Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Hoe Helena dat heylighe cruce vant. - XLVII.

Helena, die keyserinne,

Woude nu wesen in inne,
Waer dat cruce ware ghedaen
Daer Cristus aen hadde ghestaen.
In Jherusalem trac si daer nare,
Ende dede comen voor hare
Alle die Joden vander stede
Ende ooc van buten mede.
Ende alse die Joden teenre scaren
Voor Helena versament waren,
Vraghede si hem aldus:
‘Waer is thout, daer Cristus,

[p. 327]

 

Onse behoudre, hinc an?’

 

Die Joden antwoorden dan,

15

Datsijs en wisten niet.

 

Helena beval ende hiet,

 

Datmen alle die Joden schiere

 

Verbrande in enen viere.

 

Doe dat die Joden saghen,

20

Begonste hem des wanhaghen,

 

⁺ Ende namen enen, hiet Judas,

 

Die daer onder hem was,

 

Ende leverdene der vrouwen,

 

Ende seiden, bi haerre trouwen!

25

Souds haer berechten yeman,

 

⁺ Dat soude wesen die man;

 

Want sine vorders hadden den zede,

 

Datsi altoos die waerhede

 

Van kinde te kinde hadden gheseit,

30

Waer dat cruce waer gheleit;

 

Ende dathi ooc so wijs ware,

 

Hi soude wel berechten hare

 

Waer of datsi begaerde.

 

Doe liet si haerre vaerde

35

Alle dander Joden gaen,

 

Ende hielt desen Judas ghevaen.

 

Helena sprac met aernste groot:

+ (I. Fol. XCII. v. 1.)

+ (E. Fol. LXXIV. v. 2.)

[p. 328]

 

‘Nu sich, dijn leven ende dijn doot

 

Sijn beide hier gheset voor di:

40

Wiltu leven, so wise mi

 

Die stede, zonder beiden,

 

Daer dine vordren dat cruce leiden.’

 

Judas, die wijs was ende vroet,

 

Ende dat wel wiste ende verstoet

45

Datter Joden grote plaghe

 

Ane Cristus cruce ghelaghe,

 

Waert dattet worde vonden,

 

Antwoorde ten selven stonden:

 

‘Die stede, daer ghi omme vraghet mi.

50

En weet ic niet waer si si;

 

Want het was langhe te voren

 

Eer ic ter werelt wart gheboren,

 

Doe dat zoude sijn gheschiet.’

 

- ‘Biden ghenen die hem crucen liet!’

55

Sprac Helena, en si dat

 

Ghi mi wijst die selve stat

 

⁺ Daer u vorders dat cruce leiden,

 

Ic sal u, al zonder beiden,

 

Also jammerlijc bederven,

60

Dat ghi van honghere zult sterven.

 

Ende thant, zonder meer zegghen,

 

Dede sine inden kerker legghen,

+ (I. Fol. XCII. r. 2.)

[p. 329]

 

Daer hi zeven daghe lach lanc,

 

Dat hi en at noch en dranc.

65

Doe riep hi met stemmen groot:

 

⁺ ‘Men helpe mi uut deser noot!

 

Ic sal u wisen, zonder beiden,

 

Waer mine vorders tcruce leiden.’

 

Doe wart hi thant uut ghedaen,

70

Ende hi is haestelijc ghegaen

 

Toter stede van Calvare.

 

Op Gode riep hi dare,

 

Dat hi vertoonde openbare

 

Die stede daer dat cruce ware.

75

Doe beefde, daert menich zach,

 

Die stede daer dat cruce lach.

 

Judas ghinc daer graven te hant

 

Omtrent twintich scherden, ende vant

 

Drie crucen tenden een.

80

Doe en was daer haerre gheen,

 

Die gheweten consten clare

 

Dat welke Cristus cruce ware.

 

Doe si in twivele, zonder waen,

 

Toter noenen dus hadden ghestaen,

85

Brachtmen ghinder also houde

 

Enen doden, alst God woude;

 

Op welken doden men leide

+ (E. Fol. LXXV. r. 1.)

[p. 330]

 

Deerste twee crucen beide,

 

Dies hem twint en was te bat;

90

Maer also zaen alse dat

 

Derde cruce quam daer an,

 

Wart die dode levende dan.

