Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Hoe hem die mensche houden sal onder die⁺ liede, ende alrehande wijshede. - III.

Alse die mensche, des sijt vroet,

Onder die menschen wandelen moet,
Sal hi hem houden hoveschlike
Onder arme ende onder rike,
Groeten ende antwoorden gherne
Ende wachten van quaden scherne,
Te tide spreken, te tide maten,
Enen andren spreken laten
Tote hi volseit heeft al,

+ (I. Fol. CXVII. r. 2.)

[p. 32]

tekstkritische noten

Eer hi weder spreken sal,
Al waert dat hem die tale
En gheliefde niet wale.
Opten sprekere sal hi zien,
Hi sal vele te bet van dien
Beide woort ende sin verstaen,
Die uten sprekere dan gaen;
Want taensichte toont gherne dat
Datter binnen is int vat.
Hoortmen datmen node hoort,
Men sal daer omme niet zijn ghestoort:
Gaet u ofte uwen vrient an,
Ghi sult daer op antwoorden dan
Ghestadelijc mit zinne,
Also dathi wel kinne
Dat ghi merct ende verstaet
Weder hi goet seide of quaet,
Ende sal hem sconfieren also zaen
Ende kennen dathi heeft misdaen.

⁺Alse ghi van desen ofte van dien

Spreken wilt, so suldi sien
Wie dat daer omtrent staet,
Dien u redene ane gaet;
Want een woort is zaen ontvloghen,
Daer men langhe om moet doghen:

Vs. 12. H. gh. oec n.; I. n. vore w. 13. H. sprekre. 14. I. te ontbr.; I. H. bat. 15. I. Beide ontbr. - woirde. 16. I. uut des sprekers monde g.; H. sprekre. 17. I. H. daensichte; I. toech. 18. I. Dat dair. 21. H. Gaedt u oft - vr. oec an; I. off - vrienden. 23. I. Ghestadelike m. zueten z. 25. H. Dat hi m. 26. I. seit off; H. ofte. 27. I. scoffieren; H. scouffieren. 29. I. H. Als; I. ghij dan van - of. 32. H. uwe.

+ (E. Fol. XCI. v. 2.)

[p. 33]

tekstkritische noten

Te sprekene hoort grote hoede.

⁺Salomon seit, die vroede:

Die sine lippen maten can,
Dat is dalre wijste man.

Seneca seit: Soetelike spreken

Can grote gramscap breken,
Ende dathi die herdelijc sprect,
Den mensche ter gramscap wect.
Daer omme sal onverbolghen
Die man sinen rechte volghen.

Alse ghi in gheselscepe sijt,

So suldi u in alre tijt
Houden ootmoedelike,
Al waerdi noch also rike;
Ende so ghi bat sijt gheboren,
Soot u bat sal toe horen
Dat ghi u neder hout ende clene:
So hebdi die ere allene,
Ende sijts ooc te beter vele.

Hoet u van quaden spele,

Want daer is groot verdriet
Den menighen ave ghesciet.

Alse ghi voor u recht sult spreken

Ofte uwes vrients woort vertreken,
So suldi u te voren versinnen,

Vs. 36. H. seeght. 37. H. leppen. 38. H. es die alre. 39. H. zeeght: zoetelec; I. snetelic. 41. I. Ende om dat hij die hardelike. 43. I. H. Hier o.; I. o. soe sal. 45. I. H. Als; I. in gramscepen zijt. 46. I. u ontbr. 47. I. U houden. 50. I. H. Soe; I. toebehoren. 51. H. houd. 53. H. sijds. 54. I. H. Hoedt u oic van. 55. I. H. daer af es. 56. I. m. dickent g.; H. af. 57. I. H. Als; H. vore uwe. 58. H. Ochte; I. vertrecken. 59. I. u ontbr.

+ (I. Fol. CXVII. v. 1.)

[p. 34]

tekstkritische noten

Hoe ghi u redene sult beghinnen
Ende tuwen scoonsten leiden voort:
Want te sprekene wijsheit hoort.
Ghine sult niet spreken weekelike,
Maer onvervaert ende vromelike.
Een man mach met vervaerder tale
Sijn recht verliesen herde wale;
Alse hi hem te barenteert
Ende scaemt, wert hi dicke ghekeert
⁺Buten, zinne, also dat hi
Sine zake verliest daer bi:
Dit is menichwerf gheschiet.
⁺En condi ooc wel spreken niet,
Noch des lants recht niet en kint,
So doet den raet dat ghi ghewint
Enen man die uwe recht toont,
Waer bi dat ghi niet en sijt ghehoont,
Ende dan spreke^(*)mids ripen rade:
Onraet brinct in menighen scade.

Alse ghi een[s] menschen redene hoort,

So en spreect daer in niet een woort,
Voor dat hi al heeft gheseit:
Dat is grote hovescheit.

Ghi sult ooc in allen steden

Met sinne ende mit hovescheden

Vs. 62. I. ten sprekenne w. behoirt. 63. I. Ghij en. 66. I. herde ontbr. 67. I. H. Als hem een man te. 68. H. werd; I. werdt. - hi ontbr. 71. I. Dies es. 73. H. slands; I. slans r. n. wel en. 75. I. u. 76. H. niene sijt. 77. H. spreke; I. spreken met. 78. I. Onrecht; I. H. meneghe. 79-82. I. Deze vier verzen ontbr. 79. H. Als ghi eens. 81. H. Vore. 82. H. hoefscheit. 83. I. in meneghe st. 84. H. hoefscheden.

+ (E. Fol. XCI. v. 2.)

+ (I. Fol. CXVII. v. 2.)

(*) Het HS. heeft spreken.

[p. 35]

tekstkritische noten

Uwe dadinghen houden altoos;
Maer vindi liede die sijn loos,
Ongheraect ende quadertieren,
Die in deser felre manieren
U dus willen voor gaen,
Die so moghedi weder staen
Metten selven datsi leren:
So moghedi hart met herde keren.

Alse ghi nuwe maren hoort,

Die en moghedi niet zegghen voort.
Is si quaet, hebt liever dan
Datse voort segghe een ander man;
Is si goet, gheloves mi,
Ende men vint dat loghene si,
So ist scande dat ghijt voirt bracht:
Men mach wanen dat ghijt dacht.

Van uwen viant en spreect gheen quaet:

Dat is een dorperlike daet,
Ende diet horen, hem is wel cont
Dat ghi hem niet bat en ont.
Al waert waer dat ghi segt daer,
Men sout niet houden voor waer^(*).

Beloofdi yet desen ofte dien,

So suldi te voren wel besien

Vs. 85. I. U peysinghe h.; H. dadinghe. 86. I. lieden. 88. I. feller. 89. I. vort; H. vore. 90. I. H. moeghdi. 91. I. dat sij u l. 92. I. H. moeghdi; I. hard met harden. 93. I. H. Als. 94. I. H. en suldi n. 95. H. hebd. 97. I. Es soe oic g.; H. si oec g., gheloevets. 98. I. ment. 99. H. ghi. 100. I. ghijt jacht. 101. H. en ontbr. 102. H. ene. 103. H. hen. 104. I. badt en jont. 105. H. seidt. 106. I. H. soudt; H. houder; I. H. over waer. 107. I. H. Gheloefdi; I. of; H. oft. 108. I. Ghij selt te.

(*) Het HS. heeft voorwaer.

[p. 36]

tekstkritische noten

⁺Of ghijt doen wilt of doen moghet;
Want waer dat sake dat ghi loghet
⁺Ende ghi niet en daet u belof,
Ghi souter scande hebben of;
Want hi en is niet beter die man
Dan hi sijn^(*) belof wel houden can.

Heimelicheit, die u gheschiet,

En suldi voort zegghen niet
Yemene die ghi zo vrient sijt;
Want^(†) alse ghijs hem hebt ghelijt,
So heeft hi u dan ghevaen,
Ende moet hem dan sijn onderdaen
Ende blijft sijn eyghen voort an,
Die te voren was een vri man;
Want het mochte u grote vrienscap
Wel verkeren in viantscap,
Ende dan na dat verkeren
So mochte hi u onteeren
Ende u heimelicheit so verre melden
Dat ghijt jammerlijc sout ontghelden.

U selven, dats wel ghedaen,

En suldi niet gheloven te zaen

Vs. 109. I. Off; H. Oft - oft; I. H. moeght. 110. I. H. waert; H. dat sake ontbr.; I. H. loeght. 111. H. niene daedt; I. belooft. 112. H. soudter; I. sc. af h. of. 113. I. H. hi nes. 114. I. H. hi sijn; I. belofte; H. ghelof. 116. I. Die en zeldy; H. seldi versegghen. 117. l. Doer yemene. - zo ontbr. 118. I. H. Want als; I. ghijt. 119. H. heefti u. 120. I. H. dan ontbr. 122. H. waert en. 123. I. het mochte ontbr. 124. I. Mochte wel keeren. 126. I. moeti u; H. onderen. 128. I. jammerlike soudt; H. soud. 129. I. H. dat is.

+ (E. Fol. XCII. r. 1.)

+ (I. Fol. CXVIII. r. 1.)

(*) Het HS. heeft: Dan hi die sijn, maar in I. en H. ontbreekt die te regt.

(†) Lezing van I. en H. Het tekst - HS. heeft Ende.

[p. 37]

tekstkritische noten

Van dinghen, die ghi niet
Seker en hoort noch en siet;
Want bi wane, sijts ghewes,
Menich mensche bedroghen es.

Siedi liede heimelijc spreken,

Dat en suldi an u niet treken,
Noch ooc peinsen dat van u si:
Hout u selven emmer vri;
Want die quade waent altoos des,
Watmen ruunt, dat van hem es.

Ghi sult wel te voren mecken,

Hoe verre dat u renten strecken,
Ofte hoe groot mach sijn u nere,
Ende daer na set dan u teere;
Want het is herde zaen vertaert
Datmen langhe heeft ontspaert.
⁺Donwaerdste dinc van aertrike
Dats een arm die was rike.

⁺Met hem die clappen gherne,

Ofte die sijn van quaden scherne,
Ofte van aerde gherne scelden,
Ofte ter gramscap lichte helden,
Ofte archeit minnen voor doogt,
Suldi wandelen so ghi minst moogt.
Want die hem quaets onderwint,

Vs. 133. I. wanen; H. sijds. 135. I. lieden. 136. H. ane. 138. I. Houdt; H. Houd; I. s. over vry. 140. I. H. Datmen; I. ruyndt. 142. I. H. dat ontbr.; H. uwe; I. H. r. mogen str. 143. I. Off; H. Oft. 144. I. na zo sette u; H. uwe. 145. H. hets h. 147. I. Donweerste - eerderike. 148. I. Dat es; I. H. arm man d. 149. H. hen. 150. H. die ontbr. 151. H. Oft; I. van herde gh. 152. H. Oft; I. Om gr. 153. I. Off; H. Oft - vore; I. doghet. 154. I. moget. 155. I. quaet.

