Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Hier beghinnen die paeuse op Cristum, ende striken voort tote Kaerle, ende wat elc sette. - XLIIII.

Hier voren seide ic u aldus

Dattie eerste paeus was Cristus,
Ende dat Pieter na dat
Paeus bleef in Cristus stat,
Ende wat Pieter ooc sette
Te houdene inder wette:
Nu hoort van paeusen mere:

Na Pietre wart paeus ende here

Linus, die heilighe Tuscaen.
Hi sat paeus, zonder waen,
Elf jaer, drie maende, dertien daghe.
Dese sette, zonder saghe,
Dat wive inder kerken zouden
Hare hooft bedect houden,
Om datmen inder kerken
Hem te min zoude merken,
Want die oghen dicke verleiden
Den mensche uut zijnre innicheiden. -

[p. 290]

 

Gods martelare sterf hi.

20

Cletus wert paeus, ghelovets mi,

 

Ende hi waest elf jaer.

 

Een Romein was hi voorwaer.

 

Dese ordineerde mede

 

Al te Romen in die stede

25

Eenendetwintich priestre wel gheleert,

 

Alse Pieter voren hadde gheviseert^(*).

 

 

 

[Hi screef ierst salutem

 

⁺ Et apostolicam benedictionem.

 

Hi starf heilech martelare.

30

Den stoel besat daer nare

 

Clemens, die oec Romein was.

 

Dese sende, alsic las,

 

Seven notarise uut

 

(Die van sinne niene waren ruut)

35

In seven riken, om datsi

 

Vernemen zouden verre ende bi

 

Die viten der martelaren,

 

Ende in scriften bewaren

 

Hoe dat inden hoer dinghen,

40

Ende te Rome die bringhen.

 

Hi was oec die ierst woude

(*) Hier ontbreken weder in ons tekst-handschrift twee bladen of acht kolommen, loopende tot vs. 347 van dit Cap. Wij hebben deze leemte uit HS. H. aangevuld, met bijvoeging der verschillende lezingen van I.

+ (I. Fol. LXXXV. v. 2.)

[p. 291]

 

Dat tspaus stoel staen zoude

 

Inde hoechste stede, om dat dien

 

Alle die liede souden sien

45

Ende hi alt volc weder saghe.

 

Hi woude oec datmen plaghe

 

Tfolc te vermene alsoe wel,

 

Soemen ierst mochte na toepsel;

 

Want si anders, twaren,

50

Volmaect kersten niene waren.

 

In Poenten wart hi versent daer naer,

 

Ende inde zee gheworpen daer,

 

Daer hi in lach langhe stonden.

 

Sider soe wart hi vonden

55

Vanden bisscop Cirille

 

(Alsoet was die Gods wille,

 

Doen dwater was sire verde)

 

Ende te Rome gheleit in derde,

 

Daer hi vele miraclen dede.

60

Hi hilt des paus stede

 

Neghen daghe ende twee maent

 

Ende tien jaer^(*), onghewaent.

 

Anacletus na hem quam:

 

⁺ Een Griec waest, alsic vernam.

65

Dese ordinerde dat

 

In kerstenheit telker stat

(*) Het HS. heeft tien daghe.

+ (I. Fol. LXXXVI. r. 1.)

[p. 292]

 

Gheen clerc, jonc noch oude,

 

Croec noch baert voeden en soude.

 

Dese dede oec ghebieden

70

Over al den kerstenen lieden,

 

Datmen priestren^(*), vroech ende spaede,

 

Werdecheit ende ere daede;

 

Want si wert sijn alder eren

 

Die Gods lichame sacreren:

75

Te voren en plachmens niet. -

 

Paus sat hi, als men siet,

 

Neghen jaer, twee maende met

 

Ende tien daghe, dus eist gheset.

 

Euaristus besat hier na

80

Des paus stoel, alsic versta:

 

Een Griec waest, alsmen leest,

 

Sijn vaeder hadde een Joede gheweest.

 

Dese ordineerde mede

 

Al tote Rome in die stede

85

Seven titele, dat ghijt wet,

 

Van priestren ende dyakenen met,

 

Die den paus, vroech ende spaede,

 

Verhoedden in sine predecade,

 

Dat hem die scalke niene betien

90

Dat hi sprake uut heresyen

 

Oft recht gheloeve en hilde niet,

(*) Het HS. heeft riddren.

[p. 293]

 

Daermen hem in begrepe iet.

 

Dese maecte oec mede

 

Dattie maghe in elker stede

95

Den huweleec sekeren souden

 

Van hen die vergaderen wouden,

 

Ende dat die priester dan thuwelijc

 

Vergaderen souden feestelijc

 

Metter heilegher kerken bande:

100

⁺ Dus houdment in selken lande. -

 

Martilie heeft hi ontfaen

 

Onder den keyser Troyaen,

 

Ende es in Rome, alsmen seit,

 

Bi Sente Peetre gheleit.

105

Hi besat den stoel daer

 

Seven maende, twee daghe, tien jaer.

 

Alexander wart paus doe,

 

Dierste paus die hiet alsoe.

