Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Van Gode te dienen voor al. - I.

Wi sullen ooc algader

Minnen moeder ende vader,
Suster, broeder, wijf ende kinder,
Ende alle die liede, meerre ende minder,
Met sulker minnen dat wi
Gods niet en vergheten daer bi,
So dathi in onsen sin
Dies twint en si te min.
Voor al sal gaen Gods ghebod,
Anders waren si onse God.

[p. 16]

tekstkritische noten

Al soude die werelt verzinken,
Nochtan en sullen wi niet winken
Uut Gods ghebode ene ure:
Dus seit ons die scrifture;
Want hi is meerre, sijts ghewes,
⁺Dan alle dinc die es
In hemele ende optie aerde,
Ende ooc van meerre waerde.

Dien God so vele heeft ghegheven,

⁺Datsi van haers selfs moghen leven
Sonder pinen ende arbiden,
Sijn sculdigher tallen tiden
Gode te dienen in innicheiden,
Dan die ghene die arbeiden
Ende pinen moeten door dien noot,
Om te winnen daghelics broot;
Want si hebbens beter macht
Ende ooc stade, dach ende nacht,
Gode te deelne van dien
Daer hise of heeft voorsien,
Ter kerken te gane mede
Ende te sprekene haer ghebede.

Die ghene ooc die [te] werke gaen,

Des morghens, als si op staen,
Sullen si gaen te werke,

Vs. 12. H. en ontbr. 13. H. Ute; I. H. een. 14. H. seeght. 15. H. hijs m. sijds. 17. I. H. hemel - op eerde. 20. I. moghen ontbr.; H. mochten. 21. I. pine - arbeiden. 22. I. sculdich in allen. 23. H. dienne. 25. I. moet om die; H. die. 26. I. winnenne; H. winne. 28. I. ooc ontbr. 29. I. te dienen. 30. I. hij hem af; H. af. 32. I. spreken. 33. I. ghene ontbr. - die ontbr.; I. H. te w. 34. I. Smorghens; H. alsi op.

+ (I. Fol. CXIV. v. 1.)

+ (E. Fol. LXXXIX. r. 2.)

[p. 17]

tekstkritische noten

Ende niet^(*) ooc in die kerke
Duren alte langhe;
Want ter zonnen opganghe
Sullen si opt werc sijn,
Ende alsi laet haren schijn,
Sullen si vanden werke beten,
Sonder datsi daer binnen eten.
Merren si hier binnen ene ure,
Si verletten hare dach hure.
Al warensi, in waerre dinc,
Des daghes ghehuert om enen penninc,
Si souden doen na haerre macht
Ghelijc of sire hadden acht,
Alse ons heren Cristus mont
In die ewangelie maket cont;
Want voorwaerde dat is scult,
⁺Hoe datment set ofte hult.
Aldus sullen si, die doen
Arbeit om haren dach loen,
Gode alreoverste zetten,
Ende werken, zonder letten,
Na hare macht, so si best moghen:
So hebben si Gode voor hare oghen,

Vs. 36. I. H. niet; H. inde k. 39. I. H. op dwerc. 40. I. als zo l. hair. 42. I. daer tusschen e. 43. I. sij dair b. een. 44. I. verliesen haer; H. hoer. 45. I. in warer. 46. I. Sdaechs; H. Sdaeghs. 47. I. hare; I. H. machte. 48. I. ofte; H. oft; I. H, achte. 49. I. Also. 50. I. H. In dewangelye; I. doet condt. 51. I. dat ontbr. 52. I. zedt off. 53. I. Ende aldus. - die ontbr. 55. I. talre overste; H. talder overst. 57. I. Al haer; H. hoer. 58. I. hare ontbr.; H. hoer.

(*) Het HS. heeft mede, doch door eene latere hand op den kant in niet verbeterd.

+ (I. Fol. CXIV. v. 2.)

[p. 18]

tekstkritische noten

So dat hem God is hout,
⁺Om datsi quiten haren scout.
Die rike man en sal ooc niet
Tote des anders daghes, wats ghesciet,
Des arbeiders loon houden,
Opdat hine eyscht onvergouden;
Want sijn vleisch ende sijn bloet heeft
Besuert datmen hem daer gheeft,
Ende diet hem daer onthout dan,
Behout an hem tbloet vanden man,
Dat wrake roept voor onsen here,
En si datment weder kere.
Dus sullen wi altoos aenscouwen
Gode in gherechter trouwen,
Ende int overste altoos setten,
So en mach ons niement letten;
Want wi sijn hulde behouden dan,
Die ons niement beroven en can.

