Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

[p. 271]

tekstkritische noten

Titel. I. van Peteren - Pauluse, ende oec mede van a.d.; H. van Petre ende P. Vs. 1. I. H. regimente. 4. I. H. Dander es dat; I. keyserrijcke. 5. I. H. gheestelike. 6. I. H. Op Cristum; H. godsone. 7. I. keyserrijcke. 10. I.p. in eerderike; H. p. in ertrike. 11. I. Ende Octaviaen. 12. I. die ierste k. wij lesent dus; H. vindent. 13. I. eerderike. 14. I. Nye sinder; H. Nie sider q. sijn. 15. H. ere. 16. I. Als; H. mi dscrifture. 17. I. H. Want Cr. gh. wart over (H. vore) waer. 18. I. H. In Octaviaens. 19. H. na ontbr. 21. H. staerf; I. st. die k.

Van tween regementen, ende van Petren ende van Pauwelse, ende ander dinc. - XL.

Twee regementen beghinnen nu,

Die ic beide wille noemen u.
Deerste is dat gheestelike,
Tander dat keyserlike.
Dat gheestelijc beghint scone
Op Jhesum, den Gods zone:
Dat keyserlike beghint dan
Op Octaviane, den goeden man;
Want Cristus, sijt zeker das,
Deerste paeus op aertrike was,
Ende Octavianus Augustus
Was deerste keiser, wi vinde[n]t dus,
Gheweldich van al aertrike:
Noit zeder en quam zijns ghelike.
In eenre tijt waren si beide:
Also mi die scrifture zeide,
Was Cristus gheboren, weet voorwaer,
In Octavianus tweendeviertichste jaer,
Ende na Cristus gheboort
Dertien jaer also voort
So sterf keyser Octaviaen^(*).

(*) Het HS. heeft Octoviaen.

[p. 272]

 

⁺ Jhesus Cristus, dats zonder waen,

 

Was die hoochste ende deerste mede

 

Die ter werelt hielt paeus stede.

25

Een ewangelie seit dat

 

Jhesus Cristus paeus zat

 

Tweendedertich jaer alsoe

 

Ende ooc drie maende daer toe;

 

Nochtan Jan Gulden mont

30

Maect ons op Matheus cont,

 

⁺ Dat Cristus leefde voorwaer

 

Al uut drie ende dertich jaer

 

Ende ooc also vele meer, alsic las,

 

Alse van Kersavonde tot Paeschen was.

35

Also las ic openbaer,

 

Dat het was vijf dusent jaer

 

Nader werelt eerste beghin

 

Ende ooc twee hondert, een min.

 

Na die passie ons heren

40

Sat Pieter paeus met eren

 

In dat lant van Orient,

 

Vier jaer ofte daer omtrent.

 

Namaels so quam hi voort

 

TAntyochen in die poort,

45

Ende besat den stoel daer

 

Achte daghe ende seven jaer.

+ (E. Fol. LXVIII. r. 2.)

+ (I. Fol. LXXXII. v. 2.)

[p. 273]

 

Te Romen quam hi na dat,

 

Daer hi den paeus stoel besat

 

Vijfendetwintich jaer ende zeven maent

50

Ende achte daghe onghewaent.

 

Twe epistelen maecte dese here,

 

Die de heilighe kerke prijst zere.

 

Vele jongheren hadhi ghemeen,

 

Daer Marcus of was een,

55

Dien hi uter vonten hief

 

Ende sonderlinghe hadde lief,

 

Die ene der ewangelien screef,

 

Alsoot Zinte Pieter bedreef;

 

Want Marcus en hadt niet al ghesien:

60

Dies maecte hem Pieter vroet van dien

 

Mids den heilighen gheeste doe,

 

⁺ Die hem beiden halp daer toe.

 

Niet langhe na dit ghesciede

 

Dat Pieter uut sende vele liede

65

Van sinen jongheren, voorwaer,

 

Om tghelove topenbaren hier ende daer,

 

⁺ Daer Sinte Marcus een of was,

 

Die de eerste kerke, als ic las,

 

Stichte in Alexandrien,

70

In die ere Cristus den [l. des] vrien.

+ (E. Fol. LXVIII. v. 1.)

+ (I. Fol. LXXXIII. r. 1.)