 

Romein was hi, ende sette mede

110

Datmen sout ten wijwatere dede

 

Ende water ten wine name,

 

Daermen sacrerde Gods lichame:

 

Daermen denecheit bi mach merken

 

Jhesu Cristi ende der kerken.

115

Hi maecte, alsic vernam,

 

Ter messen: Qui pridie quam

 

Pateretur, ende duert alsoe om

+ (I. Fol. LXXXVI. r. 2.)

[p. 294]

 

Tote: ‘hoc est corpus meum,’

 

Daer den lichame ons heren

120

De priestren mede sacreren;

 

Ende datmen dat sacrament

 

Vander edelster bloemen diemen vent

 

Maken soude, subtijl ende clare,

 

Want alsoe te mechtegher ware. -

125

Martilie heeft hi ontfaen

 

Onder den keyser Adriaen,

 

Doen hi paus hadde gheweest daer

 

Twee daghe, vijf maent end acht jaer.

 

Sixtus, dierste die soe hiet,

130

Wart nu paus, alsoemen siet.

 

Romein was hi, eens scapers sone,

 

Die vele doghden was ghewone.

 

Hi dede ter messen aldus:

 

‘Sanctus, sanctus, sanctus

135

Dominus Deus Sabaoth!’

 

Hi gaf oec ute tghebod

 

Dat corporael zoude sijn

 

⁺ Niet siden, maer vlessen fijn,

 

Ongheverwet, al wit.

140

Oec soe maecte hi dit

 

Dat wive niet en souden

 

Handelen noch bloot houden

 

Ghewide vate des outaren. -

 

Hi starf een der martelaren:

+ (I. Fol. LXXXVI. v. 1.)

[p. 295]

145

Hi wart onthoeft, dats clare,

 

Doen hi twee maent ende tien jare

 

Ende eenendetwintich daghe, alsmen leest,

 

Salech paus daer hadde gheweest.

 

Cellephorus wart paus ghemaect.

150

Goet man was hi ende wel gheraect.

 

Een Romein was hi algader:

 

Een hermite was sijn vader.

 

Dese sette ende woude

 

Dat paepscap vasten soude

155

Vore Paeschen seven weken,

 

Om datsi boven den leken

 

Alsoe vele meer daeden

 

Penitentien ende weldaeden.

 

Ter messen dede hi also:

160

‘Gloria in excelsis Deo,’

 

Dies men te voren niene plach.

 

Ende datmen opten Kerstdach

 

Drie messen soude singhen,

 

Dede hi oec toe bringhen.

165

Dierste messe gaet ane

 

Als ierstwerf crayt die hane:

 

Dan soe naket middernachte,

 

Om dat Cristus, die God almachte^(*),

 

Tier tijt oedmoedechde hem

(*) Het HS. heeft die godermachte. Misschien beteekent dit de goddelijke magt hebbende. Doch, twijfelachtig als deze verklaring is, achtte ik het raadzamer, de lezing van I. in den tekst op te nemen.

[p. 296]

170

Gheboren te sine in Bethleem.

 

Dandere es inde dagheraet,

 

Om dat die herdden, dat verstaet,

 

Anebeedden ten selven stonden

 

⁺ Tkint inde wieghe ghebonden.

175

De derde es opten dach,

 

Daermen in verstaen mach

 

Den dach des lichts, alsic vernam,

 

Daer onse verloestenesse op quam. -

 

Ghemartilijt soe wart hi,

180

Ende gheert Sente Peetre bi.

 

Elf jare was hijt ende mee

 

Drie maent, twintich daghe ende twee.

 

Iginius^(*), die een Griec was,

 

Wart nu paus, alsic las.

185

Dese sette ende woude

 

Dat peterne ende pete hebben zoude

 

Dkint dat ter vonten quame.

 

Ene epistle screef hi bequame

 

Vander drievoldechede

190

Ende vander incarnatien mede.

 

Hi was paus drie jaer,

 

Drie maent, ses daghe vorwaer.

 

In Sente Peeters kerke wart hi

 

Begraven, alsoe lesen wi.

+ (I. Fol. LXXXVI. v. 2.)

(*) Het HS. heeft Lgimus

[p. 297]

195

Pius wart paus na dien,

 

Ende was een Ytalien.

 

Dese maecte ende woude

 

Datmen Paeschdach houden soude

 

Altoes opten Zondach,

200

Dies men te voren niene plach.

 

Ende om dat vele liede dan

 

Sere twivelden hier an,

 

Soe quam dinghel van hemelrike

 

In eens bisscops ghelike,

205

Ende gheboet dat si souden

 

Paeschdach opten Zondach houden.

 

Dese sette oec dat

 

Datmen Joeden telker stat

 

Ten doepsele ontfaen soude,

210

⁺ Die kersten werden woude.

 

Inne vinde niet wel dat,

 

Hoe langhe hi paus sat.

 

Anichetus quam hier na

 

Van Surien, alsic versta.

215

Dese verboet den papen oec

 

Te voedene baert ende croec,

 

Ende ronde crunen souden sceren.

 

Daermen den bisscop soude sacreren,

 

Souden drie bisscoppe sijn toe,

220

Want dapostlen plaghen alsoe;

 

Ende ten erdsbisscop alsoe wale

+ (I. Fol. LXXXVII. r. 1.)

