Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Van seven poenten die heren hebben selen. - [XII.]

Here te sine en es gheen spel;

Want hen meer dan iemanne el
Altoes behoert te sine
Beide in sorghe ende in pine,
Hoe si dlant moghen regeren
Sfolcs orbore ende te Gods eren;
Want hoer lijf ende hoer ziele sijn pant,
Waer si hen bekeren vore hare lant.

Seven poente hebbic ghelesen

Die in elken here selen wesen,
Waer [hi] coninc, hertoghe oft grave.
Dit es dierste poent der ave:

Die heileghe kerke sal hi minnen

Ende hoer recht hare altoes kinnen
Ende hoer onrecht wederstaen;

Dander poent es, sonder waen,

Gherecht sijn in werken ende spreken
Ende gherecht ordeel niet breken;

[p. 136]

tekstkritische noten

Terde, vorsienech ende vroet;
Tfierde, hoefsch ende wel ghemoet;
Tfijfte, vrome ende coene van live;
Dat seste, melde ende rive;
Tsevende, hert ende fel den quaden,
Elken na sine mesdaden.

Nu willic u elc ontbinden,

Wat baten ghiere in selt vinden.
Eest datsi Gode minnen
Ende hem vore almachtech kinnen,
Soe hebbensi binnen sijn ontsien,
Ende hoeden hen te bat vandien
⁺Dat es jeghen Gods wille,
Beide openbare ende stille,
Ende quiten daertoe sine scout;
Ende God die es hen hout
Ende verleent hen goet ende ere,
Alsoe betaemt enen here.

Dander es gherechtecheide

In woerden ende in werken beide
Ende elken recht ordeel gheven,
Vrienden, nichten ende neven:
Soe houdensi tghebod ons heren
Ende sijn vol groeter eren
Ende volvullen gherechtechede,
Daer in leeght al salechede.
Oec hebbensi groten lof vandien;

Vs. 20. Tvierde, hovesch. 21. Tvijfste. 22. Tseste oick milde. 25. wil ic u oic o. 26. bate. 29. h. sij van b. - sijn ontbr. 30. hem. 32. openbaer. 34. die ontbr. - hem lieden h. 35. hem. 36. Alsoet b. onsen h. 38. ende ontbr. 39. recht ontbr. 43. vervullen. 44. inne I. alle.

+ (I. Fol. CXXXV. v. 1.)

[p. 137]

tekstkritische noten

Die quade selense ontsien,
Ende si quiten mede hoer scout;
Want dat landshere ierst ghewout
Ende macht op ertrike ghewan,
Dat was om dat elc man
Den andren tsine soude gheven
(Dus was landshere ierst verheven),
Ende cracht ende valscheit achter steken,
Ende alle quade dinghe breken,
Ende houden die mate knechte
Jeghen die mechteghe te rechte.

Terde es vroescap ende bescheden sin:

Hen en bedarf oec twint te min;
Want die een landscap berechten sal,
Bedarf wel wijsheit zonder ghetal
Ende oec wise liede daertoe,
Die hem gheraden, spade ende vroe;
Want die zaken sijn menegherande,
Die ghevallen achter lande.
Daertoe hoert vele wijsheiden,
Salmense alle wel bescheiden.
⁺Een wijs man seeght: Wee den lande
Dat staet in eens kints hande!
Een ander wise doet ons oec weten:
Wee den lande wies prinche vroech eten!
Dats te verstane, dat die heren
Hen daer toe selen keren,
Dat si nuchter ende sober sijn

Vs. 47. si ontbr. - hare. 51. anderen s. ts. g. 54. dingen. 57. es ontbr. - ende een b. 58. Hem en darf oic een tw. m. 59. een ontbr. 60. Hem behoirt wijsheit. 65. behoort. 66. al. 68. steect in tkints. 69. ons ontbr. 70. princen. 71. Dat es. 72. Hem.

+ (I. Fol. CXXXV. v. 2.)

[p. 138]

tekstkritische noten

Ende altoes sparen den wijn,
Dat hi hoer sinne niet en leide
Ute rechter bescheedenheide;
Want danxtelecste dinc dat es,
Dats een landshere, sijds ghewes,
Die haestech es ende onbescheeden man
Ende uut hem selven wilt werken dan.
Daeromme selensi leiden
Met groeter bescheedenheiden
Al hoer dinghen ende met rade,
Ende daer in bliven vroech ende spade.

