Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Hoe die keyserinne Helena bekeert wart, ende wat wonder daer gheviel. - XLVI.

Alse was kersten Constantijn,

Helena, die moeder sijn,
En woude noch kersten worden niet,
Maer hielt haer an dat Joodsche diet,
Nochtan dathi haer letren zende,
Daer si claerlijc mede kende
⁺ Dat sijn lijf ende sijn vel
Ghenesen ware int doopsel.
Ten lesten quamt daer toe
(Want God, onse here, woudt alsoe),
Dat Helena halen dede
Over al die Joodschede
⁺ Twalef meestre van groten liste,
Ja die wijste diemen wiste;
Ende die zouden disputeren met
Paeus Silvester vander wet,
Ende wie van hem bleve boven,

+ (E. Fol. LXXIV. r. 1.)

+ (I. Fol. XCI. r. 2.)

[p. 323]

 

Sine wet zoude Helena loven.

 

Dus quam Helena daer,

20

Ende brachte haer Joden voor haer,

 

Ende Constantijn brochte jeghen hin

 

Paeus Silvester, meer noch min.

 

Wat holpe dat ict maecte lanc?

 

Silvester an haren danc

25

Verwan die meestre algader,

 

Alsoos hem onste deewighe vader.

 

Watsi seiden ofte brachten voort,

 

Dat en was mar een oort

 

Jeghen Silvesters argumente:

30

Si verloren alle die vente.

 

Doe si waren aldus erre,

 

Daden si halen enen verre

 

Die wilt was ende onghiere.

 

Desen verre brachtmen schiere

35

Inden rinc voor alle die liede,

 

Daer wonder groot ghesciede.

 

Een der meestre tote hem ghinc,

 

Ende las hem in sijn ore een dinc

 

Dat van machte was zo groot

40

Dattie verre viel steen doot.

 

Doe sprac die meester, als een zod:

 

‘Dit verbiede ic uwen God,

[p. 324]

 

Jhesum, dathijs niet en doet.’

 

Doe Silvester dit verstoet,

45

Gaf hi sijn herte te Gode waert,

 

Ende sprac daer na mitter vaert:

 

⁺‘Het sijn vele minder zaken

 

Dat levende doet maken,

 

Dan leven doen die dode:

50

⁺ Dat staet allene aen Gode.

 

Moghedi uwen God verbidden^(*) des,

 

Dat [hi] dese beeste, die doot es,

 

Leven doet ende opstaen met,

 

Wi houden ons aen uwe wet:

55

En condi des ghedoen niet,

 

Ende ist dat mi gheschiet,

 

Dat ghi dan ghelovet mi

 

Dat onse wet beter si.’

 

Dit wart daer ten selven tiden

60

Gheconsenteert in beiden ziden

 

Tusschen Helena ende Constantine.

 

Doe waest al verloren pine,

 

Die Joden en haddens gheen macht:

 

Silvester aen riep Gods cracht,

65

Ende die verre, ter selver stont,

+ (E. Fol. LXXIV. r. 2.)

+ (I. Fol. XCI. v. 1.)

(*) Het HS. heeft verbieden, doch wij hebben de lezing van I. en H., als alleen met den zin strookende, in den tekst opgenomen.

[p. 325]

 

Stont op sine voete ghesont,

 

Ende ghinc danen hi quam,

 

Te weyden als een lam.

 

Doe wart bekeert Helena

70

Ende al dat haer volghede na,

 

Ende die Joden alle mede

 

Ontfinghen dat kerstenhede.

 

Helena, dese keyserinne,

 

Wart een grote santinne,

75

Van Gode also vercoren,

 

Dat dat cruce, dat was verloren

 

Drie hondert jaer ofte daer omtrent,

 

Daer Cristus aen stont gheprent,

 

Mids haer, te desen stonden,

80

Met miraclen wart vonden,

 

Onder die aerde daert lach

 

Verborghen herde menighen dach,

 

Allen kerstinen ombecant.

