Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Vanden paeus Silvester, ende van den keyser Constantijn, hoe dathi bekeerde ende vele duechden dede. - XLV.

Silvester wart paeus ghecoren,

Een heilich man, van Romen gheboren,
Die eerste die also hiet.
Dese, alsmen bescreven ziet,
Maecte een consilie hier na
⁺ In die stat van Nichena.
Daer vergaderden teenen hope
Driehondert ende achtien bisscope,
Die kersten ghelove daer
Ontbonden ende maecten claer.
Die paeus ooc daer sette
Vele rechte ende wette,
Ende vrijde daer die kerke,
Dats noch ghenieten die clerke,

+ (I. Fol. LXXXIX. v. 2.)

[p. 314]

15

Mids den keyser Constantijn,

 

Die hi mitten handen zijn

 

Doopte ende bekeerde mede;

 

Des welcs Constantijns lede

 

Inder vonten, ter selver stont,

20

Van lazarien worden ghesont;

 

Want hi teerst, zijt zeker das,

 

In alle zine lede lazers was.

 

Dit was die eerste keiser die

 

⁺ Kerstendom ontfinc ye,

25

Ende ooc die kerke vrijde mere

 

Dan anders dede enich here.

 

Tote noch, also men leest,

 

So en hadde niement gheweest

 

Die lien dorste clare

30

Dathi recht kersten ware;

 

Want die keysere waren heyden,

 

Die daer na laghen leiden

 

Hoe sise des lijfs beroofden

 

Die aen Cristum gheloofden,

35

Alse den paeusen wel scheen:

 

Want luttel ofte en gheen

 

Mochts ontgaen tote hare

 

Hi en starf martelare,

 

Alse ghi voren hebt ghehoort.

40

Nochtan waest na Gods gheboort

+ (E. Fol. LXXII. v. 2.)

[p. 315]

 

Driehondert jaer, alsict las,

 

Eer Constantijn keiser was,

 

⁺ Daer menich martelare binnen

 

Sijn bloet storte van minnen.

45

God en woude niet ghedoghen,

 

Dat sine kerke zoude hoghen

 

Mids hem die sloeghen ende tortten,

 

Maer mids hem die stortten

 

Om tghelove hare bloet.

50

Bedwonghen kersten was noit goet:

 

Kerstenheit is edel alsoe,

 

Daer en mach niement comen toe,

 

Die verstandenesse heeft ghenomen,

 

En moet uut eyghenen wille comen,

55

Daert die heilighe gheest in sint.

 

Die heilighe gheest, alsmen vint,

 

Werct waer dat hi wille,

 

Ende elre so staet hi stille.

 

Daer omme so seit dat Latijn,

60

Dat vele lieden gheroepen zijn

 

Ende luttel liede vercoren:

 

Dits dat wi daghelics horen

 

In die ewangelie lesen.

 

⁺ Nochtan sal onse ghelove wesen,

65

Die wel doet ende daer in volstaet

+ (I. Fol. XC. r. 1.)

+ (E. Fol. LXXIII. r. 1.)

[p. 316]

 

Dathi in dat ewelike leven gaet,

 

Ende die anders doet dathi sal

 

Inden eweliken helschen wal.

 

Aldus so stont dat kerstenheide,

70

Also ic u hier voren seide,

 

Bedruct herde zwaer

 

Wel omtrent driehondert jaer,

 

Dat luttel yement dorste lien

 

Dathi was van Cristus pertyen.

75

Daer si misse zouden lesen,

 

Dat moeste heymelike wesen

 

In kelren ofte in crochten,

 

Ofte ofweghes in haghedochten.

 

⁺ Daer toe hadden si, als ic las,

80

Enen outhaer die houten was,

 

Binnen hol als een scrine,

 

Dien vier kindre, al zonder pine,

 

Droeghen wel met vier ringhen,

 

Daer men heimelicste volbringhen

85

Mochte den dienste ons heren,

 

Om dat ontsien van quaden heren.

 

Sinte Pieter ende dander mede

 

Die na Cristum hilden den paeus stede,

 

Songhen alle op dien outhaer

90

Tote Silvesters tiden daer.

+ (I. Fol. XC. r. 2.)