+ (I. Fol. CXVIII. r. 2.)

+ (E. Fol. XCII. r. 2.)

[p. 38]

tekstkritische noten

Wart daer gherne of gheschint.
Want al ware een goet, dat verstaet,
Men souden houden over quaet;
Maer wandelt een quaet mitten goeden,
Men salne te beter vermoeden.
Daer omme seit, alsic versta,
Cathoen: ‘Cum bonis ambula.’
Want biden goeden machmen leren
Vele duechden ende eren,
Ende biden quaden anders niet
Dan scade, scande ende verdriet.

Ghine sult u niet ledich maken,

Maer onledich in goeden zaken
Suldi wesen vrooch ende spade,
So wercti bi Cathoens rade;
Want ledicheit, sijts ghewes,
Van alre quaetheit voetsel es.
Ghelijc een lant dat ledich leghet,
Doorne, distele ende oncruut dreghet,
Also wast, meer noch min,
Alle archeit in ledighen zin;
Want die viant [vint] daer stade,
Ende werpt daer in van sinen zade,
Eerstwerf tghepeins quaet,
Daer dicke na volghet die daet.

Vs. 156. I. Werter gh. aff; H. Werdter gh. af. 158. I. over een q. 159. H. quaet ontbr. 161. I. seghet; H. seeght. 163. H. goedem. 166. I. Dan scande, scade ende. 170. I. w. na Cath. 171. H. sijds. 172. I. aller. 173. I. leecht; H. leeght. 174. I. Dat doornen, dijstelen, o. dreecht; H. destele - dreeght. 175. H. Alsoe soe w. 176. H. inden l. 177. I. viant vint d.; H. viant die vind d. 178. H. werpter in. 179. I. ghepeins. 180. H. volght; I. v. quade daet.

[p. 39]

tekstkritische noten

En is coninc, bisscop noch pape,
Vrouwe, ridder noch knape,
⁺Die in ledicheit vertraecht,
Hine worde van eren gneknaecht;
Want dat recht der menscheiden
Dats pinen ende arbeiden.

Houdt van sprekene mate:

Daer leit in grote bate.
⁺Vele spreken, seit dat Latijn,
En mach zonder zonde niet zijn.
Swighen, alse wi scouwen,
Is selden berouwen;
Maer spreken, des seker zijt,
Is berouwen te menigher tijt.

Ghine sult niet te zere versmaden

Die mesgrepen hebben in daden;
Want en is niement zonder zonde,
Ende ghi hebt lichte in uwen stonde
Also zere misdaen als een ander doet;
Ende peinst ooc in uwen moet,
Dat menschelike creaturen
Broosch sijn van naturen.

Ist dat ghi dinghen mint

Daer ghi uwen orbaer niet in en kint,
Ist creature of ander goet,

Vs. 181. H. Ens c.; I. c., no b. 182. I. Riddere, vrouwe, noch; H. Ridder, vr. no. 183. I. Dien I. 184. I. H. werde. 185. I. dats r. der meinscheiden. 186. I. Dat sij p. 187. H. Houd; I. spreken. 188. I. Daer in leeght gr.; H. leeght. 189. I. sprekens; H. seeght; I. H. dLatijn. 191. I. als. 193. I. des ontbr. 195. I. Ghij s. - seer. 196. I. Die u m. 197. I. ten es niemant; H. ens nieman; I. sonder zonden. 198. H. licht in u; I. stonden. 199. H. Als - en. 202. I. Broeschs. 203. H. dinghe. 204. I. oirbare; H. orbore; I. in ontbr. 205. I. cr. eest a.; H. oft.

+ (I. Fol. CXVIII. v. 1.)

+ (E. Fol. XCII. v. 1)

[p. 40]

tekstkritische noten

Dies doet u of metter spoet.
Men sal te rechte minnen meere
Salicheit ende daer toe eere,
Dan goet of creature:
Dus leert mi die scrifture.

Ist dat u vrient dinc doet

Die hem oorbaerlic en is no goet,
Dat so suldi hem blameren;
Ende al en wil hijs niet of keren,
Nochtan en staet niet of des
Ghine castijtten alst tijt es.

En mint niemene zo zere

Ghi en mint u selven mere:
⁺Die sijns selfs orbare laet
Om dinc die enen andren baet,
Dat en hoort der wijsheit niet toe.
Hebt enen andren lief alsoe
Dat ghire niet in en wert ghescaet:
Soe doedi dat Cathoen raet.

Dinc die u ghelooft es,

Dier ghi niet en sijt ghewes,
Die en ghelooft niet voort;
Want alle die liede haer woort
⁺Van datsi beloven en houden niet,
Alse ghi daghelijcs hoort ende ziet.

Vs. 206. I. H. Des; I. aff; H. af. 208. H. Salecheide. 209. I. off; H. ofte. 210. I. H. Dus soe l.; H. l. ons d. 212. I. H. hem eerlijc en. 214. I. en ontbr.; I. H. wilt; H. af; I. n. ontbeeren. 215. I. en ontbr.; I. H. af. 216. I. H. castitene. 217. I. niemant. 218. I. H. Ghine m. 219. H. orbore latet. 220. I. anderen; H. batet. 221. H. ter. 222. I. anderen. 223. I. n. by werdt bescaedt; H. n. bi en werd ghescaedt. 224. H. raedt. 226. I. Diere. - en ontbr. 227. I. beloeft. 228. I. Want als die lieden hare. 229. H. gheloven. 230. I. Alsoe; H. Als.

+ (I. Fol. CXVIII. v. 2.)

+ (E. Fol. XCII. v. 2.)

[p. 41]

tekstkritische noten

Die op anders belof tiet
Ter merct om te copene yet,
Moet dicke keren onghecocht:
Dits dicke ter waerheit ghebrocht.

Alse ghi op weghe gaet of rijdt

Ende gheselscap daer ane u tijdt,
Wat si u zegghen ofte tonen,
Hoet u altoos jeghen honen.
Na dien datmen ghene trouwe en vint
In die ghene diemen kint,
Hoe soudemen dan ghetrouwen dien
Diemen voren niet en heeft ghesien?

En hebt ghenoechte in gheenre wijs

Datmen u voor u oghen gheeft prijs,
Want ghine sijts te beter twint.
Peinst dat ghi u selven kint
Vele bat dan yement el.
Ja, doedi noch also wel,
Hem ooc die u dus prijs gaf
En ghelooft niet te bat daer af:
Al seide hi voor u goet nu,
Hi seide licht arch achter u.

Is u ere of doghet gheschiet,

Dat en suldi voort segghen niet;

Vs. 231. I. belofte; H. ghelof. 234. I. Dit es; I. H. menichwerf t. w. brocht. 235. I. H. Als; I. off; H. oft. 236. H. gh. dan an. 237. I. off. 238. H. Hoedt; I. jeghens. 239. I. dien ontbr. 240. I. den ghenen. 241. I. betrouwen. 242. H. vore niene hadde gh. 243. H. ghere. 244. I. Het eerste u ontbr.; H. vore - ghevet. 245. H. ghi en sijds. 247. H. ieman. 248. I. H. Ja, dat doedi; I. n. zoe. 249. I. Hem die u oec pr.; H. u aldus. 250. I. Gheloeft hem n. 251. H. seidi vore; I. hij g. v. u nu. 252. H. seeght; I. seide arch lichte achter. 253. I. off dueght; H. oft doeght. 254. I. H. s. versegghen.

[p. 42]

tekstkritische noten

⁺Want lof in eyghenen mont
Wart onsuver talre stont;
Maer eens anders doghet ende ere
Die en verberghet nemmermere,
Al waert openbare
Dat hi u viant ware.

Alse die jonghe hoort ghewaghen

Ere ende doghet die doude plaghen,
So sette hem dan daer toe
Dathi ooc doe alsoe,
Datmen sijns in sulker doghet
Ooc vermane na sine joghet.

Ist dat ghi en hebt ghenen spoet

Te winnen enich aerdsch goet,
⁺Dies en sijt te droever twint.
Peinst in u selven ende kint
Dat ghi naect quaemt op aertrike,
Ende dat ghi ooc dier ghelike
U goet hier laten selt,
Ende dat ghi en hebt ghewelt
Lijf[s] noch goets mere
Dan God wille, onse here.
Al sidi mate van goede,
Sijt blide in uwen moede.
Dat sekerste dinc dat enich es,

Vs. 256. I. H. Werdt; H. ontsuvert; I. taller. 257. I. dueght of eere; H. doeght. 258. I. verbercht; H. verberght. 260. H. uwe. 261. I. Als ghij die. 262. I. duecht dies; H. doeght dier. 264. I. hij alsoe na doe; H. oec na alsoe doe. 265. H. doeght. 266. H. joeght. 267. I. en ontbr. 268. I. Te ghewinnen; H. Te ghewinne; I. H. enich ontbr.; I. eerts; H. erdersch. 269. H. Des. 271. I. eerderike. 272. I. dies; H. die. 274. I. ghine h. gheen gh. 275. I. Lijf; H. Lijfs n. oec goeds. 278. I. in u armoede; H. in armoede.

+ (I. Fol. CXIX. r. 1.)

+ (E. Fol. XCIII. r. 1.)

[p. 43]

tekstkritische noten

Dat[s] blide armoede, sijt zeker des;
Want die blide is ende wel ghemoet,
Hem en ghebreect gheen goet:
Die ghene is arme allene,
Dien dat zine dunct te clene;
Ende wien dat sine dunct groot,
Hi is rike, al waer hi bloot;
Want dien ghenoecht dathi heeft,
Hi is die rijcste die leeft.

Alse ghi sijt in voorspoede,

So sijt altoos op uwe hoede
⁺Jeghen rampspoet ende misval;
Want teinde al over al
En ghelijct den beghinne niet,
Alse ghi daghelijcs wel ziet.
Hets menich scone beghinsel,
Daer na volghet een cranc insel;
Ende sulc beghin heeft cranken spoet,
Daer of teinde wart herde goet.
Daer omme en sal hem nieman
Te zere verheffen van
Enen ghelucke dathi heeft,
Want davonture dicke sneeft.

