Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Dat Pater Noster ende daer of die bediedenisse. - XLI.

Die twalef apostelen, men seit also,

Maecten eerst den Credo,
Daer die twalef pointen in staen
Die onsen ghelove aen gaen,
Die ic u in Dietscher tale

[p. 278]

 

Soude segghen, constic wale.

 

Mar ic wille u, leeken lieden,

 

Den Pater Noster eerst bedieden,

 

So ic best can te deser stonde,

10

Dien god sprac met sinen monde,

 

Die in Dietsche aldus es^(*):

 

‘Vader onse, die inden hemel es,

 

Gheheylicht moete dijn name zijn!

 

Toecome ons dat rike dijn;

15

⁺ Dijn wille moete ghewaerden,

 

Alse inden hemel ende inder aerden;

 

Ghif ons huden ons daghelics broot;

 

Ende verghif ons onse scouden groot,

 

Also wi sijn ghewoene

20

Onse sculdaren te doene;

 

En leidt ons niet in coringhen,

 

⁺ Maer losse ons van quaden dinghen.’

 

Dese woorde al en staen niet

 

Also men inden Pater Noster ziet,

25

Want die rime si belettet

 

Dat mense zom anders zettet,

 

Maer die verstandenis ende die zin

(*) Hiernevens staat op den kant pr̃. nr̃. d.i. pater noster.

+ (I. Fol. LXXXIII. v. 2.)

+ (E. Fol. LXIX. r. 2)

[p. 279]

 

Die is hier meer noch min.

 

Nu siet, kinder allegader:

30

Cristus aen riep ‘zinen vader,

 

Die hier boven is inden hemel:’

 

Daer ane moghen wi merken wel,

 

Dat een vader is, noch meer noch min,

 

Die altoos is zonder beghin

35

Inder ewigher godhede,

 

Die inden hemel hout zine stede,

 

Diemen met rechte aenroepen zal,

 

Want hi machtich is van al,

 

Sonder beghin in sijnre naturen,

40

Daer alle beghinne uut ruren,

 

Sonder wies hulpe nieman

 

Een ure gheliden en can.

 

Nu volghet hier thant na desen:

 

‘Gheheilicht moete dijn name wesen!’

45

Ane dit woort moghen wi leren,

 

Dat wi altoos loven ende eren

 

Sullen den vader, die ons sciep

 

Ende ten edelen wesene riep,

 

Ende hemele ende aerde mede

50

Tonsen behoef worden dede

 

⁺ Ende al datter binnen es.

 

Ooc zullen wi hem dancken des

 

Dathi ons gaf ontsterflijc

+ (I. Fol. LXXXIV. r. 1.)

[p. 280]

 

Een ziele hem zelven ghelijc,

55

Ende meensaemheit mit hem

 

Int overste Jherusalem,

 

Ende onse nootdorfte daghelike

 

Ons verleent op dit aerdrike.

 

Hier na zo volghet alsoe:

60

‘Dijn rike moet ons comen toe:’

 

Daer an moghen wi merken wel,

 

⁺ Dat deewighe vader - ende niement el -

 

Dat ewighe leven gheeft

 

Elken dies verdient heeft,

65

Ende dat macht ende toeverlaet

 

Altemale an hem staet.

 

Daer om sullen wi, vrooch ende spade,

 

Roepen op zine ghenade,

 

Dat wi sine gracie hebben moghen

70

Te comene voor zine oghen

 

In sijn ewich salich rike,

 

Dat duren sal ewelike.

 

Hier na volghet mettien:

 

‘Dijn wille moete gheschien

75

In hemel ende in aerde met:’

 

Dats te verstane, dat ghijt wet,

 

Dat sijn wille in hemelrike

 

Ende ooc in dit aertrike

+ (E. Fol. LXIX. v. 1.)

[p. 281]

 

Altemale gheschie ghereet,

80

Wedert ons si lief ofte leet,

 

Ende dat wi al onsen wille

 

In hem setten, lude ende stille,

 

Ende al nemen over goet

 

So wat hi met ons doet.

85

Hier na volghet opter steden:

 

‘Ons daghelics broot ghif ons heden:’

 

⁺ Daer aen moghen wi sijn vroet,

 

Dat van Gode al comen moet

 

Dies die mensche leven zal:

90

Hets waer, van hem comet al.

 

Ooc moghen wi merken dat,

 

Dat wi om en ghenen scat

 

Bidden en sullen, groot noch clene,

 

Maer om onse nootdorft allene;

95

Want daer staet voren albloot:

 

‘Ghif ons onse daghelics broot.’

 

Daer omme niet, zekerlike,

 

Dat wi leven op aertrike,

 

Dat en is mar een dach van heden:

100

So saen is die tijt leden.

 

Tweerhande broot God gheeft,

 

⁺ Daer die mensche bi leeft,

 

Die leven sal ombesmet

 

Aen ziele ende aen lichame met.

+ (I. Fol. LXXXIV. r. 2.)

+ (E. Fol. LXIX. v. 2.)