[p. 317]

 

Doe Constantijn, zonder waen,

 

Kerstenheit hadde ontfaen,

 

Oorloofde hi sameninghe

 

Den kerstinen onderlinghe

95

Te houdene hier ende daer,

 

Ende Gode te dienen openbaer.

 

Kerken maecte dese here

 

In des behouders Cristus ere.

 

Ene consilie hi te gader dede

100

Te Nichena in die stede,

 

Daer drie hondert bisscope te zamen

 

Ende omtrent achtien quamen

 

(In die welke, alsict als,

 

⁺ Men seit dat Sente Niclaeus was),

105

Om datmen daer verdriven zoude

 

Tonghelove dat woude

 

Een Arrius bringhen voort,

 

Daer hi aen dede meer dan moort.

 

Constantijn die was daer,

110

Ende gaf paeus Silvester, dats waer,

 

Alle die digniteite scone

 

Die behoorden ter keyser crone,

 

Dies die kerke noch heeft te bat.

+ (E. Fol. LXXIII. r. 2.)

[p. 318]

 

Doe trac hi zaen na dat

115

Te Constantinoble in die stede,

 

⁺ Die hi na hem heten dede,

 

Ende sette daer hoochlike

 

Den stoel vanden keiserrike,

 

Daer hi stont vier hondert jaer

120

Ende achtendesestich daer naer,

 

Eer die Romeine daer toe quamen

 

Datsi weder keiser namen:

 

Dat was Kaerlen, den vromen here,

 

Diet daer weder sette in die ere;

125

Ende van daen voort aen mee

 

Bleven ter werelt keysere twee:

 

Dene hoort den Grieken toe,

 

Dander den Latinen alsoe;

 

Maer der Grieken macht ende ere

130

Is te vallen herde zere;

 

Want der Latinen keiser heeft al

 

Macht ende ere, groot ende smal,

 

Op dathi hem so setten can

 

Dat hem God sire hulpen an.

135

Constantine in Grieken lant

 

Houtmen over enen sant.

 

Men viert daer die feeste, als ict sach,

 

Opten eenendetwintichsten dach

+ (I. Fol. XC. v. 1.)

[p. 319]

 

Die in die maent van Meye leecht.

140

Mertens coronike seecht,

 

Doene Silvester doopte daer,

 

Dathi quite wert ende claer

 

Van al sijnre lazerien,

 

⁺ Datmen hem doe hoorde lien

145

Dathi opter uren daer

 

Cristum sach openbaer.

 

Hi was naerste telker stede

 

Te Gods dienste ende eersaem mede,

 

Ende dede meerren die kerken,

150

Ende eerde papen ende clerken.

 

Hi dede stichten vast ane

 

Dat palays ter Latrane

 

Een kerke in Cristus eren,

 

Des behouders, ons heren.

155

Daer men tfondament groef,

 

⁺ Droech hi tes fondaments behoef

 

Op sine scoudren, met waerden,

 

Twalef manden met aerden.

 

Hi deedse Silvester wijen

160

Ende met privilegien vrijen,

 

Ende daer toe heten mede

 

Die hooft kerke van kerstenhede.

+ (E. Fol. LXXIII. v. 1.)

+ (I. Fol. XC. v. 2.)

[p. 320]

 

Noch houden die Romeinen daer

 

Dese wijnghe, dats claer,

165

Opten neghenden dach, alsmen zeecht,

 

Die na alre heilighen dach leecht.

 

Ende recht op dien selven dach,

 

Daert alle tfolc toe sach,

 

Quam in die kerke een beelde staen

170

Aen die want, na Cristum ghedaen,

 

Oft daer aen ware ghescreven,

 

Dat van boven wert ghegheven,

 

Met handen ghemaect niet,

 

Datmen daer noch staen ziet.

175

In dese zelve kerke daer

 

Is noch die houten outhaer,

 

Daer Sinte Pieter misse op dede

 

Ende sine nacomelinghe mede.

 

Doe die paeus al over al

180

Stenen outharen beval,

 

Dede hi in die kerke dare

 

Bliven desen outhare,

 

In Sinte Pieters ere,

 

⁺ Ende dat daer op nemmermere

185

Ander priestre, vrooch noch spade,

 

Dan die paeus misse en dade,

 

Datmen noch hout, zonder saghe;

+ (E. Fol. LXXIII. v. 2.)