[p. 298]

 

Souden comen altemale

 

Die bisscoppe die daer sijn

 

In sire provinchien termijn,

225

Ende hem doen onderhoerechede. -

 

Dese hilt des paus stede

 

Elf jaer, der maende drie

 

Ende vier daghe, alsoe ict zie.

 

Sother wart paus ghecoren,

230

Was ute Campanien gheboren.

 

Dese sette oec ende woude

 

Dat gheene nonne en soude

 

Ter kerken gheven wierroec,

 

No ghewijt vat handelen oec,

235

Maer datsi wijle draghen souden,

 

Alsoe die nonnen noch houden.

 

Hi sette oec, alsoe ment scout,

 

Dan gheen wijf en ware ghetrout,

 

Die priester en hadse bracht te gadre

240

Met wille van moedre ende van vadre

 

Ofte harre naester maghe. -

 

Hi sat paus eenendetwintich daghe,

 

Drie maent ende ellef jaere,

 

Ende starf oec martelare.

245

[E]leutherius, alsic versta,

 

⁺ Een Griec, wart paus hier na.

 

Coninc van Bertaingnen, Lucius,

 

Screef an desen paus aldus

+ (I. Fol. LXXXVII. r. 2.)

[p. 299]

 

Dat hi kerstendoem wilde ontfaen.

250

Die paus sende daer zaen

 

Hen tween diene altehant

 

Doepten ende al sijn lant.

 

Ende daer int lant telker stat

 

Daer een bisscop der afgode sat,

255

Dede hi sitten, alsic las,

 

Enen bisscop die kersten was.

 

Dese sette oec ende woude

 

Datmen niemanne werpen en soude

 

Uut sinen state, ute sinen grade,

260

Hine ware tierst van sire mesdade

 

Berucht int openbare:

 

Om dat Cristus wiste clare

 

Dat Judas was en quaet,

 

Dien hi nochtan liet in sinen staet,

265

Om dat hi niet ghewroecht en was. -

 

Eleutherius, alsic las,

 

Starf en heilech martelare.

 

Paus sat hi vijftien jare,

 

Seven maent, daghe vive:

270

Doen schiet hi vanden live.

 

Victor, dierste die soe hiet,

 

Wart doen paus, alsoemen siet.

 

Hi was gheboren uut Affrike.

 

Dese gheboet nernstelike

[p. 300]

275

Dat die liede emmer souden

 

Den Paeschdach des Sondaghs houden,

 

Tusschen dat de mane viertiene

 

Ende eenendetwintich, na minen siene,

 

Na hore prime out ware:

280

Dus houdment noch alle jare.

 

Dese sette oec ende gheboet

 

⁺ Datmen elken mensche ter noet

 

Kersten daede talre stonde

 

Soe waer datmen water vonde. -

285

Hi starf heilech martelare,

 

Doen hi twee maent ende tien jare

 

Ende tien daghe paus hadde gheweest,

 

Alsmen inde coronike leest.

 

Zepherinus wart paus na dat,

290

Ende was van Rome der stat.

 

Dese sette oec, twaren,

 

Dat elc kersten van twalef jaren

 

Spaeschdaghs ter kerken quame

 

Ende Gods lichame daer name;

295

Ende dat die vate des outaren

 

Tennen oft glasen waren;

 

Ende datmen ten ghesetten tide

 

Der priesteren ordenen wijde

 

Met groeter sollempniteit,

300

In als volx jeghenwerdecheit. -

+ (I. Fol. LXXXVII. v. 1.)

[p. 301]

 

Paus sat hi neghen jaer,

 

Ses maent, tien daghe daer.

 

Calixtus wart paus ghecoren,

 

Een heilech man, van Rome gheboren.

305

Dese maecte, alsoe wijt scouwen,

 

Die kerke van onser vrouwen

 

Over die Tybre die riviere;

 

Ende oec quatertempren viere

 

Zette hi inden jare. -

310

Hi starf heilech martelare,

 

Doen hi vijf jaer paus hadde gheweest,

 

Twee maent, tien daghe, alsmen leest.

 

Urbanus wart paus doe,

 

Die ierst den name hadden alsoe,

315

Gheboren ute Rome der stat.

 

Dese ordeneerde oec dat

 

Dat ghewijde vate souden

 

⁺ Tennen sijn, selverijn oft gouden.

 

Valerianuse bekeerde hi,

320

Die edcl was ende vri,

 

Sente Cecilien brudegoem,

 

Ende gaf hem dat kerstendoem,

 

Die soe heilech wart daer nare

 

Dat hi starf martelare.

325

Dese paus was nochtan

 

Van gheslachte een edel man,

 

Ende wijs daer toe mede

+ (I. Fol. LXXXVII. v. 2.)

[p. 302]

 

In doeght ende in suverhede,

 

Dien men om sine doeght groet

330

Dicwile die stat verboet.

 

Int leste wart hi ghevaen

 

Ende in enen kerker ghedaen,

 

Daer hi langhe in doeghde sere:

 

Doen wart onthoeft die here.