Ghine sult cleine noch groot

Hopen op niemens doot,

Vs. 280 I. Dat es; H. Dats; I. H. sijts (H. sijds) ghewes. 282. I. en onbreect; H. en gh. en gh. 283. H. arm. 284. I. dat tsine; H. te ontbr. 285. H. w. tsine dunket; I. dat tsine. 286. H. Die es; I. H. ware. 289. I. Als. 290. I. H. u. 291. I. ramspoet; H. ranspoet. 292. I. H. dend; I. Het eerste al ontbr. 294. I. H. Alsoe; I. d. hoirt ende siet. 295. I. Het es; H. Ets. 296. I. H. volght; I. eynsel. 298. I. H. af; I. dende werdt; H. dinde werd. 300. H. Tsere; I. H. v. dan. 301. I. Teenen; H. Van enen. 304. H. iemans.

+ (I. Fol. CXIX. r. 2.)

[p. 44]

tekstkritische noten

Want ghine hebt zelve ghenen morghen.

Ghine sult ooc niet zorghen

Jeghen die doot noch die ontsien:
Ghi sult altoos sijn in dien
⁺Dat ghi ghereet wesen selt,
Alse u God hebben welt;
Want die hem altoos woude
Vander doot vervaren, soude
Verliesen dathi soude leven,
Alse Cathoen heeft bescreven.
Alse u u mate vrient
Van eenre cleenre ghiften dient,
Die ontfaet danckelike,
Hoe groot ghi sijt of hoe rike.
Vermochte hijt bat, lichte
Hi gave u beter ghichte:
En aen siet niet wat hi u gheeft,
Maer die onste die hi tuwaert heeft.

Sidi mit kindren verladen,

Die ghi niet wel en cont beraden,
So doetse dan daer toe keren
Datsi hare ambocht leren,
⁺Also datsi hem gheneren
Ende winnen selve datsi verteren.
Ende dat ghi hebt, ist cleine of groot,

Vs. 307. I. Het tweede die ontbr. 309. I. bereet. 310. I. H. Als. 311. I. Want hij d. h. a. hebben w. 312. H. ververen. 314. I. Als ons Cath.; H. Alsoe Cat. ons heef. 315. I. H. Als u uwe. 316. H. ere. 317. I. Dat o. 318. I. H. oft. 319. I. hij. 320. I. u een b. ghifte. 321. I. En ontbr.; H. n. dat hi. 322. H. Maer donste; I. jonste. 323. I. kinderen. 324. H. niene c. w. b.; I. en ontbr. 325. H. doese. 326. I. hare ontbr. - ambachten; H. ambacht. 327. H. hen. 329. I. ist ontbr. - cleen; H. clein oft.

+ (E. Fol. XCIII. r. 2.)

+ (I. Fol. CXIX. v. 1.)

[p. 45]

tekstkritische noten

Dat hout selve tuwer noot.
Die sinen kindren so vele doet
Dathi hem namaels [bidden] moet,
Hi en is niet beraden wale.

Ic hoorde zegghen tenen male,

Dat een man was herde rike,
Ende gaf zinen zone te huwelike
Sijn lant, sijn have, sijn gout.
Daer na so wart die man so out,
Cranc ende zere onvermoghen.
Doe en woude die vrouwe niet ghedoghen,
Sijns zoons wijf, dattie oude
Biden haert zitten zoude
Hoesten, bulghen, spade ende vroe.
Een bedde dede si hem maken doe
In enen stal verre besiden,
Daer die man lach tallen tiden,
Ende herde luttel dranc ende at,
Want men sijns al vergat.
⁺Sonder een kint hadde sijn zone,
Dat was sulcstont ghewone
Te comene toten goeden man.
Eens sprac hi den kinde dus an:
‘Lieve kint, ganc, sech dinen here,
Dat mi vriest harde zere,

Vs. 330. H. houd s. tote uwer. 331. I. kinderen. 332. H. hen; I. H. n. bidden m. 333. H. Hine es. 336. H. Die g.; I. gaff; H. thuwelike. 337. H. sine h. 338. I. Nu so werdt die man out; H. Na soe wart hi out. 340. I. wilde. 341. I. H. dat die. 342. I. H. Inden. 343. I. bulsen. 344. H. deedsi; I. hem ontbr. 345. I. stal dair b. 347. I. dr. of at; H. dr. oft at. 348. I. algader v. 349. I. h. die sone. 351. I. comenne. 352. I. dus ontbr. 353. H. ganc ontbr.; I. segt.

+ (E. Fol. XCIII. v. 1.)

[p. 46]

tekstkritische noten

Dathi mi yet over zinde.’
Dat kint liep mit gheninde,
Die den vader dit vertrac.
- ‘Nem,’ sprac hi, ‘desen zac,
Ende draechen hem, hets mi lief.’
Doe tkint dien zac op hief,
Spract: ‘Vader, snijtten in tween:
Ic wille hem draghen maer teen.’
⁺- ‘Neen,’ sprac doe die vader,
‘Draech hem dien zac algader.’
Dat kint sprac, alst God woude:
‘Vader, alse ghi coomt ter oude,
So sal ic u, mach ic leven^(*),
Dit stucke over gheven.’
Doe dat die vader hoorde
Dat tkint sprac dese woorde,
Peinsde hi dathi hadde misdaen,
Ende dede den vader halen zaen
Ende leidene daer hi eerlike lach,
Daer hine daghelike aen sach
Ende dede hem ere ende waerde
Ende gaf hem alles dies hi vertaerde,
Dies gheschiet en hadde twint,

Vs. 357. H. Die sinen v. 358. I. Neemt. 359. I. draechtene hem, het es; H. draghen hem, ets. 360. I. H. den. 361. I. Sprac tkint: v. snijtenne in twee; H. Spraect - snijdtene. 362. I. H. h. m. dr. deen. 364. I. Draeght; H. Drach; I. H. den. 365. I. also. 366. I. H. als; I. c. tuwer o. 367. I. H. ic u, m. ic l. 368. I. Dander st.; H. Dit ander st. 369. I. Als die v. den kinde h. 370. I. Vertrecken d. w. 373. I. leydenne; I. H. eerlic. 374. I. daghelics; I. H. ane. 376. I. al van dies hi begheerde; H. des hi gherde. 377. H. Des gh. en ware tw.

+ (I. Fol. CXIX. v. 2.)

(*) Het HS. heeft: So sal ic, mach ic u leven.

[p. 47]

tekstkritische noten

En hadt God niet ghedaen mids tkint.

Hier bi duncken si mi riesen,

Die ziele ende lijf verliesen
Om goet datsi tot cleinre baten
Haren kindren sullen laten.

Als u God so vele heeft ghegheven

Dat ghi vanden uwen moghet leven,
So hout u dan eerlike;
Want een oneersaem man rike
Is onwaert so waer hi coomt
Ende versmaet so waer men noomt.

⁺En spaert in gheenre stonde

Goet jeghen uwe ghesonde.
Ghine hebt der live mar een:
Verliesdi dat, ghine hebt gheen;
Maer goet mach comen ende gaen,
Also alst dicwile heeft ghedaen.

Dinghe daer ghi of castijt

U kindre in enigher tijt,
Die en doet selve, meer noch minder;
Meestre die ooc leren kinder,
⁺En sullen selve twint hanteren
Datsi haren jongheren blameren.

Predicaers ooc, dat ghijt wet,

Vs. 378. I. hadde; I. H. niet ontbr.; I. m. een kint. 381. I. tgoedt; I. H. te cl. 382. I. kinderen. 383. H. so vele ontbr. 384. I. H. moeght. 385. I. H. houdt. 387. I. H. so ontbr. 388. H. versmaedt; I. H. so ontbr.; H. daer; I. H. menne. 390. I. u, 392. I. Verliest ghi dat; H. h. en gh.; I. h. ne gh. 394. I. Also ontbr. - dicwijl. 395. I. Dinghen; I. H. af. 396. H. Uwe kinder; I. Uwe kinderen teenegher. 397. I. Dies. 398. I. Meesters oic die l. k.; H. Meestre oec die l. u k. 400. H. jongren; I. h. kinderen bl. 401. I. wedt.

+ (E. Fol. XCIII. v. 2.)

+ (I. Fol. CXX. r. 1.)

[p. 48]

tekstkritische noten

Die^(*) den volke leren die wet
Ende den wech te hemelrike,
Sullen ooc al die ghelike
Doen datsi leren voort,
So dat hare werke ende haer woort
Vrooch ende spade concorderen:
So sijn sij rechte lereren.

Alse ghi wilt bidden yet,

So merct wel ende voorsiet,
Of die bede hovesch si
Ende ooc redenlijc daer bi,
Ende ofte hi machtich is dan
Te doene dat ghi hem legt an.

Ghi sult u gherne daer toe keren

Dat ghi vreemde liede sult eren:
So misselijc ist in welker stat
Ghi daer of mocht hebben te bat.

En set ooc den vreemden twint

Boven hem dien ghi wel kint;
Want ghi niet en sijt ghewes
Ofte een vreemde des waert es;
Ende alse hi ooc van u tiet,
Lichte dat ghine meer en ziet.

Vs. 402. I. H. Die. 404. H. al ontbr.; I. dies. 406. I. H. haer werc. 408. I. leereeren. 409. I. Als. 410. I. ende besiet. 411. I. Ofte; H. Oft - hoefsch. 412. I. Ende redelic oic d.; H. Ende r. oec d. 413. I. ofment m.; H. oftmen m. 414. I. H. hem ontbr. 417. H. meslijc. 418. I. Ghij des h. m. te badt; H. af noch moeght. 419. I. Ende seght den vr. oic niet twint. 420. H. Boven den ghenen dien; I. die. 422. I. H. Oft; I. een vrient der waerheit es. 423. I. H. als. 424. H. Licht; I. ghine nemeer.

(*) Het HS. heeft Dien.

[p. 49]

tekstkritische noten

Daer omme doet den vreemden ere,
Ende uwen bekinden noch mere;
Want die sinen vrient verwerct
Om enen vreemden dien hi sterct,
⁺Is dullike bedacht, te waren.
Alse die zwaluwen henen varen,
Bliven die musschen onse ghebure:
Dits gheseit te menigher ure.

Ghine sult ooc in gheenre wisen

Enighe dinc prisen ofte mesprisen,
⁺En si u teerst wel cont.
Hout besloten uwen mont
Tote dat ghijs sijt wel vroet,
Eer ghi u vonnesse luden doet.