Alst coomt inder morghenstont

Ende ghi ontsprinct al ghesont,
Sal wesen in u eerste ghedochte
God selve die ons wrochte,
Ende sult opstaen sonder beiden
Ende u tsinen dienste ghereiden.
Een cruce suldi dan maken,

Vs. 59. H. hen. 60. I. hair; H. hore. 62. I. tsanderdaechs; H. sander daeghs. 63. I. arbeyts. 64. I. Op dat heescht vergouden. 67. I. diedt. - daer ontbr.; H. onthoudet. 68. I. H. Behoudt; H. ane; I. H. dbloet. 70. I. dm. hem w. 73. I. H. in doverste. 74. I. Sone m.; H. nieman. 75. H. sine. 76. I. H. Dier; H. niemen. 77. H. Alset. 79. I. H. in ontbr.; H. uwe, 80. I. die u wr.; H. die u ghewrochte. 82. I. bereiden.

+ (E. Fol. LXXXIX. v. 1.)

[p. 19]

tekstkritische noten

Siele ende lijf ende ander zaken
Suldi Gode bevelen al,
Die u niet of gaen en sal.
Ter kerken suldi dan tien,
⁺Misse horen, macht gheschien,
Innichlike spreken u ghebede,
Ende bliven ter selver stede
Tote dattie misse is ghedaen.
Daer tenden so machmen gaen
Oorbaer doen, weder ende voort,
Datter lijfneren toe behoort,
In gherechticheit mit trouwen,
Daer men Gode in sal aenscouwen,
Also dat God al over al
Die overste wesen sal
In al datmen begaet:
⁺Anders so ist al quaet.

Alse ghi ter maeltijt sijt gheseten,

So en suldi niet vergheten
Ghine sult segghen enich ghebet,
Seghenen u ende u spise met;
Sobe[r]lijc eten ende drincken,
Ende uwes sceppers mede ghedincken;
Om die arme suldi dincken mede,
Want dat sijn die Gods lede,
U arme broedre, dien ghi

Vs. 88. I. H. maeght; H. u gh. 89. I. Innich; H. Innechlec. 91. I. H. dat die. 92. I. so ontbr. 93. I. H. Orbore. 94. I. lijfneringhen. 95. I. gherechrticheden. 96. I. sal scouwen. 100. I. so ontbr. 101. I. H. Als. 102. I. Sone s. 103. I. zelt spreken e. 104. H. Sechenen u e. uwe. 106. I. u sc. met. 107. H. Om darme. 109. H. Uwe; I. H. broedere; I. die.

+ (I. Fol. CXV. r. 1.)

+ (E. Fol. LXXXIX. v. 2.)

[p. 20]

tekstkritische noten

Sculdich sijt te stane bi;
Want sterven si van breken,
God die sout aen u wreken,
Hier of ghinder, sijt zeker das,
Op dat u sijn breke kenlijc was,
Ende alse die maeltijt is ghedaen,
So suldi Gode dancken zaen
Van dien dat hi u gheeft,
Daer ghi daghelijcs bi leeft,
Ende bidden voor alle die
Die u goed daden ye
Ende daer of comen is dat
Dies ghi daghelijcs hebt te bat.

Des avonts ooc, dat verstaet,

⁺Alse ghi te rusten gaet,
Suldi spreken enich ghebede,
Daer ghi Gode sult loven mede,
Ende ooc bidt voor uwe zonden.
Ghi sult ooc ten selven stonden
Bidden mit goeder herten fijn
Voor die leven ende doot sijn,
Ende sonderlinghe? dat wilt verstaen,
Voor die u goet hebben ghedaen.
Dat is van rechte u recht,
Anders so doedi hem onrecht.

Vs. 111. I. storven. 112. I. die ontbr.; H. soud ane. 113. H. oft. 114. I. u ontbr.; H. u hoere br. 115. I. als. 118. I. daghelijc; H. daghelike. 119. H. vore. 120. I. Die ontbr. 121. I. H. daer u af; H. es comen. 122. H. Des; I. daghelijc. 123. I. Savonts. 124. I. H. Als; H. ghi oec te rasten. 125. H. eneghe. 126. I. H. sult ontbr. - lovet. 127. I. u. 128. I. H. tien. 130. H. Vore; I. H. e. die doot. 131. I. dat ontbr. 132. H. Vore. 133. I. rechte trecht: 13. I. hem ontbr.; H. hen.

+ (I. Fol. CXV. r. 2.)

[p. 21]

tekstkritische noten

Want ondanckelicheit, sijts ghewes,
Boven alle dinc scande es:
Wie hi is die goet doen verghet,
Es^(*) uut alre eren ontset.

Dan suldi opheffen u hant,

⁺Ende sult u zeghenen te hant
Inden name der drivoudichede,
Datsi u beware ende bevrede
Aen ziele ende aen lijf dien nacht
Jeghen alle des viants macht^(†).