[p. 321]

 

Want telken witten Donredaghe

 

Setmen dien outhare voort,

190

Ende, also den paeus toe behoort,

 

Doet hire Gods dienst op,

 

Ende anders en gheen bisscop,

 

⁺ Ende Paesch avonds, dat verstaet,

 

Alsmen vander vonten gaet.

195

Boven die haghedochte, alsmen zeit,

 

Daer Sinte Laurens in leit,

 

Dede hi een kerke maken

 

Van zere chierliken zaken,

 

Ende trappen aen die haghedochte,

200

Daer men mede in gaen mochte

 

Ten lichame, alsmen woude.

 

Een lantaerne van goude

 

Dede hi maken ende hanghen daer,

 

Die de haghedochte maecte claer.

205

Twee kerken maecte hi meere

 

In Pieters ende Pouwels ere,

 

Ende haer lichamen beide

 

Hi in harde dierbaer vate leide,

 

Ende makedse rikelijc menichfoude

210

Beide van zilvere ende van goude. -

 

Hi starf, als ic versta,

+ (I. Fol. XCI. r. 1.)

[p. 322]

 

In een stat, hiet Nichena,

 

In salicheden ende in eren.

 

Hi voer ter glorien ons heren.

Titel. H. p. Silvestre, e. van k. Constantine, hoe hi b. - doeghden; I. Deze titel ontbreekt, loopende de volgende 214 verzen (Cap. 45 in E.) onmiddelijk achter het voorgaande hoofdstuk door, zoodat, wat in E. Cap. 46 is, in I. Cap. 45 wordt. Vs. 1. H. Silv. die w. 2. I. H. van Rome. 3. H. Dierste; I. Deerste die alder ierst zoe h. 4. I. alsomen. 5. I. H. eene concilie; I. daer na. 6. H. Inde; I. H. van Nichea. 9. I. tkersten; H. dkersten. 11. I. zedte. 12. I. rechten. 13. H. vride; I. wijde. 14. I. H. die ontbr.

Vs. 15. I. H. k. Constantine. 16. I. H. Dien - sine. 21. I. eerst. 22. H. al. 23. I. Hij was; I. H. deerste. 25 en 26 in I. aldus: Ende oec der kerken eere Meer dede dan eenich heere. 25. H. vride. 27. I. alsmen. 28. I. So ontbr.; H. nieman. 31. I. keysers. 34. I. H. ane. 35. I. Alsoe. 36. H. oft; I. en ontbr. 37. I. En mochte. 38. I. Hine staerf. 39. I. Alsoe; H. Als ghi vore.

Vs. 41. I. H. als ic. 44. I. stortte. 45. I. wilde. 46. H. k. zonder h.; I. boghen. 47. H. hen; I. sl. en corten. 48. H. hen; I. storten. 49. H. Omt gh. 50. I. nie. 52. H. niemen. 53. I. H. verstannesse. 55. I. Daerne die - zendt. 56. H. De; I. vendt. 57. I. Wercket. - dat ontbr. 58. I. eldere. - so ontbr. 59. I. H. so ontbr.; I. zeghet; H. zeeght. 60. H. liede. 61. I. lieden. 62. I. Dit machmen dagh. h. 63. I. H. dewangelic. 64. I. ons. 65. I. Dat weldoen - volstaen.

Vs. 66. H. in deulijc 1.; I. in deeuwelike 1. sal gaen. 67. H. Entie. 68. I. val. 69. I. H. Dus soe stoet. 71. H. sware. 72. H. jare. 73. H. ieman. 75. I. Daer hij m. soude 1. 76. H. heimelec. 77. I. In kerken; I. H. oft. 78. I. Of afweghes; H. Oft afweeghs. 80. I. Een. 81. H. ene. 82. I. Die; I. H. kinder. - al ontbr. 84. I. heymelichs; H. heimelecst. 85. I. H. dienst. 86. I. H. Om dontzien. 87. H. Sente Petre e. dandre. 88. I. H. na hem h. spaeus. 89. H. op dit o. 90. I. tijde.