Ic rade u dat ghi en selt

Houden en gheen ghescelt,
Noch ooc gheen perlement
Jeghen den ghenen dien ghi kent,
Die u vrient ofte gheselle si.
Al waerdi machtigher dan hi
Ende ghine wel mocht verwinnen,
Ghi sult u nochtan versinnen
Ende hem verdraghen, dat is goet;
Ende sult peinsen in uwen moet,
Dat mids een cleine discoort

Vs. 428. I. die. 429. I. Es zottelic b.; H. dullijc b. twaren. 430. I. Als. 431. I. H. ghebueren. 432. I. Dit es; H. gheseeght; I. H. uren. 433. I. ooc ontbr.; H. gheere. 434. I. Enighe ontbr.; H. Enech - ocht; I. off. 435. I. teersten. 436. I. H. Houdt. 438. H. uwe. 440. I. en ontbr. 441. H. gheen ontbr. 442. I. H. Jeghen hem dien. 443. I. of; H. oft. 445. I. gh. m. w. v. 447. I. es u g. 448. I. H. Ghij selt.

+ (E. Fol. XCIV. r. 1.)

+ (I. Fol. CXX. r. 2.)

[p. 50]

tekstkritische noten

Vrienscap wart dicke ghescoort,
Ende dat vriende sijn te luttel,
Ende datmen ooc also wel
Luttel vriende vinden can:
Die hier op dinct, is een wijs man.

Ghi en sult in ghenen zaken

U selven sonderlinghe maken
Onder hem daer ghi mede
Houden wilt meensaemhede;
Want sonderlicheit over al
En was noit waert noch lieftal.

Als u bode heeft misdaen,

So en suldine niet slaen;
Maer ghi sult temperen uwen moet,
Ende sparen u selven ende ooc u goet;
Want men waent in grammen tide
Slaen sulcstont ter lide,
Ende slaet den mensche doot:
Daer of coomt groten noot.
⁺So watmen in gramscepen bestaet,
Is selden goet, mar dicwile quaet.
⁺Knechte sijn ooc quaet van moede:
Alse ghijs niet en waert op u hoede,
Mochten si u vermoorden te hant

Vs. 450. I. Vr. selc stont wel ghestoort; H. Vr. selcstont werd gh. 452. I. Ende om dm. 453. I. vrienden. 454. I. h. om d.; H. een ontbr. 455. I. Ghine - gheenre. 457. H. hen. 458. I. ghemeensamichede. 459. H. zunderlincheit; I. s. boven al. 460. I. H. liefghetal. 461. H. Alse uwe. 462. I. Sone. 463. H. tempren. 464. I. H. ooc ontbr. 465. I. tijden. 466. I. lijden. 467. I. H. Ende men sl. 468. I. H. af c. groote. 469. I. So ontbr. - gramscap; H. gramscape. 470. I. g. ende dickent q. 471. I. Knechten sijn oic van quaden m. 472. I. Als; H. niene w. 473. H. Mochtens u - thant.

+ (E. Fol. XCIV. r. 2.)

+ (I. Fol. CXX. v. 1.)

[p. 51]

tekstkritische noten

Ofte in u huus steken den brant.
Nemmermeer so en ghetrout
Knecht dien ghi eens blout;
Want hine wart meer u vrient,
Hoe wel hijs ooc hadde verdient.

Dune sout in en ghenen stonden

Na hemelschen dinghen gronden,
Noch ooc ondersoeken mede
Na ons heren Gods heimelichede;
Want dat ware al pine verloren,
En sal ghenen mensche toe horen:
So ware God een nedere zake,
Ende die mensche hadde grote rake.
Soude hi die Godheit versinnen?
Hi can hemselven cume bekinnen.

Ic rade u dat ghi niet en bestaet

Dinc die boven u macht gaet;
Want hets scande den man
Dat hi niet volbringhen en can
Dinc die hi begonnen heeft,
In wat state dathi leeft.

Die van armer cleinre haven

Te groten state wart verhaven,
En sal niet te hoghe climmen:
Hets goet biden lande zwimmen;

Vs. 474. H. Oft in u goet st. 475. I. so ontbr. - betrout. 476. I. Knechten die; H. Knechte. 477. I. H. werdt; I. nemmeer. 478. I. w. oic hijs h. 479. I. sult. - en ontbr. 480. I. H. hemelsche; H. dinghe. 481. I. ooc ontbr. 482. I. H. Van; I. ons heren ontbr. 485. H. ene; I. H. neder. 488. I. Hine c. h. s. niet kinnen. 489. H. niene b. 491. I. het es; H. ets. 492. H. hi v. niene can; I. en ontbr. 495. I. arme cleener. 496. I. Ten - werdt; H. werd. 498. I. Het es; H. Ets; I. biden scepe zw.

[p. 52]

tekstkritische noten

Want die alte hoghe begaert,
Aerselt sulcstont achter waert
Ende valt neder ondervoet.
Alte vele en is niet goet.
So van hogher coomt die val,
So hi zwaerre wesen zal.
Mate is goet tallen spele,
Dat heeft in harde vele.
⁺Niement en sal verwillen,
Elc sal hem selven stillen
⁺Ende hem houden in maten,
Ende ooc enen andren laten
Mede winnen ende ghenieten,
So en sal niement sijns verdrieten:
So mach hi in eren becliven
Ende in goeden state bliven.

Al ist dat enich mensche pleecht

Des daer begrijp of arch in leecht,
Dies en suldi versegghen niet:
Lichte het is u selven ghesciet
Des ghelijcs ofte uwen vrient,
Die des ooc heeft verdient:
So mochtmen u dan weder biten
Ende dat selve ooc verwiten.

Ist dat ghi eere, goet of let

Verbuert mit gherechter wet,

Vs. 500. I. Eerselt; H. Erselt. 501. I. H. v. weder. 504. I. zwaerder. 506. I. H. Dit; H. inne. 507. I. Niemen; H. Nieman. 510. I. Ende den armen oic l.; H. Ende den andren oec l. 511. I. ghewinnen. 512. I. Sone; H. niemanne. 516. I. Des ontbr.; H. Dies - oft; I. off a. an l. 518. H. ets. 519. I. of; H. oft. 521. I. machmen. 523. H. oft.

+ (I. Fol. CXX. v. 2.)

+ (E. Fol. XCIV. v. 1.)

[p. 53]

tekstkritische noten

Dat en wijt niement die leeft
Dan u selven, dies verdient heeft:
Tfonnesse en verdoemt u niet daer,
Maer u werke doemen u, dats waer.

Alse ghi plaghe hebt of ongheval,

Suldi peinsen dat u dat al
Bi uwer verdienten coomt toe,
Ende sult verduldich sijn alsoe,
Ende van dien u sculdich gheven,
Ende beteren dan u leven,
Ende bidden Gode, onsen here,
Dathi uwen rampspoet kere;
Mar altoos, lude ende stille,
Set uwen wille in Gods wille,
Ende verduldichliken emmer leeft
Van allen dien dat hi u gheeft;
Want hi niemens en verghet
Die sinen wille in hem set.

⁺Van eenre nonnen is bescreven,

Die leidde een heilich leven,
Datsi van Gode weten woude
Te wat lone si comen soude:
Des so bat si menich jaer.
Ten lesten so quam een stemme daer,
⁺Die haer seide sonder sparen,
Datsi ter hellen soude varen.

Vs. 525. I. Dan wijt; H. en wit niemanne. 527. I. Tvonnesse. 528. I. werken. 529. I. H. Als; H. oft. 534. H. uwe. 536. I. ramspoet; H. ranspoet. 538. I. Sedt. 539. I. verduldelijc; H. verduldechlijc; I. emmer ontbr. 540. I. al; H. alle. 541. I. verghedt. 542. I. zedt. 543. H. ere. 547. I. so ontbr. 548. H. Te lest; I. H. so ontbr.; H. ene.

+ (I. Fol. CXXI. r. 1.)

+ (E. Fol. XCIV. v. 2.)

[p. 54]

tekstkritische noten

Die nonne antwoorde doe:
‘Sint dat mijn God wille alsoe,
So willic gherne inder pinen:
Mijn wille is inden sinen:
Waer hi ghebiedt, daer willic wesen.’
Si diende Gode na desen
Ghelijc datsi te voren plach.
Daer na over menighen dach
Quam een stemme ende seide:
‘Mids dijnre verduldicheide
Hebstu Gode so verwonnen,
Dat hi di des wil onnen
Dattu hemelrijc hebben sult.’

Dus so soutu goet ghedult

Hebben van alle dien
Datti God doet gheschien;
Want God, dies sijt vroet,
Niet zonder sake en doet.

Al es dat ghi die zondaren

Op aertrike wel ziet varen
Ende ghemint metten heren,
Daer omme en suldi niet keren
Ter archeit in gheenre wijs.
Al hebben si hier den prijs,
Hi vergaet hem metter vaert.

Vs. 552. I. Sijt mijns Gods. 553. I. wil ic. 555. I. Dair hij ghebiet, wil ic. 559. H. ene. 560. H. diere. 561. I. Hebstu God also; H. Heefstu - verwonne. 562. I. des ontbr. - wille jonnen; H. wilt. 563. I. H. hemelrike; I. soudt; H. sout. 564. I. souttu; H. soude elc g.; I. H. ghedout. 565. I. al. 566. I. Dat dy; H. Dat hem God. 567. I. H. des. 568. H. Sonder s. gheen dinc en. 569. I. eist. 570. I. eerderike; ertrike siet w. v. 571. I. gh. sijn m. 572. I. seldi u n. 574. I. Want rechte als een yys. 575. I. Hi ontbr.; H. hen.

[p. 55]

tekstkritische noten

Die lichtste wech ter hellen waert
Dat is voorspoet in zonden,
Alse ons die wise orconden.

⁺En hebt niet te groot toeverlaet

Op u goet leven, dats mijn raet;
En meshoopt ooc in gheenre tijt
Daer omme dat ghi in zonden sijt.
Heeftmen huden een goet leven,
Men mochter morghen uut sneven;
Is men huden een zondaer,
Men is morghen van zonden claer.
Daer omme ist al belanc
Aen des menschen uutganc:
⁺Aen tende dien lof al leit,
Als ons een wijs man seit.
Dat sal u toghen openbaer
Dat bispel dat volghet hier naer.

Een rover hier voormaels lach

In enen woude, daer hi plach
Die coopmanne mit ghewelt
Te vermoordene om haer ghelt.
Nochtan had hi enen zede
Dathi dicke sijn biechte dede
An enen clusenaer, die daer

Vs. 576. I. lichte; H. lichste. 577. I. Dats v. 578. I. Alsoe. 579. I. H. gr. verlaet. 580. I. dat es. 581. I. m. u in; H. ghere. 583. I. H. heden; H. en. 584. H. marghen ute. 585. I. H. men oic heden; H. een ontbr.; I. H. sondare. 586. I. H. es van sonden m. (H. marghen) clare. 588. I. H. Ane. 589. I. Aent eynde; H. An dende; I. H. die. 590. H. Alsoe ons. 591. H. u ontbr. 592. I. Dbispel d. h. v. n.; H. Dbijspel d. volght. 593. H. roevere. 594. I. een woudt, al d. 595. H. coemanne. 596. I. vermoordenne. 597. I. H. haddi; l. eene. 598. H. sine. 599. H. Ane e. clusenere; I. clusennare.