335

In desen tiden, alsic merke,

 

Begonste die heileghe kerke

 

Ierstwerf thoren bederve

 

Te besittene rente ende erve

 

(Want daer te voren, sekerlike,

340

Leefde dpa[e]pscap na ghelike

 

Dat dapostlen wilen plaghen

 

Te levene in horen daghen):

 

Dat was van ghelde ende van haven,

 

Dat hen deen ende dander gaven

345

In aelmoesenen, te waren,

 

Om datsi mate liede waren. -]

 

 

 

^+(*) Achte jaer regneerde hi,

 

Elf maende, twalef daghe daer bi.

 

Pontius die Romaen

350

Wart paeus hier na zaen,

 

Ende wart in ellende ghesent,

+ (E. Fol. LXXI. r. 1.)

(*) Hier vangt ons tekst - handschrift weder aan.

[p. 303]

 

Daer hi martelare is gheënt.

 

Te Romen wart hi zeder bracht,

 

⁺ Ende daer gheleit in sijn gracht.

355

Dese sat paeus vijf jaer,

 

Twee maende, twee daghe daer.

 

Nu seit men voort aldus

 

Dat paeus wart Cyriacus;

 

Maer omme dathi den stoel liet,

360

Als tpaepscap weder riet,

 

Ende te Coolne nam sinen wech

 

Metten elf dusentech

 

Magheden, die hi alle dede

 

Kersten te Romen in die stede,

365

So en is hi niet met

 

Int ghetal der paeuse gheset.

 

Paeus was hi, alsomen waent,

 

Een jaer ende drie maent.

 

Encheros quam hier na:

370

Een Griec wast, alsic versta.

 

Datmen bisscoppe mochte verwandren

 

Vanden enen stoele ten andren,

+ (I. Fol. LXXXVIII. r. 1.)

[p. 304]

 

Ende datmen der martelaren vite

 

Bescriven zoude met vlite,

375

Sette dese in sine jare;

 

Ende hi sterf ooc martelare.

 

Drie jaer hi paeus sat

 

Ende vijftien daghe in die stat.

 

Fabianus wart paeus doe,

380

Een Romein, ic vint alsoe.

 

Dese Fabianus was

 

Metten andren, alsic las,

 

Daer men den paeus kiesen zoude.

 

Een duve quam daer also houde

385

Uten hemele op sijn hoot,

 

Ende sprac tote hem albloot:

 

⁺ ‘Du sout paeus sijn,’ dats waer.

 

⁺ Dus so coossen God daer.

 

Hi sette, alsict ghescreven zach,

390

Datmen opten witten Donredach

 

Dat crisma soude sacreren,

 

Dattie bisscoppe noch hanteren.

 

Hi leidde een heilich leven.

 

Martelie wart hem ghegheven

395

Onder Decius, den here,

 

Die de kerstine haette zere.

 

Dertien jaer sat hi paeus doe,

+ (E. Fol. LXXI. r. 2.)

+ (I. Fol. LXXXVIII. r. 2.)

[p. 305]

 

Twalef maende, elf daghe daer toe.

 

Donacianus wart paeus dan,

400

Een verdoemt kersten man,

 

Want hi den zondare ontleide

 

Hope van ghenaden ende ontseide.

 

Een consilie was omme dat

 

Versament te Romen in die stat,

405

Daer tsestich bisscoppe waren,

 

Die uut gaven, te waren,

 

Met goeden ripen rade,

 

Dattie zondaren ghenade

 

Hebben zullen Gods ons heren,

410

Die hem te penitencien keren. -

 

Ic en vant niet noch en las

 

Hoe langhe dese paeus was.

 

Cornelius wart paeus hier na:

 

Romein was hi, als ic versta.

415

Dese sette, na sijn gheren,

 

Dat priesters mochten zweren

 

Om zekere zake, om ware dinc.

 

Hi dede ooc daer toe sijn ghehinc,

 

Datmen Pietre ende Pouwelse beide

420

In andren steden leide.

 

Decius, die felle here,

 

Maecte desen martelere,

[p. 306]

 

Doe hi twee maende, drie jare

 

⁺ Ende tien daghe hadde gheseten dare.

425

Lucius was Romein mede,

 

Die daer ooc hielt die stede.

 

⁺ Dese hadde ooc gheset

 

Dat twee priestre, drie dyakene met

 

Biden bisscop sijn zouden,

430

Om gherecht ghelove te houden.

 

In ellenden wart hi ghesint.

 

Te sire kerken keerde hi sint,

 

En[de] Valerius, die tyran,

 

Dede hem thooft ofslaen dan,

435

Doe hi paeus hadde gheweest daer

 

Drie daghe, drie maende, drie jaer.

 

Stephanus wert paeus na dat,

 

Gheboren van Romen der stat.

 

Dese sette in zinen daghen

440

Dat priesters niet en zouden draghen

 

Daghelijcs ghewijde ghewaden,

 

Sonder alsi misse daden:

 

Noch houdent die priesters zoe.

 

Doe hijt bracht hadde daer toe

445

Datmen die afgode of werp,

 

Al waest hem te doene scerp,

 

Wart hi onthooft in ene stede,

+ (I. Fol. LXXXVIII. v. 1.)