Vs. 94. I. sonderlinghe (In H. stond ook eerst zonderlinghe, maar daar is de z weder uitgekrabd). 95. I. houdenne; H. dare. 96. I. dienenne; H. dienne openbare. 99. I. H. concilie; H. gadre. 100. I. H. Te Nichea; H. de. 101. I. Daer vier h. bysscoppen; H. bisscoppe; I. H. tsamen. 102 vlgg. De volgorde der verzen in H. aldus: 102, 105, 106, 107, 108, 103, 104, 109. - 103. H. In de; I. H. als ic. 104. I. zeghet; H. seeght dat Senter Claus. 106. H. Dongheloeve; I. Dongheloeveghe volc dat w. 107. I. Een Errius. 108. H. Dar. 109. I. Const. gaff daer; H. die gaf daer. 110. I. H. Ende gaf ontbr.; I. Paeuse S. voirwair; H. Paus Silvestre, d. w. 112. I. H. Die hoirden; I. toter keysers. 113. H. Des; I. Die de.

Vs. 115. H. Te Const. der stede; I. Te Constantinobelen der stede. 117. I. hoghelike. 118. I. van k. 119. I. H. stoet. 120. I. Ende a. e. s. vore waer. 121. I. die Romeynen. 123. I. was Kaerle, die vrome. 124. I. Diedt - in de; H. in sine ere. 125. I. H. van dan; I. aen ontbr.; H. vordane. 126. I. Bl. der w. keysers. 127. I. H. Deen; H. den Griken. 131. H. der Latine. 134. I. siere h. jan. 135. I. Maer Const. 136. I. Houdt men. 137. I. H. dair sine f. als ic. 138. I. eenentw.

Vs. 139. H. inde; I. legt. 140. I. Martins. 142-145. I. Deze vier verzen ontbr. (De afschrijver heeft zich vergist, doordien vs. 141 en 145 beiden op daer uitgaan). 142. H. Dat ontbr. 143. H. sire. 145. H. dare. 146. H. openbare. 147. H. was ernstech; I. neerenstich. 148. I. eere saen m. 149. I. kerke. 150. I. Hij eerde - clercke. 151. H. dede oec st.; I. H. vaste. 153. I. H. Eene; I. k. Cr. teeren. 156. I. hij des f. 157. I. H. scouderen. 158. I. maenden. 159. I. Ende deedse Silvesteren; H. Silvestre wien. 160. I. vryen; H. vrien. 162. H. hoetkerke.

Vs. 163. I. H. die Romeyne. 164. I. H. dat es; I. waer. 165. I. neghensten; I. H. seit. 166. I. H. leit. 167. I. H. opten s. 168. I. Daer al tvolc; H. Daer dat volc al toe. 169. H. in de. 170. I. Aen den weech; H. de; I. H. na Cristus. 171. I. H. ane; I. waer. 175. I. In die selve. 176. I. dien. 178. H. nac. oec m. 179. I. Het eerste al ontbr. 180. I. outaer; H. outare. 181. H. Dedi inde; I. daer. 182. I. outaer. 184. I. dat ontbr. 185. I. H. priester. 186. I. en ontbr. 187. I. H. houdt.

Vs. 188. I. w. Donderdage; H. w. Donresdaghe. 189. I. Sedt men; I. H. outaer. 190. I. alst den; I. H. paeusen; H. toe hoert. 191. I. H. hiere; I. dienste. 192. I. en ontbr. 193. I. sPaesdaechs; H. sPaeschavonds. 195. H. de haghedocht; I. haghedochten. 196. I. Dair Sinte Pieter begraven leyt. 197. H. Dedi ene; I. hij die k. 198. I. Van sinen ch.; H. Van ere sierliker. 199. H. ane de; I. hagedochten. 200. I. H. in ontbr. 202. I. H. Eene. 203. H. Dedi. 204. H. haghedocht. 207. H. hare. 208. H. h. dire v.; I. diere vaten. 209. I. maectese rijke m.; H. makese rike m.

Vs. 212. I. In die stad van Nythomia; H. ene - heet Nichonia. 213. I. In saleghen eynde met eeren. 214. I. H. Ende voer; I. in die glorie.