+ (I. Fol. CXXI. r. 2.)

+ (E. Fol. XCV. r. 1.)

[p. 56]

tekstkritische noten

Op enen boem woonde; maer
Hi en dede der penitencien niet,
Die hem sijn biechtere doen hiet.
Eens quam hi te biechten daer;
Doe seide hem die clusenaer:
‘Wat holpe, dat ic u
Penitencie sette nu?
Ghi en pleechter niet te doene.
Onse here en is niet ghewoene
Sonden te vergheven alsoe:
Hi wil datmen penitencie doe
Ende ooc die zonden late,
Anders en coomt u bate
Van uwer biechten nemmermere.’
Die moordenare sprac: ‘Lieve here,
⁺Ic en mach niet wollen gaen,
Vasten noch discipline ontfaen:
Het is te zwaer te doene mi.
Set mi yet dat lichter si.’
Doe sprac die goede man:
‘Dat ghi nemmermeer voort an
En lieghet, in aernste noch in scherne.’
Hi seide, hi daedt ghaerne.
Van daer so schiet hi te hant
Niet verre al daer hi vant

Vs. 600. I. w. voirwaer. 601. I. Hine; H. Hijn. 602. I. biechtheere. 603. I. H. dare. 604. I. clusennare; H. clusenare. 605. I. helpt. 607. I. Ghine. 608. H. h. nes. 609. I. H. verghevene. 610. I. H. wilt. 613. I. uwen. 614. H. mordre. 615. I. Ic ontbr. - wullen; H. wllen. 617. H. Ets. 618. I. Zedt. 619. H. Doen soe sprac. 620, 621. I. aldus: Nemmeer en seldi dan Lieghen in neernste no in scheerne. 621. H. lieght. 622. I. daet. 623. I. so ontbr.; H. thant. 624. I. v. tote hij; H. v. tote d. hi.

+ (I. Fol. CXXI. v. 1.)

[p. 57]

tekstkritische noten

Enen man, dien hi ontmoete,
Dien hi onhovesschelike groete,
Want hine moordelike sloech,
Ende nam tselve dathi droech.
⁺Nu quamen te hant opter steden
Een deel liede ghereden,
Die ooc door twout wouden tien.
Teerst datsi den doden zien,
Vraechden si dien moordenaer zaen
Of hi die moort hadde ghedaen.
Doe peinsde hi also houde
Dathi niet lieghen en soude,
Want sine voorwaerde also ware
Tusschen hem ende den clusenare.
Doe lijdde hijs thant albloot,
Ende die liede sloeghene doot.
Die clusenare die sach,
Die daer optien boom lach,
Dattie ynghel quam ter vaert
Ende voerde die ziele ten hemel waert.
Doe peinsde hi in sinen sinne:
‘Wat mach dit hebben inne,
Dat dese, die al zijn leven
Roof ende moort heeft bedreven

Vs. 625. I. die; I. H. ontmoette. 626. I. onhoeschelijc gruette; H. onhoefschelike groette. 627. I. moordadelike dootslouch; H. mordelinghe doet sl. 628. I. H. n. hem ts. 629. H. thant; I. q. dair ter. 630. I. lieden. 631. I. ooc ontbr.; I. H. dore dwout; I. wilden. 633. I. den mordennare; H. den mordre. 634. I. H. Oft. 639. I. H. lijde; I. te hant. 640. I. sloughen; H. sloeghenne. 641. I. clusennare. 642. I. H. opten. 643. I. Dat dinghele; H. Dat dingle; I. H. quamen. 644. I. H. voerden; H. te hemele; I. te Gode w. 645. I. peynsdi in. 648. H. ghedreven.

+ (E. Fol. XCV. r. 2.)

[p. 58]

tekstkritische noten

Ende noit penitencie en dede,
Is met deser waerdichede
⁺Ghevoert in die blijscap groot?
Di en is nu des gheen noot
Te ligghene op desen boem:
Ganc, nem ter werelt goem,
Et ende drinc ende hebbe spel:
Hemelrike wort di wel.’
Ende daer hi of soude gaen,
So miste hi des voets zaen
Ende brac den hals optie aerde.
Die duvele voerden haerre vaerde
Die ziele inder hellen,
Daer si ewelijc sal quellen.

Hier omme en sal nemmermere

Mensche hem verlaten te zere
Op goet leven daer hi in staet;
Maer hi sal altoos doen den raet,
Dat hire wijslijc in volsta
Met goeden hope, voor ende na:
⁺So mach hi behouden bliven,
Alse ons die wise scriven.

Ghi en sult ooc in gheenre tijt

Schelden als ghi erre sijt
Om dinc die u niet cont en es;

Vs. 651. I. H. Ghevuert; H. inde bl. 652. I. des ontbr. - gheenen. 653. I. ligghenne. 654. I. H. n. der w. 655. I. Et ontbr. - drinct e. hebbes. 656. I. H. werdt. 657. I. H. af. 658. I. So ontbr. 659. I. op deerde. 660. I. duvelen v. harer; H. duvle v. horre. 663. I. nemmeere. 664. H. te ontbr. 667. I. wijselic. 668. I. goeder hopen; H. vore. 670. H. Alsoe ons; I. Also als ons. 671. I. H. ooc ontbr.

+ (I. Fol. CXXI. v. 2.)

+ (E. Fol. XCV. v. 1.)

[p. 59]

tekstkritische noten

Want erscap, sijts ghewes,
Hout u so stijf ghesint,
Dat ghi die waerheit niet en kint:
Watmen u seit, dunct u quaet,
Want gramscap gheeft u den raet.

Dat ghi vroedelike leeft

Van dien dat u God gheeft,
Dat moet u emmer vromen;
Maer als u vriende over comen,
Ofte alst eyscht die tijt,
Willic dat ghi costelijc sijt
Na dattie tijt is ofte die vrient:
So hebdi der^(*) wijsheit ghedient.

⁺Alse ghi wel doet, en acht niet

Wie dat dat in arghe tiet;
Want weldoen is altoos goet,
Wie dat verstaet ofte en doet.
Al en verstoets die mensche twint,
Hier is God boven diet al kint,
Wies loon beter is allene
Dan alder werelt ghemene.
Alse die quade die goede haten,
Dats hem een troost van groter baten;

Vs. 674. H. errescap, sijds; I. gramscap. 675. I. Houdt. 677. I. Want wat men seget; H. seeght. 678. I. Dies gh. u gr. d. r. 680. I. H. dien ontbr. 682. I. alse u vrienden over u c. 683. H. Oft; I. also eist den t. 684. I. Wil ic. 685. I. H. dat die; I. off; H. die ontbr. 686. I. H. der. 687. I. H. Als. 688. I. Wie dadt in. 689 en 690. I. in omgekeerde volgorde aldus: Wie dat verstaet of en doet, Wijsdom es altoes goet. 690. H. oft. 691. I. en ontbr. verstaets; H. verstoeds. 693. I. loene. 694. I. Dan van a. 695. H. den goeden. 696. I. Dat es een tr. v. goeder b.

(*) Het HS. heeft des.

+ (I. Fol. CXXII. r. 1.)

[p. 60]

tekstkritische noten

Want haer loon is tweevuldich,
Op dat sire in sijn verduldich.

Scuwet der vrecheden name,

Want vrecheit is ene blame,
Die den mensche onwaert maect
Over al daer hi ghenaect;
Maer beschedene miltheit can
Waerden ende hoghen haren man
Ende bringhen ter hogher ere,
Die einde en heeft nemmermere.

Alse ghi met Gode wilt sijn^(*) mare

Ende van zonden reine ende clare,
⁺So suldi alle dinghe vlien
Die u van Gode moghen tien,
Ende vertien daer toe voort
Alles datter werelt toe hoort;
Want God ende aerdsche dinghe
Houden node sameninghe:
Niement en mach, na Cristus leren,
Te pointe dienen twee heren.

Een nonne was, alsmen leest,

Ende hadde in een clooster gheweest
Menich jaer ende menighen dach,
Datsi daer binnen noit en sach

Vs. 697. I. H. Want sijn l. 698. I. H. hire in es v. 699. I. H. Scuut. 700. I. een. 702. I. gheraect. 704. I. hoghen den m. 705. I. eeren. 706. I. einde ontbr. 707. I. H. Als - wilt sijn. 709. I. dingen. 712. I. Alle; I. H. toe ontbr. 713. I. dingen. 714. H. Houde; I. sameninghen. 715. H. Nieman. 716. I. Te dancke d.; H. tween. 717. I. H. Eene; H. alsoe men. 718. I. Die h.; H. Ende ontbr.; I. H. eenen.

(*) Het HS. heeft met Gode sijt.

+ (E. Fol. XCV. v. 2.)

[p. 61]

tekstkritische noten

Vader noch moeder, noch vrient en ghenen,
Die haer ontboden al teenen
⁺Datsi tote hem quame spelen;
Maer ontbieden noch bevelen
En mochte daer toe helpen niet
Datsi uten cloostre quame yet;
Want si hadde die werelt al begheven
Ende leidde een heilich leven,
Ende en minde dinc en ghene
Dan haren scepper allene.
Doe dit langhe hadde gheduert,
Worden vader ende moeder beruert
Datsi wouden zonder sparen
Te haerre dochter spelen varen
Ende die sien ende visiteren,
Eer si vander werelt keren.
Dus so voeren si te samen,
Ende met hem ooc so quamen
Een deel der maghe mede
Met harde groter chierhede,
Om die ere vander joncfrouwen
Die si daer wouden scouwen.
Doe si ten clooster quamen binnen,
Dedemen dier joncfrouwen bekinnen,

Vs. 721. I. H. Het eerste noch ontbr.; I. vr. ne gh. 722. I. hare; H. haere nochtan o. 723. I. te hemlieden q.; H. hen. 726. I. Datse - cloester quam; H. cloestere. 727 en 728. I. H. in omgekeerde volgorde aldus: Want so leedde een (H. en) h. l. Ende hadde die (H. de) w. al b. 729. I. d. ne gh. 730. I. sceppere; H. sceppre. 733. I. wilden. 734. I. Tot haerder; H. Thorre. 735. I. visenteeren. 737. I. so ontbr. 738. H. hen. 740. I. Met harer gr. rijchede; H. sierhede. 741. I. Om deere vd. jonfrouwen; H. van dier j. 742. I. wilden. 743. H. cloestre. 744. I. H. diere j. kinnen.