+ (E. Fol. LXXI. v. 1.)

[p. 307]

 

Daer hi stont ende misse dede,

 

In sijn vierde jaer, dat ghijt wet,

450

Twee maende, vijftien daghe met.

 

Sixtus dander nu paeus was:

 

Een Griec was hi, als ic las.

 

Dese sette ende woude

 

Datmen ghene misse en soude

455

Doen opten outhare,

 

Die voren niet ghewijt en ware.

 

Hi ende Felicissimus

 

Ende met hem Agapitus

 

Worden onthooft, dats waer,

460

⁺ Doe hi elf maende ende een jaer

 

Ende ses daghe paeus hadde ghesijn:

 

Dus las ict int Latijn.

 

Dyonisius wert paeus hier na,

 

Eens monics zone, alsic versta:

465

Wanen hi was, en vintmen niet.

 

Dese was die eerste die schiet

 

⁺ Kerchove ende prochien met,

 

Ende heeft elker prochien gheset

 

Haren pape ende termine,

470

Ende dat elc andren tsine

 

Laten zoude met goeden vreden,

 

Want papen gherne over treden.

+ (I. Fol. LXXXVIII. v. 2.)

+ (E. Fol. LXXI. v. 2.)

[p. 308]

 

Martelare sterf hi, alsmen zeecht,

 

Ende wart biden paeuse gheleecht,

475

Doe hi drie maende ende twee jaer

 

Paeus hadde gheseten dare.

 

Felix wart paeus nu:

 

Romein was hi, dat zegghic u.

 

Hi sette datmen misse

480

Op die ghedinckenisse

 

Der martelaren doen soude,

 

Om Gods ons heren houde.

 

In sine kerke wert hi begraven,

 

Die hi maecte met zire haven

485

Op een mijlkijn Romen bi.

 

Martelare zo sterf hi.

 

Hi sat paeus, alsmen waent,

 

Drie jaer ende tien maent.

 

Euticianus, die Tuscaen,

490

Wart paeus hier na zaen.

 

Dese groef, wien zoos wondert,

 

Tweendeviertich ende drie hondert

 

Martelaren metter hant.

 

Hi sterf martelare, als ict vant,

495

Doe hijt achte jaer hadde gheweest,

 

⁺ Tien maende, viertien daghe, alsmen leest.

 

Gayus wert nu paeus ghecoren,

+ (I. Fol. LXXXIX. r. 1.)

[p. 309]

 

Was van Dalmacien gheboren.

 

Dese sette ende woude

500

Dat onghelovich volc niet en zoude

 

Kerstine wroeghen van enigher dade,

 

Dat hem soude doen onstade,

 

Ende dat papen noch clerken en zouden niet

 

Te rechte staen also goet als yet

505

Voor rechters die waerlijc waren.

 

Hi starf heilich martelare,

 

⁺ Doe hi vier maende ende elf jaer

 

Paeus hadde gheseten daer

 

Ende neghen daghe daer toe voort.

510

Vanden paeusen meer nu hoort:

 

Marcellinus, alsict gome,

 

Wart nu paeus, ende was van Rome.

 

Keyser Dyoclecianus

 

Dwanc desen Marcellinus,

515

Dat hi den afgoden wierooc gaf.

 

Ene consilie quam hier af

 

In Gampanien, te waren,

 

Daer twee hondert bisscope waren,

 

Twintich min, dat verstaet.

520

Daer verlijde hi zine misdaet

 

Met berouwe herde groot.

+ (E. Fol. LXXII. r. 1.)

[p. 310]

 

Asschen spraeyde hi op zijn hoot,

 

Ende dede een hare an.

 

Den bisscoppen bat hi dan

525

Datsi hem sijn oordeel setten:

 

Hi wout aen gaen zonder letten

 

Voor dathi hadde misdaen.

 

Die bisscoppen antwoorden zaen,

 

Dat dat niet wesen en soude

530

Dat die minder doemen woude

 

Den meerren, ende seiden met:

 

⁺ ‘Pieter, u meester, als ghi wel wet,

 

Lochende ooc Gods, dats waer.

 

Wie was vanden apostelen daer,

535

Diene doemen dorste dan?

 

Ghi weet wel zelve, nieman.

 

Maer hi ghinc uut haestelike,

 

Ende weende bitterlike.

 

Daer omme doemt u zelven nu

540

Met uwen monde, dat raden wi u.’

 

Te hant so antwoorde hi:

 

‘So doeme ic uten stoele mi,

 

Ende ic vermeensaemt hier al

 

Datmen mi ter aerden doen sal.’

545

Voort sprac hi wenende zere:

 

‘Ic en bin niet waert der ere

+ (I. Fol. LXXXIX. r. 2.)

[p. 311]

 

⁺ Dat ic priester bliven zoude,

 

Want die begheerte vanden goude

 

Mi also ghierich maecte,

550

Dat ic der waerheit missaecte.’

 

Voor den keiser ghinc hi zaen,

 

Die hem thooft of dede slaen,

 

Om dathi verlijde dare

 

Dathi warich kersten ware.