Dat vierde es hoefsch ende goedertieren:

Dat hoert wel thoren mainieren;
Want enen here voeght wale
Ghestade ende hoefsche tale,
Goedertieren onder die liede,
Niet fel op sine maisniede,
Oetmoedech ende sachte:
Soe sal hi met crachte
Ghemint sijn ende liefghetal
Onder sine liede over al.
Nochtan soe en costet twint
Hem die alsoe es ghesint.
Soe hogher es die here,
Soe bat betaemt sire ere
Beide oetmoet ende mate
In woerde ende in ghelate;
Want uut oetmoede spruten can

Vs. 75. hare. 76. Ute ter eechter. 77. dancxstelijcste d. die es. 78. Dat es - zijts. 79. ombesceden. 80. wil. 82. goeder. 85. hoesch e. goedertiere. 86. behoirt w. te harer maniere. 87. voughet. 88. hoessche. 90. f. onder s. 95. soe ontbr. 98. Soct. 100. woirden.

[p. 139]

tekstkritische noten

Al dat volmaken can den man.
⁺Ets gheseit over vele jare:
Soe hogher hals, soe weeker bare.
Niet daer bi, onder die grote
Oft onder overmoedeghe ghenote
Machmen toghen hoghen moet,
Alst emmer alsoe sijn moet.
Die dit te poente doen can,
Daer soe hangt wijsheit an.

Dat vijfte es scamel ende melde:

Wat holpe dat ic langhe telde?
Meltheit es soe hoghen^(*) have,
Datter cume gnoech ave
Seiden alle die leven.
Here die te poente can gheven
Hem nes twint te swaer te doene.
Sijn tenten ende pauwelioene
Winnen starke borghe ende staden;
Hem en wille nieman scaden;
Al die werelt es sijn vrient:
Des heeft sijn gheven verdient.
Al tfolc poeght om sine vrome;
Waer hi comt, hijs willecome
Ende vint vriende in elke stat
Ende vordert sinen wille te bat.

Vs. 102. Alle dat volmaect den. 103. Het es. 106. Ende onder die o. 110. hanghet. 111. vijfste - milde. 112. holpt - tilde. 113. soe hoghe gave. 114. Dat mer c. ghenouch spreect ave. 115 en 116. Deze beide verzen ontbr. 117. En es hem tw. 118. Sijnt t. off p. 120. Hem ne mach n. 123. tvolc - vrame. 124. hij es. 125. Hij vint. 126. Hij v.

+ (I. Fol. CXXXVI. r. 1.)

(*) Het HS. heeft hanghen.

[p. 140]

tekstkritische noten

Vrec, ghierech landshere
Mach alse wel hebben ere,
Als een jarech kint mach sijn
Een volmaect astronomijn.
Gheven hoeght ende werd den man,
Die te poente gheven can
Ende sijn gheven wille leiden
Met groeter bescheedenheiden.
Van ghevene willic neder legghen,
Want ic wilder hier na af segghen.

Dat seste poent es stout ende coene:

Dat staet enen here wel te doene.
Als en here comt te stride
Met sinen volke, soe sal hi blide
⁺Ghelaet toenen ende onvervaert,
Ende hem sceppen te wighe waert
Soe coenlec dat tfolc al
Mids sijn ghelaet vercoenen sal.
Oec soe sal hi spreken dan
Sinen volke troestelec an:
Dat salse vercoenen sere.
Oec soe sal die lands here
Talre vorst vore tiden,
Alsmen ute port om striden,
Ende sal helpen dan viseren
Sine scaren ende ordeneren
Ende wijslec die bedriven;

Vs. 128. also. 131. weerdt. 133. wilt. 135. ghevenne wil ic. 136. wilre. 138. Dat elken h. w. st. te. 139. Alse een h. c. in str. 140. soe ontbr. 141. toeghen. 142. te strijde. 143. Soen coenlike dat tvolc. 144. sinen ghelate. 145. soe ontbr. 146. v. coenlic an. 149. Dalre ierst voren rijden. 150. uut porret. 151. dat v. 153. wijselec.

+ (I. Fol. CXXXVI. r. 2.)