[p. 274]

 

Paulus quam te Romen daer na,

 

Ende huerde een scuere, als ic versta,

 

Niet verre buten der poort,

 

Daer hi in vertrac Gods woort

75

Metten broedren die daer quamen,

 

Die sine heilicheit vernamen.

 

Ende omme dat die wise Seneca,

 

Neroens meester, alsic versta,

 

Daer niet en dorste gaen omme dat

80

Sijn meester den kerstenen was hat,

 

So senden si brieve onderlinghe

 

Ende waren ghevriende zonderlinghe,

 

Die welke brieve, zonder waen,

 

Grote wijsheit hebben bevaen

85

Ende van leringhen grote bediede.

 

Noch so hebben vele liede

 

Dese zelve lettren in Latijn,

 

Die zwaer ghenoech te verstane zijn.

 

Pieter die was deerste die sette

90

Die viertich daghe met wette

 

Te vastene voor Paeschdach;

 

Ende ooc, alsict ghescreven zach,

 

Sette hi te vastene voort

 

Den Advent voor Gods gheboort,

95

In ghedinckenes ende eren

[p. 275]

 

Der twee toecoomste ons heren:

 

Deen toecoomst, als ict vernam,

 

Dathi hier neder inden vleessche quam;

 

Dander sal ten oordele sijn,

100

Alse die werelt sal nemen fijn.

 

Pieter ende Pouwels worden bede

 

⁺ Buten Romen an die stede

 

⁺ Op enen dach ghepassijt,

 

Niet teenre stede, mer teenre tijt.

105

Daer na groefmen hare lichamen

 

Bi Neroens palayse te samen,

 

Daer onser vrouwen kerke nu steet,

 

Diemen Terebinto heet.

 

Mertens coronike maect ons wijs

110

Dat doe paeus zat Cornelijs,

 

Ende die Grieken doe, voorwaer,

 

Dese twee lichamen stolen daer,

 

Om dat sise ter avonturen

 

Int lant van Grieken wouden vuren.

115

Doe riepen die duvelen openbaer,

 

Die in die afgode woonden daer,

 

Met luder stemmen herde zere,

 

Alsoot woude onse here:

 

‘Ghi Romeine, bescuddet nu

120

Uwe gode! Men ontvoertse u!’

+ (E. Fol. LXVIII. v. 2.)

+ (I. Fol LXXXIII. r. 2.)

[p. 276]

 

Die kerstine moedden dit ghescal

 

Op hare apostelen al;

 

Die heidine waenden ooc, twaren,

 

Dat hare afgode ontvoert waren.

125

Dus wert al in roere ghinder,

 

Kersten, heyden, meerre ende minder,

 

Ende volchden den Grieken naer.

 

Doe si des worden ghewaer,

 

Worpen si die lichamen mettien

130

In enen putte, ende ghinghen vlien.

 

Paeus Cornelijs, die goede man,

 

Deedse uut trecken dan.

 

Ende doe si al ghemene

 

Over hoop laghen die bene,

135

En wiste men niet, te waren,

 

Welke Pieters of Pouwelse waren.

 

Doe vasten die goede lieden,

 

Ende baden Gode met mieden,

 

⁺ Dathi hem te kennen gave

140

Die rechte waerheit hier ave.

 

Doe antwoorde een stemme zaen

 

⁺ Van boven, ende dede verstaen:

 

‘Des visschers sijn die minder bene,

 

Ende des predikars die meerre allene.’

+ (I. Fol. LXXXIII. v. 1.)

+ (E. Fol. LXIX. r. 1.)

[p. 277]

145

Doe leidmense ghescheden

 

Van een in tween steden.

 

Paeus Silvester quam daer na,

 

Ende deelde, alsic versta,

 

Ghelijc dese ghebeenten beide,

150

Als dathi van beiden leide

 

In elcs kerke waerdelike doe,

 

Ende wyhede die kerken daer toe.

 

Dander apostelen, alsic zeide vore,

 

Ghinghen al die werelt dore

155

Tghelove leren ende openbaren,

 

Ende worden alle martelaren,

 

Alse^(*) die ghene die, zonder letten,

 

Haer lijf voor tghelove zetten.

(*) Het HS. heeft Alle.

