Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Vander heiligher kerken, ende van Kaerlen ende den keyseren. - L.

Dat ic u die paeuse maecte cont

Van Cristum tote Kaerls stont,
Dat hebbic daer om ghedaen
Dat ghi te bet sult verstaen,
Hoe kerstenrijc eerst began
Ende van beghinne voort an
Emmer dijde ende hoghede,

[p. 386]

 

Nochtan altoos mede doghede

 

Bi dien dattie keysere danne

10

Alle waren heydine tyranne,

 

Die de kerstine doden deden,

 

Daer mense vant tallen steden;

 

Want tusschen Cristum, alsic las,

 

Ende dat Silvester paeus was,

15

Was tijt van driehondert jaren,

 

Daer paeuse binnen, twaren,

 

Omtrent drieendedertich waren,

 

Die meest storven martelaren

 

Om tghelove van kerstenhede

20

⁺ Ende om die Gods minne mede.

 

Maer sint Silvester bekeerde

 

Constantine, alsic voren leerde,

 

Wart die kerke zere verhaven;

 

⁺ Want hi ende sijn moeder gaven

25

Haer harde menighe vrihede,

 

Daer si te starker was mede.

 

Nochtan en bescoot noch niet,

 

Si moeste noch hebben verdriet;

 

Want Constantijn, Constantijns zone,

30

Die na den vader droech die crone,

 

Was een onwittich man,

 

Ende sette hem als een tyran;

+ (I. Fol. CII. r. 1)

+ (E. Fol. LXXXIII. v. 2.)

[p. 387]

 

Want hi niet en gheloofde clare

 

Dat Cristus, die Gods zone, ware

35

Almachtich God, ghelijc den vader:

 

Daer bi haette hi algader

 

Die kerstine, die niet en wouden

 

Sijn onghelove helpen houden,

 

Ende was zwaer papen ende clerken,

40

Die sijn onghelove niet en wilden sterken.

 

Die keysere die na hem quamen,

 

Al meest ooc ane namen

 

Dit selve onghelove dat ghi

 

Nu hoordet zegghen mi,

45

Dat een valsch clerc aldus

 

Voort brachte, hiet Arrius,

 

Met andren dinghen die hi zaeide,

 

Daer tfolc mede verdraeide.

 

Dus stont die kerke in baloten

50

Tote op Kaerle den groten,

 

Die na Cristum nochtan was

 

Achtehondert jaer, alsic las;

 

Daer binnen valsche clerke

 

⁺ Saeiden in die heilighe kerke

55

Van onghelove vele twiste,

 

Die Kaerle alle chiste;

+ (I. Fol. CII. v. 2.)

[p. 388]

 

Want hi roodde algader uut

 

Van onghelove dat quade cruut,

 

Dat in kerstenheit was ghewassen

60

Tusschen Spaengien ende Zassen,

 

Ende wrachte sijn dinghen algadere

 

Bi rade der paeuse zire vadere.

 

Daer omme was hi waerdich daer af^(*)

 

 

 

[Dat beide vingherlijn ende staf

65

Elc erdsbisscop moeste ontfaen]

 

Van hem, eer hi in mochte gaen,

 

Ende ander prelate mede.

 

Dit recht ende desen sede

 

Hilden die keysere ghemeenlike

70

Tote opten vierden Heinrike,

 

Die vandien name keyser sat.

 

Dese resigneerde dat

 

Scone recht der kerken weder,

 

Soe datmen nie seder

75

Prelature, in waerre dinc,

 

Van eneghen keyser ontfinc:

 

Des hen die keysere na dien daghen

 

Tote noch altoes beclaghen,

(*) Hier is in ons tekst-handschrift eene belangrijke leemte, die wij echter weder uit HS. H. (met de verschillende lezingen van I.) hebben kunnen aanvullen. Zij beslaat vier bladen of zestien kolommen, en loopt tot Cap. 55, vs. 49.

[p. 389]

 

Want si mids dien, dat es waer,

80

Een scone recht verloren daer,

 

Ende des si oec sijn mede

 

Te cranker in die gheestelijchede;

 

Want daer te voren waren

 

Die keysere soe machtech, twaren,

85

Datmen ghenen paus mochte sette[n]

 

Daert die keyser woude letten:

 

Selc keyser oec, alst hem bestac,

 

Den paus ute sinen stoele stac,

 

Ende setter enen andren inne;

90

⁺ Ende alse twist oft omminne

 

Tusschen den paus ende cardenale

 

Ende ander prelate alsoe wale

 

Gheruert wart om eneghe zaken,

 

Soe moestent te goede maken

95

Die keysere, alsoe ment vint,

 

Oft die kerke ware gheschint;

 

Want ghierech ende twistachtech,

 

Overmoedech ende werrachtech

 

Hevet dpaepscap meest gheweest,

100

Alsmen in vele boeken leest.

 

Nu hebdi wel verstaen dan,

 

Hoe die kerke ierst began

 

Ende theileghe kerstenheit scone

 

Op Cristum den Godsone,

105

Die dalder ierste paus was

+ (I. Fol. CII. v. 1.)