555

Doe hi twintich daghe onwaerde

 

Gheleghen hadde boven die aerde,

 

Baerde hem Sinte Pieter dan

 

Marcellise, den goeden man,

 

Ende hiet hem, zonder beide,

560

Dat hine in die aerde leide.

 

Zeven jaer, twee maende, daghe vijftien

 

Sat hi paeus, na minen ziene.

 

Marcellijs, die Romaen,

 

Wart te paeuse doe ontfaen.

565

Dese sette te Romen in die stat

 

Vijftien cardenaelscape, omme dat

 

Si vrooch ende spade zouden

 

Doopsele ende sepulture houden.

 

Om dathi eren en woude niet

570

⁺ Die afgode, alst hem die keyser hiet,

 

So dede hi hem, also las ic,

+ (E. Fol. LXXII. r. 2.)

+ (I. Fol. LXXXIX. v. 1.)

[p. 312]

 

Beesten hoeden ende quic;

 

Ende om dat sine clerke nachts quamen

 

Ende sine uten stalle namen,

575

Deden die keyser weder vaen,

 

Ende slotene inden stalle zaen

 

Biden beesten, daer hi starf:

 

Sint dathi den stoel verwarf

 

Achtien daghe ende vijf jaer.

580

Nu hoort wat volghet hier naer:

 

Eusebius, die Griec was,

 

Wart paeus nu, als ic las.

 

In sinen tiden, als wi leren,

 

Wert ghevonden dat cruce ons heren:

585

Daer omme sette hi feestelike

 

Te vierne int kerstenrike

 

⁺ In Meye den derden dach. -

 

Paeus sat hi, als ict zach,

 

Twee jaer, twee maende doe

590

Ende vijftien daghe daer toe.

 

Melchiades wart paeus nu.

 

Dese sette, dat zegghic u,

 

Onder kerstenheit ende woude

 

Datmen niet vasten en zoude

595

Des Donredaghes noch Zondaghes met,

 

Daer omme dattie heidine wet

+ (E. Fol. LXXII. v. 1.)

[p. 313]

 

Dese twee daghe hilt, twaren,

 

Datsi heilighe vastene waren. -

 

Drie jaer, zes maende hi paeus zat

600

Ende achte daghe, wi lesen dat.

Titel. H. striken tote Karlen voert, ende wat elc paus sette; I. toete den groeten K. - zedte. Vs. 1. H. vore seidic. 2. I. H. Dat deerste. 5. I. zedte. 8. I. Na Peteren; I. H. p. een h. 9. I. Junius, die. 10. I. sadt. 11. I. jare; H. maent; I. H. ende d. d. 13. I. Dat die wiven. 14. I. Haer hoofden; H. Hoer hoefde. 15. I. dat mer. 16. I. H. Hens te. 17. I. diewijl verleedden. 18. H. sire; I. Den man ter luxurheden.

Vs. 19. I. m. was hij. 20. I. Clerus - geloves. 21. I. H. hi ontbr. 22. I. Die een R. was, dats waer. 24. I. Al tote R.; H. te Rome. 25. I. priesteren. 26. H. vore.
27. saluten. 30. besadt. 33. Sevene. 34. sinnen niet w. 38. En in ghescriften. 39. hare. 40. te R. dan br. 41. oic deerste die w.

Vs. 42. spaeus. 43. In die. 44. lieden. 45. Ende dat hij al tvolc. 46. wilde. 47. Tvolc vermen. 48. Als men m. na doopsel. 49. te waren. 50. Volmaecte kerstine niet en w. 51. In Ponten - versendt d. na. 52. in die. 54. Sindert werdt. 56. Also alst was. 57. siere. 59. hij mirakelen vele. 62. Ende neghen jaer o. 66. kerstinhede.

Vs. 68. souden. 71. priesteren. 72. Weerdichede. 73. alre. 75. en ontbr. 76. zadt. 78. ghesedt. 79. Enaristus besadt. 80. Den p. 82. een ontbr. 84. tote Romen. 85. tytelen, dair ghij wedt. 86. priesteren, van dyaken. 88. Verhoeden. 89. niet en. 91. Of rechte gh. en dade n.

Vs. 94. Dat die - elke. 95. Dat huwelic. 96. hem. 97. priestere dat huwelec. 100. hout ment noch in. 102. k. Traeyaen. 104. Bij S. Peteren. 105 en 106. Deze beide verzen ontbr. 107. werdt. 108. die ontbr. 110. wijn watre. 115, 116 aldus: Hij maecte ter messen, als ie vernam: Qui pridie priusquam. 117. duert ontbr. - um.

Vs. 118. Tote vort: h. e. enim c.m. 120. Die priesters. 122. vint. 124. te menegher. 128. ende. 130. alsmen. 131. sceppers. 132. duechden. 133. Hier dede hij ter. 136. uut gebood. 138. Niet linen m. vlassin f. 141. Dat die w. 143. Ghewiede vaten vanden o.

Vs. 145. claer. 146. maende - jaer. 149. Colloporus. 152. heremite. 154. Dat dat p. 155. Voer. 160. in exc. doe. 161. niet en. 166. yersweerf. 167. n. der m. 168. dat Cr. God almachte. 169. Te diere tijt oetmoedichde.