[p. 282]

105

Teen broot [hoort] der zielen toe:

 

Dats gheestelijc broot, ic vint alsoe,

 

Daer die ziele bi wort ghevoet,

 

Als ons Cristus selve bevroet.

 

Hi sprac met zinen monde rene:

110

‘Niet inden brode allene

 

En leeft die mensche, dat verstaet,

 

Maer int woort dat uut Gods monde gaet.’

 

Tander broot in sire wise

 

Dat is des lichamen spise,

115

Daer men tlijf bedraghet mede.

 

Aldus zo zullen onse bede

 

Ende onse meninghe wesen,

 

Als wi den Pater Noster lesen.

 

Nu volghet hier na altehant,

120

Als ict int Latijn vant:

 

‘Laet ons onse sculde varen,

 

Alse wi doen onse sculdaren:’

 

⁺ Hier aen moghen wi beseven,

 

Dat God die zonden mach vergheven.

125

Ja, al hadde een mensche, zonder waen,

 

Alle die zonden ghedaen

 

Die alle menschen ye ghededen,

 

God die zoudse met eenre beden,

 

Die uut rechten rouwe ghinghe,

+ (I. Fol. LXXXIV. v. 1.)

[p. 283]

130

Alle^(*) vergheven haestelinghe;

 

Want sine grote ontfermicheit

 

(David inden souter seit)

 

Boven alle sine werken gaet:

 

Dats ons een groot toeverlaet.

135

Maer datter na aldus staet:

 

‘Verghif ons onse misdaet,

 

Also wi verghevens pleghen,’

 

Dats ons herde zere jeghen:

 

Daer bidden wi wrake, als ghi siet,

140

Over ons, en vergheven wi niet.

 

Sal ons vergheven onse here,

 

⁺ Wi moeten vergheven in sijn ere,

 

Ofte hi loont ons met gheliken:

 

Hem en can niement ontwiken.

145

Hier na volghet haestelinghe:

 

‘En leidt ons in ghene coringhe.’

 

Niet en verstaet in dit woort,

 

Dat God, onse here, yement becoort

 

Anders dan tallen goede,

150

Want hi is onse vader ende onse hoede;

 

Maer onse verstaen is in desen,

 

Dat hi onse hulpe wille wesen

(*) Het HS. heeft Ende v.h., doch wij hebben dit naar I. en H. verbeterd.

+ (E. Fol. LXX. r. 1.)

[p. 284]

 

Die coringhen te wederstane,

 

Als si comen ons ane,

155

So dat wire in en duren niet.

 

Lieve kinder, nu besiet

 

Ende merket dat voorwaer

 

Die coringhen sijn herde zwaer,

 

⁺ Datmen die moet wederstaen,

160

Ghelijc den ghenen die ghevaen

 

Is in enen stride groot,

 

Die emmer moet bliven doot

 

Hine verwere hem vromelike.

 

Daer omme zullen wi innichlike

165

Gode bidden, dat hi

 

Ons in coringhen sta bi,

 

Die ons die viant nacht ende dach

 

Ane draecht, so wat hi mach,

 

Mit groter subtijlheiden,

170

Hoe hi ons mach verleiden;

 

Want hi een doot viant es

 

Allen menschen, sijts ghewes,

 

Daer jeghen ons nieman

 

Bat dan God ghehelpen en can:

175

Ende daer helpt hi ons gherne toe,

 

Op datwi zelve willen alsoe.

 

Nu so volghet hier na voort

+ (I. Fol. LXXXIV. v. 2.)

[p. 285]

 

Des Pater Noster leste woort,

 

Daer wi roepen op Gods ghenade,

180

Dathi ons ‘vrie van allen quade.’

 

Dit woort heeft in hem beloken

 

⁺ Al dat hier voren is ghesproken,

 

Want hier is onse begheren,

 

Dat ons God wille weren

185

Al dat ons mach zweren

 

Ende aen ziele ende aen lijf deren,

 

Ende dathi alle onse dinghe

 

Tenen goeden ende bringhe. Amen!

 

Dit is dat selve orisoen

190

Dat Jhesus Cristus sprac, doen

 

Hi menschelijc ghinc op aertrike,

 

Tote sinen vader van hemelrike.

 

Dese bedinghe is also goet,

 

Datse elc priester zegghen moet

195

Telken ghetide dathi doet.

 

⁺ Diese dicke seit, hi is vroet:

 

Al sijn die woorden clene,

 

Die sin is groot ende rene.

+ (E. Fol. LXX. r. 2.)

+ (I. Fol. LXXXV. r. 1.)

Titel. I. H. Die P.N. e.d. af. Vs. 1. H. apostle - seeght; I. men seit ontbr. 3. H. poente. 4. H. ane. 5. I. u ontbr.; H. in Dietsche.