+ (I Fol. CXXII. r. 2.)

[p. 62]

tekstkritische noten

Dat haer moeder ende haer vader
Comen waren beide gader
Ende ooc andre vriende mede.
Die joncfrouwe lach in ghebede^(*),

[Ende seide met corten rade,
Dat si en hadde engheene stade
Te comene daer si waren,
Datsi weder thuiswert varen:
Si sal vor hen ghetrouwelike
Bidden Gode van hemelrike.
Doen die moeder dat verstoet,
Wart si droeve in horen moet
Ende weende soe ende karmde
Dats hen allen ontfarmde.
⁺Si sprac: ‘In kere nemmermeer
In hebbe mijn kint ghesien eer:’
Nieman en constse ghechissen.
Doen ghincmen toter abdissen,
Datsi der nonnen raden zoude
Datsi hoer vriende spreken woude.
Die abdisse ghinc doe
Ende sprac der nonnen dus toe:
‘Lieve dochter, ets quaet ghedaen

Vs. 747. I. ander. 748. H. in hoer gh.
750. Het tweede en ontbr. 751. comenne. 753. hem. 756. Werdt. 758. hem. 759. sprac: En k. 760. En h. 761. Niement en conste haer ghecissen. 764. Datse h. vrienden. 766. n. aldus. 767. hets.

(*) Hier ontbreken in ons tekst - handschrift twee bladen of acht kolommen, loopende tot vs. 1069 van dit Cap. Wij hebben deze leemte weder uit HS. H. aangevuld, met de verschillende lezingen van I.

+ (I. Fol. CXXII. v. 1.)

[p. 63]

tekstkritische noten

Dat ghi niene wilt spreken gaen
Uwer moeder ende uwen vader
Ende andre u vriende algader,
Die hier van verren sijn ghetiet
Om u te sprekene ende anders niet.
Gaet te hen, dats mijn raet;
Want daer ghescreven staet,
Alsoe selve sprect onse here:
“Doet vader ende moeder ere.”’
- ‘Vrouwe,’ sprac die nonne mettien,
‘Ga ic nu die liede zien,
Soe es mijn duchten boven al,
Dat in mi verwandelen sal
Alsoe mijn herte ende mijn sin,
Datter God sal hebben te min,
Daer ic van enen ghedinke
Nemmermeer uut en winke.’
Doe sprac die abdisse voert:
‘Lieve dochter, nu hoert:
Seldi vader ende moeder laten
Bedroeft dus utermaten,
Alleene om een spreken?
Dat mochte God ane u wreken.
Daeromme willic dat ghire gaet:
Lietijt, dat ware herde quaet.’
- ‘Vrouwe,’ sprac die nonne, ‘nu siet,
Dat ghi mi en raedt niet
⁺Daer ic bi werde ghescaedt;

Vs. 768. niet en w. 770. anders uwe. 772. sprekenne. 773. hem, dat es. 788. dus zeere u. 790. an. 791. wil ic d. ghiere. 792. Laet ghijt, het w. q.

+ (I. Fol. CXXII. v. 2.)

[p. 64]

tekstkritische noten

Want ons God selve raedt,
Dat wi laten selen algader
Broeder, zuster, moeder, vader,
Ende alle erdsche dinc ghemene,
Ende volghen hem allene:
Hi es die ghene die mi sciep
Ende tsire ewegher glorien riep;
Hijs mijn solaes tallen uren:
Anders enghene creaturen.’
Doe diere abdissen dochte
Dat sire niet an hebben en mochte,
Gheboet si hare handelinghe
Op ghehoersamheit, dat sire ghinghe.
Doen stoet si op ten selven stonden;
Hoer oeghen heeft si wel verbonden,
Soe datsi niet en sach en haer,
Ende dede hare leiden tote daer,
Ende boet hen allen goeden dach.
Die moeder sprac, doe sise sach:
‘Dochter, waer hebwijs verdient
Dat ghi niene siet op u vrient,
Die hier van verren sijn ghetreken
Om u te siene ende te spreken,
Die u in langhen en saghen?
Hoe moeghdi dus vertraghen
Tonswert? Wi waenden wel
Solaes, vreude ende spel

Vs. 797. wij s. l. a. 798. m. ende v. 800. v. Gode a. 802. tsijnre. 803. Hij es. 804. en ontbr. 805. der. 807. haer. 808. dat so gh. 809. stont so opten. 810. h. zo beede v. 811. een h. 812. haer. 813. hem. 815. hebben wijs. 816. niet en ziet. 817. ghestreken. 819. l. niet en. 822. vruechde.

[p. 65]

tekstkritische noten

Met u hebben ghedreven
Eens doch in onse leven.
Hoe mach dit comen toe?’
Die joncfrouwe andwerde doe:
‘Moeder, ic weet wel ende ghevreesche,
Dat ghi na bloede ende vleesche
Mijn vader sijt ende mijn moeder,
Mijn moye, mijn zuster ende mijn broeder;
⁺Maer mijn solaes leeght algader
In minen gherechten vader,
Die mi van nieute maecte,
Ende die doet om mi smaecte,
Ende, als hi wilt, ontmaken sal.
An hem soe leghet mi al:
Hebbic hem, ic hebbe gnoech.
Ets waer, in goet ghevoech
Minnic u, spade ende vroe,
Daer ic mi selven gnoech in doe
Ende oec in Gode quite.
Ic bidde vore u met vlite
Ende sal al mijn leven doen:
Laet u daer met gheroen.
Ghi en selt mi achter nu
Nemmer sien, noch ic u,
Vore dat wi comen hier boven,
Daer dingle Gode loven,
Daer onse eweghe solaes leit:

Vs. 824. ons. 826. jonfrouwe. 827. e. verheesche. 828. e. na vl. 830. Het tweede en derde mijn ontbr. 836. Ane - leyt. 837. Heb ic - ghenouch. 838. Nochtan na der werelt ghevouch. 839. Min ic. 840. ghenoech. 842. voir. 844. mede. 845. Ghine s. 846. Nemmermeer. 847. Vor. 848. dinghelen. 849. ons eeuwelijc.

+ (I. Fol. CXXIII. r. 1.)

[p. 66]

tekstkritische noten

Dander es al idelheit.’
Hier met streec si te cloestre waert,
Entie andre namen hare vaert
Thuiswert, met groten mesbare:
Hen ne mochts nemmer werden dare.

Dus selen wi al dat vlien

Dat ons van Gode mach tien,
Ende vereeneghen alleene
In hem met herten reene,
Soe dat onse overste minne gheheel
In heme si, niet en deel.

Des die liede volghen ghemene,

Dat en wederseght niet allene.
Veelre liede raet, dat verstaet,
Es beter dan eens man[s] raet;
Ende woudi daer jeghen stunen,
Men soudu vore sot runen,
⁺Ende soe soude dan u name
Over al sijn onbequame.

Ghi selt met beschedenheden

Overpeinsen wat ghi hebt leden
Ende wat u hier na mach ghespoeden,
Ende selt wijslec verhoeden,
Vroech ende spade, van alle dien
Daer u ave mach messchien;
Want die worp diemen comen siet,

Vs. 851. ten cloester. 852. Ende die ander n. haer. 854. Hem mocht nemmeer. 856. ons m. v. G. t. 860. hem - een. 861. Dies d. lieden. 862. Dan w. 863. Vele lieder. 864. mans. 865. wildi d. teghen. 866. soude u voir. 867. Ende dan soude u. 869. selt zeere m. bescedenhede. 872. selt u zo wijselic vort hoeden. 873. sp. voir al. 874. af. 875. den w.

+ (I. Fol. CXXIII. r. 2.)

[p. 67]

tekstkritische noten

Quetst men dan diemen ensiet niet.

Als ghi der riesheit wilt afstaen,

Soe en seldi dan nemmer gaen
Met^(*) hen daer ghise daedt mede,
Ende u oec hoeden vander stede
Daer ghi die zonden daedt gherne,
Waest bourdeel oft waest taverne.

Alse wilen dede een jonghelinc,

Die metter werelt omme ghinc,
Die weert was ende liefghetal
Metten ghesellen over al;
Want hi met hen verteerde algader
Tgoet dat hem liet sijn vader.
Ende doen den ghesellen dochte
Dat hi nemmer gheven en mochte,
En wouden sine sien noch horen:
Dus heeft hi goet ende vrient verloren;
Soe dat hi van groeter breken
Uten lande es ghestreken,
Ende diende enen goeden man,
Daer hi weder goet wan.
Doen hi dus quam te goede,
Quam hem te voren in moede,
Dat hi te lande woude keren
Vriende ende maghe visiteren.
Doen hi te lande quam alsoe zaen,

Vs. 876. Quest min d. dm. n. en siet. 877. ter. 878. Sone s. d. nemmeer. 879. Met hem - daet. 881. daet. 882. of. 887. hij v. met hem a. 890. hij niet meer gh. 891. wilden. 896. ghewan. 898. in sinen m. 899. wilde. 900. maghen visenteeren.

(*) Het HS. heeft Mer.

[p. 68]

tekstkritische noten

Entie ghesellen hadden verstaen
⁺Dat hi comen was soe rike,
Sprakensi tote hem hoefschelike:
‘Lieve gheselle, willecome sijt!
Ghi hebt ghemerret langhen tijt:
Ons heeft sere ghelangt na u.
Comt, gawi drinken nu,
Ghinder es ontslaghen goet wijn:
Wi willen met u blide sijn.’
- ‘Neen, neen,’ sprac die cnapc dan,
‘Ic ben nu een ander man
Dan ic was wilen ere:
In ben u gheselle nemmere.
Ghi hadt mi levende doet
Ende van goede ende eren bloet
Ghemaect: ghine achtes niet en caf.
Ic ga uwer gheselscap af
Ende die willic altoes scuwen,
In willu nimmer ghetruwen.’
Sine mochtens nemmer hebben daer.
Die cnape hoedde hem daer naer
Van personen ende steden mede
Daer hi riesheit ende sonde dede.

Dus sal hem elc mensche hoeden

Ende wandelen metten goeden,
Ende steden ende persone vlien
Die hem ter archeit mochten tien.

Vs. 902. Ende die. 904. hoveschelike. 907. verlanct om u. 910. Wij selen m. 911. Het tweede neen ontbr. 913. eer. 914. u ontbr. - gh. niet meer. 916. ende van eeren. 918. uwes gheselscaps. 919. wil ic. 920. En wille u niet meer betruwen. 921. m. niet meer h. 922. hoede. 927. personen. 928. te.

+ (I. Fol. CXXIII. v. 1.)