Vs. 23. H. endie ierste. 24. I. spaeus. 25. H. Ene; I. H. zeeght. 27. I. Dertien jaer; H. jare. 28. I. ooc ontbr. - maenden. 29. I. Guldemont. 30. I. H. op Matheuse. 31. H. vore waer. 33. I. H. ooc ontbr. 34. H. van Kerssavonde; I. H. tote. 35. I. H. Oec las ic openbare. 36. H. Dattet; I. het ontbr.; I. H. jare. 37. I. H. ierst. 38. I. H. jaer, een. 42. I. off; H. oft. 43. I. so ontbr. 44. I. Tot Anthiochen. 45. I. besadt; H. dare. 46. I. dagen; H. jare.

Vs. 47. I. H. Te Rome. 48. I. bezadt. 49. H. jare. 50. H. Ende oec a.; I. dagen. 51. H. epistlen. 53. I. H. hadde hi. 54. I. aff; H. af. 56. H. Dien hi zond.; I. Ende ontbr. - hadde hine 1. 57. I. een. 58. I. Also alst. 59. H. had; I. H. al n. gh. 60. I. H. Des; H. vruet. 61. I. H. gheest. 62. H. hen. 63. I. H. na dat dit. 64. I. Sinte Peter seinde v. lieden; H. Zendde Peeter v. 1. 65. H.j. uut v.; I.j. hier ende daer. 66. H. Omt gheloeve te baerne h. en d.; I. Om ontbr. - te predeken voirwair. 67. I. H. Marc - af. 68. I. H. decrste. 70. H. In dere; I. Cristi; I. H. des vrycn.

Vs. 71. I. H. Pauwels q. te Rome. 72. H. eene. 75. I. H. broederen. 76. I. Ende sine. 77. I. H. om; H. dat ontbr. 78. I. m. was, a. 79. I. niement en; H. niene; I. H. om. 80. I. m. vanden k. was gehaedt; H. was ghehat. 81. I. sende hij. 85. I. H. groot; I. bedieden. 86. I. lieden. 87. I. Die selve letteren. 88. H. gnoech; I. verstaen. 89. I. H. Het eerste die ontbr. 91. H. vore. 92. I. als ic. 94. I. Den avont v.; H. vore. 95. H. ghedinken; I. ghedinckenessen ende teeren.

Vs. 96. I. Den twee toecomsten. 97. H. Dene; I. H. ic v. 98. I. H. hier ontbr. 100. I. Als die werel. 101. I. werden. 102. H. Buten Rome. 104. H. teere - teere. 105. H. Daer ontbr. - hoer; I. hair. 106. H. tsamen. 108. H. Dm. in Terebinte; I. Dm. Interehinte heedt. 109. I. Martens - maec. 110. I. zadt. 111. I. Daer die; H. Dat die. 112. I. lichame steelden. 114. I. wilden. 115. H. duvle. 116. H. inde; I. afgoden. 118. I. H. Also alst; I. wilde. 119. I. Ghij Romeynen, bescudt; H. bescud. 120. I. U g. - ontvoerse; H. onvuerdze.

Vs. 122. H. apostlen. 123. I. te waren. 124. H. ontfuert. 125. H. al ontbr. 126. I. Kerstine, heydene, meere. 127. I. volgheden; H. volghden; I. H. nare. 128. I. des w. wel; I. H. gheware. 129. I. met dien. 131. I. Paeus Cornelius. 132. I. H. ute. 133. H. alle. 134. I. hoepe. 135. H. wist - twaren. 136. I. Die welke; H. Dwelke; I. H. oft Pauwels. 137. I. H. liede. 138. I. H. met niede. 139. H. hen; I. hem teekene g. 140. H. De. 141. H. andwerdde ene. 143. H. mindre. 144. I. Eens predikaers die meere; H. Ende spredekers.

Vs. 145. I. H. leyde mense; I. verscheeden. 146. I. twee. 147. I. Pauwels Silv. 148, 149. I. H. Ende d. ghelijc, als ic v. Dese gh. b. 151. I. elke - weerdelic; H. werdelijc. 152. I. wijde; H. wide de. 153. H. apostle. 155. H. Theloeven. 156. I. alle predicaren. 157. I. Als; H. Alse. 158. H. vore.