 

Die Joden wisten wel te hant

85

Doe si Cristum hadden doot,

 

⁺ Dat hare destructie groot

 

⁺ Aen dat heylighe cruce ghelaghe

 

Ende daer toe hare grote plaghe,

 

So dat si met scalcheiden

90

Drie crucen in die aerde leyden,

+ (I. Fol. XCI. v. 2.)

+ (E. Fol. LXXIV. v. 1.)

[p. 326]

 

So diepe dat was wonder.

 

Ons heren cruce leiden si onder,

 

Ende dandre, in waren dinghen,

 

Daer die twe dieve aen hinghen,

95

Die leiden si daer boven.

 

Dit daden die Joden verscroven,

 

Hoe dat quame tote andren stonden

 

Dat dese crucen worden vonden,

 

Datmen niet en worde gheware

100

Welc dat heilighe cruce ware.

Titel. H. die ontbr. - wondre dat gh.; I. (Cap. 45). Vs. 1. H. Al w. 3. I. wilde; I. H. werden. 4. H. hilt hore ant Joedsche; I. hilt hare als Jootsche. 5. H. hare lettren; I. litteren. 8. H. waren. 9. I. H. quaemt. 10. I. wilt. 11. I. Dat Hel. soucken d.; H. Dat Hel. soeken d. 12. I. H. Onder alle die; I. Joothede. 13. I. meesters; H. groeter. 14. I. die beste dm. 16. I. Den paeus Silv. metter wedt; H. Paus Silvestre. 17. H. hen.

Vs. 18. H. Sijn; I. An sine wed - geloeven. 19. I. H. dare. 20. H. br. hare J. vore hare; I. br. haer Jootsche scare. 21. I. H. brachte; I. him; H. hen. 22. I. Paeuse; H. Paus Silvestere, m. no men. 23. I. holpt. 25. I. meesteren alle gader. 26. I. Also hem jonste die eeuwege. 27. I. seiden ende br.; H. oft. 28. H. Dat ne; I. maer al een wort. 30. I. H. al. 31. I. dus. 33. H. welt - onghehiere. 35. I. rinc daer alle; H. vore al. 37. I. meester. 38. H. sine. 40. I. H. Dat die; I. viel neder d. 41. H. alse; I. H. sot. 42. I. H. verbiedic.

Vs. 43. I. Jhesomme; H. niene. 45. I. Gaff. 47. H. Et. 48. I. H. Die l.; I. d. te m. 49. I. Dan die l. doet die. 50. I. al an; H. al ane. 51. I. Moeghdy; H. Moghdi; I. H. verbidden. 52. I. H. Dat hi dese. 53. H. doe. 54. I. ons alle an. 56. I. Ofte dat dat mi es gh.; H. dat het mi. 57. I. ghij mi ghelooft mi. 59. I. werdt. 60. I. an b. 61. H. Tusschen Helenen. 62. H. verloerne. 63. I. H. en ontbr.; I. hadden; I. H. gheene. 64. I. H. riep die Gods. 65. H. Entie.

Vs. 66. H. Stoet; I. H.v. al gh. 68. I. H. Ter weeden waert als. 70. H. hare volghde. 72. I. Ontf. daer k. 73. I. Helena, die k. 74. I. Werdt; H. ene. 75. I. Met Gode. 76. I. H. Dat cruce; H. vercoren. 77. H. jaere oft; I. of. 78. H. ane stoet; I. aen was ghetorment. 79. I. hare; H. hore, tesen. 80. I. mirakelen. 81. I. den eerden. 82. I. H. Gheborghen; I. herde ontbr. 83. I. Elken kerstin; H. onbekant. 84. H. thant. 85. I. Dat zij. 86. I. haer; H. hore destruxie. 87. I. Ane - laghe. 88. I. toe harde gr. 90. I. inder eerden; H. in derde.

Vs. 93. I. dander in ware. 94. I. dieven; I. H. ane. 95. I. daer ontbr. 96. I. H. verscoven. 97. I. q. tanderen; h. q. tandren. 98. I. Dat zij d. - worden ontbr. 99. I. Ende datmen; H. niene. 100. I. Welc deen cruce vor dander ware.