[p. 69]

tekstkritische noten

Ter taflen, daer ghi vremde sijt,

Soe sprect luttel talre tijt.
Die u niene kennen, souden
U over dronken houden,
Oft over sot oft ongheraect,
Waert dat ghi te vele spraect.
Die vele spraken wilt ute legghen,
Moet in eneghe stont messegghen.
Vele spraken oec, als wi lesen,
En mach zonder zonde niet wesen.

⁺Ghi selt ten ghedinghe gaen,

Ende nauwe horen ende verstaen
Watmen daer zeeght ende doet:
Soe moeghdi te bat wesen vroet
Vanden rechten rechte vanden lande;
Want die zaken sijn menegherande
Diemen hoert te diere stat,
Ende soe moeghdi weten te bat
Wat u goet si ende quaet,
Als u te dinghene staet.

Sidi beter oft riker dan

U ghebuer oft een ander man,
Daeromme en versmaedtene niet;
Maer merct in u ende besiet,
Dat hi doch alsoe edel si
Nader cranker menscheit als ghi,
Ende dat ghi oec sterflec sijt,

Vs, 929. tafelen. 931. niet en k. 933. Ofte - of. 935. spreken w. uut. 936. eenegher tijt m. 937. spreken. 939. tien gh. 941. seghet. 943. rechten ontbr. 945. h. in d. 947. sij off q. 949. Sijt ghij b. of. 950. off. 951. Dair om en versmaetten. 954. Na er. 955. sterffelic.

+ (I. Fol. CXXIII. v. 2.)

[p. 70]

tekstkritische noten

Ende uwer gheen en weet den tijt.

Met hem die in armoede leeft

Ende ongheval ende ranspoet heeft
En seldi spot maken no sceren;
Want dat soude hen meer deren
Ende quetsen in horen moet
Dan al hoer ranspoet;
Oec en wetti niet van dien
Wat u namaels mach ghescien.

Scuut altoes, soe doedi wel,

Alrehande weddespel;
Want daer af comt, ghetrout dies,
Niet dan gramscap oft verlies.
Als ghi den tijt corten wilt,
In u camere ghi u sluten silt
Ende roepen uwen sceppre an;
Oft ghi selt boeke hebben dan
Van Gode oft van goeden zeden
Ende niet van idelheden,
⁺Ende selse lesen oft doen lesen;
Oft ghi selt die wile wesen
In enegher sameninghen,
Daermen van goeden dinghen
Sprect ende houdt die tale:
Soe cortti den tijt wale;
Maer die in weddespel heeft jolijt,
Cort onnuttelec sinen tijt.

Vs. 956. uwer ne gh. en w. ten t. 957. in aventueren l. 958. ramspoet. 960. hem. 961. in sinen m. 962. al sijn ander rampspoet. 963. weet hij n. 965. Scuwet. 966. wedt spel. 968. off. 971. scepper. 972. Off - boucken. 973. Ende die van G. of. - goeden ontbr. 975. selt l. off. 976. Off. 979. e. onthoudt. 980. c. uwen t. 981. int.

+ (I. Fol. CXXIV. r. 1.)

[p. 71]

tekstkritische noten

Scuut luxurie talre stede,

Daer toe nijt ende ghierechede.
Luxurie struert, des sijt vroet,
Smenschen ziele, lijf ende goet,
Ende es oec blame, dat ghijt wet,
Vore Gode ende den mensche met.

Nijt ende ghierecheit maken kaytijf

Den mensche ane ziele ende an lijf,
Ende si quetsen meest hen
Diese draghen inden sen,
Ende maken oec den mensche onwert,
Waer hi comt ocht waer hi vert.

Alse die man verdienet des

Dat sijn wijf gram op hem es,
Soe sal hise verdraghen dan,
Ende dwijf oec alsoe den man;
Want die vroede Socrates seit,
Dat het es groete wijsheit
Dat hem die mensche daertoe keert
Dat hi thuis verdraghen leert,
Soe mach hijt connen dan te bat
Als hi comt in vremder stat;
Want verdrach bringhet in
Meneghen raet ende groet ghewin.

Alse ghi wilt bestaen iet

Daer ghi bate ende orbore in siet,
Soe en seldi beiden twint

Vs. 983. Scoudt I. telker st. 985. strueert, sijts. 988. Voir G. e. die m. m. 990. aen z. 991. hem. 992. sin. 993. oec ontbr. 994. off. 995. Als - verdient. 1000. het ontbr. 1003. hij conen veel te. 1004. in een vremde. 1005. verdraghen brinct. 1006. Meneghe ruste ende goet gh. 1007. Als. 1009. Sone s.

[p. 72]

tekstkritische noten

Vore dat ghi dat hebt gheïnt;
⁺Want beiden, sijt seker dies,
Bringht dicke in groet verlies;
Want lidentheit maken can
Vanden riken enen armen man.
Sijt ernstech tal uwen dinghen:
Dat sal u groet bate in bringhen.

Ghi en selt niet lieghen

Noch oec niemene bedrieghen.
Dscrifture zeeght al bloet:
Loghene slaet die ziele doet,
Ende soe wier mede omme gheet,
Es onder die liede leet
Ende altoes onwillecome;
Want hine bringt niemen vrome.
Sinen brueder, gheloevets mi,
Soudi honen, mochte hi,
Op [dat] sire an waenden winnen:
Hoer nature hevet binnen.
Nochtan werdensi int lest ghehoent
Ende met hoer selfs quaetheit gheloent,
Als eens gheviel tween ghesellen,
Dat ic vorwaer hoerde tellen:

Drie ghesellen tenen stonden

Quamen daer si en vonden

Vs. 1010. Voir. 1013. lidenesse. 1014. een arm. 1015. neernstich al tuwen. 1016. grote. 1018. oec ontbr. - niemenne. 1019. Die scriftuere zeit. 1020. Lieghen - z. ter d. 1021. Ende wiere. 1022. Die es - lieden. 1024. hij en br. niemant. 1025. Sine brueders, gheloeves. 1026. Soude hij honem, mocht hij. 1027. Op dat hire an mochte winnen. 1028. Sine n. 1030. haers. 1031. drien. 1032. ic over waer.

+ (I. Fol. CXXIV. r. 2.)

[p. 73]

tekstkritische noten

Spise te cope no broet,
Soe datsi baden dore die noet;
Want hongher dede hen verdriet.
Hen en gaf nieman niet,
Sonder een wijf gaf hen niet vele
Met ere scotlen tarwen mele.
Enen coeke si daer af maken,
Dien si thant in dasschen raken.
Die twee consten scalken raet,
Maer die derde en conste gheen quaet.
Doen dochte den tween dat,
Datsi anden coeke sat
⁺Alle drie niet eten en souden,
Ende leident doen in deser vouden
Datsi souden alle drie
Gaen ligghen slapen, ende die
Den wonderlecsten droem zaghe
Die wile de coeke int vier laghe,
Soude den coeke eten allene:
Onder hen drien waer hi te clene.
Dit seidens[i] om datsi
Den derden gheselle daer bi
Verscalken wouden alsoe,
Dat hi des coeken worde onvroe.
Die twee scalke roncten sere
Oft si sliepen, min no mere.
Doen die derde gheselle sach

Vs. 1036. doir den n. 1037. hem. 1038. Want hem - niemant. 1039. hem. 1040. eenre scotelen. 1041. koec. 1042. Die sij te hant - staken. 1045. dien. 1048. leyden. 1052. w. dat die koucke. 1054. hem. 1055. seiden sij. 1057. Honen wilden. 1058. hij vanden cuecke werde.

+ (I. Fol. CXXIV. v. 1.)

[p. 74]

tekstkritische noten

Dat sijn gheselscap in slape lach,
Ghinc hi heimelec toten viere,
Ende rac uut den coeke sciere
Ende attene altemale.
Hi dochte hem smaken herde wale,
Hine was hem niet te roe.
Tfier rac hi weder toe,]

^+(*)Ende en sprac cleine noch groot.
Hier na hieven op thoot
Dander twee (ende en wisten niet
Hoet mitten coeke was gheschiet),
Alse quisquans: ‘Wi sijn ontwaect,’
Ende hebben hem gheranbraect
Ende haer oghen ghebroemt beide.
Doe sprac deen ende seide:
‘Mi dochte, ic was in hemelrike.’
Dander seide dies ghelike,
Dat hi was in die helle.
Wat holpet dat ic langhe telle?
Si seiden wonder groot van dien
Datsi daer hadden ghesien.
⁺Si seiden toten derden doen:
‘Gheselle, nu segt ons u visioen.’
Die onnosele sprac daer naer:

Vs. 1063. heymeliken. 1064. trac ute. 1066. herde ontbr. 1068. reecte. 1069. l. cleen. 1071. H. Dandre twee die en. 1072. I. H. c. es gh. 1074. H. hen; I. H. gherancbraect. 1077. H. d. dat ic. 1078. H. die. 1079. I. inder hellen. 1080. H. helpt; I. helpet d. ic u I. 1084. I. H. ons ontbr. 1085. H. onnoesle; I. na.

+ (E. Fol. XCVI. r. 1.)

(*) Hier vangt ons tekst - handschrift weder aan.

+ (I. Fol. CXXIV. v. 2.)

[p. 75]

tekstkritische noten

‘Ghesellen, seker, ghi segt waer:
Doe ic sach mit minen oghen
Dat beide u gheesten vloghen,
Deen ten hemel, dander ter hellen,
Ic waende wel, goede ghesellen,
Dat ghi niene sout sijn weder comen.
Daer omme so hebbic ghenomen
Den coeke ende hebben ghegheten;
Maer, ghesellen, haddic gheweten
Dat ghi weder sout sijn comen hier,
Die^(*) coeke laghe noch int vier;
Want men seit: die darwaert vaert,
Dathi niemeer en comt harwaert.’
Dus was die hoonre ghehoont
Ende met sijns selfs quaetheit gheloont;
Ende noch sietmen des ghelike
Dicke gheschien in aertrike.

Ghi sult mit goeder trouwen

Minnen vrouwen ende joncfrouwen;
Niet om datsi scone sijn,
Rike ofte van gheboorten fijn,
Mar om doghet ende zuverhede
Ende om hare grote hovesschede.

⁺Uwes selves wijf suldi meest minnen

Vs. 1086. I. Seker, geselle, nu seght ghij w. 1088. I. beedde u gh. uut vl.; H. uwe gheeste. 1089. I. te hemelrijke; H. te hemle. 1091. H. nien soudt; I. niet en. - sijn ontbr. 1092. I. so ontbr. - heb ic. 1093. I. H. gheten. 1095. H. soudt; I. sout ghecomen. 1096. I. H. Die. 1097. I. H. zeeght; I. die daer v. 1098. H. hi meer; I. niet meer. 1099. I. Daer w. d. hoondere; H. hoendre. 1100. I. H. selfs rade gh. 1102. H. ghevallen; I. op eerderijke. 1106. I. off; H. oft. 1107. I. om hair duecht; H. doeght. 1108. I. H. haer; I. hoveschede; H. hoefschede. 1109. I. H. selfs.