Des nachts, alse ghi ontsprinct

Ende ghi u keert ofte omme wrinct,
Suldi also dicke segghen dit vaers:
‘Here! ontfermt mijns zondaers^(§)!’
Ende ofte u des daghes yet
Van misgripe is gheschiet
In woorden ofte in daden,
Dat ghi also sijt beraden
Dat u dat van herten si leet,
Ende te beteren dat sijt ghereet,
Also wel den armen als den riken.

Vs. 135. I. ondancbaerheit; H. ondanclecheit, sijds. 138. I. H. Es uut; I. ghezedt; H. gheset. 139. I. H. uwe. 140. H. seldu; I. H. sechenen. 141. I. driefoudichede; H. drievoldechede. 142. I. bewaren - bevreden. 143. I. H. Ane. - ende ontbr. - ane. 144. I alle ontbr.; H. al; I. H. macht. 145. I. H. als. 146. I. Als ghij - of; H. oft. 148. I. ontfermet; H. ontfarmt. 149. H. oft - daghs. 151. I. off; H. oft. 152. I. Als ghij. 153. I. H. u dat zij v. h. l. 154. I. H. beterne; I. dat ontbr. - bereet. 155. H. Als.

(*) Het HS. heeft Ende.

+ (E. Fol. XC. r. 1.)

(†) Het HS. heeft machts.

(§) Tusschen vs. 148 en 149:

‘Deus! propicius esto michi peccatori!’

[p. 22]

tekstkritische noten

Dus suldi den eweliken

God altoos setten voort;
Want hem wel toe behoort
Dat hi van al, gheloves mi,
⁺Beide beghin ende einde si;
Want hi spreect, alsict vinde:
‘Ic ben beghin ende dat inde^(*).’

Vs. 156. I. Dus so sult ghij eeuwelike. 157. I. H. Gode. 158. H. Want het hem. 159. H. gheloevets. 161. H. sprect selve, a.; I. als ic. 162. I. H. dat ontbr. - Hierna in I. het volgende hoofdstuk, dat in E. en H. ontbreekt:

Als ghij wilt met innicheden

Uwen sceppere aenbeden,
Soe doet den raet ter selver tijt,
Op dat ghij mueght, dat ghij sijt
Alleene, daer ment niet en zie;
Want ghelaet ende aenschijn die
Werdes gheerne ontzedt van dien
Dat beter bleve onghesien;
Ende ghij zelt oic te min horen
Ende sien dat u mach storen
Uut, uwen inneghen ghebede;
Want sonder goede innichede
En acht God der beden twint,
Want hij alle herten kint:
Hine acht der woirde meer no min,
Maer wat dat herte hevet in.
Heeft hij onse herte, hij heeft al
Dat wij hebben, groot ende smal.
Starckelic, met hoepen groot,
Ende altemale met herten bloot
Seldy doen uwe ghebede
In rechter oetmoedichede
Ende bidden dat orbore zij;
Soe sal God, gheloeves mi
U bede horen tallen stonden,
Sijdy clair van hoefsonden.
Lanc sal sijn u orisoen,
Ende dat seldi dicke doen.
Kiest vriende ende vriendinnen
Van santen ende van santinnen,
Die u voir doghen ons heeren
Orbore helpen impetreren.
⁺Wien machmen kiesen badt
Dan dal zalighe suver vat,
Dair hij in neghen maent
Rusten wilde onghewaent?
Diene moederlike bi haer leide,
Bevaen in hare arme beyde,
Tetene gaff ende drincte,
Ende vriendelike scincte
Met haren borsten in sinen mont,
Daer hemel ende eerde ane stont
Ende bij hem sette dair boven,
Dair dinghelen Gode loven.
Wye mach van uwer sake
Bat wesen u voirsprake
Namelic dan dese coninghinne?
Niement, als ic versinne.
Dair by eest goet, dat ghij haer dient
Ende maect van hare uwen vrient:
Soe sal u vriendelike bystaen
Ende in gheenre noot af gaen;
Ende so ghij meer vriende hebt daer,
Zoet u beter es voirwaer.
Ende als ghij Gode hebt ghebeden,
Soe seldi met innicheden
Vriendelic aenroupen saen,
Dat so u in staden staen
Voir Gods aenschijn alsoe
Dat u bede come toe,
Eest dat Gods eere zij
Ende u orbore ligghe daer by.

+ (I. Fol. CXV. v. 2.)

+ (I. Fol. CXV. v. 1.)

(*) Na vs. 162:

‘Ego sum alpha et o, principium et finis.’

Titel. H. dienne vore; I. (Cap. 2). Vs. 4. H. al; I. meerder. 6. H. niene v. 8. I. H. Des. 9. H. Vore. 10. I. zij alle sodt.

+ (I. Fol. CXV. v. 2.)