[p. 390]

 

Ende dierste priester, alsic vore las,

 

Daer die heileghe kerke uut spruut;

 

Want die kerke es sine bruut,

 

Ende wi sijn alle sine kinder,

110

Die goet sijn, meerre ende minder.

 

Ghi hebt oec wel verstaen dat

 

Die kerke gheen goet en besat,

 

Maer si leefde daer af

 

Datmen hare om Gode gaf

115

(Alsoe stoet si menech jaer),

 

Hoe dat vercreech daer naer

 

Dpacpscap tsinen bederve

 

Beide lant, renten ende erve;

 

Hoer ordenanchen ende seden,

120

Die de kerke houd noch hede,

 

Die scoene sijn ende wel gheraect

 

Gheset sijn ende ghemaect

 

Allenskene, na ende voren,

 

Vanden pausen uut vercoren;

125

Hoe kersten wart Constantijn

 

⁺ Ende Helena die moeder sijn,

 

Die gaven onder hen beiden

 

Der kerken vele vriheiden,

 

Daer si te voren en hadde twint.

130

Voert doe ic u bekint,

 

Hoe Karle der kerken kimpe quam

 

Ende kerstenheit in handen nam

+ (I. Fol. CII. v. 2.)

[p. 391]

 

Ende kerstenheit sette in vreden

 

Ende dat suverde tallen steden

135

Van ongheloeve ende maket breet,

 

Daer hi meneghen strijt om street,

 

Ende maecte die kerke soe rike,

 

Dat cume in al ertrike

 

Es enech soe machtech man

140

Diese wederstaen wel can,

 

Alst oec en soude, alsic gome,

 

Waren die prelate vrome;

 

Maer omt ghebrec van hen

 

Achtmen hoers rechts te men:

145

Nu hoert hier noch mere

 

Vander kerken heilegher lere.

Titel. I. (Cap. 49) k., van Kaerle ende andere k.; H. van Karlen den keyser. Vs. 1. I. u dese p.; I. H. p. dus make. 2. I. Van Cristus tote an Kaerle; Van Cristuse tote Karles. 3. I. heb ic; I. H. omme. 4. I. H. bat. 5 I. H. kerstenheyt. 7. I. dyde; I H. hoechde.

Vs. 8. I. Ende nochtan emmer mede; I. H. doeghde. 9. I. H. dat die; I. keysers. 10. H. Al w. heidene; I. heydin. 11. I. kerstenne; H. kerstene. 13. I.t. Cristus. 16. I. paeusen; I. H. b. waren. 17. I. te waren; H. twaren. 18. I. Die alle st. 19. H. Omt gh. 20. H. omme. 21. I. sint dat Silv.; H. sint Sente Silv. 22. I. Constantinen; H. vore. 23. I. Werdt - verheven. 25. I. H. Hare. - harde ontbr: 31. I. ondadich.

Vs. 33. H. niene; I. en ontbr. 34. H. goedsone. 37. H. De kerstene; I. kerstenne. 39. I. was den p.e. den cl. 40. H. niene. Tusschen 40 en 41 in I.:

Soe vreselijc ende soe stijf,
Dat hij hem dede nemen tlijf.

41. I. keysers. 43. I. Dat s. 44. H. hoeret. 45. H. en; I. valsche. 46. I. bracht, die h. 47. I. anderen. 48. H. Daer hi tf.; I. Daer hij tvolc. 49. I. H. stoet. 50. H. op Karlen. 53. I. b. dat v. clercken. 54. I. in ontbr. 55. I. twisten.

Vs. 57. I. roofde. 58. I. tquade; H. dquaede. 59. H. int k. 61. I. H. sine; H. dinghe algaedre; I. alle gadere. 62. I. H. siere; H. vaedre. 63. H. Daer bi was.
64. beide ontbr. 65. erdschs bysscop. 66. in ontbr. 67. prelaten. 68. dese. 69. keysers. 75. ware. 77. Dies hem die keysers.

Vs. 81. dies. 84. keysers - te waren. 86. wilde beletten. 88. uut. 89. anderen. 90. alsoe tw. ende o. 91. p. was e. 92. prelaten. 93. Gherucht was. 94. m. die g. 95. keyser - men vindt. 96. Off - ghescindt. 98. werachtich. 99. Heeft tpaepscap. 100. Alsoe men. 103. thelich. 104. den Gods zone. 105. Die alder ierst.

Vs. 106. voren. 107. k. op spruut. 109. alle hare k. 112. Dat die k. - en ontbr. 114. haer. 115. stont. - si ontbr. 117. Heerscap. 118. lantscap. - renten ontbr. 119. ordinancie ende haer zeden. 120. houdt n. heden. 122. Ghezedt zijn zij ende. 123. Allencskine. 127. hem. 129. Diese te - hadden. 130. bekindt. 131. kampioen.

Vs. 133. sette ontbr. 134. Sette ende suverde. 136. omme. 138. al ontbr. - eerderijke. 140. wel ontbr. 142. prelaten van Rome. 143. om tgh. - hem. 146. Vd. H. k. l.