Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Welc beter es, soe rijcheit soe ere, ende⁺ oec van armheiden. - [V.]

Een mensche vraeghde wilen ere

Enen clerc van groeter lere,
Welc dat alre beste were^(*),

+ (I. Fol. CXXIX. v. 2.)

(*) De zamenhang en het rijm doen duidelijk zien, dat hier de afschrijver, door gelijke rijmklanken van het spoor gebragt, eenige verzen heeft overgeslagen. De variant behelst ook werkelijk vijf verzen ter aanvulling, maar de beide laatsten daarvan zoo verknoeid, dat ik ze niet in den tekst heb durven opnemen.

[p. 104]

tekstkritische noten

Dat ware rijcheit ende oec ere,
Die en verghinghe nemmermere;
Want die mensche vuertse vor hem
In doverste Jherusalem.

Doen soe sprac die clerc voert

Vander rijcheit^(*) die ter werelt hoert
Ende vander werelt eren mede.
Hi seide dat erdsche rijchede
Beter ware, des sijt vroet,
Dan erdsche ere sonder goet;
Want die rike mach, wille hi,
Ere wel hebben daer bi,
Ende hi mach doen sijn bedrijf
Beide ane ziele ende ane lijf.
Sine noetdorfte heeft hi mede:
Waer hi comt in elke stede,
Hi vint die hem sijn onderdaen
Ende tsinen dienste gherne staen
Ende die hem doen, lude ende stille,
Ere om sijns goeds wille;
Ende hi mach hem selven helpen
Ende sijns vriends commer stelpen.

Eens arms mans ere, wet wel,

Doech hem harde luttel;
Want merct in uwen moet,
Vander eren diemen hem doet

Vs. 6. voerse. 7. Int overste. 8. soe ontbr. 9. Vd. rijcheyt. 10. eere. 12. w. s. d. vr. 14. mach ontbr. 15. Mach wel eere h. 17. aen - aen. 18. Ende sine nootdorste mede. 24 en 25. Deze beide verzen ontbr.

(*) Het HS. heeft wijsheit.

[p. 105]

tekstkritische noten

Oft van prise diemen hem mach gheven,
Soe en mach die mensche niet leven,
Want hi en esser niet af ghesaedt.
Van vele lieden es hi versmaedt;
⁺Men borcht hem noch en leent niet,
Ghelijc alst den riken pliet,
Noch hine es niet alse willecome.
Daer bi es beter, als ict gome,
Nader werelt ende slichamen staet,
Dat men zegghe: ‘Ghinder gaet
Een harde rijc dorpre,’ dan
Men seide: ‘een arm gheert man.’

Als die rike verliest sine rijcheit,

Verliest hi ere ende doghentheit,
Macht ende oec vriende mede;
Men scutene in elke stede.
Dan heet sine wijsheit al verloren,
Nieman en wilt van hem horen;
Al waert wijsheit dat hi seide,
Men soudt houden vore sotheide;
Sijn voere en prijst nieman^(*),
Men roeptene niet te rade dan,
Hijs onwert ende onghemint:
Ets cume ieman diene kint.

Vs. 30. Off wat pr. 31. Sone m. 32. hine esser af n. versaedt. 33. versmaet. 35. alsmen den. 36. hine en es n. so w. 37. D. omme eest b. als ic. 38. ende ontbr. 39. zegt. 40. rijcke dorp man. 41. Dan arm ende gheëert dan. 42. Alse. 43. doechdachticheit. 44. M. oic ende vryheit m. 46. heedt. - al ontbr. 47. wille. 49. h. over z. 50. Sine - prijst n. 51. roupten. 52. Hij wert blode ende. 53. Hets c. yement.

+ (I. Fol. CXXX. r. 1.)

(*) Het HS. heeft prijstmen nieman.

[p. 106]

tekstkritische noten

Ende alse die arme es worden rike

Ende verhaven uten slike,
Ja een rechts dorpers sone,
Soe heet hi wijs ende vroet die gone
Ende es wel ghehoert over al.
Hi vint vriende zonder ghetal,
Men doet hem gherne lieve ende ere
Ende prisenne dicwile sere;
Men borght hem ende leent ghereet,
Hi es willecome waer hi gheet,
Te rade werdt hi gheroepen dan,
Want hijs vernaemt een wijs man.

Die de dinc verstaet na recht,

Soe es die rike man maer knecht,
Die sijns heren goet vuert
Ende om winnen aventuert
⁺Ende niet daer af en heeft
Anders dan hire af leeft;
Ende alse die here wilt sijn betaelt
Ende sijn goet na hem haelt,
En hads die knecht nemmeer te bat
Dan hijs cleedde, dranc ende at.
Aldus es die rike man:
Alse hem die doet comet an,
Soe werdt hi quite vanden goede:
Hi wasser knecht af ende hoede.
Hi vaert als arm sire verde,

Vs. 54. Ende ontbr. - Als. 55. verheven. 57. heedt. 59. vindt. 60. lief. 61. prijstenne. 64. wort. 65. hij es. 66. Die die dinc. 67. Sone es. 70. aff. 71. hiere. 72. Ende sijn heere. 74. Heves d. kn. niet meer. 75. vercleedde. 77. Als - comt. 78. wert. 79. Daer hij kn. af was ende. 80. Also arme v. hij siere.

+ (I. Fol. CXXX. r. 2.)

[p. 107]

tekstkritische noten

Als hi ierst quam op derde.

Een wijs man maect ons ghewes,

Dattie arme sekerre es
Dan die rike ende oec sorght min
Beide om gheniet ende om ghewin;
Want darme en sorght nacht no dach
Dan hoe hi dlijf bedraghen mach,
Maer des rijcs sorghe es menechfout,
Om sijn selver ende om sijn gout,
Om sine rente ende om sijn vee,
Ende om sijn goet dat vaert in dzee.
Hi ducht dieve ende mordeneren,
Oft dat hem nemen moghen heren
Vele bedarf tsire maisnieden.
Hi heeft versoec van allen lieden.
Met arbeide hi sijn goet wan,
Met sorghen moet [hijt] houden dan,
Met jammerecheiden laet hijt mede:
Dus eest al keytivechede
Des hem die mensche onderwint,
Van beghinne tote dat hi int.

Ons seeght die wise Aristotiles,

Dat blide aermoede alder sekerst es;
Want nieman rike en es die leeft,
Dan dien dunct dat hi gnoech heeft;
Maer dier es luttel, dat segghic u:

Vs. 81. op die eerde. 83. Dat die. 84. ende sorget oic m. 85. B. om goet ende. 86. W. die arme ne sorget d. no n. 87. ontdragen. 88. r. mans s. 90 en 91. Deze beide verzen ontbr. 92. duch dieven. 93. Off - mochten. 95. van vele liede. 97. m. hijt h. 98. jammerheden. 100. Dies. 101. dat ontbr. - endt. 102. zeit. 103. alder ontbr. - seker. 104. niement. 105. genoech. 106. diere. - dat ontbr.

[p. 108]

tekstkritische noten

Hier met laetic dit capitteel nu.

Vs. 107. Hier laet ic met dit.

Titel. (Cap. 7) armoede, et cetera. Vs. 3-4, met vijf verzen meer, aldus:

Welc dat alder beste weere,
Soe rijcheyt zoe eere.
Die clerc antwoirde ende seide
Van tweerhande rijcheyde:
Deen ware rijcheit sonderlinge,
Die der ander rijcheyt ane ghinge,
Dat ware rijcheit ende eere,