(*) Het HS. heeft Dien.

+ (E. Fol. XCVI. r. 2.)

[p. 76]

tekstkritische noten

Ende ghene andre bekinnen;
Ende die so eert, lude ende stille,
Op datsi is van goeden wille;
Mar is si quaet van naturen
Ende wil si daer dan in dueren,
So verret u dan van haer, dats mijn raet.
Slaen ende schelden sijn al quaet:
So meer gheslaghen, so meer verloren;
So meer ghescelds, so meerre toren:
⁺Daer en is en ghene bate an,
Dit so leert ons een wijs man.

U en sal niet ghescien dit,

Dat ghi enighe mensche verwit
Enighe blame ofte archede
Die yement van sinen vorders dede,
Ofte sijn maech ofte sijn kint;
Want hine en is targher twint
Dat sijn maghe quadien sijn,
Op dat hi selve goet is ende fijn.

Hem ooc die was in armoede

Ende comen is te groten goede
En verwites nemmermere;
Want dats hem grote ere,
Dat hi hem sette so wijslike

Vs. 1110. H. Ende enghene; I. Ende ontbr. - andere sult ghij b. 1114. I. wilt sore dan; H. wilt sire dan inne. 1115. I. So keert u; I. H. dan ontbr. - hare. 1116. H. scelden es al; I. scelden es altoes q. 1117. I. H. Het eerste so ontbr.; H. Het tweede so ontbr. 1118. I. ghescelt - meere; H. meerren. 1119. H. Daer nes; I. H. Het tweede en ontbr. 1120. I. H. so ontbr. 1122. I. H. eeneghen. 1123. I. off; H. oft. 1124. H. ieman. 1125. H. Oft - oft. 1126; I. en. ontbr.; H. hi en ees. 1127. I. H. sine; I. maghen. 1128. I. H. s. es g. e. 1129. I. armoeden. 1131. I. v. hem n. 1132. I. Want het es h. 1133. I. wiselike.

+ (I. Fol. CXXV. r. 1.)

[p. 77]

tekstkritische noten

Dathi goet man wart ende rike.
En verwit ooc niemene das
Dathi wilen een quaet mensche was;
Want ten is niement so quaet,
Als hi sire quaetheit afstaet
Ende sijn leven betert dan,
Hi en [si] dan een goet man.
Ende die seide dathi quaet ware,
Hi loghe, dats openbare.

Alse veete of discoort versoent es,

En sal niement vermanen des
In arghe, in gheenre wisen,
Want die veete mochte weder risen.
Versoen haer, versoen daer,
Nemmermeer en worden si clare
⁺Die eens gheviande sijn:
Dit seit een vroet man in Latijn.

Ghi sult werken, vrooch ende spade,

Met uwer vrienden rade,
Ende sult ooc vraghen van dien
Hem tween, hem vieren, ofte hem drien,
⁺Ende daer uut suldi nemen dat beste;

Vs. 1134. I. m. es e.; H. werde. 1135. I. Ende en verwijt oic niemen; H. niemanne. 1136. H. en; I. mensche ontbr. 1137. I. H. Want en es; H. nieman. 1138-1142 in I. aldus: Als hij sijnre quaetheit af staet, Hine werdt gheerne een wijs man. Ende die zeide van hem dan Dat hij een quaet ware, Hij logher an openbare. 1138. H. avestaet. 1140. H. en si d. 1141. H. Entie s. 1143. I. vrede; H. veede oft. 1144. H. nieman. 1146. H. veede. 1147. I. Versoenen hare, versoenen dare; H. here - dere. 1148. I. en werdt zij; H. en werdens clere. 1150. I Dat; H. seegnt; I. H. int. 1152. H. vriende. 1153. H. s. vr. oec van. 1154. H. Hen - hen - oft hen; I. ofte ontbr. 1155. I. dair toe s.; I. H. n. dbeste.

+ (E. Fol. XCVI. v. 1.)

+ (I. Fol. CXXV. v. 2.)

[p. 78]

tekstkritische noten

Mar dunct u in dat leste
Dat beter si uwes selfs raet,
So rade ic u dat ghine anegaet.

Ist dat u raet gheven can

Een knecht, een kint, of een arm man,
Daer ghi orbare in ziet,
Dien raet en versmaet niet.
Een die al ware verdoort,
Mochte spreken een vroet woort.
Een arm man is dicke also vroet
Alse een die heeft groot goet;
Want nature gheeft den wisen zin,
Ende si en gheefter meer noch min
Den armen dan den riken,
Want si en can smeken noch wiken:
Daer bi hout die wijshede
Onder die arme also wel haer stede
Als onder die rike, na minen zin,
Al achtmen der armer min,
Want men den armen en hoort niet
Also wel alst den riken pliet.
Die ghene is wijs allene,
Die hem van zonden hout rene,
Ende verre can voren zien
Die dinghen die moghen gheschien,

Vs. 1157. I. b. es ws. 1158. I. H. radic - aengaet. 1159. I. dattu. 1160. I. Eest kn. wijf off man; H. oft. 1161. H. inne. 1162. I. H. versmaedt. 1163. I. die waer al v. 1164. H. en; I. een goet w. 1166. I. H. Als. 1168. I. sine gh.; H. si gheeftene. 1169. I. a. als den. 1170. I. sine c. niemant w. 1171. I. houdt. 1172. H. Onder darme als; I. Houdt daerme. 1173. I. r. in m. 1174. H. armere te m. 1175. I. en ontbr. 1176. H. Als; I. alsmen den. 1178. H. hem hout van sonden r.; I. houdt. 1179. I. H. vore. 1180. I. H. Die ontbr.; H. Dinghe.

[p. 79]

tekstkritische noten

Ende daer jeghen sijn op sijn hoede,
Ende altoos draghen inden moede
Dat sijn leven enden moet:
Die aldus doet, hi is vroet.

Cracht noch wijsheit van

Enen onghedeghenen man
En suldi versmaden niet;
Wantmen daghelike siet
⁺Die cleine sulc van zinnen,
Datsi die grote dicke verwinnen.

⁺Wildi eersaem gheheten sijn

Ende name hebben goet ende fijn,
So vliet alle saken
Die oneersaem leven maken.

Als ghi den quaden wel behaecht

Ende u die goede van hem jaecht,
So sijts zeker ende ghewes
Dat u doen niet goet en es.

Ghi sult uwen zin daer toe keren,

Dat ghi altoos sult leren
Ende onthouden: daer in leit
Ere, doghet ende wijsheit;
Want leren is grote eere,
Ende so wie versmaet die lere,
Hi is alder scanden waert,
Ende hets recht dathi misvaert.

Alse vader ende moeder tonrechte

Vs. 1181. I. Ende die d. - op hair h.; H. op sine h. 1183. I. sij l. in den m. 1185. I. w. dan. 1186. I. Jondi gheenen man. 1193. I. H. alle die s. 1196. I. die vroede. 1197. I. H. zijt. 1200. H. eren. 1202. I. dueght; H. doeght. 1204. H. versmaedt. 1205. H. alre. 1206. I. het es; H. ets. 1207. H. Als v. oft m.; I. v. of m.

+ (E. Fol. XCVI. v. 2.)

+ (I. Fol. CXXV. v. 1.)

[p. 80]

tekstkritische noten

Op u schelden ofte te rechte,
So wacht dat ghi u niet en stoort,
Noch en antwoort niet een hert woort;
Maer vervolchse mit zoeticheden
Tote dattie gramscap is leden.

Hebdi een scone wijf ghetruwet,

So radic u dat ghi scuwet
Gheselscap van ghesellen
Die vrouwen ere gherne quellen;
Want scone wijf, te voort schine brocht,
Blijft zelden onversocht:
Men moet twerc hoeden vanden viere,
Ofte het ontfunct harde schiere.

Wat ghi laet of wat ghi doet,

Altoos peinst in uwen moet,
Dat ghi een andren, vrooch ende spade,
Doet als ghi wout datmen u dade.

Opten gherechten man, waer ghi sijt,

En hout gheschelt noch strijt,
⁺In aernste noch in scherne;
Want God wreect den gherechten gherne.

⁺Ist dat u scade gheschiet,

Daer omme en droevet niet;
Want doet si u int herte wee,
So hebdi der scaden twee.

Vs. 1208. I. of met r. 1209. H. niene st. 1210. I. antwoordt. - niet ontbr.; H. andwerd n. en. 1211. I. vernouchse met zoetheden. 1212. I. dat die. 1213. I. scoen; I. H. ghetruut. 1214. I. H. scuut. 1216. I. gh. vellen; H. gh. bevellen. 1217. I. voirscine; H. vorscijn. 1219. I. H. dwerc. 1220. I. Off; H. Oft et. 1221. H. oft. 1223. I. H. eenen; I. anderen. 1224. I. wilt; H. woudt. 1226. I. H. houdt. 1227. I. neernste; H. n. oec in. 1231. I. Want het d. int; H. doetse u.

+ (I. Fol. CXXV. v. 2.)

+ (E. Fol. XCVII. r. 1.)

[p. 81]

tekstkritische noten

Bevelet onsen here God al
Ende hoopt dat hijt verstoren sal,
Als hi den goeden Job dede
Om sine grote verduldichede.

Hier einden dese blomen,

Die algader sijn ghenomen
Uut vier duechden cardinale
(Diese wel vest, hi doet wale),
Alsose die oude wise screven
In boeken die na hem bleven.
Hebbic yet misseit daer inne,
Dats ghebrec van minen zinne:
Ontsculdicht mi, so doedi wel,
Hier of: dichten en is gheen spel.

Vs. 1233. H. Bevelet Gode o. h. al. 1234. I. versoenen sal. 1235. H. Alse. 1239. H. doeghden. 1241. H. Alsoe die. 1242. H. hen. 1243. I. Heb ic - m. hier i. 1245. H. Onsculdecht. 1246. I. H. af; I. te dichtenne; H. en ontbr.

Titel. H. m. hebben sal; I. (Cap. 5) lieden. Het overige ontbr. Vs. 1. H. Als; I. m. sijts. 2. I. die liede w. 3. I. hoveschelike; H. hoefschelike. 5. I. ende ontbr. 6. I. w. hem van. 7. I. H. spr. ende te m. 8. I. anderen. 9. H. volseeght; H. hevet.