 

Doe loofden si ghemeenlike

 

⁺ Onsen here van hemelrike,

95

Ende Helena, om dese zaken,

 

Dede daer een kerke maken

 

Optie stede, meer noch min,

 

Ende sette daer dat cruce in,

 

Verchiert harde menichfoude

100

Beide met silvere ende met goude.

 

Judas wart kersten dare,

 

Ende wart bisscop daer nare

 

Van Jherusalem der stede.

 

Onse here verwijsde hem^(*) mede

105

Die nagle, die ghinghen onsoete

 

⁺ Door sine hande, door sine voete.

 

Doe hi kersten wart aldus,

 

Wart hi gheheten Quiriacus,

 

Ende wart heilich man daer nare,

110

Ende starf zalich martelare,

 

Wies passie ende leven

+ (I. Fol. XCII. v. 1.)

(*) Het HS. heeft .

+ (E. Fol. LXXV. r. 2.)

[p. 331]

 

Die kerke heeft scone bescreven.

 

Dus onste God, onse here,

 

Sente Helena sulke ere,

115

Dat mids haer, in dien stonden,

 

Sijn heilich cruce wart vonden,

 

Daer hi zonder sine scout

 

Des menschen zonden ane gout.

Titel. I. (Cap. 46) thelich; H. theileghe. Vs. 2. I. Wilde w. nu in. 3. I. waer gh. 4. H. ane. 6. H. vore. 9. I. als; H. tere. 10. H. Vore Helenen versaemt; I. vergadert. 11. I. H. Vraeghde; H. hen.

Vs. 13. I. H. behoudere. 14. H. andwerdden; I. a. saen. 17. I. alle ontbr.; H. al. 18. H. Verbernen soude in. 20. I. Beghan hem des te w. 21. I. H. hiet ontbr. 22. H. hen. 23. I. leverden. 4. I. s. haer by tr.; H. S. hare bi tr. 25. I. Soudt; H. hare. 27. I. den ontbr. - zeden. 28. I. waerheden. 30. H. ware gh. 33. I. H. af. 34. I. harer. 35. I. dandere; H. dandre. 36. I. H. hilt. 37. I. met neerste H. met ernste.

Vs. 38. I. dijn lijf ende; H. dine doet. 39. H. b. gh. h. vore; I. b. ghesedt h. vore. 40. I. wijst; H. wijs. 42. I. voerderen; I. H. tcruce. 45. I. Dat der. 47. H. dat w.; I. dat ware v. 48. H. Andwerde; I. Hij antwoirde. 49. I. H. vraeght. 52. I. was gh. 53. I. Hoe dat sy gh. 54. H. Biden here die. 56. I. mi niet en w.; H. de. 57. I. vorderen tcruce; H. vordren deruce. 59. I. jammerlike; H.j. doen b. 60. H. hongre. 61. I. te hant. 62. H. Dedsine; I. Dede zo hem in eenen k.

Vs. 67. I. u ontbr. 68. I. H. Daer; I. vorderen; H. vordren deruce. 69. I. werdt hij te hant. 70. I. H. hi ontbr.; I. haestelike. 73. I. vertoechde. 74. I. daer teruce; H. daert cruce. 76. I. daer tcruce; H. daert cruce. 77. H. thant. 78. I. tw. gheerden, ende; H. screden. 79. H. cruce. 80. I. Doen ne w.d. haer ne gh.; H. harre. 81. I. H. conste; I. claer. 82. H. Dwelc; I. Welc Cr. cr. was daer. 83. H. in twiste. 84. I. H. dus ontbr. 86. I. als. 87. I. doode dat men.

Vs. 89. H. Des. 90. I. als dat. 92. I. Werdt. 95. I. H. om die z. 96. I. H. eene. 97. I. Op die. 98. I. dair tcruce. 99. H. Versiert. 101. I. H. daer. 102. H. naer; I. na. 104. I. Ende wijsde ons mede. 105. I. naghelen, die hem o. 106. H. Dore s.h. ende s.v.; I. Doer handen ghinghen ende dor voete. 107. H. Doen si k.; I. H. was. 109. I. w. een h. 110. I. Oec st. hij m.

Vs. 112. I. H. k. se: H. b. 113. I. jonste. 114. H. Sente Helenen selker. 115. H. hare; I. haer te dien. 116. H. heileghe; I. cruus. 118. I. sonden ontgout.