Vs. 171. Dander es in die. 172. herden. 174. in die. 175. Die. 177. lichs. 178. verlossere ave q. 179. soe ontbr. - werdt. 180. gheeert S. Peteren. 181. jaer w. hij e. 182. Paeus twee maent. 183. Iginius. 184. Wardt. 185. Die s. 186. petren e. metren h. souden. 187. Een kint datter. 188. Een epystele. 189. drievuldicheden. 191. p. vier j. 194. aldus so 1.

Vs. 198. Dm. Paesschen dach. 200. niet en. 201. lieden. 202. twivelen. 207. zedte. 208. tot elker. 209. doopsel. 211 en 212 in omgekeerde volgorde aldus: Hoe langhe hij paeus zadt, Niet wel en vindic dat. 213. Anichenis. 214. Van Syrien. 219. Daer souden dric bisscoppen. 220. dapostelen plagens. 221. eertschen bisscoppe.

Vs. 223. bysscoppen. 224. ziere. 227. maenden. 228. als ic zie. 230. Ende was uut. 233. wyeroec. 235. wielen. 236. Also zij noch ter tijt h. 237. sedte oec, alsmen sc. 238. Dat gheene. - en ontbr. 239. gadere. 240. moeder - vadere. 241. harer. 243. Vier m. 244. oec ontbr. 245. Elencherius. 246. werdt. 247. van Bertanien.

Vs. 251. Hem. 253. daer ontbr. 255. Daer dede hij setten. 257. oec ontbr. 258. niement. 259. uut s. gr. 260. w. eerst v. siere. 261. Betuucht. 263. een. 264, 265 aldus: Die nochtan in sinen staet Bleef, des hij niet ghewroucht was. 267. een. 268. zadt. 269. Seven dage ende der maenden vive. 271. deerste paeus so h. 272. Wardt d.p. almen. 274. nerenstelike.

Vs. 275. lieden. 276. tSondaechs. 277, 278 aldus: Tusschen dat dic mane Eenendetwintich daghe, na minen wane. 280. houdt men. 281. oec ontbr. - ende hij gheboodt. 282. mensche ontbr. 283. doen soude talre. 288. Also men in die corniken. 289. Lepherinus. 290. van Romen. 291. te waren. 292. kerstijn. 293. Spaechdaechs. 295. dat ontbr. - vaten. 296. Teenin oft glasin. 297. teenen gh. 298. ordene. 300. al svolcxs jeghenwoirdicheit.

Vs. 301. jare. 302. Seven m. ende tien dagen dare. 305. Dese dede maken, als wijt. 307. de r. 308. oec ontbr. - quader temper. 311. adde. 315. uut Romen. 317. Die ghewyede vaten. 318. Teenen zijn, silveren of g. 319. Valerianus. 321. brudegomme. 322. kerstendomme. 327. Ende edel daer.

Vs. 328. duechden - suverheden. 329. Diemen om sijn dueght. 332. karker. 333. doechde. 334. werdt hij o. 335. tijde. 337. te haren. 338. renten. 340. dat paepscap magherlike. 341. Ghelijc dapostelen. 343. Want sij hem moesten laven. 344. Bij dat hem. 346. lieden. 348. I. H. maent. 351. I. werdt; I. H. ellenden.

Vs. 352. H. hi in martilien es; I. ghehendt. 353. H. Te Rome - sider; I. sindert. 354. H. sine. 355. H. jare. 356. I. H. maent; I. acht daghe; H. dare. 357. H. seeght; I. H. men voirwaer a. 358. I. H. Dat nu w.p. Cyr. 359. I. H. om. 360. I. H. Alst paepscap. 361. I. te Cuelene; H. te Coelne. 362. H. ellef. 363. H. Maeghden; I. Maechden dien. 364. H. te Rome. 366. I. paeusen ghesedt. 367. I. alsmen. 369-371 in I., met twee verzen meer, aldus:

Antheros quam hier naer.
Een Griec was hij voirwaer;
Ende brachte op hier na
Datmen mochte, alsic versta,
Die bysscoppen verwanderen

369. H. Ancheros. 370. H. was hi, alsic. 371. H. bisscop. 372. I. stoel ten anderen.

Vs. 375. I. Dit sette hij in s. jaren. 376. I. H. hi ontbr. 377. I. zadt. 378. H. inde. 380. H. vindt. 382. I. anderen, alsoe ic. 384. I. H. Eene. 385. H. hemle; I. hemel - hooft. 386. I. sprac te hem. 387. I. Du saelt p.s. dat es. 388. H. koesene; I. coessenne God aldaer. 389. I. H. als ic bescreven. 390. I. donderdach; H. donresdach. 392. I. H. Dat die; I. bysscoppen. 393. I. Ende he leyde. 397. H. jare.