[p. 141]

tekstkritische noten

Ende selve sal hi bliven
Achter inder lester scaren
Ende metten besten hem^(*) bewaren;
Want hi, des sijt ghewes,
Van hen allen thoeft es;
Ende ghebrake sijns allene,
Soe soude al there ghemene
Ontdaen sijn ende ghescoufiert;
Want alse thoeft failgiert,
Soe failgiere [n] alle die lede.
Daeromme sal des heren stede
Sijn in die achterste scare.
Ende al werdt die here gheware
Dattie vorste scaren vlien,
Nochtan sal hi voert tien,
Oft op sine stede bliven
Ende coene ghelaet driven:
Soe selen hen die vluchteghe zaen
Scamen datsi hebben mesdaen,
Ende die hant weder omme keren
Ende zeghe lichte vechten met eren.
Maer es die here ververt,
Oft trect hi iet achterwert,
⁺Soe verliest hi thant den strijt:
Dits bekent te menegher tijt;
Want tsheren lichame, sijt ghewes,

Vs. 156. hem. 158. hem. 161. ghesconfiert. 163. faelgieren. 164. der. 166. Ende als d. h. w. gh. 167. Dat die. 168. Nochtans - vorwaert t. 169. Ofte. 171. hem. 172. Hem sc. - gedaen. 173. Ende te h. 174. Ende l. v. z. m. 176. Off. 177. te hant. 178. Dat es. 179. sheeren - sijts.

(*) Het HS. heeft hen.

+ (I. Fol. CXXXVI. v. 1.)

[p. 142]

tekstkritische noten

Vore alle sijn volc daer pant es.
Oec selenne sine omsaten
Vele te bat in rasten laten
Ende jeghen hem steken node,
Dan oft hi fadde ware ende blode.
Hier bi, alsic hebbe ghelesen,
Selen here[n] coene wesen.

Dat sevende poent voeght heren wel:

Dats datsi stuer ende fel
Selen sijn den quaden,
Die met overdaden
Ende met valscheiden om gaen
Ende donnoesele gherne bevaen,
Sijn si groet, sijn si clene.
Hier met selensi rene
Hoer lant maken ende vrien
Van alrehande quadien;
Want si sijn lant selen vlien,
Om datsi dien here ontsien.
Die goede selen om dese zake
Bliven in rasten ende in ghemake.

Dit sijn seven poente van eren,

Die wel voeghen landsheren;
Ende soe wie^(*) datter een laect,
En es niet landshere volmaect.

Vs. 180. Voer al s. v. p. d. es. 181. omme zaten. 182. rusten. 184. vadde. 186. heeren. 188. Dat es. 190. Hem die. 191. omme. 192. gh. bijstaen. 196. alderhande. 198. den. 199. saken. 200. In rusten bl. met g. 201. pointen met eeren. 203. wye.
Na dit hoofdstuk volgt in H. (te dezer plaatse ons tekst - HS.) nog een ander, dat in I. ontbreekt, en in E. desgelijks ontbroken moet hebben.
Immers dit bewijst de volgorde van de nommers der hoofdstukken, alsmede het aantal van 1440 regels, waaruit de leemte van negen bladen moet hebben bestaan. Ook komt de titel van dit Cap. op de Tafel der hoofdstukken, in geen der drie HSS. voor, en is het zelfs door den afschrijver ongenommerd gelaten, terwijl het vorige Cap. met cxxiii, het volgende met cxxiiii gemerkt is. Reden genoeg om te besluiten, dat de afschrijver van H. het toevallig van elders ontleende; waarom het dan ook door ons in den tekst niet kon worden opgenomen. Het luidt aldus:

Die ene stat willen regeren,

Selen dese poente hanteren:
Eendrachtech sijn met trouwen,
Ghemene orbore anscouwen,
Hoer vriheit niet laten breken,
Om ghemeen dinc dicke spreken,
Dstat bevelen den vroeden,
Tghemeene ghelt nauwe hoeden
Ende keren te meester baten,
Te vriende houden domsaten,
Te rechte houden ghelike
Als wel darme als de rike,
Vaste houden hoer statute,
Die quade altoes werpen ute,
Ghetrouwe sijn den here.
Dits der oudere wisere lere;
Ende waer een ghebrect van desen,
Daer staet die stat in vresen.

(*) Het HS. heeft wien..

Titel. (Cap. 14) die de h. h. zelen te haren rade. Vs. 2. hem - iement. 4. sorghen e. oic in. 5. tlant. 6. Tslans. - te ontbr. 7. W. h. z. e. l. s. p. 8. hem b. voir hair. 9. poynten heb ic. 11. W. hij c. h. of. 12. poent ontbr. 14. hare ontbr. 17. w. in spr. 18. tgherecht.