Vs. 6. I. H. Seggen soude; H. constict. 7. H. u ontbr. 8. H. tierst. 9. H. teser. 10. I. Die. 12. H. bes. 13. I. moet. 14. I. Toecomen is ons. 15. I. Dinen w. moet. 16. I. Alsoe; I. H. h. als inder. 17. I. Gheeft; H. Ghef; I. H. heden; H. onse daghelike. 18. H. verghef; I. vergheeft ons onse mesdaet gr. 20. H. Onsen sculderen; I. sondaren. 21. I. Ende 1. - in becoringen. 22. I. verlost; H. loest - quaeder dinghe; I. H. (aan het slot van dit vers) Amen! 23. I. woorden; H. w. en st. al n. 24. I. ment int. 25. I. r. soe beledt. 26. I. somme - zedt. 27. I. H. verstannesse; I. Het tweede die ontbr.

Vs. 28. I. H. Die sijn h. 30. I. Cr. r. an sinen. 31. I. H. hier ontbr. 32. H. an. 33. H. en; I. H. Het eerste noch ontbr. 36. I. houdt. 37. I. Dien; I. H. men van rechte. 39. H. sire. 40. I. beginnen; I. H. ute. 42. I. H. Eene; I. gheleeden can. 43. I. H. volght; I. te hant. 44. I. moet dine. 45. H. An. 47. I. Den vader zelen, die. 48. I. wesenne. 49. I. hemel. 50. H. werden; I. wesen. 53. I. ontsterfelijc; H. onsterflijc.

Vs. 54. I. H. Eene; I. z. die h. - gelijct. 55. I. ghemeensaemheit. 56. I. H. In doverste. 57. H. noetdorfste. 59. I. zo ontbr.; H. volght. 62. H. niemen. 63. H. Deweghe I. gheef; I. Deeuweghe I. maer en gh. 65. I. dat die m. 66. I. Altemael. 67. I. H. omme. 70. I. Om te commene; H. vore. 71. I. eeuwege salighe. 73. H. volght; I. met dien. 74. I. Dinen w. moet. 75. I. Inden h. e. in deerde. 76. I. Dat die verstannesse die ghij wet. 78. I. eerderike.

Vs. 79. I. ghescien. 80. H. oft. 85. H. volght; I.v. ter stede. 86. I. geeft; H. ghef. 87. I. ane. 88. I. van hem al. 89. H. Des; I. Daer aff die. 90. H. Ets; I. comtet. 92. I. en ontbr. 93. I. en ontbr. 94. I. nootdorst. 95. H. vore. 96. I. Gheeft; H. Ghef; I. H. dagelilike. 98. H. Wat wi; I. eerderike. 99. I. H. Dan es. 103. I. ombeledt; H. onbelet. 104. I. Ane. - ende ontbr. - ane.

Vs. 105. I. H. Deen; I. hoor der; H. hoert ter. 107. I. werdt; H. werd; I. H. ghevoedt. 108. I. Alse ons s. Cr.; I. H. bevroedt. 112. H. in dwoert; I. ute; I. H. Gode gaet. 113. I. H. Dander; I. siere. 115. H. dlijf bedraeght; I. dlijf ontdraeght. 116. I. zo ontbr. - beden. 119. H. volght; I. al ontbr. 120. I. Als ic in Latine ghescreven v. 121. H. scouden; I. sonden. 122. I. Also - sondaren; H. onsen. 123. I. ane. 125, 126. I. H. Ja, al H. z.w. Een mensche al d.z. gh. 128. I. H. die ontbr.; H. ere; I. bede.

Vs. 130. I. Alle v. sonderlinghe; H. Al v. handelinghe. 132. I. Also David; H. Alse David. 133. I. al sijn; H. werke. 134. I. Dat es; H. en. 135. I. Maer dair na alzo staet. 136. I. Vergheeft; H. Verghef. 137. I. wij te verghevene. 138. I. Dat es. 139. H. bidde. 142. I. sine. 143. I. Off; H. Oft. 144. I. niemant; H. nieman. 145. H. volght handelinghe; I. handelinghen. 146. H. leid; I. ons niet in becoringhen. 148. H. iemene; I. H. coort. 149. I. Ander dan tote allen. 150. H. hijs; I. ons v. - ende ontbr. 151. I. Maer elc sal hem verstaen in d.

Vs. 153. H. De; I. coringhe. 154. H. Alsi; I. H. ons c. ane. 155. I. wiere. 157. I. merct d. vore w. 158. I. H. Dat c. 159. I. H. Ende dm. 160. I. H. bevaen. 161. I. Sijn in. 162. H. emmer blivet d.; I. Ende hem verweren of bliven d. 163. I. Dus moeten sij hem weren vr. 164. H. selewi; I. wij neerstelike. 166. I. H. In c. ons sta. 168. I. so ontbr. 170. I. verleedden. 171. I. H. een ontbr. 172. I. H. Alre m.; H. sijds. 174. H. ghehulpen. 177. I. so ontbr.; I. H. volght; I. na ane v.

Vs. 178. I. H. Des P. Nosters. 179. I. Want wij. 181. I. Dat. 182. H. vore. 184. H. Dit vers ontbr. 186. H. ane - ane; I. live. 187. I. dat wij a.o. dinghen; H. al. 188. I. eynde moeten bringen. - Amen ontbr. 191. I. mensche gine op eerderike. 196. I. H. zeeght. 197. H. die worde.