Vs. 398. I. Neghentien maent; H. maent. 399. H. Novacianus; I. Novacius. 401. H. sonderen. 403. I. H. Eene concilie w. om. 404. I. Vergadert te; H. Versaemt te Rome inde. 405. I. bysscoppen. 406. H. ute g. twaren. 408. I. H. Dat die; I. sondare. 410. H. hen. 411. I. H. In vant. 415. I. Die - begheren. 416. I. priesteren; H. priestren. 417. I. seker. 418. I. Hij deder oic toe. 419. I. Dm. Petrus e. Pauwels. 420. I. anderen. 422. I. martelare.

Vs. 423. I. maent ende drie jaer. 424. I. dair. 426. I. hilt sine stede. 427. I. Die. 428. I. priesteren ende drie dyaken. 429. I. H. b. altoes sijn. 430. I. gherechte. 432. H. Tsire; I. siere. 433. I. H. Ende. 434. I. H. af. 435. I. dare. 436. I. H. maent; I. jare. 438. H. van Rome. 439. I. zedte in sine. 440. I. priesteren; H. niene. 441. H. Daghelijc. 442. I. als zij. 443. I. priesteren; H. priestren. 445. I. H. dafgode af. 447. I. in die stede; H. een.

Vs. 448. H. stoet. 449. I. dat ontbr. - ghij wedt. 450. I. H. maent. 453. I. zedte. 454. H. Dm. engheene. 455. I. op die openbaer outare. 456. H. vore. 458. H. hen. 459. I. dat es. 460. I. H. maent. 461. I. seven d. 462. I. H. Dus soe las. 464. I. H. moencs. 465. I. en ontbr. 466. I. iersten; H. ierst; I. H. Het tweede die ontbr. 467. I. Kerchoven. 469. I.p. eenen t. 470. I. H. Om dat elc anderen.

Vs. 473. I. zegt. 474. I. H. paeusen; I. ghelecht. 475. I. H. maent; H. jare. 476. I. daer. 478. I. dat ontbr. - seg ic. 479. H. messen. 480. H. Op ghedinkenessen. 481. I. martelien soude doen. 482. I. Alsmen hier voren heeft gheploen. 484. H.m. van sire; I. siere. 485. I. mile; H. mijlken Rome. 486. I. zo ontbr. 487. I. zadt. 488. I. H. Twe; H. jare. 489. I. Euticiamus; H. Enticianus. 491. I. w. dat w. 494. I. ic. 495. H. achte ontbr.; I. jare. 496. I. H. maent.

Vs. 498. I. Hij was. 499. I. ende hij w. 500. H. volc ontbr. - niene. 502. H. hen; I. hem d.s.o. 503. I.p. of clerc; H. pape no clerc en soude. 504. H. als g. 505. H. Vore rechtre die werelec; I. rechtere die weerlic; I. H. ware. 506. I. staerff. 507. I. drie; I. H. maent - jare. 508. I. H. dare. 510. H. paus. 511. I. H. als ic. 512. H. van Romen. 513. I. Die keyser. 515. H. wierroec. 516. I. concilie. 517. I. H. In Campanien. 518. I. bysscoppen; H. bisscoppe. 520. I. belyde. 521. I. berouwenessen gr.

Vs. 522. I. spreyde. 523. I. H. eene. 526. I. wilt; H. woudt ane. 527. I. H. Vore. 528. H. bisscoppe antwerdden. 530. I. mindere; H. mindre; I. H.d. zoude. 531. I. meerderen e. zeyde. 532. H. uwe; I. wel ontbr. - wedt. 534. H. apostlen. 535. H. verdoemen. 536. I. H. w. selve wel n. 540. H. raede; I. radic u. 541. H. Thant soe antwerdde; I. so ontbr. 542. H. doemic; I. domt uten. 543 en 544. I. Deze beide verzen ontbr. 543. H. vermeesaemt. 544. H. men ontbr. 546. I. Ic ontbr. - ben n. weerdich; H. In ben.

Vs. 548. I. H. die ontbr. 550. I. w. besaecte. 551. I. H. Vore. 552. I. af; H. Th. dede af sl. 553. H. verlide; I. verlijdde al d. 554. I. ghewarich. 555. H. dertich d.; I. dertich jaer o. 556. I. H. b. deerde. 558. I. Maercellinen. 560. I. H. in deerde. 561. I. H. maent; H. vijftiene. 562. I. Sadt. 565. H. Dese dede te Rome inde; I. zedte. 566. I. cardinale; I. H. om. 569. I. dat die heeren en wilden niet. 570. H. Dafgode; I. Dafgode laten, als hem. 571. I. also ontbr.

Vs. 572. I. hueden. 573. I. clercken snachts. 574. I. zij hem. 575. I. Dede hem die. 576. I. H. stal. 579. H. jare. 580. I. H. volght; H. nare. 584. I. H. Wart vonden; I. teruce; H. deruee. 586. H. vierne ontbr.; I. in k. 588. I. H. Paeus was hi; H. alsoe; I. H. ie. 589. I. jare. 590. H. vijfendetwintich. 592. I. zedte. - dat ontbr. 595. I. Sdonderdaechs no tSondaechs; H. Sdonresdaghs no Sondaghs. 596. I. H. dat die; I. heydenne.

Vs. 597. I. te waren. 598. H. Datsi twe heileghen waren; I. helich vasten. 599. H. jare. 600. I. d. soe wij.