⁺Trouwe gheeft elken tsine,
Sine pleecht niet ghierich te zine.
Want also ghelijc, des sijt ghewes,
Alse^(*) trouwe een tbeste der duechden es,
Also ghelike is ghierichede
Van archeden een dat quaetste mede.
Ghiericheit bringhet gherne voort
Perseme, roof, diefte ende moort
Ende alle scalke neringhen,
Die den mensche ter hellen bringhen.
Ghiericheit den mensche so verwint,

Vs. 34. H. Omt gh. 36. I. H. Ghetrouwicheyt; I. harer; I. H. cracht. 39. H. int. 40. I. al sijn met; H. al sijn m. 41. I. sceppere; H. sceppre. 43. H. es scone oft. 44. I. Dan die; H. Als die sonne es vanden. 47. H. Tr. si gh.; I. ghevet. 49. I. H. des ontbr.; I. zijt seker des. 50. I. H. Alse; H. ene de beste; I. dbeste der doghet. 51. I. H. ghelijc; I. ghiericheit, wedt. 52. I. een tquaetste met; H. een dquaedste. 53. I. brinct; H. bringht. 54. I. Persem, d. r. e.; H. Perseme, d. r. e.

+ (E. Fol. CII. v. 2.)

+ (I. Fol. CXLII. r. 1.)

(*) Het HS. heeft Also.

[p. 175]

tekstkritische noten

Dat hi niemens noot en kint
Ende begheeft vader ende moeder,
Kinder, zuster ende broeder.
Hem en roect niet wat yement zeecht
Van dien daer sijn wasdom an leecht;
Hi laet die scande voor donnere gaen.
Ic segghe u dat zonder waen,
Dat elc mensche altoos zal
Den ghierighen scuwen over al;
Want hi en spaert ghenen man
Hine wilre emmer winnen an.
Hets herde sorchlijc, dat ghijt wet,
Datmen den ghierighen set
Te berechten lant ofte stat,
Daer men uut mach trecken scat;
Want si om scat laten liden
Die waerheit te menighen tiden
Ende ghemenen oorbaer daer toe mede,
⁺Daer menich lant ende stede
Sere om heeft misvaren.

Men leest also, te waren,

Dattie Romeine wilen ere
Crassuse, den groten here,
Int lant van Orienten zanden,
Om te winnen daer die landen

Vs. 60. H. Kindre ende oec suster. 61. H. ieman. 62. I. Van hem daer; H. w. in l. 63. H. l. tscande vore. 64. H. segghu dat; I. u ontbr. 67. I. H. hine sp. 68. I. H. wilter. 69. H. Ets; I. Het es h. sorghelic, dat wedt. 70. I. zedt. 71. H. berechtene; I. off. 73. I. omme. 75. H. ghemene orbore; I. oirbare. - daer toe ontbr. 76. I. lantscap ende. 77. I. H. omme. 78. I. al men te; H. twaren. 79. I. Dat die Romeynen. 80. I. Crassus. 82. H. winne.

+ (E. Fol. CIII. r. 1.)

[p. 176]

tekstkritische noten

⁺Ende te makene vromelike
Onderdaen den Roomschen rike.
Doe hijt al hadde verwonnen daer,
Was zine ghiericheit zo zwaer
Den volke om te hebbene scat,
Datten tfolc greep na dat
Ende hebben ten selven stonden
Op ene tafle ghebonden,
Ende goten hem also vele
Ghesmoutens gouds in die kele,
Dat hire doot of bleef versmoort
Ende scats versaet meer voort.

Als ooc her Jacob van Simpole dede,

Die overmids sine ghierichede
Brugghe ende al Vlaender lant
Den coninc werp uter hant;
Want die coninc, weet dat wale,
Hadde Vlaendren ghewonnen te male,
Also dat Jacob van Simpole waert
Van Vlaendren ghemaect ruwaert;
Ende wert mids sijnre ghiericheit
Onder dat lant volc also leit,
Dathi om [des] volcs ontsien
Uut Brugghe moeste vlien
Bi nachte ende met haesten groot,

Vs. 83. I. H. Ende die te; I. maken. 87. I. hebben; H. hebne. 88. I. tvolc; I. H. ghegreep. 89. H. hebne. 90. I. tafele. 92. I. H. Ghesmoltens; H. inde k. 93. H. hier; I. H. af. 94. I. Ende bleefs sc.; H. Ende bleef sc.; I. H. verzaedt doe v. 95. I. Also. - her ontbr. - Simpol; H. van Simpoel. 96. H. sire. 98. I. H. warp. 99. I. c. hadde wale. 100. I. Hadde ontbr. - Vlaenderen. 101. I. van Simpol; H. van Simpoel. 102. I. Van Vlaenderen; H. rewaert. 103. I. H. wart; I. sijnre ontbr.; H. sire. 105. I. H. om des v. 106. I. H. Ute. 107. I. H. ende ontbr.

+ (I. Fol. CXLII. r. 2.)

[p. 177]

tekstkritische noten

Ende der Fransoyse bleven daer doot
Meer dan dusent inder nachte,
Dat sine ghiericheit al toe brachte.
Die coninc verloos tlant al weder,
Ende daer storven omme zeder
Menich grave ende groot here
Ende hondertdusent volcs ende mere;
Want torloghe stont daer nare
⁺Een deel meer dan dertich jaer,
Tote dat her Philips, her Kaerls zone,
Op wien versterf die Vrancsche crone,
⁺Die Vlaminghe te Cassele verwan.
Daer storven twalef dusent man.
Dertienhondert screef men doen
Ende achtendetwintich dat carnacioen,
Doe der Vlaminghe overmoet
Gheworpen wort onder voet,
Ende hare cracht ende haer ghewelt
Al te niet wert ghevelt.

Ooc is sul[c]stont ghevallen dat,

Dattie berechters van eenre stat
Om haers selfs quade ghenieten
Ghemenen oorbaer achter lieten,
Of datsi den here, lude of stille,

Vs. 108. I. der Fransoysen. 109. I. dusentich. 110. I. H. al ontbr. 111. I. H. dlant. 112. I. omme ontbr. 113. I. grave, menich h. 114. I. volcx of m. 115. I. H. dorloghe; I. naer. 116. H. jare. 117. I. H. Het eerste her ontbr.; H. tser; I. tsheere Karels. 118. H. verstarf. 119. I. H. Die de Vl.; H. te Cassle. 122. I. int c.; H. dcarnatioen. 123. I. der Vlaminghen. 124. I. werdt; H. wart. 125. I. H. haer cr. 126. I. H. nieute; I. werdt; H. wart. 128. I. H. Dat die; I. berechter es v.; I. H. eere. 129. H. haer. 130. I. H. Ghemeene; I. oirbare; H. a. stieten. 131. I. Off; H. Oft - oft.

+ (E. Fol. CIII. r. 2.)

+ (I. Fol. CXLII. v. 1.)

[p. 178]

tekstkritische noten

Lieten doen al zinen wille
Jeghen trecht vander stat gulde,
Om te hebben des heren hulde.
Die dit doen, sijn quadere
Dan dief is ofte verradere;
Want si allene om hare baten
Ghemene bate achter laten,
Dies si van rechten scouden
Over quaet ende valsch zijn ghehouden.

Hier omme so en salmen niet

Den ghierighen^(*), wats ghesciet,
In voordele van ambachte setten;
Want si alle tgoet beletten
Dat hem te baten niet en coomt,
Wient anders scaet of vroomt.

Daer omme segghic, alsic zeide,

Dat goede ghetrouwicheide
Gaet boven al te wensche
Dat hebben mach die mensche,
Biden redenen die ghi
Hier voren hoordet zegghen mi.
Die trouwe niet en mint, hi is sot;
Want men seit: daer trouwe is, daer is God.
⁺Ooc hebbic ghehoort datmen sprac,

Vs. 133. I. Jeghent recht. 134. H. Omme te hebbene tseren; I. h. tsheeren. 136. I. is ontbr. - off; H. oft. 138. I. H. b. te nieute I. 139. I. H. Datsi van gherechten. 140. I. H. Metten live weren souden. 141. I. so ontbr. 143. H. vordeel; I. ambachten. 144. H. al; I. H. goet. 145. H. hen - niene c. 146. I. H. scaedt ofte. 148. I. Die g. 150. I. Die h. 151. I. Bider. 152. H. vore horet. 153. H. niene m. 154. I. H. zeeght; I. daer se es, d.; H. De beide is ontbr. 155. I. Ghij hebt gh.

(*) Het HS. heeft ghierichghen.

+ (I. Fol. CXLII. v. 2.)

[p. 179]

tekstkritische noten

⁺Dat trouwe noit broots en brac.
David doet ons bekint,
Dathi des gherechts mans kint
Noit en sach soeken broot;
Want God inder meester noot
Helpt ghetrouwelijc den zinen,
Die hem ter doghet willen pinen;
Want God selve, sijts ghewes,
Tbeghin van allen trouwen es.

Vs. 156. I. H. trouwen; I. broot; I. H. en ghebrac. 157. I. ons oic b. 160. I. Want God onse heere; H. Want God ons here; I. H. meester ontbr. 161. I. ghetrouwelike. 162. H. hen t. doeght. 163. H. sijds. 164. I. H. Dheghin; I. van haere tr.

+ (E. Fol. CIII. v. 1.)

Titel. I. (Cap. 18) Van ghetrouwicheden; H. Van ghetrouheiden. Vs. 1. I. H. Een goet m. 3. I. H. hem dbeste. 4. H. Dat die; I. Die een m. 6. I. ghetrouwichede; H. ghetruwecheit. 7. I. H. ware. 8. I. sceppere; H. sceppre gnoech.